Het schilder-boeck

Het leven van Rosso, Florentijnsch Schilder, en Bouwmeester.

Wy hebben de Schilder-const nu al betraent in den rouwe ghecleedt ghelaten by het droevighe Lijck van haren lieven Polidoor, die een truerspelich eynde ghenomen heeft, en comen nu grouwelijcker Tragedie te vertellen: grouwelijcker, om dies wille dat van anderen omgebrocht te worden, soo onmenschelijck oft onnatuerlijck niet en is, als hem selven t'leven te vercorten, ghelijck als dede Rosso, Florentijnsch Schilder. Den welcken jongh wesende, wilde niet geern by eenige Meesters woonen om de Const te leeren: maer beneerstighde hem seer te teeckenen nae den Carton van Michael Agnelo. Hy hadde oock voor, te grijpen een bysonder eyghen maniere, contrary de ander Meesters, ghelijck het wel bleeck aen een van zijn eerste wercken, buyten de poort van Florencen, tot S. Pieter Gattolini, aen eenen dooden Christus, daer men siet een stercke maniere, en een groote handelinge, boven ander vrolijck en verwonderlijck. Doe hy noch geenen baerdt en hadde, maeckte hy een wapen van de Pucci, met twee figueren, die den Schilders doe seer deden verwonderen, van hem sulcx niet verwachtende. Hy moedt grijpende, maeckte in den voorhof van Servi, Marien Hemelvaert, met eenen ringh om haer van danssende naeckte Kinderen oft Engelen, met schoon omtrecken en vercortinghen, seer gracelijck, in dat schijnsel aerdich swierende. Niet onbracker, dan rijpicheyt in de Const van coloreren, welck hy namaels noch bequam. D'Apostelen waren vast verladen met laken: maer d'actitude en tronien waren schoon, toonende in als een groote maniere van teyckeninghe. Daer was een die hem wat in Olyverwe aenbesteedt hadde, en zijn dootverwe sagh: En want hy een harde wreede manier hadde in de dootverwe, welcke hy in't opmaken versoette, soo seyde desen, dat alle dese Sancten waren Duyvelen. Hy maeckte oock binnen Florencen veel Borgers conterfeytselen, en ander dingen. Doe hy wat naems hadde vercregen, maeckte hy tot S. Spirito tot Florencen een Tafel, die Raphael Vrbijn besteedt wesende, verliet, om zijn occasie ^* te Room: Dese maeckte Rosso met sulck een gratie, teyckeninghe, en gladde coloreringe, dat niemant te dencken heeft, dat eenigh werck van verre te sien, meer cracht heeft oft beter toont: En midts datmer in siet een cloeckheyt der Beelden, en een gheweldt der actituden, by ander niet ghemeene, werdet ghehouden voor seer seldtsaem. En al was het met den eersten soo niet gepresen, soo hevet volck allenskens meer en meer bekent zijn deucht, en wonderlijcken lof gegheven, om dat in de verdrijvinge der verwen is niet mogelijck meer te doen: want de hooghselen, daer het meeste licht treft, verliesen soo in de naeste lichte hooghselen, van langher handt met sulcke soetheyt verdreven, en alsoo loopende nae de bruynste schaduwen, die de Beelden op malcanders lijf gheven, datse malcander seer gheweldich doen verheffen: Des dit werck sulcken

* Het werck van Rosso stondt wonder wel van verre te sien.

[fol. 130v]

cracht in heeft, datmen mach seggen, dat het met soo grooten verstant en oordeel is ghedaen, als yet anders, van eenich groot Meester gedaen. In S. Laurens tot Florencen, de Tafel van de trouwinge Mariae, welcke voor een schoon dingen wort gehouden. En wis, in zijn doenlijcke maniere van doen, is noyt yemandt gheweest, die hem in zijn behendighe veerdicheyt heeft connen verwinnen, noch op verre nae moghen bycomen, in zijn coloreren soo lieflijck wesende, wisselende soo de verwen der lakenen, met verscheyden mengselen: welcke ghenuechte, die hy in desen dinghen hadde, heeft zijn wercken altijts grooten lof toegebracht. Eerstelijck, zijn naeckten zijn seer wel verstaen, met alle waerneminghe der Anatomie. Zijn Vroukens zijn seer gracelijck, de toemaeckselen der cleederen seer bootsich en versierlijck. Sijn oude tronien waren wat seltsaem, die van Vrouwen en kinderen soet en behaeghlijck. Hy was soo rijck van Inventie, dat hem noyt in Tafel eenighe spatie overschoot: en alles bracht hy met sulcken veerdicheyt en gratie te wege, dat te wonder was. Hy was uytnemende vast en suyver in zijn teyckeninghe, dat het miraculeus te sien was: welcke te Room ghesien, men groot verlanghen hadde nae zijn werck. Alwaer gecomen wesende, maecte Nella Pace een werck, boven t'gene dat van Raphael ghedaen was: maer dat te verwonderen is, noyt en heeft hy zijn daghen ergher ghedaen, als of hy met te zijn verandert van Landt, oock waer van Natueren verandert. Eenige meenen dat hy verbaest was, te sien te Room soo fraeye dinghen, en dat hy daer neffens Raphaels dinghen most, als tot een Paragon, wat doen. Hy maeckte doch een Tafel voor een Bisschop zijn vriendt, eenen dooden Christus, op eenen aerdigen sin. Voor Baviero, Coopman van Printen, maeckte hy alle de Goden in teyckeninghe: ghelijck daer Pluto Proserpinam ontschaeckt, en Saturnus in een Peerdt is verandert, en dergelijcke: dese worden namaels ghesneden van Iacob Caragglio. Te Room wesende, dede noch eenige dingen, oock een dootverwe van Ioannis onthoof dinghe, die noch is in een Kercksken op de plaetse van Salviati te Room. Onder des overviel hem het Krijchsvolck, doe Room worde geplundert, ten tijde van Borbon, en werdt van den Duytschen ghevanghen, en qualijck ghehandelt: want boven datse hem zijn cleeren berooft hadden, deden sy hem bloots hoofts en barvoets dragen meest al t'goedt uyt een Comenije, die sy berooft hadden: Soo dat hy eyndelijck dus qualijck gestelt quam tot Perugia, daer hy van eenen Schilder Domenicus was wel ontfangen en ghecleedt: voor welcken hy teyckende eenen Carton van een dry Coninghen, seer wel ghedaen wesende. Hy wrocht doe hier en daer op de Casteelen, en in Citta di Castello worde een Tafel, die hy schilderen soude, bereedt ghemaeckt, daer viel het dack in, en sy brack in morselinge: En hy creegh sulcken fellen Coorts, dat hy bycans gestorven was, des liet hy hem dragen nae Borgo. Met desen vierden Coorts raeckte hy tot Pieve, om van locht te veranderen, en quam van daer tot Aretso: daer soude hy een welfsel in't nat schilderen, in de Kerck van S. Maria delle lagrime, voor dry hondert gouden Croonen. Daer toe begon hy eenighe Cartons, en voleynder vier. In den eersten maeckte hy ons eerste Ouders, aen den Boom der zonden ghebonden, en een Marie-beeldt, die hun uyt den mondt neemt de ^* zonde, uytghebeeldt met den appel, en heeft onder voet t'Serpent: En in de locht, willende uytbeelden dat sy is ghecleedt met Son en maen, maeckte hy Phoebus en Diana naeckt. In den anderen, d'Arcke der Ghetuyghenisse van

* Aerdighe inventie van Rosso.

[fol. 131r]

Moyse ghedragen, wesende van vijf Deuchden omringt, by welcke hy Maria vergheleeck. In den derden, den Throon Salomonis. Noch teyckende hy een heel schoon studie van naeckten om dit werck, dat een bysonder dingen was, en jammer dat het noyt in't werck en worde gebracht, t'welck wel hadde geschiedt, soo het hem in Olyverwe had aenbesteedt geweest: want in't nat hy oyt noode wrocht, des hiel hy't slepende met Cartoenen te maken, om die door ander in't werck te leggen. Hy als beleeft, maeckte t'Aretso noch veel teyckeningen, voor schilderije en bouwinge. Hy vertrock door den Krijgh, en quam tot Borgo San Sepolcro, daer maeckte hy de boven verhaelde Tafel, voor die van Castello, daer d'eerste soo door t'invallen van het dack was ghebroken: maer noyt, voor datse voldaen was, en liet hyse dat volck sien. Hy maeckter eenen Christus in de locht oft schijnsel, welcken daer van vier Beelden wordt aenghebeden. Onder maeckte hy Mooren, Egyptenaers, Heydenen, en het vremtste dingen van der weerelt: en was al anders, als die Dorp-lieden hadden ghemeent. In desen selven tijdt ontgroef hy in dit Bisdom daer hy woonde eenighe dooden, en maeckte een seer schoon Anatomie: want Rosso was in de Const wonder studioos: datter weynigh dagen oyt passeerden, of hy en teeckende ^* eenigh naeckt nae t'leven. Also nu Rosso altijd vooren hadde, noch zijn leven in Vranckrijck t'eynden, en hem so (so hy seyde) eens uyt d'armoede t'ontslaen, in welcke de ghene blijven, die binnen Tuscanen, oft in hun Vaderlandt blijven wercken, nam vooren te vertrecken, t'welck uyt seker toevallende oorsaeck met haest in der nacht gheschiedde, en quam door Pesaro tot Venetien, daer teyckende hy voor Pieter Aretino een ontcleedinghe van Mars en Venus, met de Gratien en Cupidons, dat nae in Druck quam. Van daer quam hy in Vranckrijck, daer hy van den Florentijnen wel ontfangen worde. Hy maeckte Tafereelen, die naemaels te Fontanableo worden ghestelt in de galerije, want sy worden geschoncken den Coningh Francisco, welcken sy wonder wel bevielen, en noch veel meer de presentie, het spreken, en de maniere van Rosso, welcken was groot van persoon, root hayrigh, gelijck zijnen naem mede brengt, en conde wel graviteyt houden: was goed Musicien, en hadde goede kennisse van Philosophije, en daerom in zijn ordineren oock seer Poetelijck, en was van verstandighen oordeele. Stracx bestelde hem den Coningh pensioen, van ^* vier hondert gouden Croonen s'Iaers, en gaf hem binnen Parijs een schoon Huys, daer hy weynich woonde, om dat hy meest hem hiel te Fontanableo, daer hy zijn Camers hadde, en leefde als een Heerschap, wesende gestelt over al de Fabrijcke, Schilderije, en vercieringe van dese plaetse. Daer liet hy maken een galerije, boven met eenen fraey ghecomparteerden solder: hier liet hy wercken veel fraeyicheyt van stucco, Beelden, Cornicen, en festoenen, met ooc gheschilderde festoenen, en vierentwintich Historien in't nat, van Alexander Magnus, van welck al hy de teyckeninghen maeckte ghewasschen van wit en swart. aen elck eynde deser Galerije zijn twee Tafereelen van hem in Oly gedaen: d'een een Venus en Bacchus, met wonderlijcke Const en verstandt gedaen. Den Bacchus is een jongeling naeckt, soo soet, teer vleeschich, en natuerlijck ghedaen, dat hy meer tastelijck, en levende, als gheschildert schijnt te wesen: Hebbende ontrent hem seer aerdige bekers en potten, als van Gout, Silver, Cristael, en verscheyden costlijcke steenen, dat elck hem verwondert der chieraten en inventien daer in te weghe ghebracht. Daer is onder ander oock

* Rosso seer studioos liet nauw eenen dagh voorby gaen, of hy teyckende eenigh naeckt nae t'leven.

* Miltheyt des Conings van Vranckrijc aen Rosso.

[fol. 131v]

eenen Satyr, die een slip van een pauweljoen op heft, wiens geytachtige tronie lachende toont te verblijden, soo schoonen Iongeling te sien. Daer is oock een Kindt, dat op eenen Beyr rijdt, en veel schoon vercieringhe in't ronde. In d'ander is een Venus en Cupido, met ander schoon figueren. maer daer Rosso meest studie in oeffende, was in den Cupido, ghedaen als eenen Ionghen van twaelf Iaren: maer van meerderen gewasse, als sulcken ouderdom vereyscht, wesende in allen deelen gheheel schoon. Welcke wercken den Coningh siende, hem so bevielen, dat hy Rosso gaf een Canoninckschap tot onse Vrouwen van ^* Parijs, en andermael so veel incomst en ander voordeelen: so dat Rosso met veel Knechten en Peerden heersch leefde, ghevende uytnemende bancketten zijn kennis en vrienden, bysonder d'uytlandighe Italianen, die te dier plaetse quamen, liberalijck ten besten. Hy maecte noch een Sale, verciert met stucco, ronde Beelden, Kinderen, Festoenen, en verscheyden ghedierten. Hier waren oock alle Goden en Goddinnen der Poeten oft Heydenen in't nat ghedaen. Noch maeckte hy veel Camers, Badtstoven, en ander stancien, al geciert met stucco, en schilderije, waer van men eenighe in Print siet, seer schoon en gracelijck. T'is niet te vertellen, wat hy al inventeerde en teyckende, van Soutvaten, Bekers, Schulpen, Hoorens, Candelaers, Schalen, Coppetassen: Summa, alderley gereetschap tot een Credence, die den Coningh van Silver en Gout liet maken: Desgelijcx wat hy al te wege bracht van Peerde pracht, Mascaraden, Triumphen, en ander dinghen, is niet te bedencken. A^o. 1540. doe Carolus Quintus op t'gheloove van Coningh Franciscus- in Vranckrijck quam, maeckte Rosso, met alleen twaelf Mannen hulp, Archen, Colossen, en derghelijcken, om den Keyser tot Fontanableo t'ontfangen, dat noyt sghelijcx ghesien en was. Daer hadde in dese toemakinghe Franciscus van Bolognen oock elder zijn deel. Desen nae de doot van Rosso, heeft eenige Cameren van Rosso, om de Fabrijcke te vermeerderen, afgebroken. Met Rosso hebben veel goede Meesters en werckghesellen ghewrocht, in verscheyden handelinghen. Rosso maeckte noch eenen S. Michiel, dat een fraey dinghen is: En voor den Connestabel een Tafel, daer in eenen dooden Christus, seer uytnemende, welcken is in een plaetse, genoemt Cevan. Hy maeckte oock voor den Coning veel verlichterije, seer bysonderlijck wesende. Hy maeckte oock eenen Boeck van Anatomie, die hy meynde in Vranckrijck te laten drucken. Na zijn doot vontmen onder zijn dingen twee seer schoon Cartonnen: in d'een, een seer wel ghedaen Leda: in d'ander Sibilla Tiburtina, die Octavianum den Keyser toont Maria met haer kindt. Hier in waren gheconterfeyt, den Voningh Franciscus, de Coninginne, de Wacht, en so veel Volck en Conterfeytselen, sulcx datment mocht achten het schoonste dat Rosso oyt dede. Summa, Rosso was door al zijn wercken den Coningh soo aengenaem, dat hy Iaerlijcx hadde duysent Croonen ^* incomste, sonder zijn pensioen en wercken, die al groot ghelt bedroeghen, des hy leefde als een Prince, zijn Huys zijnde vol Tapijtserije, Silverwerck, en alderley costelijckheyt. Doe hem nu de Fortuyn (welcke haer betrouwers dickwils bedrieght) dus toeloegh, werp sy hem onversiens seer vreemdelijck te neder, in d'uyterste qualijckvaert: want doe hy hem ghemeen was en bysonder ^* vriendt een Florentijn, Franciscus di Pellegrino, Const-liefhebber, werden hem een deel honderden Ducaten ghestolen, des hy uyt quaet vermoeden Franciscum liet vangen en pijnighen: welcken onschuldich wesende, noyt dan

* Ander miltheyt des Conings aen Rosso.

* Const wel beloont aen Rosso, door Coningh Franciscus.

* Schadelijck quaet vermoeden van Rosso.

[fol. 132r]

zijn onschuldt en beleedt: des hy los ghelaten, teghen Rosso procedeerde, over de valsche aenclacht en schande hem aenghedaen. Rosso wel siende, dat het met hem qualijck mocht afloopen, en dat hy niet alleen t'onrecht zijnen vriendt hadde gheschandaliseert: maer oock zijn eygen eere bevleckt. Hy hem nu vindende eerloos, en een soo boos Mensche, viel in soo quaden ghedachte, dat hy hem selven liever wou dooden, als van anderen gestraft te worden. Des sondt hy (doe den Coningh eens tot Fontanableo was) eenen Boer tot Parijs, om een seer quaet vergef, en gaf voor, dat hy't in zijn verwen oft vernissen behoefde. Dit was soo quaet een fenijnich sap, dat den Boer schier den duym verloos, ^* die hy op t'glas-stopsel maer gehouden hadde. Dit van Rosso inghenomen, benam hem haest het leven. Welcke tijdinghe den Coningh ghebracht, hem boven maten verdrietich was. Hy overleedt A^o. 1541.

* Rosso doodt hem selven.