Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermd
[Folio 7v]
| |
Van Cupido.Plato, oock verscheyden Poeten, eyghenen Cupido ongelijcke Ouders toe. Onder welcke eenighe niet al te eenigh met hun selven zijn: want den ouden Poeet Orpheus seght, zijn Vader te wesen Saturnus. Elder, dat al de Liefden zijn voortghecomen van Venus. Pausanias seght, doe Venus uyt der ZeeGa naar voetnoot* quam, was sy ontfanghen oft ghewelcomt van Cupido. Seght oock, dat men ghelooft Cupido den jonghsten der Goden, en den soon van Venus te wesen. Plato, die in een plaetse seght, dat men de Ouders van Cupido niet en weet, seght elder dat men seght, dat doe eens de Goden met goet chiere maken Veneris gheboorte vierden, Porus, Godt des overvloets oft rijckdoms, te veelGa naar voetnoot* Nectars gedroncken hebbende, gingh droncken wesende wandelen in den hof van Iuppiter, daer hy vondt Penia, Goddinne der armoede, welcke hy bevruchtende, hem namaels baerde Cupido, den welcken Veneri werdt gegheven om haer te dienen, en alles te doen wat sy begeerde: En hierom soude hy gemeent wesen Veneris soon te zijn. Sappho de constige dichtster, maeckt hem den soon van Hemel en Aerde: Simonides, van Mars en Venus: Acusilas, van de Nacht en de Locht: Alcaeus, van de Tweedracht en Zephyrus, oft den Westen-windt. Cicero in't Boeck van de Natuere der Goden, noemt verscheyden Cupidons,Ga naar voetnoot* van verscheyden Ouders oft geslachten: Den eersten, van Mercurius en Diana: den tweeden, van Mercurius en Venus: den derden, ghenoemt Anteros, van Mars en Venus. Doch watter van gheseyt wort, de meeste overeenstemminge is, dat het is den eersten soon van de Goddinne Venus: welcke doe sy hem hadde ghebaert, werdt van Iuppiter seer bekeven, want hy oordeelde aen t'kints ghedaente, dat door hem onder den Menschen groote beroerten souden ontstaen, soo dat beter waer hem te dooden, dan met hem te laten leven, t'verderf der Menschen voortgangh te laten hebben. Venus vreesende dan t'dreyghen van Iuppiter, droegh Cupido verberghen in de wildernis, alwaer hy gevoedt midden den wilde Dieren: dese suygende, soop hy met den melck ooc hun strafficheyt,Ga naar voetnoot* en behiel hun eyghenschappen en wesens. Soo haest hy Boghe con handelen, maeckte hy sich selven eenen boge van Esschen hout, en pijlen van Cypressen, oeffenende hem eerst den wilde Dieren te schieten, van daer bestont hy in den steden der Menschen te treffen. Eyndlinge creegh in eenen tros van goudt, waer mede hy de gantsche Weerelt onder zijn macht ghecreegh. Een Griecx Poeet Palladas te deser oorsaeck seght, dat Cupido draeght eenGa naar voetnoot* bloem en eenen Dolphijn, bewijsende dat hy d'Aerde, en de Zee in zijn ghewelt heeft. Een ander Grieck Philippus schrijft in een Epigramme, dat de Cupidons met een verrasschinghe den Hemel, oft der Goden huys inghenomen hebben, en wapenden hen rijcklijck met seer heerlijcken roof, nemende Phoebus zijnen gulden koker en boge, Iuppiter zijnen blixem, Hercules zijn knodse, NeptunoGa naar voetnoot* zijnen dry-tant, Mars zijnen Kreeft, en Bacchus zijn beveylde Toortse, Thyrses, waer by seght hy, niet is te verwonderen, dat swacke Menschen hun met de pijlen der Liefden laten treffen, dewijl de Goden hem met hun reetschap hebben toegherust. Plato noemt Cupido den geluckichsten, besten, en schoonsten der Goden: Hy beschrijft oock twee Cupidons den eenen Hemelsch, en denGa naar voetnoot* anderen den gemeenen. Sommige beschrijven hem niet alleen blint te wesen, maer voeghen hem by voor gheselschap dronckenschap, droefheden, vyandt- | |
[Folio 8r]
| |
schappen, tweedrachten, en derghelijcke plaghe. Marullus den Poeet beschrijft op deser meynnghe een schoon Epigramme, in een t'saemspraeck, segghende:
Wiens is dit dertel kindt? T'hoort Venus toe dit wicht.
En sijnen koker doch, waerom vol menigh schicht?
Al is hy dom, hy can wel schieten sonder falen,
Op die hy mickt, en voert daerom die scherpe stralen.
En waerom gaet hy naeckt? Slecht is hy onbedeckt:
Hy toont hem al geheel, en haet die sich bedeckt.
Waerom is hy een kindt? Om dat hy sulcx doet blijcken,
Oock t'oude volck, dat haest in't graf sal moeten strijcken.
Van wien ist soo ghevlerckt? Van onghestadicheyt.
Waerom geen voorhooft oock? Het saeyt quaetwillicheyt.
Wie maeckt hem d'ooghen quijt? De woeste vuyl wellusten.
Wie maeckt hem magher dan? Lust, sorgh, en drucx onrusten.
Wie gaet voor desen Godt? De dronckschap, overdaet,
Oncuysheyt, langen slaep, en luyheyt Moer van t'quaet.
Wie gaet beneven hem? Krijgh, haet, verwijt, en schande:
En stadich volghen hem gheschillen veelderhande.
Maer wie dorst gheven hem hoogh by den Goden plaets?
Die selfs deelachtich sijn, jae werckers des misdaets,
De Menschen. Maer waerom? Om dat hun doen mispresen,
Dewijl't de Goden doen, te soeter soude wesen.
Alle versieringhen der ouder Poeten overgheslaghen, laet ons mercken wat sy in ernst met Cupido hebben ghemeent: Soo is t'ghevoelen van eenige der oude Schrijvers, oft Philosophen, als Thales, en dergelijcke, dat t'water t'begin soude wesen van alle dinghen. Oock is dit element onghetwijffelt een besonder stoffe, bequaem en noodigh tot der voort-teelinge: doch niet sonder Cupido,Ga naar voetnoot* die men mach noemen, de Liefde, oft Manlijck toedoen, oft een vyerige hitte, oft eyndlijck een Godtlijcke cracht, die aller schepselen wasdom gheeft, nae dat Empedocles seght: en dat Liefde een Godtlijcke cracht wesende, is een seker begheerte in alle dinghen, om hem te vereenighen en versamen, om zijn ghelijck wesen oft ghedaente te teelen: oft om anders te segghen, een Godtlijck verstandt, dat de Natuere een sulcke gheneghentheyt, oft lust in is druckende. Hierom ist dat sommighe den Cupido soo veel verscheyden Ouders toeschrijven: D'een hem willende van de stoffe des ongheschickten hoop Chaos voortgecomen hebben, maer ander, oft meesten deel van Venus: welcke Venus oock wordt ghehouden eyghentlijck te wesen de begheerte, die de schepselen hebben, voort te brenghen hun ghelijcke beeldt oft schepsel, welcke begheerte ontstaet uyt een wisse overeencominghe der lichamen en ghematicheyt der Locht. Voorder zijn vleughelen, die hy aen den schouderen soude hebben, bewijsenGa naar voetnoot* d'ongestadicheden der Menschen, in het verkiesen der verganglijcke Weereltsche dingen. Alsment nu hooger drijven, oft verstaen wilt, beteyckenen de vleughelen der Liefde, dat de goetheyt Gods is seer veerdigh, en sorghvuldich tot vorderingh, en behulp der natuerlijcke dingen. Sommige maken hem witte vleughelen, beteeckenende een suyver, oft houwlijcke Liefde. Petrarcha Italisch Poeet, in zijn Triumph der Liefde, geeft hem vleughels van duysenderley verwen, willende te kennen geven, dat d'oncuysche Liefde, ongebonden we- | |
[Folio 8v]
| |
sende, onversadigh is, altijts gheneghen tot veranderinghe, oft vernieuwinghe. Isidorus van Pelusien seght, dat hy ghevleughelt is, om dat als hy zijn begheerte voldaen heeft in eenighe saecke, die selve verlatende, stracx op een ander vlieght. Aengaende dat hy ghewapent is met Boghe en Pijlen, is terGa naar voetnoot* oorsaken, dat hy den dwasen Minnaer in den gheest doet lijden groot verdriet en onrusten. Xenophon seght, dat de Liefden zijn schutters geheeten, om dieswille dat de schoone Menschen van verre quetsen mogen. Servius uytleggende Virgilij dichten, seght, de schichten oft pijlen van Cupido te wesen, de nopingen des berouws en des drucks, die altijt de Liefde naevolgen. Andersins om dese Pijlen te trecken tot eenen hoogheren sin, beteeckenen sy d'onghelooflijcke, oft wonderlijcke veerdicheyt, oft snelheyt van den gheest Gods, die sich verspreydt, en lichtlijck onverhoedts over al door is dringhende. Wat zijn blintheytGa naar voetnoot* beduydt, is (nae t'segghen van eenighe) ter oorsaken, dat sommighe Menschen door den bandt der liefden ongheschickt leven leydende, vergheten, oft niet en aenmercken hun weerdicheyt, en waer toe dat sy van Godt voorsien, oft beroepen zijn, niet aensiende schade oft schande, Godtlijcke noch natuerlijcke Wetten, soo dat die sulcke met recht niet alleen blindt, maer kintsch, en dwaes gelijcken te wesen. By de naecktheyt van Cupido wort oock by eenigeGa naar voetnoot* verstaen, dat den geest Gods de dinghen nootwendich deser Weerelt beschickt ongeveynst, en vry sonder loon verwachten. Andersins bewijst de naecktheyt oock, dat de Liefde haer qualijck veynsen can, tusschen die Vryagie pleghende zijn. Cupido wert gehouden voor den schoonsten, besten, en oudtsten Godt, om dat de Liefde, oft goedertierenheyt Gods eeuwich blijft, en van aenvang der Weerelt den Menschen gheopenbaert is. Hierom werdt versiert by den Poeten, dat Cupido, den Hemelschen geheeten, van eerst aen is vermengt gheweest in den Chaos: maer den Cupido die zijn woonste maeckt in de deelen onses gheests, daer redelijckheyt voor swichten moet, is (nae de meeninghe van Phocylides) meer een woedende raserije, als eenen Godt, ghelijck hy seght:
Cupido en is gheen Godt: maer een fel rasich woelen,
Dat alle Menschen doet seer grooten noodt bevoelen.
|
|