Het schilder-boeck

Van Prometheus.

Prometheus was een van den Titans (daer noch van te verhalen volght) en den soon van den ouden Iapetus: wie zijn Moeder was is twijffeligh, t'zy de Nymphe Asia, Asope, oft Themis, oft (nae Hesiodi segghen) Clymene, dochter des Oceans: zijn broeders waren Epimetheus, Atlas, en Meoetus: onder ander kinderen hadde hy Deucalion. In dit bouwen oft beeldinghe der Menschen, seggen eenighe, dat hy heeft ghenomen van alle hooft-stoffen een deel, en onder zijn werck vermenghet, en dat hy den Mensch byvoeghde den aerdt van sommighe Dieren, als de vreese van den Hase, de schalckheyt van den Vos, d'eergiericheyt van den Pauw, de wreedtheyt van den Tyger, de gramschap en moedicheyt des Leeuws. Propertius in zijn derde Boeck berispt Prometheus, dat hy veel arbeydts hadde te wege ghebracht, om den lichamen der Menschen uytwendich schoon gestalt te gheven, en niet en hadde ghelet, noch zijn vlijt gedaen, om s'Menschen gheest met loflijcke goede zeden te vercieren.

[fol. 2v]

Eenige seggen, dat Minerva behagen hadde in zijn werck, en dat hy door haer hulp quam in den Hemel, alwaer hy alles met vyervlammen besielt siende, willende oock zijn werck besielen, tradt heymelijck toe, en ontstack een roede aen't radt van den vyerighen Sonne-wagen, en quam beneden t'vyer op der Aerde brenghende, ontstack daer mede de Siele zijns Beeldts. Nicander een Griecksch Poeet seght, dat de Menschen om Iuppiter te behagen, hem de vyer-diefte^* Promethei aenbrachten, maer voor sy te loon begheerden een eeuwighe jongheyt te hebben, om altijt te leven sonder verouden: t'welck hun Iuppiter gaf. Maer also sy dese eeuwighe jongheyt hadden op eenen Esel gheladen om t'huys te voeren, hadde het beest op den wegh uytnemenden grooten dorst, en comende aen een borne om te drincken, wasser een Slange die hem belettede: en of den Esel schoon badt medelijdich te wesen met zijnen soo grooten dorst, wildese niet toelaten, of hy en most met haer overcomen. Den Esel beloofde al te gheven dat hy hadde, liever als van dorst te sterven. De Slanghe greep hem by zijn woordt, en creegh also d'eeuwighe jongheyt: dus mosten de Menschen oudt worden, en de Slange leght alle Iaer t'oude huydt af en blijft altijt jongh. Prometheus soude zijn gheweest, die eerst t'vyer heeft gevonden en^* in't ghebruyck ghebracht: oock veelderley Consten, door middel des vyers, sonder welck qualijck eenige Const gheoeffent can worden. Hy bracht t'volck uyt den bosschen en berghen, daer sy als Dieren woonden, en leerdese huysen bouwen, sterren en tijden onderkennen, spraeck en letteren ghebruycken, offeren en Godsdiensticheyt oeffenen. Doch segghen eenighe, dat hy Iuppiter bedroogh oft bedriegen wilde, met twee Ossen-huyden, in het een de beenen, en in't ander het vleesch verborgen leggende, en Iuppiter te kiesen ghevende, nam Iuppiter de huydt met de beenen, t'zy al willens oft anders. Des hy om dit, oock om t'vyer-stelen, werdt gebonden aen den Caucasus bergh, en zijn lever (die snachts altijdt herwies) werdt daeghlijcx ghepickt en g'eten van eenen Arendt, die de dochter was van Tyhon en Echidna. Eyndlinge, doe hy door Mercurium hadde laten waerschouwen den Iuppiter, hem t'ontslaen van de liefde van Thetis, om dat voorsien was, dat sy hadde te baren eenen soon, die den Vader in weerdicheyt soude overtreffen, werdt hy verlost, en vry gelaten.

Als men nu op de versieringhen der Poeten wilde nouwe mercken, en daer veel waerheyt in soecken, men souder dickwils weynigh vinden: want men weet wel, dat de Weerelt niet en was onbevolckt, en sonder Menschen, tot op den tijt van Iuppiters vyandige Titans, doe desen Prometheus zijn wesen hadde, diese dan eerst van cley soude hebben comen maken, Nu desen Prometheus, dat^* hy den Mensch-maker wort geheeten, is nae t'getuyghnis van Lactantius, om dat hy is gheweest dan eersten, die beelden oft gelijcknissen der Menschen van poteerde heeft ghemaeckt. Dat Prometheus zijn aerden beeldt met t'Hemelvyer dede leven: Hier is hy te ghelijcken den wijsen Prince, die met Minerva, dat is, metter wijsheyt verselschapt, als uyt den Hemel gedaelt, en met deuchden begaeft, bestelt in zijn Coninghrijck volcomen goede ordenen, Rechten, en Wetten, door zijnen redelijcken oprechten Rijcx-staf oft Scepter, latende oeffenen^* een suyver oeffeninge des Godtlijcken verbondts, t'welck is de Siele des plompen gemeenen volcx, die anders niet en zijn als vuyl slijck, leydende een rouw, onnut, aerdtsch leven: maer aldus besielt met Godtlijcke Wetten, ondergeven sy sich selven een gerust, stil, en borgerlijck eerlijck leven. Aengaende

* Fabel, waerom de menschen oudt worden, en de slanghe jaerlijcks haer huydt afleght, en verjongt.

* Prometheus vinder des vyers, en alderley Consten.

* Prometheus waerom mensch-maker geseyt.

* Sin-ghevende en geschiedighe verclaringhe op Prometheus.

[fol. 3r]

van den Arendt, die hem lever-pickte, en van Hercules geschoten was, dat is (soo Herodotus seght) gheschiednis: want Prometheus wesende Coningh van Scythia, werdt van zijn volck gevanglijck ghestelt, om dat hy hun niet en con ghespijsen: want de vliet, geheeten den Arendt, was over gheloopen, en hieldt t'landt bedeckt, tot dat Hercules daer door treckende, de vliet in de Zee dede lossen, en bedwongse voort in haer vore oft gote te blijven: waer uyt gheseyt was, dat hy den Arendt ghedoot, en Prometheum verlost hadde. Dat hem by daghe de lever verslonden wesende, weder snachts herwies, bewijst eerstlijck: dat Godt straffe oeffent over die geen Godtlijck verbondt achtende, hem wederstaen, zijn gheboden overtreden, end' hem meenen bedrieghen. Voorder is daer by te verstaen, dat s'Menschen leden en gheest van den daeghschen arbeydt en becommernissen ghequelt oft vermoeyt wesende, weder des nachts door den ververschenden slaep worden versterckt en vermaeckt. Dat hy aen de klip ghebonden oft gekettent was, beteyckent: dat de rust-plaets der wijsheyt de Siele, is ghevestight aen het lichaem, het welck van sich selfs, als sonder kennis, is niet als eenen onbevoelijcken steen. De Lever is te ghelijcken de beweginge des redens, t'welck eenighe achten de woonplaets der ghedachten en des verstandts. Hier sal niet mispassen te verhalen van Pandora.