Logo DBNL
Het schilder-boeck (1969)

Het schilder-boeck

(1969)–Karel van Mander–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Van Vulcanus.

Vvlcanus was den soon van Iuppiter en Iuno, doch was ghefabuleert, oft versiert, dat Iuno sonder Mans geselschap van hem bevrucht geworden was. By Vulcanus wort (nae overeenstemminge van veel oude Poeten) verstaen het vyer, te weten, het aerdtsche Element des vyers, oft het materiale vyer. Dat hy oock wort genoemt Mulciber, dat is, ijser sachtmaker, om dat* het vyer het harde ijser can sachten, en alles overwinnen. Hy smeedde (seggen de Poeten) voor zijn Vader den blixem, daer mede de Reusen gedoodt zijn geworden, waer voor hy van Iuppiter te loon hadde de schoone Venus tot zijn huysvrouwe, welcke tot haren beroockten Smidt niet seer groot liefde en hade. Hem was toe gheeygent het Eylandt Lemnos, ghelegen in de Zee van Egeo, om dat aldaer eerst het vyer, en het Smeden der Harnassen, en wapenen soude zijn gevonden gheweest. Onder ander Poeten en Schrijvers, seght Homerus in't eerste Boeck der Illiaden, dat Iuppiter zijnen soon Vulcanum om* zijn mismaecktheyt en leelijckheyt, uyt den Hemel schopte, dat hy eenen heelen dagh van smorgens tot s'avonts vallende, zijnen smack eyndlijck gaf in't voorseyde Eylandt Lemnos, daer hy al de leden gebroken van den Eylanders werdt gheholpen en ghenesen. Lucianus, die geen groot werck en maeckt met den Poeetsche Goden te schimpen, die seght in zijn t'saemspraeck van den Offerhanden, dat Vulcanus doe ter tijdt noch op den aerme ghedregen was, als hy uyt den Hemel was gheworpen, dat hy creupel was ghebleven van den val, en dat wy nu geenen Vulcanum meer en souden hebben, indien de Inwoonders van Lemnos met hem het goede beste niet ghedaen en hadden. Homerus in zijn Lof-gesangh van Apollo, schrijft anders als in zijn Illiaden: want hy seght niet, dat Iuppiter, maer Iuno Vulcanum dede tuymelen van boven, en dat hy viel in de Zee, daer hy, niet van die van Lemnos, maer van Tethys en haer dochteren opghevoedt soude zijn gheweest. Ander seggen, dat hy ergens van Apen en sulck gespoock was opgevoedt. Pausanias in den staet van Attica seght, dat Vulcanus ghedenckende t'ongelijck hem van zijn Moeder ghedaen,* om hem te wreken, haer schanck eenen setel van goudt, listigh ghemaeckt met heymelijcke kettenen, alwaer sy in gheseten wesende, gevangen most blijven, en gekettent, sonder dat Vulcanus door bede van eenigen Godt haer uyt laten

wilde, tot dat hem zijnen trouwsten vriendt Bacchus droncke ghemaeckt hebbende, weder bracht in den Hemel, daer hem zijn Moeder uyt hadde gheworpen, en daer maeckte Bacchus onderlinghe weder den vrede. Dit treckt oock Plato aen in't 2e. van zijnen gemeenen staet, seggende: Men moet den Poeten bedwingen, niet te doen onvoeghlijcke oft leelijcke vertellingen, ghelijck men seggen soude, Iuno is ghekettent gheweest van haren soon, en Vulcanus van* boven neder gheworpen van zijnen Vader. Voorder heeft hy noch een ander wrake tegen zijn Moeder geoeffent, doe hy haer een paer toffels maeckte van seylsteen, waer van in't verhael van Iuno is gheseyt: en dit was, doe hy zijn smisse tot Lemnos hadde opgestelt met zijn Cyclopes. Door dees toffels bleef sy hangen in de Locht, sonder haer te moghen verroeren, oft hulpe te hebben van Goden oft Goddinnen, welcke dit schouwspel niet behaeghde: doch door hun ootmoedich bidden, heeft hyse weder verlost. Vulcanus wort van eenighe ghehouden te wesen vinder des vyers, en van de dinghen die door t'vyer ghebouwt oft gemaeckt worden. Dit tuyght Zezes in zijn 335e. geschiedenis van zijn 10e. Chiliade, den welcken hem acht te zijn geweest een Egypter, een Man van grooten gheest, en seer Constvindigh, en een tijtghenoot van Noe: welcken Noe van den Griecken wort ghenoemt Denijs, Osiris, Bacchus, en Ianus, by den Latijnen. Nu wort van anderen den Vyer-vinder gehouden te wesen Prometheus, en Vulcanus den eersten te zijn, die door middel des vyers alle harde* metalen sulcke ghedaente con gheven als hy wilde, en daerom was gheacht te hebben t'ghebiedt over het vyer, te wesen den Godt des vyers, en oock het vyer selve, soo Orpheus ghetuyght in zijn Goden-lofsangh, segghende:

 
Vulcanus cloeck en sterck, ghy vlam die leeft eenpaer,
 
Heerlijckheyt goedertier, in vyer schoon blinckich claer.

Vulcanus vinder van den Consten, die men handelt met het vyer, wesende, en* Godt des vyers ghemeent, gheloofden d'oude Heydenen, dat hy zijnen winckel oft smisse hadde in de holen van den bergh AEthna, oft Mont gibellus, om datter veel vyers wort gesien, en hier soude hy der Goden wapenen en ander tuygh hebben ghesmeedt. Hy heeft constige wercken ghemaeckt in verscheyden metalen, beeldtwerck, en de Vrouw Pandora, als gheseyt is. Nu om natuerlijck uyt te leggen: Vulcanus t'vyer wesende, wort ghebaert van Iuno, die* de Locht is: want nae der Philosophen gevoelen, is den aerdt der Elementen soodanigh, datse malcander voortbrenghen: en t'vyer mach niet voort-teelen van de Locht, dan door de hitte, en beweginge der Hemelsche lichamen. Des Iuno, sonder verwarmt worden door eenige uytwendige cracht, soude geenen Vulcanus, Mars, noch Hebe connen ontfangen, gemerckt de hitte in de teelinge der natuerlijcke dingen, is in plaetse des Mans, en de oorsaeckster der selver. Als nu Vulcanus wort verstaen te wesen t'aldersuyverste lichaem des vyers, t'suyverste der Elementen wesende, wordt hy den soon van Iuno en Iuppiter gheacht, oft des Lochts, verwarmt door d'Hemelsche lichamen. Sijn Vader, oft immer zijn Moeder, wierp hem wanschapigh zijnde uyt den Hemel, om* dat het vyer, dat sich in den wolcken versamelt, wesende van de grofste stoffe, oft wanschapen, te vergelijcken by t'gene in den hoogen en suyverlijcken Hemel des vyers is, is onweerdigh den naem es vyers, en sulcken plaets te besitten, wort daerom nederwaert gedrongen tot den onsuyver lichamen, door de cracht der Hemelsche daer boven, en door den aerdt des bovensten Lochts.

De Poeten versieren, dat Vulcanus als Vroemoer diende in de baringhe van* Minerva, clievende met een Diamanten bijl Iuppiters hooft: dat is te verstaen, dat alle Consten met den vyere gheoeffent worden, sonder welcks ghebruyck en souden tot geen volcomenheyt ghebracht worden. Sy versieren hem creupel oft manck, om dat t'vyer gheen vastheyt heeft, maer wanckelt altijt herwaerts oft derwaerts. Bysonder oock, om dat de ghene die qualijck te beene zijn, behoeven eenen stock om voort te stappen, en hun t'onderhouden: om* dieswille dat het vyer oock voedtsel en onderhoudinge behoeft, om te blijven in wesen, te weten, hout, turf, oft derghelijcke, als zijn crucken en steunselen. Dat hy in Lemnos viel, oft dat hem dat toeghewijdt was, is om d'onvruchtbaerheyt* des Landts door te groote hitte, oft om dat dit Landt den donder seer is onderworpen. En ghelijck Lucretius seght, quam eerstmael het vyer op der Aerden, uyt den wolcken en den blixem, het hout ontstekende, en soo in't gebruyck by den Menschen gecomen. Tethys en haer dochters de Zee-Nymphen* ontfingen, en voedden hem, om dat alle de stoffe deses vyers hem voedt, en weder verliest in de vochticheyt: en also d'Aerde Moeder en Voester aller rijckdommen is, soo bouwt hy eenen gulden stoel, daer Iuno in ghevangen en verstrickt wordt, dat is de Locht naest der Aerden, onsuyverst wesende, en wort niet beweeght door de Hemelsche lichamen: ghemerckt sy besloten blijft in de dalen, oft tusschen den gheberghten, en als ghevestight aen der Aerden. Venus en Aglaië waren zijn Vrouwen, om dat alle dinghen gheteelt worden door hitte en vochticheyt, wel t'samen ghematight wesende: want Aglaië is de vrolijckheyt, die uyt der hitten ontstaende is. Dat hy d'ander Goden wapenen* smeedde, is te segghen, dat de hitte werckster is van alles wat in der Natuere gheschiet: ghelijck oock geen ding en is, dat door zijn overdadicheyt meer den Dieren doet sterven, also isser niet datse gematight wesende soo wel onderhoudt, en sieck zijnde geneest. Indien oock de natuerlijcke hitte niet genoechsaem is in't lichaem, om met siedinghe de spijsen te verdouwen oft verteeren, soo is alle hope des levens oft behoudinge des selfs verloren: waerom hy gheseyt is te wesen den ghenen, die den Goden wapenen tot hun bescherminge smeedde en versorghde. Hy heeft voor medeghesellen oft wercklieden,* Brontes, Steropes, en Pyracmon: welcken eersten op Griecx, is den donder: den tweeden, weerlicht: den derden een gheweldigh vyer: want alsser geen grove en icke menichte des vyers en is, gheschiedter maer weerlichtinghe, en donder, doch geenen blixem. Dit onsuyver vyer, noch gelijck in zijn stoffe begrepen wesende, Iuppiter dringhet nae beneden met uytnemende gheweldt en cracht, nae dat den aerdt der blixemen is. Niet dat den blixem doch zy ijser,* steen, oft eenige ander dichte stoffe, die wy sien draeyen en wenden met so groot en snel gheweldt: maer wordt veroorsaeckt uyt de cracht van t'grove stoffige vyer, gebroken en van een gespleten door t'groot coude in de Locht, dat hem van alle sijden bedwingt, en met groot gecrack hardlijck doet neder smacken. Het versieren oock de Poeten, dat Vulcanus met verlof van Iuppiter, heeft getracht de maeghdelijcke Minervam te vercrachten oft onteeren, seer op haer verlieft wesende: maer sy stootte hem wech: en hy zaedt stortende op der aerden,* isser van ghecomen een kindt als een Draeck, oft met Drake voeten, geheeten Erichthonius. Hier van schrijft Servius op de Georgica Virgilij het derde Boeck. Hy hadde oock een soon, geheeten Brontheus, onghestaltigh, met een

onheblijcke mondt, van elcken belacht wesende, wierp sich selven in't vyer, en verbrande hem selven. Dat dan Minerva t'Houwlijck met Vulcano niet wou aengaen, maer eeuwich Maeght wesen, is te verstaen, dat sy is t'alder suyverste deel der Locht, en niets yet en teelt dat eenich leven heeft. En dat van den zade Vulcani soo wanschapen vrucht comt, is te verstaen, dat de natuere des bovensten Rijcx, oft van den vyerigen suyveren Hemel, niet soo volcomen suyver en daelt in de lichamen van hier beneden: maer de hitte, die tot der voort-teelinghe vorderlijck is, die is van een grove vermengde stoffe: want Vulcanus moet gehouden wesen voor een vyer, dat dick vermengt, en tot voortteelen bequaem is. Hy bouwde Pandora, de gave aller Goden, dat is, dese vyers hitte gaet boven alle de vindingen van Ceres, Bacchus, Pallas, en ander, die voor Goden zijn gehouden, dewijle sy doch alle Consten en hantwercken oorsaeckster* en vindtster is: en dat om dieswille dat de ghene, die in sich hebben een vyerighe cracht, suyver van bloedt, en ranck van lichaem zijn, hebben ghemeenlijck tot alle Const-vindinge en oeffeningen eenen levenden snellen geest, en bequame goede herssenen. Dat Vulcanus Mars en Venus heymelijck boelerende* in't net ghevangen nam, en maecktese by den anderen Goden tot een belachigh ghespot, daer zijn verscheyden uytleggingen op: maer de meeninge dieder Homerus in schijnt te hebben, behaeght my alderbest, die door dese Fabel den Menschen wilt vermanen, en aenleyden tot oprechticheyt, onschuldicheyt, en volcomenheyt des levens, gemerckt dat Godt wel weet middelen t'achterhalen, en te straffen den sondaren, hoe listigh oft sterck dat sy oock zijn, daer hy aldus seght:

 
Schouwt alle boose daedt: want wraecksaem toorns felheyt,
 
Hoe traegh, nochtans betraept de vluchtsche meeste snelheyt.
 
Vulcaen den traeghsten Godt vingh dus in stricken fijn
 
Mars alderbest te voet van die in Hemel sijn.
 
Vernufticheyt met vlijt gaet groote cracht te boven.

Want wat boos Mensch ongherechtich wesende isser, die lang tijdt in voorspoet is blijvende? Geen ding op der Aerden mach een quaet Godloos Mensch beschermen van de wrekende handt Gods, dat hy niet ten lesten, hoe lange het vertoeft, loon zijnder misdaet en sal ontfangen. T'is oock een gewis dingen, datmen den Menschen zijn quade wercken can verbergen, maer Gode niet, die de diepte onser herten claerlijck doorsiet, en kent ons verborgenste gedachten en genegentheden. Dus isser niet als een goet ghemoedt, door een onschuldich oprecht leven, dat voor Godlijcke en Menschlijcke wrake onverschrickt, in sachte gherustheyt volcomelijck doet verblijden. Dese versieringe dan van desen Mars, die Iuppiters dienst, en aller Goden gheselschap verliet, om by Venus te wesen, beeldt ons af, hoe sy tot schande comen die Godt verlaten, om den wellusten te volghen: doch zijnder die dese dinghen tot den Smilt-croesen der metalen trecken, als willende der selvigher natuer veranderen, op Vulcanus Hemel-val, en liefde tot Minerva, veel ramende, hier te lang. Dese geesten goudt-liefdigh wesende, bouwen misschien te veel op een reden die Suidas beschrijft, seggende: De Alchymie is een bereydinge des gouts en silvers: waer* van eens Diocletianus de Boecken soeckende, verbrandese, ter oorzaken der beroerten, die d'Egyptische hem hadden verweckt, want hy dedese wreedelijck sterven, en de Boecken versamelende, die de Oude van de Chymie des goudts

en silvers hadden gheschreven, hy wierpse in't vyer: uyt vreese, om dat door sulcken middel de Egyptsche niet so rijcke souden worden, datse toecomender tijt meer souden durven hun van der Roomscher gehoorsaemheyt onttrecken, en hun krijgh doen: want t'ghene Suidas seght is geen Evangelie: oock wort veel versierigh dings van den Egyptscher wijsheyt vertelt. Doch behoefde* niet verswijgen, dat Vulcanus was den eersten Coning van Egypten, en eersten vyer-vinder, om dat op eenen winter den blixem op eenen boom gevallen zijnde, hem ontsteken hadde, en Vulcanus daer by comende, en voelende de deucht des vyers, wierper noch meer houts toe, om t'vyer t'onderhouden: door desen middel ondervonden hebbende den aerdt des vyers, leerde dat zijn ondersaten.


Vorige Volgende