Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina *4r]
| |
Voor-reden, op den grondt der edel vry Schilder-const.De seer vermaecklijcke vernuft-barende edel Schilder-const, natuerlijcke Voedster van alle deughtsaem Consten en wetenschappen (ghelijck den letter-condigen Gheleerden ghenoegh kenlijck is) was by ben meesten Heeren, en hoogh-gheleerden, oyt in seer hoogher eeren en weerden: Iae by den ouden wijsen Griecken in sulcken aensien, dat syse ten tijde van den constighen Schilder Pamphilus, by den anderen vrye Consten in ghelijcken graet oft plaetse der eeren stelden. maer of nu in oft door dit t'saemvoeghen onse uytnemende Schilder-const, door haer weerdighe tegenwoordicheyt oft bycomst den anderen Consten niet meerder eere heeft toegelangt, dan sy van henlieder gheselschaps weerdicheyt weghen heeft ontfanghen, wat ick daer van ghevoele wil ick geeren verswijghen, om niet met dweersen ooghen te worden berispt, qualijck ghedanckt, oft veel tistenissen te veroorsaken. T'is niet te wederspreken doch, oft sy en is by de ander haer plaetse wel weerdigh, van waer sy noyt van yemandt is uytghestooten gheworden, des sy te rechten wel vry mach gheheeten worden. Het bevestighen oock haer edelheyt, en hooghweerdicheyt, veel oude heerlijcke ghedachtnissen en daden. Eerstlijck, waren noyt ander vry Consten in soo groot achtinghe nerghen, datse by verbodt niet waren toeghelaten den ghemeenen volcke te leeren: ghelijck het met de Schilder-const sich heeft toeghedraghen, daer voortijts niemandt dan Edelen gheboren de selve toeghelaten was te leeren.Ga naar voetnoot* Daer beneffens staet noch des Roomschen Caesaris Iustitiani Wet, dat eens anders beschildert bardt, oft penneel, den constigen Schilder mach eygen worden en volghen, als hy daer op gheschildert heeft: maer niet eens anders Pergament, oft Papier, moet volghen den constighen Schrijver, al hadd' hyer met gulden Letteren op gheschreven: dan blijft den eyghenaer eyghen toe behoorende. Noch is t'Aenmercken, wat schoone heerlijcke zeghe-teeckenen onse Pictura tot haer vercieringhe heeft. Hier sietmen alree des grooten Alexanders weereltschen Conings-staf met Apellis Pinceelen vereenight, en t'samen ghebonden ophangen: ginder d'alderschoonste Campaspe den Schilders deel wesen. Elder t'goudt des Lydischen Conings Candauli in waghe teghen de Schilderije Bularchi. Hier den rijckdom der Steden, teghen Tafereelen van Apelles, Echion, Melanthus, en Nicomachus. Daer staet teghen een vierverwigh stuck van Apelles een mudde vol goudt: en elder ligghen tachtentigh Talenten gouts voor een Medea en Aiax, geschildert door Timomachum. Noch verder liggen hondert Talenten voor een Tafereel van den constighen Aristides van Theben, ghecocht in eenen uytroep: En noch staet Coningh Attalus bedroeft, dat hem voor ses duysent Sesterces eenen gheschilderden Bacchus gheweyghert en ontseyt wort. maer dat noch te verwonderen is, siet, eenen rouwen doeck, vanApelles en Protogenes slechs een weynigh betrocken, wort meer geacht, als al de costlijcke stucken in't Paleys van Caesar. Oock is dit heerlijck, en prijslijck, dry Steden, Rhodes, Cicionia, en Siracusa, dancken met grooter eerbiedinge onse Const, datse door den wreeden | |
[pagina *4v]
| |
Mars en rasende Bellona niet bloedigh verdorven zijn gheworden: dit zijn al uytnemende litteeckenen. maer die daer nieuwer begheerde, die en hoefde (soo't hem gheleghen waer) maer te gaen tot Praga, by den teghenwoordigen meesten Schilder-const-beminder der Weerelt, te weten, den Roomschen Caesar Rhodolphus de tweedde, sien in zijn Keyserlijcke wooninghe, en oock elder, in alle Const-camers der machtighe Lief-hebbers, alle d'uytnemende costlijcke stucken, ondersoeckende, overstaende, en rekenende yeders weerde en prijs, om te sien wat mercklijcke somme hy vinden sal. Ick acht, dat hy verwonderende veroorsaeckt sal wesen te bekennen, onse Schilder-const te zijn een edel uytnemende heerlijcke deughtsaem oeffeninghe, die voor geen ander Natuerlijcke, oft vry Consten te wijcken heeft. Ick dan (so veel het zy) een Oeffenaer, en naevolgher deser soo loflijcker Const, welcke (hoe weerdigh) ick verhope my niet onweerdigh sal achten, dat ick haren gront, aerdt, ghestalt en wesen, haer vernuftighe lieve naevolghende Ieught (soo veel ick vermach) voordraghe, ghelijck ick heel willigh ghenegen ben: te meer, dat ick niemant in onsen tijdt sagh, noch en vernam, soo treflijcke en ghenuechlijcke stoffe, tot nut der Const-liefdighe Ieught, by der handt nemen: ghelijck my oock een stoute begeerte aenlockte, hier in te volghen den verr'-voorhenen grooten en seer blinckenden Apelles, Antigonus, Xenocrates, en ander, onse oude voorganghers, welcke (als ghehoort sal worden) in Boecken hebben vervaet, en schriftlijck (nae hun wetenschap) alle de verborghentheden der Const, den jonge Schilders voor oogen ghestelt, en gheopenbaert. Yemandt spraeck-condigher hadde moghen dit veel schoon-taliger en constiger te weghe brenghen: doch waer te besorghen, indien hy self geen Schilder en waer, dat hy in onse dinghen, en eyghenschappen, hem dickwils soude hebben verloopen: ghelijck het voortijden is gheschiet den Peripatetischen wijsghieren Phormion, die binnen Ephesien met cracht van wel segghen wilde uytbeelden alle de deughtsaem deelen en wetenschappen, die een uytnemende Hooftman behoeft te hebben: met welcks redenen den teghenwoordighen grooten krijghsman Hanibal niet dede dan lacchen, om de groote latendunckenheyt en onverstandicheyt, die hy in den Man verstondt te wesen. Ick hebbe dan, siende niemant met desen schrijf-lust oft yver bevrucht, sonder vergheefs na ander wachten, van over eenige Iaren van deser stoffe mijn tijtverdrijf en wandelen gemaeckt, en desen Schilder-consten grondt te stellen in Vlaemsch Rijm-ghedicht, aenghevangen, dewijl de Ieught veel tijts tot ghedicht gheneyght, oock beter van buyten onthoudt, en in ghedacht heeft. Ick hadde dit bestaende geen recht verstandt van de Fransche dicht-mate, dan evenwel geen behaghen in onse ghemeen oude mancke wijse. Ick segghe manck, om dat wy de reghelen niet op eenderley mate en gebruyckten? Daerom volghd' ick de langde van d'Italiaensche Octaven: dan op onse wijse oversleghen. Ick heb geen een-syllabige rijm-woorden, oft die op de leste syllabe den rijmclanck hebben, gebruyckt, dat zijn die del Fransche Masculin noemen, en ick op Vlaemsch staende rijm-woorden: maer hebbe overal genomen die den clanck op een nae lest hebben, die ick vallende noeme, en de Fransche Feminin. Hebbe oock vermijdt, die op twee nae de lest den clanck hebben, die ick struyckeldichten noem op d'Italische wijse, diese heeten Druccioli. Ick hadde vermijdt in hondert reghelen ghelijck rijm te stellen, dan met byvoeghen en anders | |
[pagina *5r]
| |
can daer in wel overtreden zijn. Wtheemsche woorden heb ick niet heel vermijdt, om dies wille datse in onse dinghen somtijt soo ghenoemt, en anders qualijck gheseyt connen worden. T'hadde misschien den Dicht-verstandighen beter behaeght, dat ick dit mijn ghedicht met Fransche voeten hadde laten voort-treden: dan t'hadde my swaerder, en de Ieught duysterder moghen vallen. Ick bekenne wel, datmen Gallischer wijse, op Alexandrijnsche mate wel wat goets soude doen: dan daer hoeft groot opmerck, en langhen tijt toe, om vol schoon stoffe, en vloeyende te wesen: en bevinde ooc seer goet, en wel luydende, datmen zijn tweedde syllabe altijts hardt oft langh neme, en d'eerste cort ghelijck sulcx in onse sprake eerst in't gebruyck is ghecomen door den grooten Dichter d'Heer Ian van Hout, Pensionaris der stadt Leyden, die uyt Petrarcha, Ronsard, en ander, sulcx van in zijn jeught waerghenomen, en ghevolght heeft. Nu ick van de Dicht-const beginne verhalen, wil ick (als oft hier voeghde) heel cort mijn ghevoelen, en welmeyninghe daer van segghen, te weten, van de opstijghende, en by ons in swanck comende Fransche wijse en maet, stellende eenighe voorbeelden van goede en quade reghelen. Eerst, in de Commune van thien en elf syllaben, desen regel van elven, met zijn feminijn oft vallende rijm, acht ick goet:
Schoon jonghe Ieught, Meestersse van mijn leven.
Goet, om dat hy binnen zijnen vier-syllabighen rust-clanck begrijpt eenen volcomen sin, en cier-woorden by zijn stoffigh woordt, dat de Latijnen seghen Adiectivum by het Substantivum. Oock om dat t'ghevolgh des regels eenen volcomen sin in hem selven begrijpt, sonder van t'naevolgende te moeten ontleenen. Desen volghenden van thien syllaben, met staenden rijm, is niet soo goet:
Een Man die wel ervaren is ter Zee.
Want zijnen rust-clanck comende op wel, moet van t'naevolgende ontleenen. Nu aengaende de ses-voetige Alexandrijnen, van twaelf en derthien syllaben, die op de seste den rust-clanck hebben, acht ick desen regel van derthienen goet:
In Gods gheplanten Hof, in't lustigh Ooftigh Eden.
Want hy binnen rust-clanck, en in zijn gheheel, volcomen sin begrijpt. Desen anderen van twaelf, gantsch quaet, oft slecht.
Daerom ick bidd' u, wilt noch lijdtsaem wesen: want.
Om dat hy buyten zijnen rust-clanck moet ontleenen, noch lijdtsaem wesen: oock, om dat hy in zijn geheel niet en besluyt, noch begrijpt: en dat, want, moet van den naevolghenden regel ontleenen: daerom can want, noch maer, oft derghelijcke, voor cesure oft rust-clanck, noch rijm t'eynden regel, niet bestaen, als men yet te dege wil doen. Ten anderen, is desen lesten regel, uytgenomen t'woort lijdtsaem, niet anders als ghemeenen slechten huys-praet, daer d'Alexandrijne, als sy met verstandt niet wel ghecastijdt en zijn, om hun langte seer toe gheneghen zijn: maer den voorighen van derthienen, is vol schoon stoffe van woorden, en cier-woorden, en van allen huys-praet afgescheyden. Dees voorbeelden, en weynigh woorden, acht ick genoech, om mijn meeninghe bekent te maken. Nu zijnder wel eenige dinghen meer by sommighe onsen Nederlandtsche Dichters in ghebruyck, die my niet bevallen, die oock niet te verantwoorden zijn: dat sy niet achtende op t'smilten der vocalen, brenghen een woordt, dat met een enckel vocael eyndight, teghen een an- | |
[pagina *5v]
| |
der, dat met een enckel vocael begint, en by datmen aen de syllaben der regelen bevindt, daer geen versmiltinge waer en nemen, sonderlinghe alst hun soo te pas comt: gelijck als men seggen soude, de achste, de elfste, de ander, geacht, en dergelijcke: dan als men seght te eer, de eerste, te hebben, en sulcke meer, die met een enckel vocael tegen een dubbel comen, daer bevind' ick noodlijck geen smiltinghe te moeten volgen, acht oock den toeblaes h.neffens de vocael so crachtigh als een ander vocael te wesen. Nu saegh ick noch geern een gemeen overeencomst van den geslachten, getalen, en dergelijcke dingen, gelijck by den Fransoysen, en ander volcken wort ghebruyckt: want sy segghen tot een Man Seigneur, en Signor, maer wy segghen Heer, en elder Heere, Siel, en Siele, Eeer, en Eere, en, en ende, en veranderen, naer het ons in syllaben oft rijmen te pas comt. Hier in, en in meer, sal traeghlijck voorsien worden: want veel gebreken (daer ick my niet suyver van roem) vind' ick, die wel verbeteringe behoefden: welcke ick verstandighe, diens werck het is, overgheve, en bevolen laet. En keere my tot mijn Schilder-jeught, welcke ick my hebbe onderstaen te leeren schilderen, en niet dichten. Daerom segh ick zijnder nu bequaem, oft begrijplijcke jonghe gheesten oft vaten, tot onse Schilder-const leer-liefdigh oft lustigh wesende, welcker Sielen uyt de seer hooghe hooghte afstijghende, zijn doorghevaren ter gheluckigher tijt, de vernuft-barighste Hemel-teeckenen oft lichten, doe sy den lichamen met een roerende leven toeghevoeght zijn gheworden, oft die in't ghenieten van der eerster Locht uyt soo goede gesterten hebben ghesoghen, oft ingheslorpt een gantsche toegheneghentheyt, in onse Schilder-const behendigh te wesen, op Philosoophsche wijse te spreken, die moghen desen mijnen willighen dienst dancklijck aennemen, en snel-geestigh opmercklijck achten op d'onderwijsighe deelen, die ick in desen mijnen Schilder-consten gront, oft gantschen Schilder-boeck, hen voor ooghen stelle oft voordraghe. Ick verhope dat sy geen cleen voordeel oft nut daer door deelachtigh sullen worden. Hier toe soud' ick hen geern een willigh hert aenspreken, en eenen moedt geven. Gelijck de voortijtsche Roomsche Hooftmannen plochten, die door constighe vermaninghen, aen t'spies-swicken der krijghslieden, hun vrymoedicheyt levende verweckt te wesen conden mercken: Soo bespreeck ick, datse onvertsaeghdlijck toetreden, en aengrijpen voor eerst het besonderste deel der Consten, te weten, een Menschlijck beeldt te leeren stellen, oock eyndlijck alle ander omstandighe deelen t'omhelsen, oft immers als Natuere en Geest anders niet willen toelaten, eenigh besonder deel, om daer in uytnemende te moghen worden: want het niet daeghlijcx gheschiet, dat een alleen alles vermagh, leeren, begrijpen, oft in alles uytnemende worden can. Sulcx bevintmen onder onse Const, van in den ouden oft Antijcken tijt te wesen toeghegaen, dat d'een in d'een, en d'ander in d'ander geschickter en beter Meester gheweest is, gelijck men in hun levens sal bevinden. Want Apollodorus leyde sonderlingh toe op de schoonheyt. Zeuxis maeckte te groote hoofden: maer was goet Fruyt-schilder. Eumarus ghewende hem alles te doen nae t'leven. Protogenes con eerst maer scheepkens schilderen. Apelles was in alles gracelijck. Parasius, goet van omtreck. Demon, vol inventien. Tymanthes, verstandigh: in zijn werck was altijts eenighen verborghen sin oft meyninghe. Pamphilus was gheleert. Nicomachus, veerdigh. Athenion, diepsinnigh. Nicophanes, net en suyver, Amulius, schoon van verwen. Pausias, fraey | |
[pagina *6r]
| |
van kinderen, en bloemen. Asclepiodorus, goet van mate, oft proportie. Amphyon, van ordineren. Serapio, fraey in't groote. Pyreicus, in't cleen. Anthiphilus, in cleen, en groot. Dionisius con alleen Menschen beelden schilderen. Euphranor, alles. Nicias, beesten, besonder Honden. Nicophanes, copieren, en was suyver in zijn werck.Mechopanes, te rouw in zijn verwen. Nealces, fraey van uytbeeldinghe. Aristides, van affecten. Clesides, nae t'leven, oock by onthoudt: en Ludius, van Landtschap. De selve verscheydenheden salmen oock vinden by den dees-tijdtsche Italianen en Nederlanders te zijn geweest, hier te lang te verhalen: waer by de Ieught gheleert sal wesen, om in de Const volherden, te grijpen nae t'ghene Natuere meest aenbiedt. Ist niet de volcomenheyt in beelden en Historien, soo mach het wesen Beesten, Keuckenen, Fruyten, Bloemen, Landtschappen, Metselrijen, Prospectiven, Compartimenten, Grotissen, Nachten, branden, Conterfeytselen nae t'leven, Zeen, en Schepen, oft soo yet anders te schilderen. maer boven al behoort oft behoeft yeder op t'uyterste yverigh en vyerigh te trachten, om d'eenighe opperste heerschappije onser Consten tot hem te trecken en te vercrijghen, waer toe men sonder eenigh ghevaer, krijgh oft bloetvergieten, gheraken can, als men maer ernstigh met stadighen vlijt de milde Natuere te baet comt: ghelijck ick nu voor eerst mijn lieve Schilder-Ieught, met een hertlijcke vroylijcke aenporrende vermaninghe, ben lustigh daerom t'haren besten aen te spreken, en met eenen haer te raden, geensins afgescheyden, noch vreemt te wesen van alle deught, eere, vriendlijckheyt, en beleeftheyt, dat welcke doch stadighe, trouwe, en ghemeensaem ghesellinnen der Consten, by alle edel fraey gheesten behooren te wesen. Vaert wel. Carolo Vermandero, poetae et pictori ingeniosissimo,
optime de faeculo merito.
O Qui carmine, quique penicillo
Romanos proceres, meosque Belgas
Pavisti toties: novoá libro
De Flandris Batavisque sic mereris:
Dic ô Carole, saeculi voluptas,
Ecquae praemia saeculum rependet?
Nam valde insipidum sit improbumque
Si neget tibi debitos honores.
Non tu chrysolithos, gravesque, myrrhas,
Non crystallina flexa, non smaragdos,
Non quos Thimica lima perpolivit
Annellos cupis. Ergo quid rependet
Tantis pro meritis, honoribusque?
Si quid judico, magne vir: mereris
Cani carmine, sed tui Maronis,
Dignum dignus ut intonet Poëta,
Idem, judicio meo, mereris
Tradi postgenitis, foroque poni
Pictâ conspiciendus in tabellâ
Parrhasî, puta, Zeuxidísve. Sed quis
Os hûc suggeret optimi Poëtae,
Pictorumque, celebrium colores?
Haec nos cura coqnit, nec invenitur
Aut Pictor satis aptus aut Poëta.
Quare ô Carole, si cupis videri,
Et qualis fueris legi, necesse est
Ipse ut sis tibi Pictor & Poëta.
P. Scriverius H.
Lugduni Batavorum, cI
 .I.c.IIII.Pro prid. Id. Mart.
| |
[pagina *6v]
| |
Ode, op het Schilder-Boeck van den Const-rijcken Carel van Mander.
TSus Timmermans en Smeden hardt gheclop,
Ghy krijghs-rommoer van trom en bus houdt op,
Ghy weer, windt, locht, wilt u gheruys bedwinghen,
Weest stil, en wilt hier geen ghetier voortbringhen:
Dat ghy niet stoort in sijnen stillen sin
Van Mander, daer hy nu soo diep is in,
Dat d'effenheyt van sijne cloeck' indachten
Niet over hoop gh'en stoot met u rouw schachten.
Sijn Schilder-gheest ontwerpt en teeckent vast
Een schoon nieuw beeldt (daer op hy neerstich past)
Een beeldt, dat noyt te vooren Schilder maeckte,
Oft immers noyt sijn rechte wesen raeckte.
Niet dat hy maelt door eenigh fijn pinceel
Een beeldt met verf op eenigh glat paneel:
maer in't taeffreel van sijn gheschaefde sinnen
Gaet hy een beeldt, dat lijfloos is, beginnen.
T'is oock gheen beeldt, dat in het wat'righ oogh
Gheeft sijnen schijn: maer welckes recht vertoogh
T'gheest-vlammigh oogh der Hemel-lichte sinnen
Can alleleen ontfanghen wel van binnen.
Der Schilder-const (segh ick) het naeckte beeldt,
Een oprecht beeldt der beelden hy ons teelt,
Een alghemeen patroon van alle saken,
Die yemandt wil door beeldtenis nae maken:
Want soo slechts dit alleen wordt wel beooght,
End' naeghevolght, siet, stracx sal sijn vertooght
Volcomentlijck, en levendigh met allen,
Dat eenichsins ons in't ghesicht can vallen,
En dat soo fraey en net, dat self de Mey,
Die fraey bemaelt soo menigh veldt en wey,
Als Schilder groot des Weerelts, niet sou moghen
Sijn Tulipa veelverwigh bet vertoghen.
Wat is dan dit voor beeldt, dus Conste-rijck,
Dat ghy daer met maeckt alle dings ghelijck?
Alleens of g'hadt maer eenen silvren beker,
Daer met ghy dan voortaen daer nae voorseker
Soudt maken nae, van wat fatsoen ghy woudt,
Seer lichtelijck, schoon bekers menichfout.
Ghewisselijck, hoe constlijck oock regierde
Parasius t'pinceel, hoe wel't oock stierde
Apelles cloeck, oft Zeuxis wijdt vermaert,
(Daer van de eer noch door de Weerelt vaert,)
Sulcx dat de dees der Voglen scherpe ooghen
Met sijnen druyf gheschildert heeft bedroghen.
End' of wel schoon Parasius t'ghesicht
Van Zeuxis self deed soo een loos bericht,
Dat hy sijn verf voor een gordijn aenschouwde,
Die op't taeffreel sick open en toe vouwde:
| |
[pagina *7r]
| |
Of oock alschoon Apelles wordt gheseght
Door Schilder-const te hebben aenghehecht
Aen muer en wandt, het ghene datmen dochte,
Dat geene Const t'afschilderen vermochte:
Wie van haer al nochtans heeft oyt ghedaen
Een schildery soo constigh, die mocht staen
Als een Meesters', om alle beeldtenissen
Te maken nae natuerlijck, sonder missen:
Ghelijck als soeckt de Philosooph een steen,
Die dienen sou tot alles in't ghemeen,
Om alle sieckt' end' quale te ghenesen,
End' al metael te gheven beter wesen?
Siet, soo een Beeldt der schoone Schilder-Const
maeckt Mander hier, u Schilder-jeught tot gonst.
Hy wijst oock aen, wie dat de Ouders waren,
Die dese Const begosten eerst te baren:
Haer Vaders wie, als Charmas, Dinias,
Timagoras daer nae, end' Phidias:
Haer Moeders oock, Olympias, Irene,
Lala de maeght, Calypso, Alcistene:
In't cort, de wiegh' end' t'kindtsheyt van dit beeldt
En heeft ons hier van Mander niet verheelt:
Haer queeckers oock, en Voedsters gaet hy toonen,
Haer Cieraers mee, die met een rijck beschoonen
Allencxkens haer in haer volmaeckt cieraet
Dus stelden voort, als nu sy daer in staet.
Waer in hy dan maer een groof faut bedrijvet,
Soo hy sich self daer onder niet en schrijvet
Als principael: want hebben sy dit Beeldt,
Elck nae sijn macht, verciert end' bejuweelt,
D'een met een ringh, en d'ander met een keten,
Dees met een bagg', en die, ist wel te weten
Met wat ghesteent: soo heeft van Mander haer
Versorght een Croon van enckel peerlen claer.
Daerom dan weer, ghy sinnelijcke Maghet,
Ghy Schilder-Const, hem sijne eer toedraghet:
Midts dat hy u hier afgheschildert heeft,
Dus gheestichlijck, dat ghy nu eeuwich leeft:
Wilt weer aen hem u Schilder-macht besteden,
Het beeldt zijns naems maelt af met groote leden,
Niet in een doeck oft berdt, datm' hanghen can
In Kerck oft huys, maer op het rondt ghespan
Van't ruyme doeck des Hemels wijdt verbreedet,
Oft waghenschot, dat d'Aerd rontsom becleedet.
maeckt soo de verf soo immeer duerigh vast,
Dat nemmermeer die werde aenghetast
Van't stof oft roock der doo verghetenisse,
Die immermeer dit beeldt sijns faems uytwisse.
A.V.M.
| |
[pagina *7v]
| |
Sonnet.
Comt leer-lustighe Ieught, wilt ghy grondigh verstaen
D'edel vry Schilder-Const, daer door men werdt vermaert:
Siet, hier is Manders Boeck, dat u t'secreet verclaert,
Hoe ghy beginnen moet, en neerstigh voort moet gaen.
Hy u bereydt het padt, en wijst u duydlijck aen
Den wegh die ghy moet in. Dus volght hem onvervaert,
En grijpt een cloecken moedt: want hy heeft niet ghespaert,
Om u al te voldoen, en geensins mis te slaen.
Nu rester maer alleen, dat ghy hem danckbaer zijt,
En dadelijck betoont u neersticheyt met vlijt:
Oft anders ist al niet, zijn moeyt blijft u verloren.
Nochtans soo sal de faem, met Trompetten gheclanck,
Verbreyden Manders eer, in al s'Weerelts omvanck,
En u loyheyt en sal zijn lof niet connen smoren.
Ionckheyt faelgeert. P. Bor.
1.
Wat sal Momus nu doch aenrechten?
Hier is geen stof om te bevechten,
Noch te berispen, hoe nau hy siet:
Al had hy Argus hondert ooghen,
Soo can hy hier geen fauten tooghen,
Noch Manders werck verbeteren niet.
2.
Nochtans sullen eenighe dooren
Haer onverstandt haest laten hooren,
Oock luyaerts, die selfs niet willen doen,
Die sullent noch derven misprijsen,
Last'ren en schelden met afgrijsen,
En steken seer fel als schorpioen.
3.
maer wat sal baten al haer baffen?
Haer self sullense onrust schaffen,
Elck openbaren wat datse zijn:
Die nijdicheyt boos, die in haer groeyt,
Sal te recht werden van elck verfoeyt,
Dies sy sullen bersten van fenijn.
4.
Dit is altijt t'loon der Zoïlisten,
Die stadigh teghen goet werck twisten,
En selfs niet goets connen brenghen voort:
Sy zijn seer licht te onderkennen
Aen haer quaetspreken, schimpigh schennen:
Om eel Const en deught zijnse verstoort.
5.
Dies niettemin sal Mander leven,
En naer zijn doot blijven verheven
By alle vrome Const-beminders,
Die haren tijdt eerlijck besteeden,
Sullen altijts zijn lof verbreeden,
En versmaden des deuchts verslinders.
6.
Hoe soet en ernstigh is zijn vermaen,
Dat de Ieught ledicheyt sal versmaen,
En waernemen den costlijcken tijdt:
Met wat honich-vloeyender talen
Lockt hy de Ieught, om niet te dwalen,
Tot eere, voordeel, en haer profijt.
7.
Niet isser dat hy heeft vergeten
Den Const-lieuende te doen weten,
Van al dat tot t'wel-schildren behoort,
Soo wel t'inventeren, als wercken,
Teeckenen, trecken, wel te mercken,
Schoon te coleuren aen elcken oort.
8.
Dit heeft hy al cierlijck beschreven,
Met Exemplen betoont daer neven,
Om de Lesers te maken lustigh
Van t'lesen tot t'wercken te treden,
En te schildren veel fraeyicheden,
De gheesten te vermaken rustigh.
9.
En om de swaerheyt niet te vreesen,
Gheeft hy oock in zijn Boeck te lesen
T'leven van veel Constenaers vermaert:
Niet alleen oude, maer oock jonghen:
VViens lof en prijs noch werdt ghesonghen,
Nochtans niet volghlijck in al haer aerdt.
10.
Des Poeets Ovidij segghen
Heeft hy constigh derven uytlegghen,
Tot behulp van d'een en van d'ander:
Iae al dat behoort tot de Conste,
Schenckt hy mild'lijck. Dus roept uyt jonste,
Lof en prys zy Carel van Mander.
P. Bor.
| |
[pagina *8r]
| |
Tot Carel van Mander, op zijn Schilder-Boeck,
Sonnet. Der Menschen cloeck vernuft noyt stouter Const voortbracht,
Als die den Mensch, end' al dat schietlijck gaet verdwijnen,
Oft sijn ghedaent verliest, met welcken oft met quijnen,
Met een uytbeeldend' stuck langh leven gheven tracht.
Die Schilder-Const, die door een gheestigh denckens cracht,
Dat eertijts is ghebeurt, met vreucht, oft oock met pijnen,
Den Mensch voor d'ooghen set, en daedlijck doet verschijnen:
Iae selver oock den Mensch, als hem de langhe nacht
Brengt in't verghetel-boeck, sijn wesen gaet verlanghen:
Is hier in soo vernuft, dat of men wil oft niet
Haer boven alle Const vernuftheyts prijs moet langhen.
maer in den prijs met-deelt die geen arbeyt ontsiet,
(Als ghy nu Mander doet) al sijn verstandt te hanghen,
Om yeder een hier in te gheven cloeck bediedt.
2.
En ist niet vreemt, dat veel, oock onder wijse luyden,
Die trachten nacht en dagh by Son en by de lamp,
Om naer haer doot in naem te gheven niemant camp,
De Schilder-Konst licht achte, off' hadt niet te beduyden?
Al leerts' ons anders niet, als dat de gheen die huyden
In goeden doene leeft, en morghen dwijnt in damp,
Door haer noch langh hier blijft: jae dat des lichaems ramp
Oft leempte niet en can sijn schildery' uytruyden:
Soo soud' t'eergierigh volck noch echter groote eer
Dees stomme Poësy ghedwonghen sijn te gheven,
Dewijl dat sy nae doot noch langer tijdt brengt weer
Het wesen van den Mensch, dat rasch hier is verdreven:
Iae dickmael meer als t'schrift tot stichtingh streckt en leer:
Want treflijck wesen wijst den Menschen oock haer leven.
3.
maer heeft de Schildery, noch yemandt vraghen mocht,
Niet anders om het lijf, als dats' ons stelt te vooren
Het wesen van den gheen, die w'hebben hier verlooren?
O Neen. Sy stelt voor t'oogh, al dat den Mensch oyt docht
Te sijn, oft connen sijn, op aerdt, oft in de locht:
Al wat oock t'losse schrift in't schrijven moet versmooren,
Dat doets' in t'oogh u sien, end' in u hert te hooren:
Iae brengt dickmael te weegh oock meer als t'schrift verknocht:
Want t'Spreeckwoordt seyt seer wel, dat t'sien gaet voor het segghen,
En gheeft al meer invals, als t'schrift van pen oft stift:
Vermaeckt oock sonderlingh, daer t'schrift heel by laet legghen.
maer Mander, ghy reyckt uyt van beyds een schoone ghift,
Dat Goltzî constig' handt met verruw' gaet uytlegghen,
Dat doet ghy meed: en leght t'oock uyt met u gheschrift.
Petrus van Veen.
| |
[pagina *8v]
| |
Iacob Claesz. tot den Const-rijcken Mr. Carel van Mander,
Sonnet.
Wat hoeftmen prijsen dy, die sick doch ghenoech prijst,
O Mander! door't betoogh van dijn prijslijcke wercken:
Nochtans dewyl prijs prijs toecomt in alle percken,
Soo moetmen prijsen dy, die sich prijs waerdt bewijst.
T'is dijn lustlijcke lust, daer door lust in ons rijst
Te prijsen dijnen lust, die lust in ons comt stercken,
Om dijnen lust met lust eens lustelijck t'Aenmercken:
En die te prijsen dan, t'spijt Momus die't begrijst.
Wie soud' niet prijsen doch dijn lust niet om volprijsen,
Dijn lust die ander prijst, ander gaet onderwijsen,
En als een Leyd-steer stiert tot kennis en verstandt.
Dijn hert, dijn sin, dijn mondt, dijn handen, en dijn ooghen
Const-saeyend' eysschen prijs; als ons dit Boeck can tooghen,
En oock wel is bekent in menigh Stadt en Landt.
Bemint en hoopt.
Wel aen mijn Luyte schoon, ghedooght doch goedertierigh,
Dat ick uw' snaren slae: en speel op u manierigh
Een Lof-sangh, soo't betaemt:
Voor Een, t'is noodigh: want soo wy dat niet en deden,
T'ghemoedt ons wroeghen sou, van groot onachtsaemheden,
En blijven heel beschaemt.
Aldergrootste t'allen tijden
Hoortmen Godes naem belijden:
Hy voedt, en troost al dat leeft:
Sijn cracht en verborgentheden
Volckeren leert, end' elck mede
VVonderlijck sijn Consten gheeft.
Musen jaghen droefheyts smerten
Door ghesangh uyt droeve herten:
Prijsen Godes goetheyt seer.
Pieriden gieten hare gaven
In elcx hert, en coment laven,
In Pegasums soete meer.
Yv'righ worden dan Poëten,
Maken condt (als goe Propheten)
Godes lof: dit sietmen wel
Aen dy, Mandre, vriendt vol eeren:
Hoe du pooght dijn pondt te meeren
Elcker een, door letter-spel.
Den tijdt di-er veel ontvaret,
En voor niemant tijdt en sparet:
Is dy costlijck ende duer:
VVant du grijpt met beyd' dijn handen
Die, en sluyt in vaste banden,
Sonder t'achten d'arbeydt suer:
Nacht en dagh t'gheduerigh schrijven
(Segh ick) nae dijn huys-bedrijven:
VVort de leerlingh hier bekent,
Die met ernst pooght te lesen
T'Schilder-boeck, wel weerdt ghepresen:
Dat g'hem schenckt tot een present.
Bartjens.
Godt is mijn heyl.
| |
[pagina **1r]
| |
Carel vriendt, het waer wel tijdt,
Dat mijn Pen schreef, t'uwer eeren,
Vwen lof, in Momi spijt:
Doch wie can den selven meeren?
Niemandt: want dijn overheeren
In't ghedicht, bekent seer wijt,
Toont wel met u vlijtigh leeren,
Dat gh'een Man der Mannen sijt.
Recht moet recht zijn. Z. Heyns.
Sonnet, op het Schilder-boeck van C. v. M.
Ghy hoogh-begaefd', in Const van Schilderijen,
Draeght doch geen moedt, al is van duysent een
Nau uws ghelijck. V goet verstands door reen,
Toont in d'hoovaerd te setten gants besijen.
Die Const is schoon, maer schoonder t'allen tijen
Een constigh gheest, die gheestlijck hem laet leen:
Dees, door Gods Gheest, die gaef can onderscheen,
En oock door dien weet eyghen eer te mijen.
Soo Mander heeft ghebreydelt d'eyghen eer,
Dat ick (alst hoord') zijn lof niet dar uytspreken:
Dies swijght mijn Pen, die anders sou veel meer
Der nieuwer lof by d'oud' hebben verleken,
Heerlijck ten toon: daerom prijs' ick niet seer.
Hun eyghen strael, sal als de Son doorbreken.
Israël Iacobsz. tot Hoorn.
Clinck-ghedicht.
Also Pictura sou, met Pallas hulp, doorgronden
Dit Schilder const-rijck Boeck, de Ieught tot nut en baet,
D'ervaren grijs tot lof, van dees' heylsame daet
Was sy verwondert seer, en sprack ten selven stonden:
Aen dy ick grootlijcx ben, O Mander vriendt, verbonden.
Och of de Fata noyt afsneden dijnen draet:
Doch leven sal dijn Boeck, soo langh de Werelt staet.
By die de Pallas leer verstaen, en reyn vermonden.
Want al wat in my is, brengt ghy hier claer in't licht,
Also dat elck nae lust Const-vroedigh wort ghesticht.
Dies vaert voort, laet doch niet om Momus dijn moedt sincken,
Die alle Const versmaedt, en selfs niet doen en can:
Soo sal mijn naem, en dijn, by elck Const-gierigh dan,
Als Phoebi stralen schoon, vol lofs en eeren blincken.
Elck toon betringh. I. Detringh.
| |
[pagina **1v]
| |
Sonnet, oft Clinck-ghedicht.
O Mander, dit u werck, schand', eer, haet, liefd', recht strijdigh
(nae d'oordeel siend', oft blindt, der lesers) dy verweckt.
Den Mugghe-sifter doch der Consten aerdt begheckt:
Den Momus van ghelijck, en dichter dwaes Pierijdigh.
maer siet in't teghendeel, voor laster, afgonst nijdigh,
Door Pallas kinders vroet dijn eere werdt ondeckt,
Met een recht liefdigh hert: want g'lijck Seylsteen naetreckt
Het ijser, noch al meer dijn Const hun lievers blijdigh.
O gulden eeuw' en tijdt, wel hem die dy beleeft,
Die ons den tweed' Hippiam begaeft van Gode gheeft,
Een Tucht-vaer, Meester goet der Schilders jonghe sinnen.
Een lof, jae t'leven oudt van menigh Const-vroet Man,
Een licht Ovidî claer, dies wilt hem loven dan,
O Red'ners, Schilders ghy, en al die Const beminnen.
Reyn liefde croont. I. Targier.
Lofdicht, Op het Schilder-Boeck van den Const- en reden-rijcken Carel van Mander
Van ouder eeuwen af, in alle s'Weerelts deelen,
Veel Schilders sijn gheweest, die door haer Const-pinceelen
Wtmuntend' by gheval, sijn wijdt en breedt vermaert.
Hun werck en naem noch leeft onsterflijck nae d'uytvaert
By Menschen, van daer rijst de Son met nieuwe stralen,
Tot daers' haer Peerden mat laet spaed' in rusten dalen.
maer dit is wonderbaer, dat onder velen groot
Soo weynigh sijn gheweest, die d'eyghenschappen bloot,
Gheheymnis, cracht en aerdt, der mael-const wel verstonden.
Wie can volcomen recht d'afbeeldings diept' doorgronden!
Apelles van Coa heeft eerst alsulcx bestaen,Ga naar voetnoot*
En Boecken voortghebracht, diepsinnigh, wel ghedaen,
Van d'edel Schilder-Const, tot nut van all' die ghenen,
Die dese weet met lust beherten recht end' meenen.
*Euphranor, Schilder oock, een beeldenaer ghelijck,Ga naar voetnoot*
Welcx paer noyt is gheweest in Const end' reden-rijck,
T'glijckformigh lichaem heeft ghestelt in Boeck-gheschriftenGa naar voetnoot*
De mael-const soo verlicht met cierlijck verwen stiften.
Pieter uyt Burgo cloeck die Perspective-constGa naar voetnoot*
Met een Boeck heeft gheleert, den lievers tot nut-gonst.
Carel Vermander stijght tot s'Hemels hoogh' casteelen,
Met een twee-toppigh hooft, end' overtreft geheelen,
Met Schilder en Dicht-Const, by menighen besocht:
maer onder velen hy dit alleen heeft volbrocht.
Schrevelius.
| |
[pagina **2r]
| |
Lofdicht, Ghesonghen ter eeren van den wijdt-vermaerden Vlaemschen Apelles ende Apollo, als hy zijn Schilder-Boeck in yeders handen door den Druck ghegheven heeft.
Die geeren hoort, en leest, van seldtsaem oude dinghen,
Comt voeght u by der handt, en hoort van Mander singhen,
Van wie, hoe, en wanneer, de waerde Schilder-const
Van eenen Phydias bedacht is, en begonst:
Hoe dat een Herder heeft de schim van sijne Schapen
Ghetrocken eerst in't sandt, hoe eerst t'Atheensche wapen
Van over eeuwen langh, ghemaeckt was op paneel:
VVie eerst de Verwen schoon, en aldereerst t'Pinceel
Ghenomen heeft in d'handt, by Griecken oft Latijnen.
VVat werck Zeux en Parras de Son heeft doen beschijnen:
VVat Venus wonder schoon, wat Druyf, Gordijn, Patrijs,
Oyt maeckte haer Pinceel: wie eerst Latona wijs
V Soons ghestraelde hooft, en glinsterende haren
Heeft connen trecken nae, gaet Mander u verclaren.
Hy, wie van den Parnas, oft Heliconschen tsop
Begoten werdt altijt op sijn ghebladen cop.
VVie die Pierides, wie Phoeb, en al de Goden
Beminnen al ghelijck, en wien der Goden Bode
Lijck hy d'Itacker dee, de dierbaer Molys-spruyt
Ghegheven heeft uyt liefd': van wie een eer-gheluyt
Ghehoort werdt over al, gaet u voor ooghen stellen
Het leven, en het werck van Schilders niet om tellen.
En ghy die met t'Pinceel besteedt u diere tijdt
Aen Polygnoti Const, en die met alle vlijt
V selven nacht en dagh niet doet dan stadigh terghen,
Om brenghen weer in't licht, dat Momus wil verberghen.
Ghy gheesten, die den wegh van Aecken, Lucas, Duyr,
Heemskerck, Mabuys, Blocklandt, naetreedt met hijghen suyr,
En Floris wijdt vermaert, Bassan, twee Frederijcken,
Raphael, en Titziaen, Corregio van ghelijcken,
Goltz, Bloemaert, langhe Pier, en duysent Meesters meer,
nae oeffent in dees eeuw, comt hoort doch Manders leer.
Siet, segh ick, wat hy hier in Rijmen heeft gheschreven,
Rijmen, die altijt wel en eeuwigh sullen leven,
En die in Lethes vloet (spijt, wie het oock benijdt)
Verdrencken sullen niet: ô Mander, uwe vlijt
Verdient een grooter lof, als Menschen connen gheven.
V naem, en Dicht-gheschrift, behoort te sijn verheven,
Tot aen t'ghesterde rondt, alwaer Latonaas soon
Sijn vier'ghe paerden vier t'ontstallen is ghewoon,
Tot daer, daer hy die weer gaet drencken in de baren
Van d'onghebaende plas, by d'onghelongde scharen.
VVie heeft oyt onse tael doen spreken dese Const?
VVie heeft de Bataviers bewesen dese gonst?
VVie heeft den Mantuaen doch Neerlandts leeren spreken?
VVie heeft der Muses lof, wie heeft met soete treken
Phoeb uwen lof ghespeelt, op wel ghestelde Lier?
VVie heeft uyt Bosch en Put, uyt Veld en uyt Rivier,
De Goden al ghelijck meer vreughden doen vergaren,
Langs den bebloemden cant van't veel beseylde Sparen?
T'is Mander, ons Poët: wiens wel verdienden Lof
Moet dueren eeuwen veel, en nemen nemmeer of.
| |
[pagina **2v]
| |
Soo lang de Sonne duert, de maen, en oock Pleiaden:
Soo lang den Sodiack met Sterren blijft gheladen:
Soo lang t'bekaarste rondt omgordt dees aerden Cloot:
Soo lang de swarte nacht naevolght Aurora root:
En soo lang, als met kiel Neptunus rugghe boven
Sal moghen zijn ghevoort, beseylt, en overschoven.
Soo langhe moet u naem, u werck, u Dicht-gheschrijf,
O Mander, zijn vermaert, of wel de Doot u lijf
Sal trecken, nae ghewoont, in aller Menschen haven:
Soo sal doch werden niet u naem met u begraven.
OoRdeeLt sondER twiSt.
Een ernstlijck Lof-dicht, ter eeren des wedergheboren Apellis, ende Nederlandtschen Maronis, Caroli Vermander.
O Wonderbaer Ghesint'! vry-peynsende ghemoedt!
Hoe ontrooft ghy my mijn! ghy houdt my g'heel verwoedt!
Wel! hoe! wat dinck! de oud' ghesinte een Vermander
Ghegrift werdt in mijn hert', ick waend' de Geest een ander,
Als sy verscheyd', verkoos, ick dacht' (oock meer met mijn
Eertijts) als t'lichaem cout verbrandt was, dat dees Schijn
Al swermend' gints en weer socht een beter woonstede,
Een lichaem teer, bequaem, Const-liefhebbende leeden.
Ick herdenckend' aen u, Vermander, duysentmael,
Ghy zijt voorwaer Mabuys, oft' Angelus Michael,
Die eertijts Lucas heet', door wiens Const t'vermaerd' Leyde
Sijn Nijls vloet (nu ghestremt door zijn doot) wijt uytspreyde.
Du bist, du bist Mabuys, oft dien Apellis gheest,
Voortijts die soo gheacht, end' vermaert is gheweest,
nae dat hy onbekent hadd' over al gaen sweven,
En nerghen niet en vondt, dan in u, zijn voor-leven,
Apellis, jae Marons schijn op u is ghedaelt,
Ick u op den Parnas, oock twee-toppigh ghezaelt,
Op t'voet-ghevleughelt Ros heb dickwils hooren rijden,
D'hooghst steygerend' alleen, end' putten sonder mijden
D'eeuwigh makenden born. Dees schijnlijcke Ghesint
Werdt (als ick aen u denck) in mijne hert gheprint.
Wat! ist Euphorbi droom? Met recht-toecomend' eere
Sijt ghegroet ô Apell', Luca, ghegroet Durere.
Dit werdt ghenoech befaemt. Nu siet, en wonder hoort,
Hert-knagende Momist, end' grimmend' Haet verstoort,
Wiens dweers-siende ghesicht, end' slang-briesend' ghewelden
Vellend' hier teeg' haer schicht, niet eene brijs en gelden.
Aensiet, insiet, doorsiet, ghy Const-liefhebbers jonst'
Dit onvolprijslijck werck, wonderlijckbare Const':
Wie cant prijsen ghenoech, waer toe veel prijs gheclancken?
Daer t'werck soo prijslijck is, t'vergheefs zijn de Olijfs rancken.
Heb hier den hooghsten prijs, en lof, ô Mander eel,
S'ghelijck ick voortijts gaf u Borghers op't toneel,
Tot lof end' eer van u, voor t'fray' afghemaelt ronde,
By den Camers drie-mans, daer de Liefd' is de gronde.
H. Godt is wonderlijck. S. van Delmanhorst.
| |
[pagina **3r]
| |
Op het Schilder-boeck des Const-rijcken Carels van Mander,
Sonnet.
Met wat Pen, met wat inckt, oft op wat pampier goet,
Sal ick van Manders lof ghenoech in als vermeeren?
Die met zijn Schilder-boeck de ionghe Ieught comt leeren.
Als een School-meester cloeck, en seer goedertier soet,
Hy leydt den vasten grondt, en met dees manier doet
Hy d'ooghen open claer van die de Const verkeeren,
En d'edel Pinceel slechts met onverstandt onteeren,
Waer van elck een van dees schaemroot nu staen schier moet.
O al ghy Ionghers leert, leert dit Boeck wel verstaen,
Apelles leert u hier, neemt zijn les doch wel aen:
Soo sult ghy t'selfde Boeck in eeuwicheyt beminnen.
En danckt van Mander, die den arbeydt heeft ghedaen:
In't vinden, schildren oock, is hy u voorghegaen:
Volght doch zijn paden naer, en wilt zijn deught bekinnen.
Reden vervvint.
I. Duym.
Clinck-Dicht, op het Schilder-Boeck, ghemaeckt door Mr. Carel van Mander.
Veel Schilder-gheesten cloeck men oyt ghevonden heeft,
Die ghierigh ooghen-lust vernoeghden met hun vvercken:
maer onder allegaer, in vvijde Weerelts percken,
Sulck Mander, Schilders nut, en heefter noyt gheleeft,
Die ons soo claer uytbeeld', als die ghebeeldt ons gheeft
Nu Schilder-consten grondt, daer Schilder-Ieught can mercken,
Hoe welstandt alles beeldts moet vvel staen, om verstercken
Des vvercks verciersel schoon, dat vverckers eer niet sneeft.
Die dese Const' eerst baerd', end' dies' opvoedden vierigh,
End' al die haer vereert met beeldingh hebben cierigh,
Hy door zijn beeldenis van Lethes poel oock vrijdt.
Dus soo hy, die vernielt van Atropos zijn gierigh,
Als levend' hier uytbeeldt, alsoo oock goedertierigh
Sijn Name leven sal, als wech is zijnen Tijdt.
In liefde ghetrouwe.
| |
[pagina **3v]
| |
Op het Schilder-Boeck van Mr. Carel van Mander,
Sonnet. De Schilder-Const hebt ghy (Vermander) veel
De Ieught gheleert: maer dit u Boeck gheschreven
Van Schilder-Const, oock Schilders werck en leven,
Behouden wel mach zijn voor t'beste deel.
Als dijn handt rust te wijsen met t'Pinceel,
Sal dit u Boeck noch onderwijsingh gheven,
Met menigh schoon exempel hier beneven
Van Schilders cloeck, met haer schoon trecken eel.
Dus door u schrift, dijn veder maeckt onsterflijck
Veel Constenaers, al meer dan een bederflijck
Beeldt oft colom van coper oft van steen.
Want veder vlieght, daer marbren oft metalen
Haer nemmermeer en connen achterhalen:
Dies Fama groot volght dijne veder cleen.
Niet sonder dat.
I.V. Mosscher.
Op't Schilder-Boeck des Const-rijcken C. v. M.
Sonnet.
Dat door verloop der tijts bynae heel lagh versoncken
In Lethes diepe vloedt, jae tot der doot ghestreckt,
Wordt weder nu van nieuws, als uyt der doot verweckt,
Door Manders vierigh werck, dat hy hier doet ontvoncken:
Want hy nu, tot gherief der groeysaem groene troncken,
Van Schild'ren d'edel Const, den grondt diep onbevleckt,
In deelen openbaer, haer wijdt en breedt ontdeckt,
Als die op Helicopn Hengst-water heeft ghedroncken.
Van Schilders oudt en nieuw hy t'leven oock verheft,
Die in vermaertheyt groot veel hebben overtreft:
Sijn goede jonst,, vol const,, men nerghens siet ontbreken.
Hem comt toe prijs en danck, soo langh alst Oostwaert daeght,
Voor dat hy soo veel vlijt, en arbeydt heeft ghewaeght:
maeckt Atropos hem stom, zijn wercken sullen spreken.
Ick wensch om t'beste.
Celosse.
| |
[pagina **4r]
| |
Ode,
Op't Schilder-Const-Boeck, ghemaeckt door Mr. Carel van der Mander.
Met grooten vlijt brengt menigh Vader
Tot s'kinders met veel schat te gader,
Op hoop, dat sulcx door hunnen plicht
Sal winnen meer: Soo oock den Mensche
Die Const voortbrengt, begeert te wensche,
Dat sy toeneem, en yeder sticht
VVant door die hoop en goede jonste,
Mercurius van Letter-Conste
Gheworden is den vinder eest,
Palamedes, Epicarm' mede,
Simonides, en Cadmus dede
Oock blijcken wel den cloecken gheest.
Tot dien eyndt liet oock van ghelijcken
Sijn cloeck verstandt ghenoechsaem blijcken
Gygis ghenaemt, een Lydiaen,
Die Schilder-Const eerst gingh ontdecken,
En Philocles de Schilder-trecken,
En Cleophant de verf daer aen.
Voorwaer veel vreught elcx gheest sou baren
Mocht Larthes soon hun gaen verclaren,
Hoe dat hun Const, die sy seer slecht
Voortbrachten eerst, als eerste vinders,
Van handt ter handt, door trouw beminders,
Gheworden is gheheel oprecht.
Iae soo volmaeckt, dat nu vol wonder
D'Assyerij maeght alleen bysonder,
Als Genius werckt met voorspoet,
VVel vlijtelijck can leeren d'ander,
D'welck eenen Const-vermaerden Mander
Door zijne daedt hier blijcken doet.
VVant naer hy uyt Castalij vloeden
Eens was ghelaeft, socht hy te voeden
Met lust altijt t'Const-lievigh hert,
Met handt-ghedaedt en woorden wijslijck,
VVaer door zijn naem van Fama prijslijck
De VVeerelt door gheblasen werdt.
maer nu den tijdt is wech ghevaren,
Die van hem nam veel vruchtbaer jaren,
Heeft hy zijn Pen in't werck ghestelt,
En heeft bequaem en fraey nae t'leven
Apelles Const leersaem beschreven,
En neemt soo weer des tijts gheweldt.
Of Atropos alschoon nu brake
Sijns levens draedt, dwelck is een sake,
Die hier (eylaes) elck een verwacht,
Soo sal altijt zijn leeringh grondigh
Van Schilder-const, al spraeck hy mondigh,
VVel blijven gaen in volle cracht.
VVant soo als tcruydt door Son en reghen
Vruchtbarigh wast, soo sal te deghen
Toenemen Const by hun, die met
Natuer en lust om leeren pooghen,
Als hun zijn Pen claer leght voor ooghen
De Const-rijck oude Schilders net.
End' als sy sien hoe hy de wercken,
De Const, den gheest, en d'edel Clercken,
Soo aerdigh met zijn veder maelt,
Dat elck schier schijnt, door t'soet verhalen,
Te sien, die in de doncker salen
By Pluto langh al zijn ghedaelt.
Oock als sy hier in sullen lesen,
Den aerdt, manier, en t'naeckte wesen
Van Schilders, die t'Pinceel vermaert
Nu noch ter tijdt te wercke stellen
Soo bootsigh, dat het schijnt vertellen
D'history claer, door beeldens aerdt.
Hierom ghy groen leersame jeughden,
Laet dese gift by u met vreughden
Veel winst op winst doch brenghen voort:
Soo sal u daedt oprecht hem gheven
Meer prijs en danck, dan of ghy sweven
Liet in elcx oor u lofbaer woordt.
Oock ghy, die nu als Meesters wacker
VVel diep herploeght der Consten acker,
VVaer door Clio u heerlijck croont:
Soo u wat nuts hier comt ter handen,
T'geen langhe scheen door tijts wree tanden
Te zijn vernielt: met vrucht hem loont.
Gheen loon hem gheeft, als Midas gierigh
Vercreegh: maer soo, dat Conste cierigh
Hier door vercier, en vast beclijv',
Dat elck een merck, dat desen offer
Besloten niet en leyt in coffer,
maer soet van reuck elcx hert doordrijv'.
Dwingt u tonghe.
| |
[pagina **4v]
| |
Op't Schilder-Boeck van Carel van Mander,
Sonnet.
Door Nylis overvloedt Egypten gheeft zijn vrucht:
Tot wasdom Mander oock door t'Mole-beecksche vlieten,
Den Schilder-spruyten laeft met leerlijck mildt begieten,
Waer door met sacht gheruys vervult is al de lucht.
O Ieught, tot Const ghesint, neemt vlijtigh hier toevlucht:
Wan-lustigh laet u vlijt noch arbeydt niet verdrieten:
Des Manders stroomen soet danckbarigh wilt ghenieten,
Ghy wordter door ghestijft in deught, Const, eer' en tucht.
Ghy meught u spieglen hier, en sien op't Schilders leven
Hoe datse zijn gheraeckt, in voorspoet, oft in sneven,
Door Naso scheyden leert het weldoen van t'vergrijp.
Siet, Mander u verclaert wat duyster was gheschreven:
Danckt hem, die menigh hert in vreughden heeft doen sweven,
En t'swaer ghemoedt verlicht, met Herp, Trompet, en Pijp.
Per P.D. Ketelaer, van Coolscamp.
Geern d'eene vriendt ghedenckt de ander:
Soo doet oock met u Carl Vermander. Sonnet.
Vermander goede vriendt, ghy die t'ghemeene nut
Der Ionghelinghen cloeck, uyt liefden soeckt te meeren:
De Schilder-Const ghy recht beschrijft, om vvel te leeren:
Hier inne ghy voorwaer hun allen zijt een stut.
Die niet onachtsaem zijn, haest comen uyt den dut:
Door grondigh onderwijs, versaden veel t'begeeren,
En sullen danckbaer weer der Consten lof vermeeren:
Dus vaert doch vriendt vry voort, de Heere zy u schut.
Terwijl Een noodigh is, soo laet ons dat ghedencken,
Dan sal de Conste schoon, de siele oock niet krencken.
Den reynen ist al reyn, t'hert blijft gherust en stil.
Het Hemelsch Godlijck beeldt ghestadigh doet ons wencken,
Om ons door zijnen Gheest het eenigh een te schencken:
Dit Een is noodigh: dus ick wensch, T'gae soo Godt wil.
T'gae soo Godt wil.
| |
[pagina **5r]
| |
Op het Schilder-Boeck van Carel van Mander,
Sonnet.
Waer zijt ghy nu ô Faem, met u Basuyne guldigh,
V vleughels wel betongt doch nae beneden slaet,
En siet hoe Manders vloedt nu los zijn vlieten laet,
Dat sy doorbreken sterck, om u te zijn ghehuldigh.
Den Styx en Lethes stroom, en haelt soo menichvuldigh
Weer uyt t'vergeetsel graf, en Plutos doncker straet,
Picturas gheesten cloeck, die ghy om haer Const-daedt
Hier voormaels hebt vermaert, door uwen plicht, als schuldigh.
Sooo dat u weer hel clinckt u Claroen, die ghestopt
Was door den grijsen Tijdt, dat Cedrigh weer ghetopt,
En Lauwrigh schoon verciert, sy staen als Lenten ieughdigh.
En soo Nijls overswalp Egypten maeckt vruchtbaer:
Soo teelt dit Manders vocht oock menigh Constenaer:
Dies ghy verbonden zijt, hem staegh te roemen deughdigh.
Trouw Moet Blijcken.
Clinck-dicht, op't Schilder-Boeck van Meester Carel van Mander.
Al saghmen Lydiaen Meonia verlaten,
(Daer hem Meanders vloet omvloeyd' aen elcken cant)
Om baren Schilder-const, in vreemt Egypten-landt:
Soo can natueren naem doch eyghenschap niet haten.
Want Mander (die met naem Meander schijnt vervaten,
End' niet Egyptschen Nijl), soet-vloeyigh goederhandt,
Bevloeyt dees Lydi-maeght noch jonstigh (vol verstandt)
Tot Conste-lievers lust: end' leerbaer Jeught ter baten.
Die niet in Elysi, maer voort in Manders vloedt
Nu connen claerlijck sien de gheesten leven soet:
Die Gygis vindingh oyt (met Const) vereerden erflijck.
De welcke niet en schaedt, Erebi dochters spoedt:
Want hun dees Swane-vliet uyt Lethes comen doet:
Dus hunn' (end' zijnen) gheest sal zijn hier door onsterflijck.
Doorsiet den grondt.
| |
[pagina **5v]
| |
Winckel-Liedt, voor de Schilder-Jeught, nae de wijse: Een aerdigh Venus Dier,, Heeft my in haer bestier, etc.
De Gheest.
Comt Lust, des Gheests vriendin,
Met my in hert en sin
Omhelsen nu de Ieught, vry van getruyre,
maeckt dat ick haer bekin,
Om Const te teelen in
Begeerlijckheyt, ontsteeckt ghy t'minnen vuyre.
Lust.
Liefd' opent de Natuyre,
Dat sy ontfangt mijn saedt,
Om baren t'haerder baet
Twee vruchten t'eender uyre.
Gheest.
Dees vruchten ons bequaem,
Seer eerlijck en lofsaem,
Als d'eerst een soon, moet Arbeydt zijn geheeten,
De tweede haren naem,
Een dochter sonder blaem,
Zy Neersticheyt, genegen tot veel weten,
Een Boeck vol van secreten
Werdt haer ten dienst ondeckt,
Van onsen vriendt verweckt,
Door Liefd', en ons toemeten.
Lust.
Mijn lust nae s'gheests ghebien
De Ionckheyt te bestrien,
En t'hert met yver groot tot Const te leyen.
Ick gheeft wils' oock tot dien
Met goet begrijp versien:
Nu laets' ons bey gelijck den wegh bereyen,
Ras Ieught wilt u vermeyen,
Pictura wel ghesindt
Tot die haer recht bemindt,
Comt self u noon en vleyen.
De Ieught.
O Gheest, mijn Heeren Man,
Dien ick oyt vruchten wan,
Als ick my nu te wil ghetrou gingh voeghen,
Die't soude hindren dan
Dat die zijn in de ban,
Als traecheyts onlust, die niet geerne ploeghen,
Een leersaem onvernoeghen
Doch in mijn hert ontsteeckt,
Op dat my niet ontbreeckt,
Noch quelt versuymens wroeghen.
Gheest.
Weest Ionckheyt wel te vreen,
Wy sullen u besteen,
Den grondt der Schilder-const met vlijt te leeren.
Lust.
Ick Lust sal u voor treen
In't School, nu elck ghemeen,
Goet onderricht sal u t'verstant vermeeren,
Staegh oefning, meer begeeren,
Met Pacientich spoen,
V sullen voordeel doen,
Soo ghy haer houdt in eeren.
Besluyt.
Dus Ieught, die zijt bereyt
Met lust tot neersticheyt,
Ick wil u leyts-vrou zijn door s'gheests ingheven.
Lust.
Wordt van u niet ontseyt
Haer Broeder den Arbeydt,
Dijn welvaert schenck ick dy voor al u leven:
Sijt ghy van liefd' ghedreven,
Den tijdt sulcx openbaert,
Ghy werdt in Const vermaert,
Als Goden hoogh verheven.
Deught verwint. P.C. Ketel.
| |
[pagina **6r]
| |
Winckel-Liedt voor de Schilder-Jeught, op de wijse: De lustelijcke Mey, etc.
1.
Verlangend' Hert.
Nv leer-gierighe Ieught,, met my verheught,, en vrolijck werdt,
Ons wensch, ons lust, en hope,, is te coope.
Leer-gierighe Ieught.
Dit weten brengt my vreucht,, en doet my deught,, verlangend' Hert,
Dies ick door liefdes nope,, daer nae loope:
Want my de gheest,, tot Const verweckt
Met lust, die elck meest,, tot leer-sucht yvrigh treckt,
Door Manders onderrichten, t'welck ons duystere ghesichten
Comt verlichten.
2.
Leer-gierighe Ieught.
Recht als een swangher Vrouw,, in't hert lijdt rouw,, en is ontrust,
Soo sy haer lusts verwerven,, langh moet derven,
Ick mijn begeert aenschouw,, tot leeren nou,, geheel belust,
Om Const door arbeydts swerven,, te beerven.
Neersticheyt wordt,, van my ghebaert,
Die my Geest instort,, met lust en liefd' ghepaert,
Goet onderwijs by desen,, sal mijn Meesters ghepresen
Mildt nu wesen.
3.
T'verlangend' Hert.
Ghelijck t'vermoeyde Hert,, uyt dorstigh smert,, nae t'water haeckt,
Een Visch die leyt op't drooghe,, langt nae t'hooghe,
Vind' ick my aenghecert,, in sin verwert,, die vierigh blaeckt
Tot dit (daer ick om pooghe),, nut vertooghe:
Een lusthof schoon,, ons seer bequaem,
Die elck hier te noon,, zijn wy meest aenghenaem:
Dus laet ons bloemkens plucken, en wijn uyt druyven drucken,
T'sal ghelucken.
4.
T'verlangend' Hert.
Comt Voort-porrende sin'rasch leydt ons in,, de Boomgaert rijck,
Om plucken van zijn vruchten,, met ghenuchten.
Des Hoveniers ghewin,, is dat elck min,, vry nae hem strijck,
Wy hebben niet te duchten,, quaey gheruchten,
Haghel noch windt,, oft couden swaer,
Geen rijp die verslindt,, het bloeysel wit te gaer,
Geen stekel-wormen schadigh,, is Pallas by ons stadigh
Wijs beradigh.
| |
[pagina **6v]
| |
5.
Voort-porrende Sin.
Den lusthof fraey verciert'bevonden wierdt,, aen elcken oort
Met schoon figueren goedigh,, overvloedigh,
Hoop, lust, liefd' ghemaniert,, elck een bestiert,, staend' aen de poort,
Haer ambt d'intreders vroedigh,, dienstigh spoedigh.
T'insicht dat lockt, t'gheneghen noydt,
Het begheeren rockt,, en t'padt met bloemkens stroyt,
Tot oeffenings prieele,, Ervarentheyts ghespeele,
Oudt en veele.
6.
Besluyt.
Apelles wijdt vermaert,, een Prins verclaert,, der Schilder-const,
En Zeuxis, in hen leven,, hoogh verheven,
Hier hebben schat vergaert,, duysenden waerdt,, oock eer en gonst,
In t'gheen van hen bedreven,, is beschreven:
Dit maeckt ons lust,, den arbeydt licht,
De nacht-waeck als rust,, door hoop aen Const verplicht,
Tot dat Pictura schoone,, ons werde in persoone
Eens te loone
Deught verwint. P.C. Ketel.
Landtschap-Schilder-Liedt, nae de wijse: Schoon lief ghy zijt prijs waerdt alleene.
Nv Tithons bruydt,, Aurora schoone
Haer aensicht vroegh ontdeckt,, zijt Ieught van slaep ontweckt,
Ten bed springt uyt,, maeckt u ghewoone
T'vroegh opstaen, geeuwt noch reckt,, u cleedren rasch aentreckt:
Dijn gangh naer buyten streckt,, siet daer perfect
Sol onbevleckt,, doorbreken,
De wolcken hoogh,, zijn hooft uytsteken,
T'al siende oogh,, groot Hemel-teecken,
Des Weerelts licht, dat elcx ghesicht
Hier openbaert,, t'gheen is op d'Aerdt.
Neemt kool en krijt,, pen, inckt, pampiere,
Om teeck'nen dat ghy siet,, oft u de lust ghebiedt,
Hebt acht altijt,, op t'ooghs bestiere,
Hoe t'gheen van veers verschiet,, al tot een Centrum vliedt,
Wat ghy van bys bespiedt,, te nae sitt niet,
Om welstandt die't,, doet hinder:
Set u afstandt,, (als recht bekinder)
Wat veer van handt,, ghy wordt bevinder,
V werck dat sal,, het ooghs gheval
| |
[pagina **7r]
| |
Sijn aenghenaem,, en seer bequaem.
Leer-lustigh' Ieught,, zijt neer gheseten
By Tityr in het woudt,, en daer u nut aenschout,
Het gheen u deught,, can doen te weten,
De dinghen menichfout,, van veers naeby ghebout,
Hoe t'veerst van t'naest verstout.,, dat ghy onthoudt
Des voorgrondts stout,, voorcomen:
Siet op't herdt loof,, der voorster bomen,
En merckt hoe doof,, van veers de blomen
Vertoonen haer,, ghy wordt ghewaer,
Wat herdt oft soet,, men schildren moet.
Al t'gheen u greyt,, in Paus warande,
T'zy bosch, t'zy berghs oft Grot,, waer t'oogh op werpt het lot,
nae conterfeyt,, maer met verstande,
Hier Stadt, Casteel, en Slot,, daer Boer-huys, hut, oft cot,
Gins weghen, brugghen, tot,, geen overschot,
Der vvater-vlot,, Rivieren:
Hier beecxkens meldt,, fonteynkens cieren,
Op't grasigh veldt,, viervoete dieren
Ghy vinden sult,, met vreught vervult,
Gaend' in de vvey,, daer elck vermey.
Boerinnekens soos',, haer Koeykens melcken,
Al singhend' overluydt'siet Oost, West, Noordt en Suydt,
De Iaghers loos'met honden telcken
Oock t'bosch gins springhen uyt,, t'vvildt vlien doen als hen buyt.
Wat naerder in een schuyt,, door s'Meys virtuyt,
Men hoort t'gheluydt,, der snaren.
Merckt eens hoe vry,, daer t'samen paren
Een hy en sy,, in't meerken varen,
En hoe met lust,, d'een d'ander kust,
Slaet dit al gae,, en bootst het nae.
Keert vveer naer Stadt,, ghy jonghe spruyten,
Als t'lommer u begheeft,, t'vvelck u beschaduvvt heeft,
Stelt t'huys al dat,, ghy saeght hier buyten,
T'geen ghy in't Boeck beschreeft,, sulcx lantschaps doen aencleeft,
Met vervven die ghy vvreeft,, maeckt dat het leeft
(In schijn), soo svveeft,, de Fame,
En brengt u vverck,, een groote name,
Door t'goet opmerck,, bevrijdt van blame,
Liefhebbers veel,, der Consten eel
Crijght ghy haer gheldt,, daer voor ghetelt.
Deught verwint. P.C. Ketel.
| |
[pagina **7v]
| |
Jaer-Liedt, wordt ghesonghen van ses personagien, Orden, Const, Tijdt, Oorbaer, Pictura, en Reden. Op de wijse: Verheught//in deught//ghy Rhetorijcksche Jeught.
Orden.
T'Valt mijn,, een pijn,, aldus vercleynt te zijn
By Consten leerlings veel,, als schier vergeten heel,
Voor wijn,, fenijn,, voor soet sy suer asijn
Te drincken, dunckt hen eel,, daer schade schijnt voordeel:
Soo dom,, is Jeughts ghespeel,
Welcx blom,, valt van haer steel,
Sy hiet Onachtsaemheyt,,, die tijdt quist, en afleydt
Dat vleyt,, Cleyn-insicht maer
Sulck feyt,, ontseyt,, goet oordeel, die't misgreyt
Met my in't nieuwe Iaer, met my in't Nieuwe Iaer.
Const.
Comt Ieught,, en veught,, u onder mijne deught,
Goe Orden nu aenvaert,, ghy die zijt goet van aerdt,
V vreught,, gheneucht,, en al dat u verheught,
Laet zijn mijn Liefde waert,, hier voor geen moeyten spaert,
Schuw't, vliedt,, die traecheyt baert,
Sy niet,, dan scha vergaert,
Dies onlust van u smijt,, s'is teghen u profijt,
V Tijdt,, neemt voortaen waer,
Den strijdt,, met vlijt,, aenvaert, om dien ghy vrijdt,
Met lust in't nieuwe Iaer, met lust in't nieuwe Iaer.
Tijdt.
Siet toe,, ick doe,, een yeghelijck te goe,
Die op my hebben acht,, met hert sin en ghedacht:
Denckt hoe,, ick spoe,, als die niet werde moe,
My te ghebruycken tracht,, ick Tijdt nae niemant wacht,
Die sluymt,, by daegh oft nacht,
Versuymt,, baet geen naeclaght,
T'verlies tot zijnder schandt,, van t'costelijckste pandt,
In't Zandt begraven daer,
Niemandt,, weer vandt,, dus oeffent u verstandt
Met my in't nieuwe Iaer, met my in't nieuwe Iaer.
Oorbaer.
De Wet,, gheset,, om weeren al dat let,
Neemt u te nutte Aen'zijt Orden onderdaen,
Te bet' ghy met,, de Tijdt soo sonder smet
Der Consten padt sult gaen,, haer in den grondt verstaen,
| |
[pagina **8r]
| |
Dit is,, de rechte baen,
Ghewis,, geen ydel waen,
V oorbaer en ghesont,, die't oyt te recht verstondt,
T'verbondt,, viel hem niet swaer,
Ghy condt,, goet rondt,, vermeerderen u pondt
Hier door in't nieuwe Iaer, hier door in't nieuwe Iaer.
Pictura.
Nu groeyt,, en bloeyt,, mijn spruytkens vocht besproeyt
Met s'gheests natuer en douw,, weest neerstigh in't ghebouw:
Lust voeyt,, cloeck roeyt,, geen arbeydt u vermoeyt,
Ick u Priasses en Vrouw, sal gheven u mijn trouw,
Dijn naem,, ick voor behou,
De faem,, die't oyt vergou
Met rijckdom, gheldt, en eer,, om leven als een Heer,
T'welck veer,, moet zijn van haer,
Die teer,, in leer,, maer in't versuymen meer
Hier zijn in't nieuwe Iaer, hier zijn in't nieuwe Iaer.
Besluyt. Reden.
Mijn Ze,, oyt me,, de Ionckheyt voordeel de,
Wilt ghy niet zijn ghehoont,, my voor u Tuchtster croont:
Rust, Vre,, in ste,, van Tweedracht staen alre,
Soo ghy my Reden toont,, dat Orden by u woont,
Met Const,, werdt ghy verschoont,
Tijdts jonst,, u billijck loont,
Den Oorbaer brengt u vrucht,, Pictura baert gherucht,
Tot Tucht voeght u te gaer,
Ontvlucht,, d'onducht,, ghedreven tot leer-sucht,
Door Liefd', in't nieuwe Iaer, door Liefd', in't nieuwe Iaer.
Goe Orden, Const, en Tijdt,
Met Oorbaer, hier in trachten
V Jonckheyt tot profijt:
P.C. Ketel. Wilt Reden niet verachten. Deught verwint.
Clinck-Dicht tot de Ieught.
Der goeden ghever danckt, ô Schilder-Ieught leer-gierigh,
Van sulck Leer-meester cloeck, jae Vader weerdt bemint:
Want nutter Vader is, die t'kindt leer, dan die't wint,
En sonder tucht opbrengt, gantsch dertel, en hayr-cierigh.
Als van dijn Vader dan, aenveert sijn lessen vierigh,
| |
[pagina **8v]
| |
Arbeydigh en nutsaem, als Mier, en Bie, ghesint:
Oock leeuwigh sterck, gehert in deughden, als haer vrindt,
Dijn selfs, en ander nut, ghy werdt vol eeren dierigh.
Soo oock in Schilder-const, van dijn Leer-meester goet
Ontfangt ghy onderwijs: jae sulcx, dat ghy Const-vroet
Met halven arbeydt werdt: hier van looft, danckt Vermander.
Want recht gh'Aenmerckt dees deught, geen silver oft goudt root
Ghenoech hem loonen can: en dies danckbaerheyt groot
Te meer ghy schuldigh zijt hem liefdigh voor al ander.
Reyn liefde croont.
Tot den snellen Berisper en Lasteraer,
Sonnet.
Ick ben soo niet beschroomt voor Momus schimpigh smalen,
Als ander Dichters zijn. Waerom? Ick ben geen Godt.
Is in mijn werck ghebreck, oft ist te grof en bot,
Men denck' ick ben een Mensch: en Menschen connen falen.
Ick vrees' oock Zoilum niet: aen my is niet te halen.
Ick ben Homerus niet: my hindert geen ghespot.
Het mach my dienstigh zijn, misschien den Pauw-steert sot
Van latendunckentheyt te doen vlack neder dalen.
Blindt oordeel andersins en is maer ydel windt.
Wie met verstandt berispt, doet datmen voordeel wint,
Om op een ander tijdt op alles beter letten.
maer lof, der ghecken vreught, doet menigh zijn onwijs.
Dus acht ick spot, noch lof, dan wel goet onderwijs.
Mijn dichten hoeven dan Lof-dichten noch Sonnetten.
Een is noodigh.
|