Het schilder-boeck

Van den Nymphen, Dryaden, Hamadryaden, Oreaden, Naiaden, en derghelijcke.

De Nymphen (nae d'oude Dichters meeninghe) zijn Dochters van den Ocean en Tethys. Dit tuyght oock Orpheus in den Godt-lofsangh der Nymphen, en hy bedeeltse in verscheyden rotten oft deelen: Eenige souden Hemelsche zijn, en ander Aerdtsche: Sommige ghebiedt hebben over Bornen en^* Vlieten: sommige over de Zee: ander over Poelen, Marassen, Weyden, en derghelijcke dingen. Sommige willen dat d'Aertsche Nymphen hebben ghevoedt Ceres en Bacchus. De Hemelsche seyde men te wesen Sielen des Hemel-

* Verscheydenheyt der Nymphen.

[fol. 12r]

cloots, oock geheeten Muses, en de crachten die van daer toegangh hebben tot ons. D'Aertsche hadden verscheyden Ampten, bedieningen, oft Godtheden. Over de Bosschen, oft self Bosch-goddinnen, waren de Dryades, die genoemt^* zijn nae d'Eycken: want Drys is op Griecx een Eyck. Dese waren gemeent, datse met den Eyckenboom wiessen, en vergingen, en daerom oock genoemt Hamadryades, want Hama is gheseyt, met, oft t'samen. Callimachus ghetuygende dees meeninge, seght in een Hymne, oft Lofsangh van Delos, aldus:

Als over d'Eycken vloeyt een reghen lochtken soet,
De Dryades alsdan sijn vrolijck van ghemoedt:
Maer haest sy worden bleeck, met grooten druck beladen,
Alst coude hen aengrijpt, in't vallen van den bladen.

Dese Dryades worden met namen genoemt van Pausanias, als Tithorea, Erato, en Phigalia. Claudianus noemter seven. Charon Lampsacus vertelt, dat eenen Rhoecus sagh in Assyrien een schoon Eyck hangend' over een Vliet om te vallen,^* die hy ondersettede, datse lange levende is ghebleven, en doe openbaerde hem een Nymphe, wiens leven en doot was voorsien en bestelt in dese Eyck, datse niet langher leven mocht, als den Boom zijn wasbaer wesen hadde: sy dancte hem seer, en wilde hem geven wat hy wenschen soude, voor zijn weldaet: hy begeerende eens met haer vernachten, was sy te vreden, en soude hem ontbieden tijdt en plaetse met een Honichbye. Apollonius in't 2e. Boeck van de gulde Vliesche reyse, seght, dat den Vader van Paraebius, willende vellen een seer schoon Eyck, werdt te sien een Nymphe, welcke badt seer demoedich om vergifnis, dewijl haer levens langde aen den ouderdom deser Eycke was bepaelt oft bestelt. Den snooden Boer op dit ghebedt niet achtende, de Godtlijcke macht in den Boom besloten, nam wrake over hem, en over zijn kinderen. Den verhaelden Charon Lampsacus seght, Arcas, soon van Iuppiter en Calisto, oft van Apollo (soo eenige meenen), heeft jaghende in een Bosch ontmoet een Hamadryade Nymphe, die hem liet weten datse in stervens noot was, om dat d'Eycke, daer sy haren wasdom mede hadde, was gestelt oft in staet, om door de cracht des Vliets wech te wesen ghevoert, badt daerom hertlijck, haer te willen verlossen: des hy nae haer begeerte de Vliet van de Eycke afwende, en vestighdese rondtom met aerde: en in vergeldinge der weldaedt, gheniette hy haer gheselschap, en baerde hem twee kinderen. Siet wat de Heydenen voor^* vreemde droomen in de herssenen ghedruckt, voor waerheyt ghevoelden, en met beuselighe Godlijcke vreese bevanghen gingen: want sy meenden, dat in alle dingen Godtheden schier waren. Met veel derghelijcke becommeringen waren oock de Mexicanen in hun ghemoeden behangen, meenende over al, in Berghen, Boomen, Vlieten en Bornen, Godtheden verborghen te wesen.

Nu hebben wy te seggen van den Bergh-goddinnen, de Oreades, oft andersins^* Orestiades, dese waren gheboren op de Berghen, oft onthielen hen altijts daer op: want sy nae de Bergen ghenoemt zijn, nademael Oros op Griecx is te seggen geberghte. Strabo in't 10^e. Boeck, noemtse dochters van Hecataeus, en van de dochter van Phoroneus. Maer Homerus in't 6^e. der Illiaden, maectse de dochteren van Iuppiter, en noemtse Orestiades. Strabo noemter vijf. Virgilius in't eerste der AEneidos, noemtse ghesellinnen van Diane, en seght, datse duysent waren: met welck ghetal wil hier gheseyt zijn, oneyndlijck, oft veel. Sy souden d'eerste zijn gheweest, die den Menschen afwendden malcander te

* Van Dryades, en Hamadryades.

* Cluchtige fabels van Dryades, en Hamadryades.

* Ydelheyt der Heydenen.

* Van de Oreades, Bergh-goddinnen.

[fol. 12v]

eten, dewijl sy op de Bergen woonende, niet aten als Eyckelen en Castagnen: en een onder hen vondt d'Honich-raten, dese hiet Melissa, en van haer ghecregen de Honichbyen den naem, oock is Meli op Griecx Honich gheseyt. Eyndlijck, dese Nymphen hadden d'heerschappije over alle gheberchten, alle wilde Dieren en Voghelen, diese met Diana vervolghden, en te vanghen sochten. Daer waren oock Nymphen der Weyden, groen hoven, en Lust-hoven, als^* Napaeae: want Napos, is Cruydthof, oft weyde gheseyt. Doch Thomas Porcacchi, die d'Arcadia van Sannazaro uytleght, seght, de Napaeae Borne Nymphen te wesen. De Nymphen der Vlieten waren ghenoemt Naiades: Dese^* Naiades waren gheseyt te wesen uytleghsters van het gheheymnis der Goddinne Themis, op den bergh Parnassus: want haer geheymnis, oft Godtlijcke antwoorden, waren soo onbesuyst en dobbel, datmense sonder de Naiades uytlegghen niet conde verstaen. Dat sy Naiades heeten, is van t'Griecx woordt Naiein, welck beteeckent vloeyen. Het zijn eenige diese dochteren der Bergen heeten, om dat de Vlieten daer van oorsprong hebben: en alsoo wy in't begin seyden, zijn sy dochteren van den Ocean en Tethys. Thales Melesiaen noemt t'Water begin aller dingen: Soo dat (nae der Poeten seggen) Ocean en Tethys hebben voortgebracht een groot getal Zee-goden, Vlieten, Bornen, en Nymphen. Hoe dese Vliet-goddinnen in de hooft-aderen der Vlieten woonden, in glasen stoelen saten, waterverwighe wolle sponnen, en derghelijcke, verhaelt Virgilius, in't vierde Boeck zijns Landtwercks, in de clucht van Aristeus. Daer waren oock Nereides, oft Nereines, die hadden hun heerschappije in de^* Zee: dan my dunckt, dat wy te langhe met den Nymphen onledigh zijn, het waer tijt dat wy yet hier van uyt te leggen hadden, ist niet stichtigh, ten minsten natuerlijck. Soo is te weten, dat de Nymphen dochters des Oceans oft der Zee, en Moeders der Vlieten zijn: By hen is te verstaen de cracht en deucht der vochticheyt die d'Aerde verselschapt, tot voort-teelinge van Dieren, boomen, stammen en vruchten, en voesteren also (als verhaelt is) Bacchus en Ceres: dochter des Oceans, om dat den reghen oft wolcken uyt der Zee rijsen, die der Vlieten oorsprong zijn: zijn daerom van den Poeten ghenoemt vruchtbarighe bloembrengsters, en desghelijcx. Hier mocht ick Pales wel by voeghen,^* die een Goddinne der Herders was, doch by den Griecken onbekent. Dese, nae dat eenighe Latijnsche segghen, is soo ghenoemt nae Palea, dat is Kaf, oft stroo, t'welck de Herders te hoop brachten in haer Feest, en ontstakent, springende dan d'een nae d'ander over t'vyer. Dit geschiede altijt den eersten Mey, buyten in't veldt. Sommighe hieten dese Pales, Grootmoeder, en Vesta. Sy steldense oock somtijts in geselschap van Apollo, ick acht, om dat Apollo oock een Herder was geweest. Doch vinde in alle dees fabulen der Nymphen geen leeringhe: dan men conde wel yet ramen op de Dryaden oft Hamadryaden, die in de boomen hen leven hadden, hoe de siele ghemeen is men den lichaem, oft dat de Menschen by boomen zijn gheleken, en dat de vruchtbarige meest ghepresen, in weerden zijn, en in den hoven bewaert, daer d'ander dickwils ten vyere gheschickt, en verbrandt worden: dat het oock soo met den Menschen toegaet, de deuchtsame worden bewaert in een eerlijck gherucht, en d'ander schandigh wesende worden vergeten, en hun namen van onder de deuchtsame uytgheroeyt.

Den twist om der edelheyt tusschen Phaëton, welck woordt is te segghen,

* Van de Napaeae.

* Van de Naiades

* Van den Nereides.

* Van Pales.

[fol. 13r]

ontstekinghe, en Epapho, den soon van Io, oft Isis, welcke d'Aerde is, is anders niet als d'oneenicheyt tusschen de twee Elementen, Vyer, en Aerde, de welcke onderhouden worden in de meeste ghelijckheyt als mogelijck is, door de goedertierenheyt van de natuere der Locht en des Waters: want t'elcke^* reys dat t'water (by manier van segghen) siet, dat de crachten van de stralen der Sonne, meerder willen worden door zijnen keer (als wesende Vader des vyers) hier beneden, de Locht ontsteken en verhitt wesende, bevlijtiget voorseyde Water met den Lentschen en Herftschen regen so veel te weghe te brengen, dat d'Aerde soo weynigh schade bevoelt van den brandt der Sonnen alst moghelijck is: Te weten, wanneer de Sonne haer verheft nae ons toe, als d'Aerde het swaerste gewelt des Hondt-teyckens ghevoelt heeft, begintse weder verlost te worden, als de Son t'ghewicht-teecken voorby treckt tot het Schorpioen. Insghelijcx als d'Aerde door te veel water mits overvloedighe vochticheyt onvruchtbaer soude wesen, soo comt de Locht met den winden, en verdrijft de wolcken en nevelen, en maeckt dat der Sonnen stralen doordringen tot in der aerden, droogende en benemende de al te groote vochticheyt, en maect also d'aerde weder nut en bequaem vrucht te brengen. Dat Phaëton zijnen Vader Apollo ging soecken, beduydt, dat de hitte verstroyt, en verdeelt in veel deelen, wederom keert tot zijnen Vader, dat is, tot de Son.

Eyndt des eersten Boecks.

* Phaëtons en Epaphons twists beduydinge.