Het schilder-boeck

T'leven van Polidoor van Caravaggio, in Lombardijen Schilder.

Verwonderlijck ist van onse Schilder-const, datse veel tijts haer selven weyghert eenighe, dieder van jongs vroegh toe gehouden wensende, veel vlijt om doen: en laet ander, dieder nauw om gedocht en hebben, haer selven soo mildt, vlack neder in den schoot vallen. Ghelijck het gheschiedde met Polidoor van Caravaggio, Lombarder, die in de schilderighe gulden Eeuwe te Room, ten tijde van Paus Leo de thiende, was tot zijnen achthien Iaren toe een Opperknecht, in s'Paus Paleys, doe men de logien maeckte, draghende den back met kalck voor zijn Meesters. Vergat hem dicwils, stadich d'oogen hebbende op de Schilderije, die van Ioan van Vdine en ander daer ghedaen worde, soo dat hy van natueren Schilder wesende, ghetrocken werdt tot de selve Const, die haer selven hem soo willigh en jonstigh aenboodt te gelieven, of te wille te wesen. Des maecte hy gemeenschap en kennis met de Iongers, die t'beste begin hadden, om van hun te sien de maniere van der Teycken-

[fol. 128v]

const, waer toe hy hem begaf, en vercoos uyt al d'ander eenen Maturijn van Florencen, een seer goet Teyckenaer, tot eenen medegeselle: Teyckenende aldus met desen in des Paus Capelle, en nae Antijcken, bewees hem dadelijck sulcx, dat hem een yeder van zijnen gheest verwonderde, die hem in zijnen anderen rouwen staet had ghekent. Waerom hy in de Logien met ander Constrijcke Ionghers werckende, soo toenam, dat hy van dat werck den meesten lof van alle d'ander Iongers in Const en edelheyt des gheests te deele behiel. Des Maturijns liefde tot Polidoor, en Polidoors weder tot Maturijn, so crachtich toenam, datse met malcander verdregen hebben, als broeders, met malcander te leven en te sterven: des sy vereenighden, wille, werck, en winninge t'samen. Doe sy nu saghen in Room veel goede en aerdighe Coloreerders, die over al groot aensien hadden om de wercken te crijghen, begon hun goet te duncken, te volgen de maniere van Baltasar da Siena, te schilderen van wit en swart de ghevelen van de huysen. Doe sy nu eenige ghevelen hadden t'samen ghedaen, tot d'eerste nemende in gheselschap Pelegrijn van Modena, die hun moedt gaf hier in voort te varen. Dees twee dan moedt grijpende, begaven hun te practiseren met alle vlijt, om in hun wit en swart te passe te brengen, lieten sy in Room niet van Antijcke dinghen, diese niet en conterfeytten, t'zy Beelden, Backen, Potten, Altaren, Historien, en alle aerdicheyt van chieraten en anders, ghebroken oft geheel, daer sy hun mede behielpen. En hadden dese dinghen soo vast in den sin ghedruckt, bysonder Polidoor, die de beste manier hadde, dat in al wat sy maeckten, men de rechte Antijcke tronien, cleedinghen en beelden, natuerlijck sagh uytghebeeldt voor oghen. Polidoor was wonder vloeyende van inventie, vast en veerdich, en schoon van handelinge, makende alle dingen met goeden ghelucke, recht ghelijckt hem uyt den Pinceel natuerlijck al werckende viel, sonder eenighe moeyte: Soo dat van hem wordt ghetuyght, dat geen Schilder noyt, van Cimabue tot doe ter tijdt, soo schoon en doenlijcke maniere en heeft gehadt. Het waer een groot eyghen Boeck, te verhalen alle de ghevelen, die dees twee soo uytnemende hebben ghedaen van wit en swart, en uyt den gelen op zijn copersche, en alles van seer uytnemende teyckeninge. maer t'claeghlijckste is, dat dese miraculeuse dinghen van windt en weder meest al vergaen zijn, datse niet (ghelijckse meer als weerdigh waren) onder dack en zijn bewaert gebleven: en dat de Schilder-const van sulcke Iuweelen berooft wesende, nu so ontciert moet trueren. Hun dingen waren veel Romeynsche Historien, in welcke men siet seer eygentlijck alle dingen uytghebeeldt, soo Bataillien te lande en te water, so Wapenen, Schilden, Schepen, en alle ander reetschappen: oock Offerhanden, Triumphen, en anders, dat het te verwonderen is, waer sy't al ghelesen en vergadert hadden. Seer is oock te verwonderen hun vaste stelsel, en groote cracht in den Beelden, het wesen, en de vlucht dieder in is te sien. En hoe dat (bysonder segghe ick) Polidoor soo ^* een discretie gebruyckt heeft, een deel vlack lichts in som voorgroepen te weghe te brenghen, en hoe hy zijn graeuw laet bruynder en bruynder t'samen by een, en onder een verliesen: oock de achter-beelden in hun Mezza tinte oft graeuw wech wijkende, en ander voorcomende. Op de plaetse Capranica, maeckten sy eenen ghevel met de geestlijcke Deuchden, en een Frijse onder de vensters, daer in Room ghecleedt als een Fides, hebbende alle Natien ghevangen by haer, en alle volcken haer Tribuyt brengende: oock Turcken, die hun

* VVat manier van wercken Polidoor hadde.

[fol. 129r]

Machomets graf oft kist met pijlen schieten, als tot den geloove comende: met een besluyt uyt der Schrift, dat ten lesten sal wesen eenen Herder en een koye. In Borgo novo maeckten sy eenen ghevel van sgraffito, dat is een maniere op den natten muer te kretsen met een ijseren punt, oft yet anders, daer sy hun beelden soo omtrecken en artseren. Elder maeckten sy van dese noch meer by den hoeck van la Pace, en also men van daer gaet nae Parione, aen t'huys van de Spinoli, daer op geschildert van wit en swart een worstelinge op d'Antijcksche wijse, en de Offerhanden, oock de doot van Tarpea. Onder ander (die ick overslae, te langh te verhalen) is een Facciate oft ghevel, by corte Savella, daer de Sabijnsche Dochters gheschaeckt worden, dat seer wercklijck en roerende gheordineert is: alwaer eenighe Soldaten, te voet en te Peerde, dese ghevatt hebben: en sy bewijsen ghewelt te doen, om uyt hun handen los te comen. Voort zijnder oock niet min wel ghedaen d'Historien van Mutsius, en Horatius, en oock de vlucht van Prosenna. Voort by de Fonteyne de Trevi, in't Hof van t'Paleys dal Bufalo, zijn van hun oock schoon historien van de Fonteyne Parnasso, en cleen ghecoloreerde Grotissen, wel ghedaen. Beneden Monte Caval, by S. Agatha, oock eenen ghevel met verscheyden Historien: onder ander eene, die Goltzius hem gheweerdighde te conterfeyten, en tot voordeel der Ionghers uyt te gheven: wesende daer Bremius t'goudt weeght, en Camillus comt ontset doen: de ander dingen waren meest al van in mijnen tijt vergaen. Daer wordt ghetuyght, dat Polidoor fraey ghecoloreerde Landtschappen maeckte. En my ghedenckt ghesien te hebben onder t'Capitolium, in een Paleys, een heymelijck verwelft Badstoofken, dat van hem seer aerdigh ghedaen was met Landtschapkens, waer in quamen ruwijnkens, en boomen, seer werckelijck gehandelt, met ander fraeyicheyt van figuerkens en anders. Dat Vasary niet qualijck seght, dat Polidoor doe ter tijdt den besten Landtschapmaker wesende, den oorsaker was, dat nae hem alle Schilders tot sulck een doenlijcke maniere in hun dingen gecomen zijn: maer dat hy seght, datse t'samen ergens van verwe wat hadden gedaen, dingen die seer slecht stonden: ick soude de schult, by t'ghene ick ghesien hebbe, leggen op Maturino. By S. Simons is noch te sien van Polidoor, die constige wel gedaen Facciate van Gaddi, waer in men tot groot verwonderen siet verscheyden schoon figueren, met fraey toemaeckselen van habijten, lakenen, helmen, leersen, en vercierde Antijcke Schepen. Hier is te sien een overvloet van fraeyicheyt. Hier sietmen die oude Antijcke wijse der statelijcke Mannen en Vrouwen: want alle soorten van Offerhanden zijn hier te sien, oock Schip-strijdt, en veelderhande wapenen der Antijcken. Teghen over dese Facciate is een ander van hem, daer is die seer wonderlijcke welgehandelde Frijse, van d'Historie van Niobe, welcke oock de handt Goltzij tot naeteyckenen soetlijck aenlockte, en soo ghehandelt heeft, datmen dese teyckeninghe siende, mach dencken daer tegenwoordich te wesen, en Polidoors Pinceel streken selfs te sien: Dese comt oock, tot een goet fundament der jonghe Schilders in Druck, waerom ick den inhoudt niet behoeve te verhalen. aen den selven ghevel zijn noch coperen Beelden, oft die soo gheschildert zijn, datse eygentlijck sulck schijnen: oock neffens ander Historien eenige groote gouden vasen oft potten, soo ghedaen, en soo versierlijck gheinventeert en gheciert, datmen met oogen niet beter sien en mach. Hier by zijn oock eenighe Helmen op d'oude Hetrussche wijse, soo aerdich en verwon-

[fol. 129v]

derlijck als de voorverhaelde potten. In dit Paleys zijn noch van hem Grotissen, en ander aerdicheden. Nu t'wijlen Room, lachende van deser geesticheyt, schier over al, aen Paleysen, in Hoven en Wijngaerden, verciert was, en dat Polidoor en zijn Gheselle verhoopten besoetinghe des loons voor arbeydt en sweet te ghenieten, quam van de Nijdicheyt en ongeluck te Room gesonden, A^o. 1527. Borbon, doe heeft de Doot den knoop des getrouwen gheselschaps deser twee ontbonden: want Maturino in de verstooringhe der Stadt, is in veel onghemack (soo men meent) van de Pest ghestorven. Polidoor nam zijn vlucht nae Napels, alwaer den Adel niet seer Const-liefdich wesende, hy schier van honger meende vergaen. maer also hy om hem t'onderhouden, voor eenighe slechte Schilders tot Sancta Maria della gratia, en elder wat ghedaen, en zijn Const kenbaer ghemaeckt hadde, begon voor eenige Graven wat te maken, oock van wit en swart, ghevelen en Logien, en in Kercken eenighe stucken van Olyverwe, die beter van teyckeninge als van verwe gehandelt zijn. maer so hy sagh, dat den Adel oft Rijckdom liever sagh springende Peerden, als geschilderde Beelden, trock met een Galeye na Metsina, Hier was meer toegenegentheyt, en liefde tot de Const, so dat hy door veel wercken heel fraey werdt te coloreren. Hy begaf hem oock tot Architecture: en doe Carolus V. victorieus van Thunis door Metsina quam, maeckte hy daer schoon Archen Triumphael oft boghen, daer hy grooten loon en lof van ghecreegh. maer gelijck Room een Stadt is, die tot haer treckt een yeder, die haer bewoonende gesmaeckt heeft, was hy stadich vlammende om haer weder te sien: so maecte hy voor t'leste een Cruysdraginghe, met een menichte van beelden, Soldaten, Phariseen, Peerden, Vrouwen en Kinderkens, en voor aen de Moordenaers: Dit was een Tafel van Olyverwe, soo vroylijck van verwe, en soo wel ghedaen, dat het wel scheen, Natuere haer uyterste vermoghen en proeve wilde doen in dit seer uytnemende werck. Alhoewel hy qualijck dese Stadt con verlaten, bysonder om een Vrouw mensch van hem seer bemint, welcke hem met soete woorden en bevallicheyt ghevangen hiel, vermocht in hem soo veel den lust, om Room en zijn kennisse weder te sien, dat hy los voorgenomen hadde te reysen, en haelde van de banck een groot deel ghelts, dat hy daer hadde. Nu hadde Polidoor langhe ghehadt eenen knecht van dat Landt, die meer t'ghelt als zijn Meester beminde: maer t'wijl het op de banck lach, wister niet aen te gheraken: Soo viel hy in boose ghedachten, dat hy met eenighe deugenieten verbonden, hem voornam den volgenden nacht om te brengen, en dan t'samen t'ghelt te deelen, t'welck sy deden: En doe hy in zijnen eersten slaep lagh verworghden sy hem, droegen hem soo voor zijns Vrysters deure, en gaven hem ^* eenige wonden, als oft hem daer oft in dat huys van yemant van haer vrienden waer ghedaen. Dese Moorders met hun deel trocken henen: maer den knecht, medepleger en Autheur deser wreetheyt, is gheveynst al schreyende comen claghen dese moordt aen eenen Graef, groot vriendt van Polidoor. En doe men met geenen middel noch neersticheyt conde vinden noch weten, wie desen dootslach ghedaen hadde, (ghelijckt Godt en de gherechticheyt beliefde) werdt van yemandt gheseyt: dat het onmogelijck waer, dat yemandt anders als den knecht sulcx aenghericht hadde. Des den Grave desen knecht de handen liet opleggen, en leyden om pijnighen: welcken onghepijnt alles beleedt: des werdt hy veroordeelt, en langs de strate met gloeyende tangen ghenepen,

* Deerlijcke moort van Polidoors knecht, aen sijn Meester bedreven.

[fol. 130r]

en daer nae ghevierendeelt: maer laes, hierom en worde Polidoor zijn leven, noch de Schilder-constsoo uytnemenden seldtsamen gheeft, niet weder gegheven. Hadde de Const sterflijck gheweest, soo waren met desen Polidoor nu al doot, d'Inventie, de gratie, de cloeckheyt der beelden, en tot s'Weerelts ontcieren al begraven. T'lichaem geschiedde in't begraven te Metsina groote eere: maer den naem eerlijck en gheruchtich in der Menschen mondt, sal altijts leven. Hy starf Anno 1543.