Het schilder-boeck

Van Danaë, en Perseus.

Acrisius, Coningh van Argos, hadde by Euridice, Dochter cvan Euroteus, oft Lacedaemon, stichter van Lacedemonien, een dochter, Danaë geheeten, de welcke gheboren wesende, vraeghde hy het Geheymnis, of hy geen sonen soude hebben: Hem werdt geantwoordt, Neen: maer dat zijn Dochter^* soude eenen soon hebben, die hem dooden soude. Om dit te verhoeden, heeft hy laten maken van koper een heymelijcke Camer onder zijn Sale onder d'aerde, waer in hy zijn Dochter met de Voester liet besluyten, en bestelder wacht by, op datse niet soude van yemandt worden bevrucht, also Pausanias beschrijft in d'Historie van Corinthen: doch hoe dese Maeght met straffe wacht van Honden, in koperen Camer, oft in eenen stercken Thoren met groote ijseren tralien (soo eenighe segghen) nauw bewaert was, Iuppiter,, die van de liefde tot dese schoon Ionghvrouwe hem lange gheprickelt en gewondt hadde bevoelt, en siende so uytnemende schoonheyt aldus verholen gehouden, en geenen anderen middel tot zijn voornemen te comen, veranderde hem (nae der Poeten^* dichten) in gulden reghen oft goudt-druppels, glijdende door de dack-tegelen, liet hem vallen in den schoot van zijn vriendinne, de welcke dese gulden druppels stack in haren boesem. Doe hernam hy zijn recht ghestalt, ghenuttende de begeerde vrucht, daer alle Minnaers nae vlammende zijn. Eenighe meenen, dat Acrisius haest merckte dat zijn Dochter swanger was: maer berghde

* Pherecydes in't 1^e. en twaelfde Boeck sijner Historien.

* Iuppiter beslaept Danae, en bedrieghtse met den gulden regen.

[fol. 38r]

stilswijgend' zijn gramschap tot sy verlost was. Ander willen, dat t'kindt alree dry Iaer oudt was, aleer hy yet geweten heeft: en t'Godlijck antwoordt niet willende ghelooven, dat het Iuppiters kindt was, dede hy alvooren sterven de Voester, daer nae besloot hy de Moeder met het kindt (t'welck Perseus hiet) in een houtten kist, dicht en wel besloten, en werpse in de Zee, latende haer^* bevolen den wilde golven, diese aenspoelden in het Eylandt Seryphus, een der Cycladen, daer Polydectes, den soon van Androtheus, en Peristenes, en van Neptuni gheslacht, zijn heerschappije hadde. Doe nu dan de kist daer aencomen is, hadde te ghelucke des Coninghs Broeder, Dictys ghenoemt, daer op de Zee zijn tijtverdrijf met te visschen, die met zijn net dese kist tot hem dede comen. Danaë badt hem dat hyse opdoen wilde. T'welck gedaen wesende, en verstaen wie sy waren, leyde hyse in zijn huys, hen toevende met aller beleeftheyt, als zijn eyghen Vrienden oft Magen, gelijck Strabo verhaelt in zijn 10^e. Boeck. Polydectes vyerigh verlieft wesende op Danaë, smeeckte haer stadigh hem te wille te wesen, sonder dat hy haer yet con beweghen: en willende oft^* voornemende yet aen haer met gheweldt te weghe te brenghen, en dorste soo sekerlijck niet, om Perseus haren soon, die alree wat groot geworden was, des socht hy listigh Perseum te verseynden wijdt van zijn Moeder, versierde daerom, dat hy eenigh bysonder geschenck wou seynden tot Hippodamia, dochter van OEnomas, die hy tot Houwlijck vervolghde: daerom schickte hy Perseum tot den Gorgonen, op dat hy hem brocht t'hooft van Medusa, om dat zijn vriendinne te gheven, denckende dat Perseus den Gorgonen niet ontcomen soude,^* en soude dan met de Moeder doen soo hy wilde, dat welck anders omquam: want Perseus onversiens den Susters van Medusa over hals comende, benam hun de eenighe ooghe en tandt, die sy onder hen ghemeen hadden, welcke Perseus hen niet weder gaf, voor alder stondt dat sy hem gheleydt hadden tot de Nymphen, van welcke hy vercreegh de hiel-wiecken der Muses, t'crom Diamanten sweerdt Mercurij, Harpé ghenoemt, den helm van Pluto, en den grooten spiegel-schildt van Minerva, hier mede door de locht vlieghende, quam in Spangien ter Stadt Tartessa, daer woonden de Gorgonen, hebbende t'hooft^* behayrvlecht van schubbighe Slangen, ghegort met ghevlochten aderen, en de mondt vol felle tanden, als groote wilde Verckens slagh-tanden, koperen handen, stalen cromme clauwen oft naghels, en gulden vleugels om vliegen. Dese vondt hy t'zijnen ghelucke in slaep, en sloegh terwijle Medusae hen Suster t'hooft af: uyt t'bloedt van dit hooft is voortcomen t'Peerdt Pegasus, en een deel Slanghen. De Gorgonen ontweckt vloghen teghen hem aen, als om hem te verslinden: sy deden oock in steen veranderen alle diese in't aensicht saghen: maer om dat Perseus met Plutons helm bedeckt was, vermochten sy niet tegen hem. Nae dat Perseus, met dit hooft over al vliegende, de seer schoon Andromeda ghesien, verlost, en te Wijve genomen hadde, bracht hy eyndlijck^* t'hooft tot den Coningh Polydectes, den welcken Perseo de vercregen eere vergunnende, van so cloeck stuck uytgericht te hebben, en altijt noch quaet herte toedraghende, en lasterende, nam Perseus hem t'hooft wederom, en nae veel gedults, veranderde hem in een Steenroots, met hem te laten sien dit hooft,^* welcks cracht Polydecti onbekent was. Hier nae gaf Perseus dit hooft Minervae, die dat altijt op oft in haren schildt droegh. Daer zijn ander die vertellen, dat Perseus wederkeerende in't Eylandt Seryphus, ontmoetende zijn Moeder

* Danaë en Perseus drijven in de Zee.

* Polydectes wil Danaë ter oneeren hebben.

* Perseus tot den Gorgonen gesonden.

* Gorgonen en Medusa.

* Andromeda verlost.

* Polydectes in steen verandert.

[fol. 38v]

Danaë, en Dictys, den Broeder van Polydectes, vluchtende om hun beschermen in eenen Tempel, voor t'geweldt oft overdaet van Polydectes, die alree al zijn Vrienden en Magen te gast hadde genoodt, meenende Danaë te trouwen, des soude Perseus hem, met alle die daer ter weerdtschap waren, t'zijner toecomst in steen hebben verandert, latende Dictys de heerschappije van dat Eylandt, vertreckende, en comende met zijn Moeder, en zijn vercreghen Andromeda, verselt wesende met eenen grooten hoop Cyclopen totArgos, maer en vondt aldaer zijn Beste-vaer Acrisium niet: want hy vreesende de wraeck van Perseus, was ghevlucht tot Larissa. Perseus, latende zijn Moeder Danaë te Argos, by haer Moeder Eurydice, trock met Andromeda en den Cyclopen recht toe nae Larissa, daer hy zijn Beste-vaer Acrisium vonden heeft, en hem gheraden weder met hem t'Argos te keeren: maer aleer hy vertrack, liet hy daer in die Stadt uytroepen, te oeffenen vreughdige spelen, rennen, steeck-spelen, en dergelijcke: In dese was Perseus mede een van den Campvechters, oft strijders. En also d'Olympische Spelen noch niet in ghebruyck waren, oeffenden sy de Spelen al d'een onder d'ander. Perseus nam de schijve, oft worpsteen, waer mede zijn Const en macht toonende, quam den steen in't nedervallen by ongeluck slagh gheven op Acrisij voet, welcken daer af stervende, werdt van den Borgeren van Larissa heerlijck begraven voor de poorte van hun Stadt: dit seght Pausanias, in de Corintsche gheschichte, elder, te weten, by den vliet Peneum te zijn gheschiedt. Ander willen, dat Teutamis, Larissche Coningh, in Persei aencomst hiel d'Wtvaert-spelen van zijnen overleden Vader, en dat Perseus werpende den ijseren handtboom onbewist zijn Vaders been trefte, daer hy corts nae gestorven is. Men leest oock, dat Perseus tot Argos gekeert, achtende dese Vader-slacht hem groote schande, begeerde aen zijn Oom Proetus, elder te heerschen, gingh en bouwde Mycenen. Hy hadde by Andromeda verscheyden kinderen, onder ander een dochter Erithtea, daer de Zee Erithraee^* nae ghenaemt is. Dit is nu de roode Zee, die nae haer noch wort gheheeten: want Erythre op Griecx is geseyt, root. Perseus soude oock hebben gebouwt de stadt Tharsis in Cilicien, en te Helicon een Schole, tot oeffeninge der Letter-const: waerom d'Hemel-condige, en Poeten, hem onder den Sterre plaetse bestelden. Dese Fabel van Perseus is overvloedigh van sin-rijcke beduydenissen: dam sal eerst wel voeghen te verstaen, op wat gheschiedenissen dees versieringhen ghebouwt zijn. Daer is gheweest eenen Phorcys, Coningh van Cyreme,^* een Landtschap met een Stadt also geheeten, doch nu Corene genoemt, ghelegen in Barbarien: desen liet ter eeren van Minerva haer Beeldt maken van fijn goudt, meenende dat haren Tempel toe te wijden, en op t'offeren, maer is ghestorven doe t'beeldt ghemaeckt was, sonder zijn voornemen te volbrenghen, latende dit Minervae beeldt en zijn Coninghrijck dry zijn eenighe erfgenaem Dochters. Dese deelden onderlinge t'Rijck, en Eylanden, by Herculis Pijlers liggende: en in't deelen der goederen verdroegen sy onderlinge, t'Beelt by beurten elck eenen sekeren tijdt te bewaren. De Cyrenesen noemden Minervam Gorgone, ghelijck die van Candia haer hieten Dictyne, en de Lacedemonische Vpis. Dese dry edel Iongvrouwen hadden gelofte ghedaen maeghden te blijven: en verkoren, om over alle belangende saken huns Rijcx toesicht te nemen, een treflijck deuchtsaem wijs Heere daer in't Landt, die hun Vaders trouw ghemeensaem vriendt te wesen plagh: Desen wijsen Raedtsman

* De roode Zee ghenaemt nae de dochter van Perseus.

* Geschiedighe verclaringhe op Perseus, Medusa, en Gorgonen.

[fol. 39r]

noemden sy hen oogh, om dat hy over al toesiender was. In desen tijdt ghebeurdet, dat Perseus van Polidectes uyt zijn Hof bedrieghlijck versonden wesende, met zijn vloot quam anckeren aen t'Landt deser ghesusters, aen welcke hy eerst met alder vriendelijckheyt versocht dit costelijck Beeldt Gorgona te becomen, doch vergeefs: maer bevindende, dat desen wijsen Raedtsheer, hun ooghe, zijn voorneem behinderde, nam (sonder hun weten) hem ghevangen. Sy dry nu hun oogh ghemissende, meenende elck dat hy by yemandt van hen verborghen was, maer yeder haer hebbende ernstigh verontschuldight, is Perseus by hen ghecomen, die hen om t'gemissen van hun ooghe, seer bedroeft en beweent heeft ghevonden, en beleedt dat hyse in zijn handen oft gheweldt hadde, en niet los soude laten, voor sy hem t'Gorgone beeldt souden gheven, mengende onder dees woorden grouwsaem gedreygh van rouw dootslagen, indien sy langer weygerden. Medusa de stoutste hier van weynigh vertsaeght, ontseyde stoutlijck de verborgen plaets te wijsen daer het Beeldt was, des hy om d'ander verschricken haer doodde: waer door sy verbaest, hem overgaven dit uytnemende costlijck Iuweel, end' hy hen de ghenomen oogh, latende hen voort in vreden. Perseus nam t'hooft van dees Gorgone, stellende dat tot een teycken op zijn Schip, dat daerom Gorgone wort geheeten, heeft voort t'verblijf van t'Beeldt ghebroken, en t'goudt bewaert: maer van goudt noch niet versaedt, schattede in den wedertocht sommighe Steden op te brenghen seker menichte gouts, en de weygerende bracht hy om met de scherpte des sweerts, onder ander een stadt Seripha, in een Eylandt ooc so geheeten, daer de Borgers teghen hielen: dan doe sy naderhandt zijn groote macht vernomen, verlieten heymelijck de Stadt, daer Perseus invallende con zijnen moedt niet koelen, dan aen den steenen der ghebouwen, werpende die over hoop, dreygende met hoogh beroemen, in ander plaetsen de weygerende also ooc tot steenen te maken, waer hy zijn Gorgone soude laten sien: hier uyt soude versiert zijn, dat de Gorgonen Menschen in steenen souden verandert hebben, en van de dry Susters met een oogh. Doch Pausanias vertelt Medusae doot aldus, segghende, datse was de Dochter van Phorbas, en nae haers Vaders doot Coninginne^* over de volcken der Morassen van de vliet Triton in Afrijcken, en datse self met haer volck gewendt was op de Iaght en in den Krijgh te trecken: en also Perseus haer quam bekrijgen met uytgelesen volck uyt Peloponesus, heeft haer in den nacht overvallende, haer en haer volck verslagen. S'anderdaeghs haer kennende, en siende d'uytnemende schoonheyt deser Coninginne, werdt als heel van hem selven: en om so seldtsaem schoonheyt al de Weerelt bekent maken, bracht haer hooft mede in Griecken, daer yeder wie't sagh, werdt verbaest, en bleef staen als onbevoelijcke steenroots, waer uyt dit in steen veranderen soude vertelt zijn geworden. Van Medusa zijn wel meer, doch hier ondienstighe vertellinghen. T'sal tijdt zijn en wel voeghen te sien, wat met dees versieringen ghemeent oft gheleert wort. Eerstlijck, dat de soo heel nauw besloten^* schoon Danaë, van den in goudt veranderden Iuppiter, noch beslapen, en bevrucht is geworden, wijst ons niet anders aen, dan datmen door rijckdommen en geschencken, overmidts de cracht der alder onversadighste giericheyt alles uytrichten en te weghe brengen can: want onghetwijffelt Iuppiter, dees zijn vriendinne, en haer Voedster, met groote gaven van goudt heeft becoort, en bedrogen: datmen wel seggen magh, dat het over al lief en begeerde goudt

* Ander vertellinge van Medusa.

* Singevend uytlegh op Danaë.

[fol. 39v]

alles dempt, en overwint, doordringhende tot in diepste verborghen kuylen^* der Aerden, overclimmende d'alderhooghste mueren, morselende, vernielende, en doorbrekende de sterckste banden, ijseren boomen, sloten, grendelen, poorten, en deuren, Iae de suyver en stadighste herten oft borsten bevleckende, en de ernstachtichste opgheschorte wijnbrouwen sachtlijck doen sinckende, t'onderbrengende schaemte, deught, trouw, eer, en goede Wetten, en alles wat den Mensch noch weerdigher als het eyghen leven behoorde te wesen. Danaë met haren Perseus in d'houten kist den Zee-golven en Winden bevolen, wijst niet anders aen, dan dat d'ellendiger Menschen avontueren en ongevallen veelderley en seldtsaem zijn in deser Weerelt. De versiersche vertellinghe van Perseus en Medusa wijst aen, en is te verstaen, dat Perseus is te ghelijcken, oft beduydt de redelijckheyt, oft het verstandt onser Sielen, en Medusa de vleeschelijcke quade ghenegentheyt, oft natuerlijcke wellusticheyt, die den Menschen allencx benemende alle redelijckheyt, voorsichticheyt, en wijsheyt doet veranderen, en worden gelijck onbevoelijcke steenen, in quade ghewoonten verhardt, ondeughend, end' onnut tot eenigh eerlijck oft loflijck goet werck. Noch worden met dees Medusa bestraft, die op gheen Godtlijck Verbondt achtende, hun dertel ter oncuysheyt begheven, ghelijck sy die met Neptunus Minervae Tempel ontheylighde, en ontsuyverde: Oock wordt by haer gheleert, datmen de Godlijcke gaven niet behoort te misbruycken, noch door dertel hooghmoedt Godt oft zijn gheboden te verachten, ghelijck sy op haer schoonheyt en schoon hayr verhooveerdight dede, tergende de Goddinne Minervam, die haer hayr in Slangen veranderde: soo hebben wy toe te sien, dat t'ontfangen goedt ons tot geen quaet oft schade en wort: want sy die door haer uytnemende schoonheyt yeders ooghen nae haer track, werdt so afgrijslijck, dat elck vergrouwende, t'ghesicht van haer keerde. Soo gaet het met den Mensch, als hy claer beschenen wort van de Son des tijdlijcken gelucks, volght hem een dichte schaduwe van schijnende vrienden: maer so haest dese zijn Son met den nevel oft wolcke des ongelucks is bedeckt, is oock die schaduw der vrienden met eenen vergaen oft te nieten. Dat Perseus Polydectem socht te beletten zijn oncuysheyt, end' hem seer moeylijck was, wijst ons aen, dat de reden oft de redelijckheyt haer niet alleen en verheft tegen de Siel-vyandighe wellusten: maer gheeft oock de deuchden cracht en bystandt: want een vroom deughdigh Mensch niet alleen self geen boosheyt doet, maer verhindert waer hy voeghlijck mach, datse oock door ander niet en worde ghedaen. Dat Perseus door hulpe der Goden, oft met hun wapeningen, der Gorgonen gheweldt ontquam, en Medusa (die niemant t'aenschouwen was ghedooght) ombracht, wijst ons aen, dat sonder Godlijcke hulp s'Menschen wijsheyt en vermogen te weynigh zijn en te swack, om de prickelinghen der quade lusten te verwinnen. Daerom heeft Perseus nae zijn overwinninghe t'afgheslaghen Medusae hooft gebracht en opgeoffert de Hemelsche Goddinne der Wijsheyt Pallas, in danckbarigh teecken, dat hy met haren schildt, en door haer stadige hulp (want sy in den strijdt teghen Phineum, waer van noch volght, by hem was gheweest) soo veel te weghe gebracht, en uytgericht hadde: ghelijck alle loflijcke en deuchtlijcke wercken met wijsheyt aengeleyt, beleydet, en uytgevoert moeten worden. Daerom schicken de Poeten over al oock Minervam by den cloecken Helden, Vlysses, Bellerophon, en meer ander: want alle die

* Schadelijcke crachten der Giericheyt en des gouts.

[fol. 40r]

nae eere, deught, oft goet loflijck gherucht trachten, behoeven stadigh den^* schildt van Pallas, te weten, wijsheyt. Hier door kentmen d'aenslaghen zijner vyanden: welcke verschricken, siende hun wederpartijen voorsichticheyt en gestadicheyt. Neffens desen schilt, behoeftmen ooc Mercurij hiel-wiecken, dat is, snelheyt en wackerheyt, oft wakende te wesen: oock het Diamanten sweert, goede toesicht: want dit sweert Harpe wort geleken de claerheyt der Sonnen. Hier mede was Argus onthooft met veel ooghen, dat is, t'licht oft schijn der Sterren wordt benomen door de claerheyt der Sonnen. Men behoeft oock Plutons helm, dat is, ghewis en vast te wesen in zijn voornemens, wijslijck in het raedthuys des lichaems het hooft, heymelijck besluyten, en overlegghen alles watmen voor heeft te doen, zijn eygen ghedachten oft meeninge verberghen, en een yeder niet openbaren, maer liever hooren wat een ander in't sin heeft: want Plutons helm maeckte onsienlijck die hem op hadde, en hy con ander wel sien, te weten, die hem droegh: daerom was desen helm Perseo, om by den Gorgonen onsienlijck te wesen, van Minerva gegheven. Minerva hadde oock desen helm, om van Mars niet te worden gesien, doe sy tegen den Troyanen hielp strijden, soo men leest in't vijfde Boeck der Illiaden Homeri, soo datmen desen helm ooc wel behoeft, te weten, te helen oft swijgen t'gene nootlijck verborghen moet wesen: want veel hooren, en weynich spreken, en is niet ongheraden, maer van veel gheleerde wijsgiere voor seer nut, en goet ghepresen.

* Sin-ghevende, oft leerlijcke uytlegginghe, op de wapeninge van Perseus.