Het schilder-boeck

Van Actaeon.

Actaeon was den soon van Aristaeus en Autonoë, de dochter van Cadmus,^* beminnende seer de Iacht, als die in de Schole van Chiron was opgevoedt, en werdt van Diana (nae der Poeten versieringhe) verandert in eenen Hert, om dat hy haer naeckt hadde gesien. By eenige worden wel tot vijftich Iacht-honden met Griecksche namen ghenoemt, die Actaeon souden hebben^* verbeten: doch geen voedtsel ghevende tot eenighe stichtighe uytlegginge, dan nae de ghedaente en aerdt der Honden, als swart-voet, volge-speur, slock-al, goet-ghesicht, berghe-swerf, doode-jongh, onweder, fel, snel, en derghelijcke. Pausanias in de gheschiedenis van Beotien, seght, dat Diana de Honden van Actaeon dul maeckte, die hem niet kennende doodden. Ander segghen, Diana deckte hem met een Herts huydt, op dat hy van de Honden verscheurt wordende, niet en troude Semele. Acusilas seght, dat het was, om dat sy van hem was vercracht. Daer zijn noch meer meeningen, hier te lang. Plutarchus seght, dat Actaeon een schoon Ionghelingh was van Corinthen, daer Archias, van

* Actaeon, wie hy is gheweest.

* Actaeon hadde wel 50. Iacht-honden.

[fol. 23r]

t'gheslacht der Heracliden, op sotlijck verlieft wesende, hem wilde ontschaken, wien zijn Vader en vrienden willende beschermen, werdt soo van weersijden getrocken, dat hy verscheurt is geworden. Dese Fabel dan van Actaeon heeft^* haer begin uyt dit, oft yet anders, t'ghene Fulgentius verhaelt, segghende: Actaeon in zijn jeught beminde de Iaght, maer tot rijpen ouderdom ghecomen, de schaden en t'ghevaer der Iaght nu beter kennende, ghebruycktese niet als voor henen: doch behiel den voorighen lust tot den Honden, waer van hyder veel altijd voedde, en verteerde daer mede al wat hy ter weerelt hadde, waer uyt was gheseyt, dat hy van den Honden g'eten was. Hier zijn nu^* op dese Fabel verscheyden uytleggingen: Een is, datter zijn van dese Actaeons, die soo groote vreucht en behagen hebben, t'aenmercken den loop des Hemels, en veranderinghen der Mane, welck Diana te verstaen is, datse als in Herten verandert, staen buyten in bosschen en eensaem plaetsen, ghetrocken door de bevlijtinge deser Consten, datse worden verslonden van hun eygen huyslijcke nootsaken: want dit zijn de Honden, die niet en willen dat wy ons selven leven sullen. Ander zijn van meeninghe, dat hier mede worden berispt de ondanckbarige, onredelijcke Menschen, die de bewesen weldaden niet alleen vergeten, maer met quade wercken verghelden, ghelijck den Poeet Theocrites met dit veers schijnt willen te kennen gheven, daer hy seght:

Voedt Honden op, op dat sy dy verslinden.

Daer zijn noch wel meer meeninghen van uytlegginghen, maer het can wel uytgeleyt wesen, dat menighen onbedachten Actaeon van zijn eyghen quade lusten wort ghevangen, en verslonden, door dat zijn ongheregelt en ongetemt ghemoedt, zijn oncuyssche oogen onderdanigh wesende volgen, tot zijn uyterste verderf. Semele bedrogen van Iuno, die verandert was in Beroë haer voester^*, beduydt dat de Menschen van Godt dickwils bidden en begheeren schadelijcke dinghen tot hun eygen verderfnis, door dat sy bedrogen zijn van hun eyghen quade gheneghentheyt, oft sotte begheerte, de welcke hun voester is.

Dat Semele bevrucht was van Iuppiter, draghende Bacchum, is te segghen,^* dat den Wijnstock oft ranck, afgebeeldt met Semele, in den tijdt van den Lenten wort te swellen door de hitte der Sonnen, en wort swanger oft bevrucht met Bacchus, dat is, den Wijn, oft de vochticheyt des Wijns, die in den stam is. En desen Wijnstock oft ranck Semele, wordt des Somers door de meeste hitte der Sonnen soo geblixemt en gheraeckt, datse begint uyt te gheven haer vrucht: So wort het ontfangen en aengenomen van Iuppiter, dat is, de wijndruyf wort te voorschijn ghebracht, en aenghenomen in den buyck der locht, waer voor hier Iuppiter wort verstaen. Dat ick segge den buyck, en geen dgye, dat is even veel: want self nae der Poeten dichten, was het kindt in dgye en buyck verborghen, also den aerdighen Poeet Euripides seght in zijn Bacchen, verhalende dat Iuppiter sprack, doe hy hem in zijn dgye naeyde:

Tot mijnen Manschen buyck comt in,
Tweeboortigh kindt, dat ick bemin.

Iuppiter dit kindt Bacchum ghedragen hebbende, gaf het Bacchi Moeye Ino,^* verborgen voorts op te voeden, dat is, de bladeren der Wijnrancken verberghen de druyf, op datse bequaemlijck mach tot rijpheyt comen'en niet te seer ter ontijdt ghestraelt zijn van de hitte der Sonnen. Voorts wordt den Druyf t'eenemael opghevoedt door de Nifeides Nymphen, dat is, hy wordt ghelaeft

* Oorsprong van de Fabel van Actaeon.

* VVtlegh van Actaeon.

* Semele van Iuno bedrogen wat het aenwijst.

* VVtlegginge van de geboorte Bacchi.

* VVtlegh van de opvoedinge Bacchi.

[fol. 23v]

van de vochticheyt des nachts, oft vermaeckt en ghematight met den vercoelenden dauwe. Te deser plaetse en moghen wy niet naelaten, Bacchum wat breeder uyt te recken, oft te verclaren, wat hy voor een is gheweest, oft waer voor hy te houden is.