Het schilder-boeck

[p. III]

Het Schilder-Boeck

waer in Voor eerst de leerlustighe Iueght den grondt der Edel Vry Schilderconst in Verscheyden deelen Wort Voorghedraghen

Daer nae in dry deelen t'Leuen der vermaerde doorluchtighe Schilders des ouden, en nieuwen tyds

Eyntlyck d'wtlegghinghe op den Metamorphoseon pub. Ouidij Nasonis. Oock daerbeneffens wtbeeldinghe der figueren Alles dienstich en nut den schilders Constbeminders en dichters, oock allen Staten van menschen.

Door Carel van Mander schilder.

voor Paschier van Wesbvsch Boeck vercooper
Tot Haerlem 1604.
Met Privilegie

[p. IV]

Extract oft Copie van de Privilegie.

Op den 19. Iulij, Anno 1603. hebben de Staten Generael der vereenighde Nederlanden, Passchier van VVestbusch, Boeckvercooper tot Haerlem, gheconsenteert, consenteren en octroyeren hem midts desen, dat hy alleene binnen dese vereenighde Provincien, gheduerende den tijdt van acht Iaren naestcomende, in de Nederlandtsche en andertalen sal moghen doen drucken, uytgheven en vercoopen, het Schilder-Boeck. Waer inne voor eerst de leer-lustighe Ieught den grondt der edel vry Schilder-Const in verscheyden deelen wort voorghedragen. Daer nae, in dry Deelen, het leven der vermaerde doorluchtighe Schilders des ouden en nieuwen tijts. En eyndlijck d'Wtlegginghe op den Metamorphosin Publij Ovidij Nasonis: oock daer beneffens Wtbeeldinge der Figueren. Interdicerende ende verbiedende allen ende een yeghelijck, van wat conditie ofte qualiteyt hy zy, den voorsz. Schilder-Boeck, in't gheheel ofte deel, den voorsz. tijdt van acht Iaren gheduerende, binnen dese vereenighde Landen naer te drucken, ofte elders naeghedruckt in de selve te brenghen, om ghedistribueert te worden in eenigher manieren, sonder consent van den voorsz. Passchier van VVestbusch, op de verbeurte van alsulcke naer ghedruckte Exemplaren, ende daerenboven van de somme van dry hondert ponden van veertigh grooten: t'appliceren een derdendeel voor den Officier, een ander derdendeel voor den Armen, ende t'resterende derdendeel voor den voorsz. VVestbusch. Aldus ghedaen ende gheoctroyeert ter Vergaderinghe van de voornoemde Heeren Staten Generael, ten daghe ende Iare als boven, in s'Graven Haghe.

Onder stondt,

N. van Berckost.

Ter Ordonnantie van de selve Heeren Staten.

C. Aerssens.

[p. *1r]

[p. *2r]

Erntfeste, Achtbare, Eerweerde, Wijse, en seer voorsienighe Heeren, mijn Heeren, d'Heer Niclaes Suyker Schout, d'Heeren Burgermeesteren, midtsgaders Vroedtschappe, en Regeerders der wijdt vermaerde edel Stadt Haerlem, mijn goetgunstighe en ghebiedende Heeren.

Nademael seer eervveerdighe Heeren, dat ick langen tijdt my veel vvilligher als vermoghende hebbe bevonden, V.E. eenige dienstbaerheyt oft aengenaem danckbaerheyt te bevvijsen, om eenvuldigh mijn vvelmeenende ghemoedt met een vvercklijck teecken t'openbaren, voor de ghenaedlijcke, redelijcke, en loflijcke regeringhe en bescherminghe, die ick als een mede-borgher deser edel ouder vermaerde Stadt Haerlem, door Gods goedertierenheyt, met ander ingheboorne en invvoonderen gheniete en deelachtigh ben. Ghelijck dan mijn Ambt is, my te gheneeren met Boeck-binden en vercoopen, en dat ick onlangs heb laten drucken een Boeck, ghenaemt het Schilder-Boeck, beschreven door Carel van Mander, die ontrent tvvintigh Iaren hier een borger deser Stadt is ghevveest. Soo heeft groote toegheneghentheyt my ghedronghen, dit uyt te gheven onder V.E. namen: het vvelck my ooc niet onvoeghlijck docht, om dies vville dat dese loflijcke Stadt van heel ouden tijdt af altijt met seer edel gheesten in de Schilder-const is begaeft

[p. *2v]

ghevveest, ghelijck of Haerlem een milde Voedstervrouvv deser Const en haerder oeffenaers oyt vvaer ghevveest, en noch teghenvvoordigh is. Devvijl oock dat sich deser Const hebben ghevveerdight, Keysers, Coninghen, en de meeste Princen der VVeerelt: soo heb ick oock eenichsins hope en vertrouvven, dat mijn E. Heeren, mijn cleenheyt oversiende, sullen, als liefhebbers van alle constighe oeffeninghen en edel vvetenschappen, mijn goetjonsticheyt en goetvvillicheyt oock met soo goeden ooghen aensien, en met vvilligher herten aennemen in danck. Des ick dit V.E. mijn ghebiedende Heeren, opoffer en aenbiede, met oock mijn vermoghen, om onderdanighlijck te ghehoorsamen mijne E. Heeren. Biddende den Almoghenden Heere, V.E. te behoeden en sparen in langh gheduerighe vvelvaert, gheluckighe, loflijcke, en salighe regeringhe. Te Haerlem, den eersten Decembris, 1604.

Van V. E. ootmoedighen en onderdanighen dienaer,

Passchier van Westbusch.

[p. *3r]

Aen seer Achtbaren, Erentfesten, en Const-liefdigen Heer Melchior Wijntgis: eerst raedt, en generael Meester van der Munten der vereenighde Nederlanden: nu Meester van de Munt des Landts, en Graeflijckheyt Zeelandt, mijnen besonderen Heer en goeden vrient.

Om dat in de gantsche Natuere onder Menschen, tot vasten, ghemeenen spoedighen welstandt, niet nutter, bequamer, noch beter is, dan onderlinge lieflijck en vredigh t'onderhouden suyver oprechte vrientschap; en dat daerenteghen door te oeffenen nijdighe bitter vyandtschap, de Weerelt in't alderdiepste verderf jammerlijck comt te vervallen: Soo vind'ick my ghenoech door noodlijcke oorsaken ghedronghen, en willigh, aen u, mijn goet-jonstigh Heer, en hertlijck vriendt, mijns herten vriendt-houdige ghenegentheyt, nae mijn gheringhe macht te bevestigen, daedlijck te bewijsen en openbaer te maken, om ten minsten een cleen danckbare vriendlijcke wraeck te doen over de voorhenen ontfangen vriendtschappen, daer V.E. my verre in overtroffen en verwonnen heeft. Doch is my (nae mijn duncken) in langen tijdt geenen middel soo voeghlijck voorgecomen als desen, dat is, dit mijn Boeck (de Ieught aenleerende den grondt der edel vry Schilder-Const) V.E. in aller eerbiedinghe op t'offeren. Doe ick doch te vooren, sonder eenighen hooghen staet t'Aenmarcken, hadde rontom ghesien, alleen daer toe als weerdigh uyt te kiesen yemandt, die onse Const door rechte kennis in liefden ernstigh was toeghedaen, ghelijck V.E. voorneemlijck in der daedt en in aller volcomenheyt is: soo dat ick ghewis verhope, dat mijn aenbiedinge sal comen ter plaetse, daerse niet met dweersen ooghen aengesien en werdt: te meer, dat het Rijm-dicht is, en dat V.E. verscheyden spraeck en letter-condigh de Dicht-Const oock somtijts uyt lust verstandigh oeffent, alst zijn noodtsake ghehenghen willen, en sal dan de slechtheyt van mijn Musa niet chimpigh, maer jonstigh en vriendlijck in zijn tegenwoordicheyt belacht oft toeghelacchen word daer nae soetlijck omhelst, en ontfanghen, om datse met allen vlijt den aerdt en wesen van zijn lieve vriendinne de edel Schilder-Const loflijck en eerlijck in alle

[p. *3v]

deelen nae vermoghen teelt, baert, en voor ooghen stelt. Alree door soo goet betrouwen versekert, is onse Schilder-Const self vrolijck en hertlijck verblijdt, siende haer soo weerdt en wel ghewilt, en dit haer Boeck in haer beminders handen soo dancklijck aenghenomen te worden, ghelijck sy wel grootlijcx oorsaeck heeft te verheughen: want en hadde sy geen sulcke edel beminders, sy self, en haer constighe ghebruyckers, sonder in eeren opstyghen oft verheven worden, souden onder ander grove handt-wercken en handt-werckers gherekent, in oneeren en verachtinghe midden t'onwetende verstandloos volck moeten blijven. maer t'gheluck oft goedertieren Avontuere voeght gemeenlijck in alle Eeuwen oft tijden, dat onse Const, en haer constighe oeffenaers, eenighe treflijcke goede Liefhebbers zijn toeghedaen. Den ouden Grieckschen Schilder Bularchus hadde tot beminder der Lydischen Coningh Candaulum. Den Thebeschen Aristides hadde Mnason, Tyran oft Coningh van Elatea, en den Natolischen Coningh Attalum. Protogenes, Schilder van Caunus, hadde den Egyptschen Coningh Demetrium. Pamphilus en Melanthus hadden Aratum en Tholomeum. Apelles hadde Alexandrum, en Zeuxis d'Agrigentijnen. Voort nae dese oude, Ioannes van Eyck hadde den Graef Philips van Charlois: Albert Durer, Carolum Quintum: Hans Holbeen, Henricum de achtste, Coningh van Enghelandt. Franciscus Monsignori hadde den Marquijs van Mantua. Michael Agnolo, en Rafael van Vrbijn, de Const-liefdighe Pausen: Sprangher, en Hans van Aken, den Keyser Rhodolphum, en wy hebben Melchior, mijnen Meoenas, oft om beter seggen, Apollo, welcken ick mijn slecht onghehavent ghedicht, een eenigh Schaepken te ghelijcken, nu gantsch opdraghe en offere. Dat welcke V.E. soo willigh aenneme, als of het van vermoghender handt der uytnemende Dichters, waer een hondert-foudighe Hecatombe, d'onvolcomen gave met de goetwillicheyt des ghevers bedeckende en oversiende. Vwer E. dan niet langher ophoudende, oft van Zijn belangh verhinderende, bidde den eenighen oorsaker aller volcomenheyt en schoonheyt, dat hy u, mijnen Heer en goeden vriendt, gheve en verleene alle Zijns herten goeden wensch en begheeren. T'Hemskerck, op't huys van Sevenbergh, den derden Iunij, 1603.

Van uwer E. goetwilligh vriendt en dienaer,

Carel van Mander, Schilder.