Het schilder-boeck

Van Amphion.

Amphion Coning van Thebes, was den soon van Iuppiter en Antiopa, dochter van Nycteus, Coningh van Beotien: want dees Antiopa, in schoonheyt alle dochteren van haren tijdt overtreffende, werdt van den op haer seer verliefden Iuppiter bevrucht. Nycteus haer Vader, niet willende gelooven, dat sy by sulcken Godt swaer was, hadde voor, haer ernstlijck om der oncuysheyt wille te straffen: maer sy middel vindende om los comen, nam de vlucht in eenige plaetse, alwaer by gheval Epaphus van Sicyonien hem oock doe gevonden heeft, diese met hem nam, en ooc tot zijn Huysvrouwe. Nycteus haer Vader, noch op haer vergramt tot op d'ure zijns doots, beswoer so vast noch zijnen Broeder Lycus, wien hy zijn Coninghrijck nae liet, sulcke misdaet niet ongestraft te laten, dat hy nae Nyctei overlijden te Sicyonien trock, doodende Epaphum, en bracht Antiopa mede met handen en voeten ghebonden, en comende op den bergh Cytheron op eenen spriet-wegh, gelagh sy van twee kinderen, daer Iuppiter haer mede bevrucht hadde gelaten, welcke de Herderen van aldaer op namen, en op-voedden, tot datse groot waren, en noemden het een Zethus, en t'ander Amphion, om datse waren gebaert op eenen spriet-wegh, oft die hem in tween deelde: middeler tijt Antiopa, door Dyrce, d'Huysvrouwe van Lycus, hebbende uytnemende seer gheplaeght gheweest, vondt weder middel t'ontcomen, en vluchtede nae haer kinderen, die alree redelijck groot waren: en alsoo Dyrce hardtneckigh werdt haer te vervolgen tot den bergh Cytheron, en haer soo naer was, om de handt op te legghen, quamen haer kinderen haer te hulp, en vattende Dyrce, bonden haer stracx aen de steert van eenen wreeden Stier, waer van sy eer langh is de leden ghebroken gheworden, en uyt de verscheurde leden haers lichaems is een borne gesproten, die haren naem heeft behouden. Amphion willende doe gaen vervolghen Lycus, en hem ombrengen, werdt daer van afgheouden door Mercurius, die Lycum beweeghde, het Thebesche Coninghrijck Amphioni over te gheven.

[fol. 51v]

Het zijn eenighe, die Amphion tellen onder den gulde Vlies-helden. Hy was een uytnemende Sangh en Speel-meester, en nae Plinij getuyghnis, d'eerste die maet songh op de Lydische wijse: want van oudts tijts hadden de Griecken dryderley wijsen van maet-sangh, te weten, op zijn Dorische, Lydische, en Phrygische. Oock ghelijck Theophrastus seyde, waren die eygenschappen, crachten, oft verweckingen der Sangh-const dryderley, te weten, droefheyt, wellust, en ontschakinghe des gheests. Droefheyt wort claeghsche wijse met den sangh op t'beweeghlijckste voorghebeeldt: Oock Taelmannen en Truer-spelers, alsse droeve clachten doen, voegen hun stemmen den sang ten naesten ghelijck, waer mede syse becrachtighen: Voort den wellust ontstaet met den sangh soo grootelijcks, dat de Siele t'heel lichaem los gheeft (besonder by die licht oft van vroygeestigen aert zijn) en verweckt als ontsinnigh tot springen, dansen, oft handtclappinghe ten minsten, als het hippelen ongheleghen is.

T'lijf roerens' als die rasen, Sy tieren als de dwasen,
En schudden hals en hooft.

Gelijck Pindarus seght: maer die nu wat treflijcker zijn, en meer zedich, worden^* den gheest ontschaeckt, datse als door Godlijcke drijvinghe, de stemme boven ghemeen oft ghewoon maet laten opstijghen, heerlijcke, oft als voorseghsche woorden sprekende, en Liedekens singende. Wat sal men doch segghen van den wijt-heerschenden grooten Alexander, die ghehoorsamen most den snaren van den constighen Sang-meester Timotheus? dat hy zijn spijsrijcke tafel verlatende, liep als beraest tot der wapen, meenende te wesen in den strijdt, en somtijts stracx weder heel weeck oft sachtmoedigh most neder sitten, nae dat door de gheleerde vingheren de gheluyden ghewisselt zijn gheworden, het zy rouwer oft soeter. Den vermaerden Heldt Achilles spelende op de snaren, sleep en verscherpte moedigh zijn ghemoedt met schoon Liedekens, om met een bereydt lustigh herte hem in den strijdt te begheven: want al singhende verhaelde hy de hooghe wapen-daden, die voorhenen gheschiedt waren. En sulck was oudts tijts de Sangh-conste, en tot sulcken eynde: waerom de Edel kinderen, en jonghe Helden, Hercules, Achilles, en ander, by Chiron oft elder ter School mosten: bysonder om dat by den Ouden alle loflijcke^* Consten, leeringhen, gheschiednissen, vrome daden en wetenschappen, waren begrepen en vervaet met schoon ghedichten en Liedekens onder de Sang-const, en met eenen also geleert. Soo dat de dinghen, die nu swaerlijck geleert, en weynich gehoort worden, doe ter tijdt voor al de Weerelt gemeen waren, en met vrolijcke Liedekens ghesonghen, soo datter Bouwluyden en Vogelvangers (so Pindarus seght) vermaken in hadden. Waerom niet te verwonderen is, dat den Coning Amphion oock in de soete Sang-const een uytnemende Meester is geweest. Heraclides ghetuyght, soo Plutarchus seght, dat Amphion d'eerste was, die opbracht onder t'gheluydt des Cythers de stemmen des sangs te vermenghen, en het Cythersche ghedicht: welcke wijse van singhen Iuppiter zijnen Vader hem hadde gheleert. Dit wilde den verhaelden Heraclides bewijsen met een rolle, die sorghvuldigh in de stadt Sicyonien was bewaert, waer in zijn ghenoemt alle Priesterssen van Argos, constighe Dichters, en Sangh-meestrers. Eenighe segghen, dat Amphion t'Lier, Herp, oft Luyt-spelen hadde gheleert van Mercurius, die de Luyt oft Liere hadde opghebracht, en eerst ghebouwt van een Schildtpadde, alsoo oock Philostrates

* Van de wonderlijcke verwecken, is cracht der Musijcke.

* Sangh-const by den Ouden seer gheoeffent, en waerom.

[fol. 52r]

in zijn Tafreel-boeck ghetuyght, t'welcke hy Apollo en den Muses ghemeen ghemaeckt hebbende, schonck hyse Amphion, die souder (soo eenige meenen) noch dry snaren tot de viere aen ghevoeght hebben. Doch den achtbaren Homerus seght, dat Mercurius zijn Liere gaf Apollo, om hem te vredighen van de diefte der Ossen. Het zijn die segghen, dat Apollo: ander, de Sang-Goddinnen Amphion de Herp oft Liere souden gegheven hebben. Sommige achten, of hy in de Toover-const ervaren was. Doch de ghemeen versieringe is, dat hy getrouwt hebbende Niobe, Tantali dochter, bewoonde de stadt Thebes in Beotien, sonder mueren en thorens: en also hy de Stadt liet stercken, teghen de Thessalische vyanden, werdt Amphion op zijn Luyt oft Liere soo heel soetschalligh te spelen, dat de steenen van selfs op spronghen, en hun elck ter bequame plaetsen voeghden en nederleghden. Hy maeckter seven poorten, ghenoemt nae zijn seven dochters: want hy hadde 7. sonen, en 7. dochters, als verhaelt is: Maer gelijckt een swaer last is voor den Mensch, overvloedicheyt en voorspoet in rechter maticheyt te dragen oft gebruycken, so wel als onspoet met lijtsaemheyt te gedoogen oft te proeven is, so soudet met Amphion ooc zijn toegegaen, die hooghdragende en moedigh op zijn Const, ooc gelijck zijn dwase Niobe tegen Latona, met schandich lasteren uytgevaren, en hem vergrepen soude hebben: en doe hy eyndlijc zijn geslacht van Apollinis geschut, oft van der Pest, sagh uytgeroeyt, soud' hy hem selven met een sweerdt (soo onsen Poeet seght) hebben omgebracht. Ander seggen, dat hy om hem te wreken wodue afwerpen en te gronde verderven Apollinis Kerck, waerom hy oock van hem als d'ander ghedoodt is geworden, en most blindt in de Helle, sonder oock te moghen hebben zijn vermaecklijcke Liere: wesende gestraft, recht als den uytnemenden Thracischen Sang-meester Thamyris, die teghen den Sang-Goddinnen aen dorst met zijn Const. Om nu dese versieringen te verstaen: Amphion wort^* een soon van Iuppiter geheeten, om datse oudts tijts alle uytmuntende Mannen in bysonder oeffeningen zijn kinderen noemden. Pausanias schrijft, dat eebn Egypter hem eens seyde, dat Amphion en Orpheus twee swarte Constenaers oft Toovenaers waren: d'een hebbende t'gherucht, clippen en steenen: d'ander, beesten en boomen te verplaetsen, daer't hun beliefde. Maer ick achte, soo wy in't thiende Boeck van Orpheo verclaren sullen, dat het niet en was dan door de Const van wel seggen, en dat desen Amphion in zijnen tijdt voor hadde woeste, rouwe, en onverstandighe Menschen, wijt verstroyt van een woonende, die hy tot een Stadts lichaem vergaderde, door zijn wijse woorden, Wetten en zeden, en leerdese huysen maken, en de Stadt met mueren becingelen. Oock een heerschende Man van aensien, als hy zijn gemoedt oft herte-meeninghe met een bequaem behendicheyt onderscheyden can, somtijts met een treflijcke ernstachtige strafheyt, en dan weder nae ghelegentheyt oft behoeven, met wijse vriendlijcke ghemeensaem soetheyt, zijn woorden zijn van groot vermoghen, om te maken en by een brenghen d'alder sterckste Stadts mueren, dat zijn ghehoorsaem en eendrachtighe Borghers: want eendracht maeckt macht, die bequaem tot verwinnen, en swaerlijck t'overwinnen is. Nu comen wy tot Latona.

* VVtlegginge op Amphion.