Het schilder-boeck

Van den Belides, oft Danaïdes.

De Belides, oft Danaïdes, waren de dochteren van den Coningh Danaus, welcken Danaus was den soon van Belus, oft Bel, den soon van Epaphus (oft van Neptunus, soo eenighe meenen) en van Lybia, en hy trouwde Isis, weduwe van Apis, Coningh van Argos, op den tijdt dat Cecrops heerschte t'Athenen. Desen dan comende uyt Egypten, verdreef uyt zijn Rijcke Sthenel, Coning van Argos, end' hem daer Heere makende, hadde vijftigh dochteren van verscheyden Huys vrouwen, die nae hun Grootvader hieten Belides, en nae hun Vaders naem Danaïdes. Men seght, dat Danaus sich vertrack in Grieckenland, ter oorsaeck van eenen twist, die hy met Egypten zijn Broeder hadde: want Princen niet geern sien hun gheslacht, de ghene die nae de Croon staen. Ter ander sijden hadde Egyptus vijftigh sonen, en socht hem te verdraghen en vriendtschap te maken met zijnen Broeder: daerom wilde hy zijn Sonen houwen met dese zijn Nichten. Also hy dan met zijnen Broeder dese eenicheyt maeckte, en werdt niet geweygert, dan de Bruyloften werden seer prachtigh gehouden: Nochtans t'zy dat hy zijn Broeder niet betroude, oft t'onghelijck hem ghedaen noch ghedacht, oft om dat t'Geheymnis hem voorseyde, dat hy soude sterven door de handt van een van zijn Schoonsonen, gaf hy een yeder van zijne Dochteren eenen poignaert oft dagghe, en dedese beloven, s'nachts elck haer Man te vermoorden en te kelen terwijlen datse slapen souden, vol Wijn en oncuysheyt wesende: t'welck sy alle deden, uytgenomen Hypermnestra, oudtste Dochter van Danaus, die te leven behiel haren Man Lynceus, oft Linus. Dese Moorderssen werden om so groote wreetheyt veroordeelt, datse^* mosten in de Helle water putten in een boomloos vat oft seve, uyt eenen Put, tot datse t'vat vol water boven brachten, dan soudense van hunnen arbeydt verlost zijn. Wat nu hier mede geseyt wil wesen, den Poeet Lucretius in't 3^e. Boeck, die meent dat dese Danaïdes zijn de Iaren, die ons schijnen te willen verrijcken, en te versaden met de vruchten, die sy ghestadigh voortbrengen in

* VVtlegginge natuerlijck en leerlijck, van t'waterputten der Belides,

[fol. 36v]

hen saysoenen: en doch brengen wy soo veel door, alsse ons by brengen connen. Ander zijnder die achten, dat in dese Fabel is begrepen het gantsche Menschelijcke leven, aenghesien dat allen arbeydt, moeyt en commer, die wy hebben hier in dese Weerelt, oft aerdtsche Helle, ten lesten eyndight in niet met allen, end' en hebbender dan geen gheniet meer van: maer moeten alles verlaten, even ghelijck die hun boomloos vat uyt t'water ophalen, en niet daer in en behouden. Bysonder (acht ick) mach oock dit vergeefs putten te segghen zijn, het ijdel wesen der Menschen, te weten, d'onmatighe vleeschelijcke lusten, die vol moeyten en onrusten zijn, daer men ten lesten niet van heeft als hertenleet en verdriet, en een ijdel vat van verloren arbeydt. Eenighe verstaen hier by, den dienst en vrientschap, die men den onbekenden oft ondanckbarigen doet, om dat het vruchtloos is. Eyndlijck wordt met dese Danaïdes aenghewesen, datmen om niemants ghebodt en behoort te doen dingen, die ongodlijck zijn, en teghen Natuere en alle redelijckheyt, ghelijck dese deden, die hun onnoosel Bruydegommen soo wreedelijck vermoorden: want geen soo grooten quaet onghestraft en blijft. Wy vinden nae al dit Helle-volck Iris, die Iuno in den Hemel ontfangt, en ververscht: maer wy sullense sparen tot in't elfste Boeck, en Hydra tot in't neghenste. Nu wy uyt de Helle scheyden, hebben wy voor ons Athamas, Coningh van Theben, en zijn Vrouw Ino, die de Moeye was^* van Bacchus, daer Iuno soo seer op verstoort was, om datse so veel van haren Neef Baccho roemde, want Iuno Baccho vyandigh was, om dat hy Iuppiter, haers Mans bastaert was: oock was sy t'onvreden op Athamas, om dat hy met zijn Dochteren ghevoestert en opgebracht hadde Bacchum, die van Mercurio hem ghebracht was. Athamas hadde voor zijn eerste Vrouwe Nephele, by wien hy hadde Phrixus en Helles: Phrixus was, die t'gulde Vlies bracht in^* Colchos. Desen Phrixus was benijdt van zijn Stiefmoeder Ino: want zijn Moeder Nephele was van zijnen Vader verstooten. Dese tweede Vrouw verliefde op haer Mans soon, en om dat hy haer niet te wille zijn en wilde, socht sy hem te dooden, en brachtet soo verre, datmen hem offeren soude. Athamas liet zijnen Phrixus toemaken, met een huyve, banden, en hayrsnoeren, soo de wijse was, datmense vercierde, die ten Offer gheschickt waren, en doe men hem op den Altaer soude leggen, doe quam Nephele, en nam haer twee kinderen wech, te weten Phrixus en Helles, en gaf hun eenen gulden Ram, die haer Mercurius hadde gegeven, en desen Ram droegh dees twee door de locht, over de Zee, daer Helles, Phrixi suster, in viel, waer van daer de Zee hiet Hellespontus: en Phrixus quam eyndlijck te Colchos, daer hy den Ram Iuppiter, offerde, en hingh t'Vlies op een geslacht van Eyckboomen, in t'Lust-woudt^* van Mars, en dit Vlies was daer nae gegheven in bewaringe van een Draeck oft Slange: hier van volght in't sevenste Boeck. Eyndlijck vondt de verstooten Nephele middel haer te wreken aen Athamas, en liet hem slepen voor Iuppiters Altaer, om ten Offer te helen: maer Hercules op't slagh comende, verloste hem. De ghene die dit voorgaende verhalen als een waere geschiedenis, seggen, dat Athamas was een van d'overste Krijghs-hoofden in't Leger voor Troyen, en hadde by hem eenen zijnen trouwen dienaer, en seer wijs Man, geheeten Krios, dat op Griecx is gheseyt Ram. En den Coningh Athamas, ter verhaelder oorsaeck verstoort op zijnen Soon Phrixum, nam vooren hem te dooden, Krios, wien hy dit kenlijck maeckte, ontriedt hem dit voornemen

* Van Athamas.

* Van Phrixus en Helles, en den gulden Vlies-ram.

* Van t'gulde Vlies.

[fol. 37r]

ernstlijck, en niet zijnde verhoort, nam hy de vlucht met Phrixo te schepe, van alles wel en rijcklijck versien: op de Zee wesende, starf Helles van sieckte, en t'lichaem most in de Zee zijn gheworpen, en Phrixus quam landen te Pharon, een Eylandt van t'Coningrijck Colchos, daer AEetus den Coningh, siende zijn cloeckheyt, hem zijn Dochter te Houwlijck gaf: en Phrixus gaf haer een seer wel ghemaeckt Beeldt van Aurora, en niet (soo de Poeten segghen) t'gulden Vlies. Dat desen Ram ooc geseyt wort te zijn geworden een Hemel-teecken, en dat den Ram Phrixum in den Hemel voerde, is te mercken, dat Lucianus in de^* T'saemspraeck van de Hemel-const oft t'Sterre-kijcken, seght, dat desen Phrixus so groot behagen hadde in het Sterre-kijcken, dat het den Poeten stoffe gaf also van hem te schrijven. Maer dit mach bequaemlijck verstaen worden, dat den genen die wijslijck de tegenwoordige dingen can gebruycken, die comt den Hemel, dat is, den Godlijcken aerdt geheel naby: en daer tegen diese onwijslijck misbruyckt, die valt dickwils in oneeren, oft in leeghen staet, ghelijck Helles, die in de Zee viel: want sulck vallen is, als vielmen van den wolcken, waer van men dan wel soo seer verbaest is, ghelijck den naem mede brengt. Want Athamas is gheseyt, niet wonderbaer, nademael dat Thaumáesthai is soo veel als hem verwonderen, waer van den naem comt van Athamas, als men de A daer by voeght, makende een beteyckeninge als boven: en Nephele, als elder is verhaelt, is wolcke. Nu indien wy in geen Aerdtsche toevallen ons en verwonderen, maer opsichtigh ten Hemmel zijn, wy sullen alle Aerdtsche dinghen in onacht hebben. Oock behoeft een wijs Man hem geens dings te verwonderen, wetende dat s'Menschen leven veel ellenden is onderworpen, en dat met verduldicheyt en voorsichticheyt verwinninge oft verlossinghe can zijn vercregen, gelijck het Phrixo is geschiedt, die zijn Stiefmoeders boosheyt ontcomen, leefde te Colchos in eenen eerlijcken en gherusten staet. Dat Phrixus zijn gulden Vlies Mars heeft opgheoffert, is te segghen, dat een wijs Coningh in tijden van vreden ghelt oft schat vergadert, en toe-eyghent den krijgh, op zijn hoede wesende teghen dat het noot mocht wesen. Van Ino, en Palemon, die^* oock Melicertes heet, veel vertellingen overgeslagen, seght Polyzeles in de geschiedenis van Rhodes, dat Athamas hem sotlijck gewroken heeft aen den kinderen van Ino, om dat hy bevonden hadde haer valscheyt in't maken der dierte, en datse t'onrecht dooden wilde de kinders van zijn eerste Wijf Nephele. Dees boose Ino nam doe de vlucht op den bergh van Geran, tusschen Megaren en Corinthen. Eyndlijck gheclommen op de steenclip Moluris, werp sy haer met haer kindt Melicerta in de Zee, also Pausanias tuyght, nae t'ghemeen ghevoelen. Eenen Dolphijn soude deser lichamen hebben gevoert aen den strant van Schenuncen, en werden van daer ghebracht te Corinthen, by den Coningh Sisyphum hun Oom, daer souden sy Goden zijn gheworden, Ino ghenaemt Leucothea, dat is, witte Goddinne, en den soon die Melicerta hiet, werdt gheheeten Palemon, en de Nereiden dansten ter eeren van Melicerta, om te behaghen Sisypho, den soon van AEolus: dese twee waren van den Zee-varenden luyden aengebeden. De Latijnen hieten Ino, Matuta, om datse een Sterre is die vroegh opstaet, en de dagerade voortbrengt. Sommige houden dat sy self de Morgenroode oft dagherade is. Nu Ino was dochter van Cadmus en Harmonia, en is gheschiedenis, dat Athamas Learchus haer een kindt tegen de steenen doodde, en datse met t'ander in de Zee verdronck: maer van Goden te

* VVtlegginghe van Phrixus en Athamas, natuerlijck en leerlijck.

* Van Ino, en Palemon.

[fol. 37v]

werden, weet men wel onwaerheyt is: dan dat de Coninghen der oude Heydenen eergierigh hun voorders, oft die van hun geslacht, deden offeren en aenbidden. Dus bracht Sisyphus te weghe, dat de eere Neptuni, Melicertae werde gedaen, in te houden de Ren-spelen oft Tournoyen, Istmij geheeten, die alleen Neptuno toequamen: waerom gheseyt en ghemeent was, dat Neptunus zijn Zeesch Rijck dese twee deelachtigh hadde ghemaeckt. In dusdanige Goden-makinge volghden de Romeynen oock den Griecken met hun Keysers, houdende hooghe Feestdagen der begravingen en beganghnissen. Nu dese Leucothea,^* oft Matuta, is de dagherade, en Palemon, oft Portunus, is de cracht des onweders, want Pallein is op Griecx, beweghen, oft beroeren, waer uyt den naem van Palemon ontstaet. Hy is soon van Aurora, om dat de winden in de dagerade aenvangen te waeyen, en op de Zee te vallen, waerom geseyt werdt dat dese t'samen in de Zee vielen. Dees Fabel leert oock, dat de ghene die om weldoen lijden, noch loon en vreucht te verwachten hebben, ghelijck Ino, die van Iuno vervolght om t'voeden Bacchi, noch tot eeren quam. En leert oock, datmen zijn tonghe en mondt moet bewaren, niet qualijck te spreken van der Overicheyt oft groote Heeren: want daerom zijn van den Poeet de ghesellinnen van Ino in steenen verandert voorgestelt, datse van Iuno soo stout en onvoorsichtigh hadden ghesproken: Nu volght de veranderinge van Cadmus, en^* Harmonia zijn Huysvrouw, in Slangen. Dat Cadmus met zijn Vrouw in den lesten ouderdom aldus in Slanghe is verandert, nae dat hy veel avontueren en onghevallen ghehadt en gheleden hadde, onder ander oock t'Serpent ghedoodt in zijner Ionckheyt, bewijst en gheeft te kennen, dat d'onvoorsichtighe Ieught de Wijsheyt wederstrijdt, en dat door veel ervarens den Mensch metter tijdt wijs en voorsichtigh wordt: want de Slange wort voor de Wijsheyt hier verstaen.

* Natuerlijck uytlegging van Ino en Melicerta.

* Leerlijck uytlegh op Cadmus en Harmonia, in Slangen verandert.