Het schilder-boeck

Van Typhon, oft Typhoees.

Ivno (by dat Homerus verhaelt in den Lofsangh van Apollo) t'onvreden wesende, dat Iuppiter, sonder haer toedoen oft hulp, hadde uyt zijn herssenen voortghebracht Minervam, aenriep Hemel, Aerde, en alle de Goden, soo wel van der Helle, als van den Hemel, datse mocht sonder Mans toedoen oock bevrucht worden, en sloegh met eenen d'Aerde met haer vuyst, en met de sterckste dampen die daer door uyt der Aerden quamen, werdt sy bevrucht, waer van Typhon wiert gheboren, en werdt een Draecke te voeden gegheven, welcke om haer schaedlijcke rooven tegen beesten en Menschen, ghedoodt wiert van Apollo, Hesiodus in zijn Goden-afcomst, maeckt desen Typhon sone van der Aerde en van den Tartarus, welcken Tartarus was den soon van den Chaos, een^* grouwsaem diepe, doncker plaetse, daer de boose Menschen nae dit leven eeu-

* Tartarus, den soon van Chaos.

[fol. 45v]

wich gestraft en ghepijnight waren, nae geloove der Heydenen. Typhon was soo uytnemende groot, dat den alderhooghsten bergh hem maer en quam tot zijn dgyen: zijn hooft gheraeckte de sterren, hy raeckte met een handt t'Ooste, met d'ander het Weste: op zijn schouderen had hy hondert Draken-hoofden: zijn dgyen en beenen, ghelijck d'ander Reusen, waren ghelijck cromme Slanghen: al zijn lichaem was bedeckt met pluymen, zijn hayr onghekamt, eenen dichten dicken baerdt, d'ooghen vol vyers, en groote vyervlammen blasende uyt neus en mondt. Doe de Goden voor hem vloden, vervolghde hem Iuppiter tot Caucasus gheberghte in Syrien, en quetste hem met eenen blixem-strael: maer hy nam Iuppiter ghevangen, en met een Sabel, die hy hem ontnam, hieuw hy hem af de zenuwen van zijn handen en voeten, end' hem op de schouwer nemende, bracht hem in Cilicien, maer Mercurius heeft hem ontstolen, end' hem weder op zijn eerste stel gheholpen: doe vervolghd' hem Iuppiter van nieuw versterckt tot den bergh Haemus, welcken so genaemt werdt nae t'veel bloedt, dat uyt de wonde liep, die Typhon daer ontfingh: want Haema is op Griecx bloedt. Eyndelijck doe hy hem in Sicilien meende verberghen, wierp hem Iuppiter den berg AEtna, die men nu noemt Mont Gibello, over het lijf, soo Euphorion en Pindarus ghetuyghen. Strabo doch maeckt van Typhon geen Mensch, maer Serpent oft Draeck, welcke gheraeckt van den blixem, brack in d'Aerde, waer uyt een vloedt ontsprong, daer sy haer in verborgh. De Schrijvers schillen van de plaetse waer Typhon gestorven is, seggen doch, dat uyt zijn bloedt zijn voort comen, den Draeck die te Colchos t'gulden Vlies bewaerde, dat hy Vader was van de Gorgona, van Hydra, van de Hesperides Drake, Cerberus, Scylla, Chimera, en alle ander schaedlijck ghedrocht. Eenige meenen Typhon was een Coningh in Egypten, een seldtsaem wreedt Tyran, die schier al Egypten verdorf, ghelijck of hy een felle Draeck waer gheweest, en soude van Osiris ghedoodt zijn. Ander houden, dat het een Draeck zy gheweest: doch het zy soo t'wil, wy moghen hier sien yet leerlijcks uyt te nemen, achter latende een deel ondienstighe natuerlijcke uytleggingen, eerst sien op wat gheschiedenis de versieringhe ghegrondt is. Eenige meenen, Typhon is een moedigh stout en cloeck heldt geweest, die groot Krijghsvolck^* vergaderde, quaetdoenders, ghebannenen, en alderley volck: en om dat hy soo groot heyr hadde, was gheseyt dat hy soo groot lichaem hadde. Sijn voornemen was, Iuppiter uyt zijn rijck te verjaghen, en maeckter oock veel teghen Iuppiter daerom oproerigh met zijn wijsmakinghe, des seyde men dat hy vyer uyt de mondt spoogh, en dat hy Iuppiters zenuwen af sloegh: Maer om dat Iuppiter met zijn welspreken d'oproerige vredighde, en de wapen dede neder leggen, werdt gheseyt, dat Mercurius hem de zenuwen ghenas. Nu zijnder die met dees voorighe versieringe hebben willen de Menschelijcke gemoeden afwenden van der hooveerdicheyt, oft eergiericheyt, als t'meeste quaet, dat de Menschelijcke Siele overcomen mach, en hebbense ghenoemt Dochter van Erebus oft Tartarus, seggende datse uyt haer mondt vyer en vlamme spouwt, en de Siele tegen Iuppiter oprockt, om dieswille dat waer d'hooveerdige eergiericheyt haer inwortelt, daer wort alle Godsdiensticheyt achter rugge ghestelt,^* oock alle gherechticheyt en beleeftheyt: want dese eersucht brengt voort een menichte van seldtsaem hoofden der begeerlijckheden, datse door onbehoorlijcke middelen doet allen list en ghewelt ghebruycken, om anders rijck-

* Gheschiedische verclaringhe op Typhon en Iuppiter.

* Leerlijck uytlegh op Typhon.

[fol. 46r]

dom oft besittingen te vercrijgen: maer Iuppiter in den naebedenckende Menschen royt ten lesten uyt, en vernielt desen eersucht oft Typhon: want de redelijckheyt by Iuppiter gheleken, al wortse eenen tijdt langh van soo quade begeerten wederstreden, sy is van soo groote Godlijcke cracht, datse eyndlijck d'overwinninge vercrijght en behoudt: want t'is een gantsch onverstandigh Man, die hem eyndlijck der redelijckheyt niet en onderwerpt. Nu volght, hoe^* Pluto van Cupido, door Veneris aenporringhe ghetreft, oock verlieft wort, en Proserpinam ontschaeckte, daer Venus wel docht wonder uytghericht te hebben, datse dat derdendeel der Weerelt, t'Helsche Rijck, nu onder haer, en haer Soons gheweldt oock hadde gebracht, dat de schoon Proserpina geen maeght te blijven hadde, t'was quaet genoech datse teghen Pallas, noch Diana niet en vermochten. Ceres droefheyt en clachten waren by Iuppiter niet seer gewichtigh, hem docht, hen beyder Dochter hadde geen quaet Houwlijck voor handen, dewijl Pluto soo rijcken en machtighen Coningh was, en dat Proserpina oock Iuppiter tot eenen Broeder soude hebben. Het schijnt hier aen wel, of de sotte lach-lieve Venus wonder beschickt, als sy onder den Rijckdom, Pluto vergeleken, yet can nae haren sin beschicken: want sy de gelieven daer selden uyt enckel blinde liefde can te samen coppelen nae haren wille. Menighe schoon^* jonghe Proserpina met een vlammende borst, den sin hebbende gheheel op den bevallijcken jonghen Narcissus oft Adonis, moet ondancks, nae s'Vaders wille, haer genuechte derven, en droeflijck om den Helschen rijckdoms wille met den ouden swarten Pluto te bedde, haren tijdt en leven in een doncker helsch verdriet also verslijten, oft ten eynde brengen. Op de Fabel van dees ontschakinghe, zijn een deel natuerlijcke beduydinghen: Pluto, geheeten Dis, gheseyt Rijcke, heeft in zijn gheweldt de cracht der Aerden, soo Cicero seght, en allen rijckdom comt uyt der aerden, en keerter weder in. Hy rooft dan Proserpinam, dat is, het graen en de goederen der aerden. Van den voorgaenden Ougst heeftmen het saey-zaet: en Ceres is het kooren, en daerom Moeder van Proserpina:^* t'zaedt in d'aerde verborghen wesende, is Proserpina in de Helle: vier Maenden wortelt graen in der aerde, daerom hadde Pluto vier Peerden. D'ontschakinghe gheschiede in Sicilien, om dat dit Landt soo kooren-rijck altijts is. Proserpina was Dochter van Iuppiter en Ceres, dat is, van der hitten, en van der aerde. Daer was een verdragh, dat Proserpina t'half Iaer by Pluto was, en een half Iaer by haer Moeder Ceres: t'zaedt in sommighe Landen is ses Maenden onder d'aerde eer het aaren laet sien, en het blijft ses Maenden op d'aerde by zijn Moeder, eer't van den Boeren in't saeyen weder daer onder moet. Proserpina soude oock de Maen wesen, die t'half Iaer verborgen blijft onder d'aerde. Dussche natuerlijcke uytleggingen worden een deel gheraemt op t'verhaelt ontschaken: doch het schijnt dees versieringe comt uyt een gheschiedenis van Theodontio verhaelt, seggende: Ceres was Saturni Dochter,^* en Huysvrouw van den Coningh Cicanus, wesende een Vrouw van groot vernuft, en siende t'volck van dat Eylandt Sicilien, op berghen, in dalen en bosschen in luyheyt gaen swerven, en ellendigh by wilde appelen en eyckelen leven, sonder eenighe Wetten, was sy d'eerste, die in dat Eylandt vondt de Landtbouwinge, Ossen in ploegen te spannen, saeyen en ougsten het kooren, en Wetten te stellen, soo begon t'volck t'landt te deelen, en Menschelijck te leven. Ceres hadde een Dochter Proserpina, die om haer uytnemende schoon-

* Pluto van Cupido geschoten, ontschaect Proserpinan.

* VVtlegginghe op t'ontschaken van Proserpina.

* Natuerlijcke uytleggingen op d'ontschakinghe van Proserpina.

* Gheschiednische verclaringhe op de verhaelde ontschakinge.

[fol. 46v]

heyt werdt ontschaeckt van Orcus, den Coningh der Molossen, diese daer nae te Wijve nam. Alle dese dingen voorby zijnde, hebben wy hier uyt te trecken yet, dat tot verbeteringe der Menschelijcker verdorven zeden dienende mocht wesen: soo is te mercken, dat desen waghen, de Peerden, het rennen, het ontschaken van desen Hele-Godt, niet en is als de ongeruste nemmeer genoech hebbende giericheyt: de wielen zijn niet als het stadigh keeren en woelen van den schatlievenden oft geldtsuchtighen vol commerlijcke ghedachten, eerst zijnen moeylijcken arbeydt, de gevaerlijckheyt, en t'gelucks oft des avontuers draeyende ongestadicheyt van rijck oft arm te worden. De vier swarte Peerden Plutonis, Orphne, AEthon, Nyctaeus, Alastar, brenghen eyghentlijck niet anders mede, dan den aerdt der gierighe Menschen, die eerst worden bevanghen met een verblintheyt des gheests, hebbende d'oogen des herten toeghedaen, om niet te sien wat deucht, recht, oft onschult is, en trecken hun selven aen de bevleckte cleederen van onmatigh begeeren, valscheyt, bedrogh, en onbarmhertige wreetheyt, om dat sy meenen, datmen daer sonder in corter tijdt niet can rijck worden: doch hoe sy't maken, ten lesten sietmen en bevindtmen dickwils, dat veel arbeyt en tijdt wordt doorghebrocht, om eenen corten, oft bywijlen geenen tijdt te ghebruycken t'ghene, daer men soo langh hem selven om becommert en ghequelt heeft: daerom zijn redelijckheyt en maetlijckheyt in al onsen handel, als noodige deughden hun plaetse wel weerdigh. De Fabel van het kindt, dat verhardt in stoutheyt, Cererem bespottede, en ghestraft wiert, wijst de Ieught aen, den Ouders noch niemant te bespotten, bestraft oock die als kindtsch in't verstandt lasteren Godt, Godtlijck verbondt, oft t'gene Godlijck en deuchdich is bespottende, welcke met Gods toorn overgoten, vol vlecken, vlieden en wijcken van de natuere, oft natuerlijcke reden, die haer self vergrouwelt voor sulcke leelijcke Godslasteraers. Voorder den Wl van Proserpina, Ascalaphus, (ghelijck oock de Kraeye van Minerva dede) wijst ons aen en gheraeckt de snootheyt der clappers en aenbrengers, oft verclickers, die te schande comen, en als nacht-lievende Wlen t'aensicht by deghelijcke luyden niet durven ontdecken, want sy hun over al onweert en onbemint maken, recht ghelijckende de Wlen, ongheluckige voghels, quade tijdingen oft voorteyckenen aenbrengende. En gelijck den Wl een cleen lichaem onder eenen grooten pluym-mantel verberght: also oock de valsche aenbrenghers en beschuldigers, onder eenen grooten hoop van woorden, en wijtloopende ydel redenen, veel tijts maer en besluyten een weynigh waerheyts, oft dinghen die sy vast connen maken oft betuyghen, niet doende dan veel tieren en krijsschen, als desen voghel ghewendt is.