Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdVan Pallas, oft Minerva.Pallas, die men oock Minerva noemt, nae der Poeten versieringhe, is gheboren geweest sonder Moeder: want Iuppiter, siende Iuno zijn Huysvrou onvruchtbaer te wesen, en dat hy van haer geen kindt en mocht ghecrijghen, werdt daer soo moeylijck in, dat hy sich selven met een gesloten vuyst op zijn herssebecken sloegh, waer van hy bevrucht is geworden in zijn herssenen: en doe den tijt van baren quam, nam hy tot Vroed-moer Vulcanum, die met een wel snijdende scherpe bijle van Diamant-steen, met beyde handen slaende, hem het hooft open cloof, soo dat uyt zijn herssenen voortquam Minerva, oft | |
[Folio 42v]
| |
Pallas, soomense heeten wil, de welcke ter Weerelt quam al ghewapent, met lance, schildt, en eenen gouden helm: Dus was Minerva sonder Vrouwe oft Vrouwen hulp gheboren. Ick laet de vertellinge van meer Minerven, en ander gheboorten varen, nemende het ghemeenste ghevoelen, als best dienstigh, voor. Aengaende haer namen, het ghelijckt ofse eerstmael Minerva soude gheheeten hebben, en datse Pallas werdt ghenoemt, doe sy haer Vader IuppiterGa naar voetnoot* hielp strijden tegen d'Hemel beclimmende felle Reusen, om datse eenen Reuse, Pallas geheeten, met pijlen doodde. Eenige meenen, sy was soo geheeten nae een Griecx woordt soo luydende, dat gheseyt is waggelen oft schudden: want daer was een Minervae beeldt ghemaeckt, nae ghelijckenis van het Palladium der Troyanen, dat welcke scheen zijn pijcke te schudden. Sy was oock geheeten Tritonia, nae t'getal dry: hier zijn verscheyden oorsaecken toe. SommigeGa naar voetnoot* seggen, om dat de Siele heeft dry wercklijcke crachten, overleggen, begeeren, en vergrammen: Ander, om dat de wijsheyt bestaet in dry deelen, te verstaen de tegenwoordighe dingen, de toecomende te voorsien, en de voorleden te ghedencken: oft om dat den Mensch dryderley behoeft om wijs te wesen, dat is, wel raden, recht oordeelen, en oprecht handelen. Dat sy uyt den herssenen vanGa naar voetnoot* Iuppiter, gheboren is, wijst aen, dat t'verstandt light in de herssenen, en dat de rechte wijsheyt comt van Godt, en niet beneden van den aerdtsche dinghen, waer by Iuno verstaen wordt. Martianus volgende Aristotelem, seght, dat sy sonder toedoen van Vrouwen was gheboren, om dat de Vrouwen niet verstandigh oft goet van rade souden wesen, dat ick niet begheer nae te segghen: want men ghenoech wijse Vrouwen vindt, en ghevonden heeft, die schoon en nutlijcke Consten hebben vonden: ghelijck oock Pallas, die nae de ghetuygenissen van Ovidius, Ausonius, Virgilius, Cicero, Homerus, Papinius, Lucianus, en Polydorus Virgilius, heeft ghevonden het naeyen, spinnen, sijde, linnen, en wolle weven, waghens maken, huysen en steden bouwen, t'ghebruyck van d'Olijf-oly, maet-sangh en fluyten, Oorloghsche strijden te voeren: want sy ooc Bellona genoemt, en gemeent wort te wesen, en de Goddinne des strijts.Ga naar voetnoot* Haer was oock te deser oorsaeck voortijts op den helm gestelt eenen Haen, oft Haens hooft, t'welck Pausanias meent dat het was, om dat den Haen strijdt lustigh, stout en moedigh is: dan daer was ooc mede beteyckent wakentheyt oft wackerheyt, die den wijsen, cloecken Hooftmannen dienstigh is. Sy droeghGa naar voetnoot* ooc een Olijftack kransken op haren helm, doch dat was om d'Oly-vindinge, en om dat men de wijsheyt oft wetenschappen met arbeydt en veel wakensGa naar voetnoot* vercrijghr, tot welck waken men d'Olyf-oly in Griecken en elder gebruyct, om licht te hebben. Sy hadde eenen blinckenden gulden helm: want de Godlijcke wijsheyt heeft eenen claren glans, waer mede t'Menschelijck verstandt wortGa naar voetnoot* verlicht. Sy hadde groen claer oogen als der Catten oft Leeuwen, eenen Crystalen Schildt aen den arm, en in de handt een seer scherp puntighe pijcke. Welcke eyghenschappen den aerdt en t'wesen van een verstandigh Man aenwijsen: de claerheyt der oogen, de voorsichticheyt: den doorschijnenden Schilt,Ga naar voetnoot* oprechticheyt en wijsen raedt: en de scherpe Pijcke, scherpsinnicheyt des gheests: Hier mede can hy hem verhoeden van alle quaet:, en onbeschadight blijven, en wordt gheheel blinckende door zijn schoon en eerlijcke wercken. T'Gorgonen oft Medusae gheslangde hooft droegh sy in haren Schildt: sommige seggen, op haer borstwapen. Dit was den vyanden seer verschrickelijck: | |
[Folio 43r]
| |
want (ghelijck elder noch yet mach verhaelt zijn) een vroom Man, oft wijs Hooftman, die wakende en voorsichtigh alle saken aenleght en beleydt, maect zijn vyanden oft teghenpartijen verschrickt, wetende (also men seght) wat hy in zijnen schildt voert. Oft dat sy het Medusen hooft (soo eenige seggen) voerde in haer borst-wapen, dat wijst aen, dat wy, om alle onse voornemens, wercken en woorden, nut, eerlijck en deuchtlijck met verstandt uyt te voeren, altijt mosten hebben in onse borst rechte wijsheyt en voorsichticheyt. Sy hadde byGa naar voetnoot* haer voeten, op t'hoeft, oft voerde den Wl, als voghel die haer toeghewijdt was: sommighe meenen, om datse t'Athenen Goddinne was, alwaer veel Wlen altijt waren: doch het is, om dat desen voghel by nacht siet, en dat een wijs Man is opmerckigh over al, nacht en dagh, siende dingen die ander verborgen zijn: hierom hadde Pallas ooc goeden sin aen de wel siende en wakende Draken oft Slangen, alle Dieren de leerlustige wakende gheesten niet ongelijck. Haer Beeldt ghemaeckt nae de ghelijckenis, dat de Heydenen meenden uyt den Hemel ghecomen te wesen, te weten, het Palladium, stelden sy op hun Stadt-poorten, en t'Beeldt van Mars buyten, om dat in de Stadt alles met wijsheyt, goeden raedt, oprechte Wetten, en voorsichticheyt moet beleydt worden, en dat van buyten de vyanden met de wapen mosten wederstaen worden.Ga naar voetnoot* Die van Troyen hadden in hun Stadt (soo sy meenden, oft soo men vertelt) het Hemelsche Palladium self: want Ilus den stichter van Ilion, (dat naderhant Troyen hiet) hebbende gevolgt nae t'Geheymnis raedt, het spoor oft voetstappen van eenen Os van verscheyden verwen, badt den Goden om eenigh teecken uyt den Hemel: stracx quam daer uyt den Hemel ghevallen dit Palladium, een houten beeldt dry elleboogh lang, en scheen nae hem toe te comen, hebbende in de rechter handt een pijcke, in d'ander een spinrock en een spille. Desen Ilus creegh doe een Godlijck Antwoordt van t'Gheheymnis, dat zijn stadt Troyen soude onbeschadight en behouden blijven, also lange als dit Palladium daer bewaert soude blijven, en dat hem geen onghelijck noch hinder ghedaen soude worden: maer dit is namaels qualijck waergenomen geweest, doe Paris dit beeldt der Hemelscher wijsheyt gheweldt dede met eens anders Vrouw en rijckdom daer in te brengen, en Priamus met sulcx toe te laten, en nae recht en redelijckheyt dese ongerechtige dingen den Grieckschen eygenaer niet weder te gheven: des is eerst dit Palladium, en daer nae de Stadt, in der Griecken handen en gheweldt ghecomen. Daer is wel meer te verhalen vanGa naar voetnoot* dit Palladium, dan wy moeten van Pallas voorder vertellen. Daer wort gheseyt, datse in eeuwigen maeghdelijcken staet is gebleven: want de Hemelsche wijsheyt kuysch en suyver is: oock is d'oncuysheyt oft onghebonden dertelheyt de gheleertheyt en den leerlustigen seer schadelijck. Sy hadde ooc groote liefde tot de Heliconsche Sang-Goddinnen, en lustigh wesende te sien die vermaerde nieuw Hengste-borne, is by de Goddinnen ghecomen, daer sy seer wel ontfanghen wierdt. |
|