Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdWtlegginge, en sin-ghevende verclaringe op den Metamorphosis Publij Ovidij Nasonis,Door C.V.M.Het tweede Boeck.De Fabel van Phaëton is genomen en versiert uyt eenGa naar voetnoot* gheschiedenis, die oock van Eusebio en Orosio is beschreven: Te weten, dat ten tijde des Atheenschen Conings Cecrops, in Griecken was een ontsteken hitte wonder groot, die niet door Menschen doen, maer van den Hemel af gesonden was, en was geheeten d'ontstekinghe van Phaëton: Dese verbrande den velden, makende de vruchten tot asschen, verdrooghde den Vlieten, verbrande den Steden, en verderf de huysen, soo dat t'volck vluchtede waer het best mocht oft meende behouden wesen: Dees hitte duerde eenige Maenden, datse niet mocht gelescht worden, tot dat den Herftschen regen die gantschlijck ten eynde bracht. Nu Phaëton is gheseyt ontstekinghe, als gheseyt is, oft branden, want hetGa naar voetnoot* woordt Phaëto beteeckent branden, wesende aldus den soon van der Son, welcke oorsprongh en borne des vyers is: oock den soon van Clymene, welck beduyt water oft vochticheyt, want it woordt comt van Clio, in't Griecx soo veel gheseyt, als golvinghe, oft vloeyen: dewijl het vyer niet en mach gheduerich zijn, ten zy dat het door vochticheyt, die hem is toegeeygent, geholpen oft onderhouden is. Dit comt over een met t'ghevoelen van Anaxagoras, en | |
[Folio 13v]
| |
Heraclites, de welcke hebben ghehouden, dat de Sterren vyerich zijn, en ghevoedt van den vochten damp, die de Son door cracht van haer stralen optreckt van der aerden, en wanneer dese dampen comen te ontsteken, alsdan is de hitte uytnemende, gelijck men dat in den Somer bevinden mach: te weten, als de aerdtsche dampen verdicken, en het weder hem tot reghen schickt, de Sonne dan dese verwarmende, is de hitte schier onverdraeghlijck. Den eysch vanGa naar voetnoot* Phaëton, den Son-wagen te mennen, is s'Menschen aengeboren lust tot groot worden, die meest in elcken wort ghespeurt. In dese menninge werdt gheraden, den middelmatigen wegh te houden, niet al te hoogh, noch te leeghe varende. Dat Phaëton de toomen liet vallen, doe hy quam in den brandendenGa naar voetnoot* wegh, op den twintichsten graedt des gewichts, en thienden des Schorpioens, is te seggen, dat het dan groote drooghte is, t'cruydt wort verbrant, en d'aerde tot vruchten onbequaem. En dat Phaëton gheblixemt wordt in't midden van den Herfst van Iuppiter, is te verstaen, dat te sulcker tijdt de hitte wordtGa naar voetnoot* ghelescht, en d'aerde door t'ontfangen des regens t'brandige aensicht verlaet, vroylijck en lustigh wordende, om voort te teelen. Dese Fabel leert oock, hoe schadigh het is, dat kinders, oft kindtsche Coningen oft Overheden heerschen over de Landen, wat grooter verderf neffens hun eyghen daer van in't ghemeenGa naar voetnoot* ontstaende is: sulcke onwetende oft onverstandighe heerschers worden hier van den Poeet afghebeeldt, en berispt. Dese Fabel is noch ghebouwt op een geschiedenis van Phaëton den Coningh van Indien: den welcken hooghmoedighGa naar voetnoot* wesende, groot ghevoelen van zijn eyghen wetenschap hebbende, al was hy dwaes, sonder oordeel oft verstandt, een ontallijck volck verdorf met zijn Wetten, valsche en boose instellingen, als wesende te recht t'vyer der dolinge, waer mede hy al zijn Landt verbrande. De Dichters hebben hun versieringe ghebouwt op desen Phaëtons doot, welcke gheschiede op de vaert die hy dede op den Pouw met groote heyrcracht, die hy te water gheleydde, om d'uytnemende hitte wille: want hy was gedoodt met eenen strael oft blixem die uyt den Hemel viel. Niet geern soud' ick naelaten de Peerden van den Son-wagen te beschrijven, tot gerief der Schilders, op datse niet en doolden elck zijn verwe te gheven: want daer dickwils niet op ghemerckt en wordt. Dese Peerden (nae Ovidij schrijven) zijn vier, al seght Martialis maer van twee.Ga naar voetnoot* Nu dees vier heeten Pirois, Eous, Ethon, en Phlegon. T'eerste Pirois, is geseyt, oft beteyckent rootheyt, soo geheeten, om uyt te beelden de rootheyt der Sonnen in den morgenstondt. Het tweede Eous, is te segghen blinckende, om dat als de Sonne een weynich is verhooght aen den halven Hemel-cloot, wy de selve sien claer blinckende. Het derde Ethon, dat is te segghen brandende, om dat op den middagh de stralen der Sonnen schijnen te branden, dat sy soo steken. Het vierde Phlegon, is van verwe tusschen gheel en swart, en is soo veel gheseyt als beminder der Aerden, om dat de Son in den ondergangh des avonts schijnt van sulcken verwe te wesen, en schijnt te haesten nae der Aerden, als om daer te willen rusten: Soo mocht t'eerst zijn wit met roode vlecken, gelijck de Locht met root bestroyt is in den dagerraedt: het tweede, uyt den ghelen: t'derde al roodt: het vierde, donckerachtigh geel, oft castagnachtich van verwe. Van Apollo en Diana moghen wy vertellen in't seste Boeck, daer van Latona ghesproken sal worden, daer het beter te pas sal comen. Ovidius schakelende als een ketten zijn Fabulen aen den anderen, verhaelt voort | |
[Folio 14r]
| |
de veranderinghe van Phaëtons susters, de Heliades, dochters der Sonnen, Phaëtusa, is blinckentheyt, en Lampetia, doorluchtich, en van des Ambers oorsprongh. Voorder volght de veranderingh van Cycnus, Phaëtons maeghschap, in een Swaen, die Phaëtons ongeval gedachtigh, hem altijt in't water des Pouws onderhiel, om niet hoogh te vliegen: Waer mede gheleert wort, dat d'een hem aen d'anders avontuer behoort te spiegelen, en te leeren ongheluck vermijden. Dat Phoebus, hoewel bedroeft om zijns soons doot, Iuppiters ghebodt is naeghecomen, hervoerende den waghen, leert dat yeghelijck hoe groot hy is, zijn Overhooft moet gehoorsamen. In dees Fabel van Phaëton wort verhaelt van Mulciber, hoe hy de silveren deuren in't huys der Sonnen met verscheyden beeldingen hadde gheciert, daer hy oock Triton den welluydenden, en den onstadigen Protheus, met den blaeuw Zee-godekens in hadde ghemaeckt. Dus sullen wy nu van dit volck wat verhalen, eerst van Vulcanus, die den Mulciber oock is. |
|