Bucolica en Georgica, dat is, Ossen-stal en Landt-werck

[p. 117]

Het derde boeck.

Inhoudt.

Welck koey en Perds ghestalt best sal behaghen
Hier blinckt jae queeck en voedigh' aller vee
Den aerdt, en oock beschud voor sieckich wee,
Met een verhael van hun seer felle plaghen.

[p. 118]

 

Nu ghy Godin, o ^†Pales groot en prijsich,

 

^‡O Herder ghy seer wel vermaert ^*Amphrijsich,

 

Ia Bosschen oock Lyceesche vloeden ghy,

 

V t'samen al gaen singhen sullen wy.

 

Ghenoech gemeen gemaeckt zijn ander dingen,

 

Al die men hadd' in versen moghen singhen:

 

Iae oock al waer ghemoeden onbelast

 

Med' mochten zijn ghemaeckt onledich vast.

 

Want wie ontkent doch ^†Eurysche' afgrijslijck?

 

Of d'Altaers van den ^‡Busiris onprijslijck?

 

Wien en was noyt van ^*Hylas t'kindt gheseyt?

 

Of van't Lacoonsch landt Delos geen bescheyt,

 

Van ^†Hyppodam' en ^‡Pelops fraeyen rijder,

 

Elpschoudrich Man, van dees weet doch een ijder.

 

Al andren wegh moet ick bestaen, al waer

 

Ick van der aerd' oock my opheff', en daer

 

Ick als een Heldt, verwinnich cloeck bevonden,

 

Door vlieghen mach met gh'rucht der Mannen monden.

 

Behoud' ick t'lijf k'sal in mijn Vaderlandt

 

Weerkeerend' d'eerst de Muses met der handt

 

Af van den top ^*Aoni brenghen neder,

 

Iae d'eerst ick sal, o Mantu', u oock weder

† Pales Godin des Voeders en der Herders.

‡ D'Herder van Amphryso is Apollo.

* Amphrysus, Vliet in Thessalien.

† Eurystheus Coninck van Mycenen en Lacedemonien.

‡ Busiris was Coninc van Egypten.

* Hylas een kindt van Hercule seer bemint. Siet het 6. Boerliedt.

† Hyppodame maeght, Peerd' temster.

‡ Pelops een sone van Tantalus, een goet Peerd-berijder van sijn Elphenschouwer. Leest Metam. lib. 6. nae de uillinginghe Marcie.

* Aonien, t'landt daer Helicon berg in leyt, daerom Aonitop.

[p. 119]

 

De Palmen van ^†Idumeen brenghen schoon.

 

In groene weyd' ick stellen sal ten toon

 

Een Marmor kerck den water-cant beneven,

 

Daer Minci groot traeg-keerich dwaelt gedreven

 

En met groen riet bedeckt sijn oevers al,

 

Daer Cesar my int midden wesen sal:

 

De Kerck van hem werdt gh'houden en beseten.

 

Ghecomen ick verwinnich t'mijn vermeten,

 

Ick sal ghecleedt in Tyrisch purper claer

 

Van hem ghesien, en hem ter eeren daer

 

Tot hondert toe vier-peerdsche wagens drijven

 

Ter Vliet: Oock sal gants Griecken laten blijven

 

^‡Alpheum oock Molorsche Wouden groen,

 

En t'mijnder eer' met loopen t'best al doen,

 

Met kolven rou van leir om prijs oock vechten:

 

Mijn ^*slapen self sal ick al gaen bevlechten,

 

En cieren moy met Olijf-bladers van

 

Den boom ghesnoeyt, en giften brenghen dan.

 

Van nu voortaen lust my d'heerlijc omgangen

 

Gheley te doen ter Kercken: mijn verlanghen

 

Is oock te sien den Ossen jongh gheslacht,

 

En hoe Tooneel ^†gekeert omwijckt met cracht:

 

Hoe d'Enghelsch' oock daer draghen opgeheven

 

Tapeten schoon van purper onderweven.

 

K'sal maken noch in den voordeuren wijdt

 

Van Elpen hardt en goudt der ^‡gangers strijdt,

 

Ooc d'wapens van ^*Quirijn verwinder spoedich:

 

Hier golvend' oock door krijgh den Nijl grootvloedich,

 

Oock daer ghebout van schipsche koper sijn,

 

Den pijlers hoogh doen opgheresen zijn:

 

K'sal hier by doen d'Asi betemde steden,

 

Oock den ^†Nyphaet verdreven al ghesneden:

 

Den Parther oock betrouwend' op sijn vlucht,

 

Met sijn gheflits te ruggh' al seer gheducht:

 

K'sal hier by doen twee Rooven van twee zegen,

† Idumeen stadt in Phenicen, daer de beste palmen wassen.

‡ Alpheus, Vliet in Peloponesen, welcke comt uyt in Sicilien, in de vliet Acethusa.

* Slapen oft slaghen des hoofts.

† Van dit omkeeren leest Plin. lib. 36. cap. 15.

‡ Gangers, t'volck in Indien, by de vliet Ganges.

* Quirinus, hy meent Augustus, omdat hy Romuli navolgher is.

† Nyphaters een volck by de vliet Nyphaetes.

[p. 120]

 

Handtdadich op verscheyden vyandts creghen,

 

En oock van tusch twee stranden t'volck gevaen

 

Ten tweedde mael in zeghe-feest ghegaen:

 

Daer sullen staen ghesneden oock met eenen

 

G'lijck bliesen sy al van ^†Parosche steenen,

 

Dat ^‡Asaraes gheslacht en namen los

 

Van Jovi zaet daer by den Vader ^*Tros,

 

En ^†Cynthiaen d'oorsaker hy van Troyen.

 

De nijdicheyt onsalich met onvroyen

 

Sal vreesen voor de helsche rasernien,

 

Voor Cory Vliet seer wreedt, en boven dien

 

Voor die ghedraeyd' omcrullend' ^‡Ixi slanghen

 

Die om en om sijn grousaem radt al hanghen,

 

En oock den ^*steen onheflijck groot en swaer.

 

Laett t'wijlen ons den Bosschen volgen naer,

 

En roeren aen Dryader woeste Wouden,

 

Daer ander doch niet van beschrijven wouden:

 

T'welck, o Meceen, dijn wetten zijn onsacht:

 

Gheboden vry niet cleen noch onweerdt g'acht,

 

Niet groots on dy is ons gemoedt aenvangend.

 

Nu traegh vertoef breect af, want siet verlangend

 

^†Citheron roept ons met een groot gheschal,

 

Desg'lijcx oock doen Laconi honden al:

 

^‡Epidaur' oock die peerden can betemmen,

 

En door't toestaen der Wouden brullen stemmen

 

Met weder clanck verdubbelt. Ick sal doch

 

Van nieus terstont wel zijn gheneghen noch

 

Te singhen lof van Cesars krijghen branden

 

En sijnen naem oock door t'gherucht bestanden

 

Te breeden voorts wel soo veel Iaer als hy

 

Den voor-oorsprongh van ^*Tython is voorby.

 

Of yemandt lust met ijver om aenveerden

 

Den zeghe-prijs ^†Olympich, jae en Peerden

† Parosche steenen, nae Paros, een Eylandt daer goet Marber viel, geheeten Pactia, naemaels Minois. plin. lib. 4.

‡ Assarus Prins van Troyen, daer Augustus van comt.

* Tros, vader van Assaracus.

† Den Cynthiaen is Apollo, bouwer van Troyen, van Delos welc Cynchia is ghenoemt.

‡ Ixion in d'helle aen een draeyradt ghequelt.

* Hy meent den steen Sisyphi

† Citheron een bergh oft Woudt in Boëtien, daer veel Essen en Vee is.

‡ Epidaurus, stadt in Peloponeso.

* Tythonus de broeder of oom van Priamus.

† Loop-prijs van Peerden in de Griecxsche feest Olympiade ten vijf Jaren eens waer nae sy hun Jaren tekenden.

[p. 121]

 

Opvoedt, of oock jongh Ossen tot den ploegh

 

^#Verkiesen laet bysonder wel ghenoech

 

De lijven eerst der moeders om aftelen,

 

Een grimmich Oss-ghestalt is t'best van velen,

 

Die veel necx heeft, een hooft oock leelijck straf,

 

Wiens ^‡koor oock hanght van kin ten schenen af.

 

De ^*lancken lanck al buyten maet oock moeten

 

Haer groot zijn, al de leden oock de voeten,

 

Welcx ooren ruych zijn onder hoorns crom:

 

T'misnoegh' my niet oock eene die alom

 

Beteyckent is, en bont met witte vlecken,

 

Of weyghert vast het jock te willen trecken,

 

Iae grousaem oock met horens somtijts mickt,

 

Der welcker hooft tot Stier hem beter schikt:

 

Iae die gants hoogh en swaer is, en doorgaende

 

Met langen steert haer stappen veeght al gaende.

 

Maer d'oud' in welck sy we ^†Lucinam lijdt,

 

En is bequaem tot ^‡Hymenee den tijdt:

 

Houdt op voor thien, begint oock na vier Iaren,

 

Den andren tijdt noch nut en is tot baren,

 

Noch sterc ten ploegh: maer tusch dit tijts beloop,

 

D'wijl' blijde jeucht dus bloeyt in al den hoop,

 

Laet t'hy gheslacht vry los uyt u beluycken,

 

T'kudd' oock voor al dan Venerem gebruycken:

 

Iae soo vermenght en onverworpen doet

 

Malcander voorts al teelen t'vee ghebroet.

 

‘Elck leef-dach best' der sterflijcker ellendich

 

‘Vliedt eerst al heen, hun comen sieckten schendich,

 

‘Droef outheyd, moeyt', en t'onmedoogs ghequel

 

‘Des harden doodts van hier ontgrabtse snel.

 

Daer sullen zijn altijdt der Koey lichamen

 

^#Die wenschen ghy sult anders te t'betamen:

 

Verqueeckt nieu aen, uyt t'kudd' altijdt verkiest

 

Voort teelingh goet elck Iaer, eer ghy verliest

 

Den gantschen hoop: en als hy op sal wesen,

 

Moet wenschen dan dat hy noch waer int wesen.

# Goe Koebeschrijving.

‡ Koor, cossem, oft wradsel.

* Lancken oft lincken de zijden.

† Lucina Godinne van t'baren.

‡ Hymeneus Godt des g'luckighen bruylofts, daer om hier den rechten tijdt van Hymenee, dat men de Koeyen te noote oft ten stiere doet.

# Datmen altijdt nieu Koeyen van t'best gheslacht sal opvoeden.

[p. 122]

 

^#Int peerden-kudd' is oock alsulcken kies,

 

Dijn hooghste vlijt van joncks aen oeffent dies

 

Aen die ghy schickt tot hope van bysonder

 

Gheslachten goet als Hengsten t'seynden onder,

 

Al hoogher op gaet stracx int veldt alree

 

^†De jonghe vrucht van t'edel dapper Vee

 

T'sett moedich voort sijn onverherde schenen,

 

^‡De dreygsaem vliet daer derft den wech eerst henen

 

Bestaen te gaen, beghevend' hem het rent

 

In d'Zee, die hem noch selfs is onbekent:

 

T'en vreest oock niet voor ijdel ruysschen hitsich,

 

T'heeft hoogen hals en thooft ooc cleen en spitsich,

 

^*Buyck cort, ooc zijn de schouwers dick en breet,

 

De mansaem borst is rijck met vleys becleet

 

Bruyn, roo, blau, graeu, dat zijn de schonste heelijc,

 

De witte en vael zijn boven ander leelijck:

 

Daer toe soo't hoort gheluydt van wapen slaen

 

Van verr', ten can ter plaets niet blijven staen,

 

T'schudt d'ooren snel, het doet sijn leden beven,

 

T'versaemde vyer gheperst comt voort gedreven

 

En wintelt hem door sijn noosgaten heet:

 

Sijn dicke maen die hanght hem wijdt en breet

 

T'recht schouwer af, en t'rugbeen breet verschenen

 

Als dubbel streckt hem lancx de lenden henen.

 

Met clouwen herdt ghehoornt hoolt het uyt

 

D'aerd', en geeft ooc daer med' een swaer geluyt:

 

^#Cyllarus t'peerdt den toomen onderdanich

 

Van Pollux van Amiclei was soodanich:

 

Soodanich Mars tweejocksche peerden licht

 

Ooc waren, daer't Griecx volc van heeft gedicht,

 

Sulck oock t'ghetreck Achilli groot ghevresen,

 

Den looper snel ^#Saturnus self voor desen

 

Sulcx was, doe hy van sijnen veerdtschen hals

 

Gheslinghert heeft het hayr ten tijden als

 

Hy sijn wijfs comst opt slach heeft mercken conen,

 

En vliedend' heeft den hooghen Pelionen

# Van den peerden te besorgen, op te voeden, eenen moedigen goeden Henghst om af te teelen.

† De jonghe vrucht van 't edel Vee, t'volen.

‡ Den wegh der dreyghsaem vliet is de brugge.

* T'schoon peerdts beschrijvinge.

# Cyllarus t'vermaert peerdt van Pollux.

# Saturnus boelerende met de schoon Nymphe Phillyra, waer van den wijsen Centaure Chiron quam, verbergh hem voor sijn op slaechcomende wijf Opis, en vloodt wech in snel peerds ghedaent'.

[p. 123]

 

Met scherp ghebries gaen vullen over al.

 

Sulck moedich peerdt ghy berghen sult int stal

 

Alst swaer van sieckt' of traegh beswijct door jaren

 

Den ouderdom onschandich vry wilt sparen,

 

^†‘Te springhen meer niet toe en laet die out

 

‘Is worden, want die is tot Venus cout,

 

Vergheefs is al sijn onnut wercx aenrechten:

 

En comt het oock dat somtijts peerden vechten,

 

Vergheefs hy woedt verflouwend' ooc soo haest

 

Als stoppel-vyer groot dat oncrachtich raest.

 

^‡Dus sult voor al op moedt en Iaren achten,

 

Op consten dan, en op bequaem gheslachten:

 

Wat smert elck toont als hy verwonnen sneeft,

 

En oock wat vreucht als hy verwonnen heeft.

 

En siet ghy niet als sy met wedden haestich

 

T'veldt hebben in, en ^*wagens uyt dat naestich

 

Begin des percks uytstorten in den loop

 

Als sy daer licht al rollen over hoop?

 

Als voerluyd jongh al hopen en verlanghen

 

Op't hooghst', en dat een slaende vrees bevangen

 

De herten houdt vast springhend' op int lijf,

 

Hoe s'aenstaen al met sweep-draey slaghen stijf,

 

En gheven ruym den toom voor overheldich,

 

Den asse vlieght seer hittich en gheweldich

 

Nu neder, dan verheven, jae nae t'schijn

 

Door d'ijdel locht hoogh opghevoert sy zijn:

 

Gheen rust noch stilt' en is aldaer t'aencleven

 

Maer van geel zant een wolck' op comt ghedreven,

 

Sy werden vocht van t'witte schuym, en van

 

T'gheblas die daer soo dapper volghen dan,

 

Soo liefdich zijns' om eer en prijs t'aenveerden.

 

^†De wagens t'saem te voeghen en vier peerden

 

Sulcx eerstmael heeft Erichtoni bestaen

 

Verwinnich oock op raders snel te gaen:

 

^‡Lapithen oock by Pelothroni stede

 

Gheseten op de rugghen, gaven mede

† Geen oude Henghsten te laten springhen. Frigidus in Venerem seniot, frustraeque laborem.

‡ Der peerden ghemoeden waer aen bekent.

* Van de prijs-renningh met waghens.

† Erichtonius wagen met vier peerden, eerst vinder en berijder.

‡ Lapithen, volc by Pelethroni in Thessalien. Plini seght Pelethronius lib. 7. cap. 56. en noemt d'eerst' peerd-berijder Bellerophon.

[p. 124]

 

Den toomen eerst, en t'draeyen oock daer by,

 

Den Ruyter oock in wapens leerden sy

 

Te maken fraey peerd-sprongen hier op d'aerde:

 

Iae t'samen noch te voeghen uyt hoovaerde

 

Moy stappen oock in ganghen, want ghemeen

 

Van beyds comt hier den arbeydt over een.

 

^#Een edel Peerdt van heeten moed', ja cloecken

 

En snellen loop de Meesters t'saem al soecken,

 

Hoewel t'voorheen al dickmael op de vlucht

 

Gheholpen heeft den vyanden beducht,

 

Wiens Vaderlandt Epeir en t'vroom Mycenen

 

Is, en t'geslacht brengt van Neptuyn self henen

 

Oorsprongich af, die sulcx ghenomen merck

 

Wel hebben al, die maken rondt en sterck

 

Ghespannen uyt met een dicht vet ghehuldich

 

Ontrent of voor t'bespringhens int sorgvuldich,

 

^#Dien sy voor t'Vee verkosen tot een man:

 

Sy snijden hem groen groeyend gras alsdan,

 

Iae dienen spelt' Vliet-water oock hem vooren

 

Om in t'soet werck volherden nae t'behooren,

 

En dat daer nae des jonghen ongheweldt

 

Het vasten niet hun Vaders en vermeldt.

 

De Meesters doch het vee voorschict om dragen

 

^#Doen magher zijn, en dun nae hun behaghen

 

En op den tijdt hun d'openbaer wellust

 

Tot d'eerste liefd' en paringh drijft ontrust:

 

S'ontsegghen hen dan bladers, en sy schutten

 

Den bornen hen, en doen hen lijven schudden

 

Door veel gheloop, en makens' al vermoeyt

 

In d'heete Son (alst op den middach broeyt,

 

^#Wanneer den vloer men swaerlijc hoort versuchten

 

Als nu int veldt gheschoren zijn de vruchten:

 

Alst ijdel kaf nae rijsend' Westen wint

 

Gheworpen wordt:) Dit doen sy soo ghesint,

 

Op dat t'ghebruyck niet bot en zy onwacker

 

Door vetheyt groot op den baersamen acker

# Een goet peerdt is begeert al ist oudt, alst ooc van een goet gheslacht is.

# Den henght teghen bespringhens tijdt wel te voeden.

# Van de Meerijen weynich te voeden een bespringens' tijdt.

# Middach op Boersche wijse beschreven.

[p. 125]

 

Dat niet verstopt de voren vuyl zijn, maer

 

Venerem sy als dorstich trecken naer,

 

En datser blijft int binnenste verborghen.

 

Nu wederom gaet vallen al het sorghen

 

Voor d'vaders, maer der moeders comt nu aen,

 

^#Dewijl' sy nu voldrachtich dwalen gaen

 

Nae dat voorby de Maenden zijn ghestreken.

 

Dat niemandt lijd' hen dan int jock te steken,

 

Geen wagens swaer te trecken, noch op t'straet

 

Te springhen dan, hen oock niet toe en laet

 

Een dapper vlucht lancks velden te bedrijven,

 

Of t'swemmen ooc in Vlieten die sterck drijven,

 

Maer weyden hen in laghe beemden los

 

By Vlieten vol van water, daer vol mos

 

En aldergroenst' gegraest schoon oevers strecken,

 

En daer hen coel speloncken overdecken,

 

Een steenschaeu oock die verr' uytsteeckt int dal.

 

^†Een fel ghedrocht vlieght doch in groot getal

 

By Wouden schoon, daer ^‡Silar' henen vloeyt,

 

By ^*Alburn' oock die groen met Eycken bloeyt,

 

Dit Dier opt Roomsch Asilum heeft den name

 

Oestron opt Griecx, scherp steket, en grousame

 

Gheluydt het maect, daer t'Vee al van verbaest,

 

En loopt van een verstroyt door Bosschen haest:

 

De locht geschudt door t'brullen raest om hooge,

 

Iae Bosschen oock den boordt ^†Tanagri drooge.

 

Want Iuno heeft voor Yo jonghe koe,

 

Inacht kindt, uyt ijver groulijck toe

 

Hier voortijdts doen een rasernij gaen maken,

 

En gh'oeffent fel haer gramschappen en wraken

 

Door dit ghedrocht welck midden hits ghewelt

 

Den beesten veel ten dapperlijcksten quelt,

 

^‡Van t'dragend' Vee ghy't weeren sult mits desen:

 

En als maer eerst de Son en is gheresen,

 

Of als t'ghestert' den nacht comt brenghen by,

 

V groote Vee sult dan maer weyden ghy.

# De swaer Meerijen waer te nemen.

† Van de peerde horsele.

‡ Silarus een vliet in Itali.

* Alburnus een haven van Lucanien.

† Tanagrus een beeck in Lucanien.

‡ Om de horselen ende wespen tgroot Vee niet in d'hitten, dan s'morghens en s'avondts weyden.

[p. 126]

 

Gheworpen nu sy hebbend', al gaet wennen

 

De gantsche sorgh', ten Kalvers: en om kennen

 

Soo branden sys' een teycken, oock stracx aen,

 

De namen oock van hen gheslachten saen,

 

Door welcken liefst sy t'vee voort teelen wouden

 

Of welck' oock liefst tot heylig' Altaers houden,

 

Of welck' om d'aerd' doorsnijden en t'rou velt

 

Te keeren om, de cluyten stucks ghevelt,

 

T'groot ander vee dat voedm' in groene weyden.

 

Die ghy nu wilt van Kalvers u bereyden

 

Tot Boerich werck, om temmen, hun den pat

 

^†Allencxkens wilt ghewennen t'wijlen dat

 

‘Buyghsaem en sacht de Iaren zijn der jonghen

 

‘Beweeghlijck oock den tijt te zijn bedwongen.

 

Voor al bestrickt met losse sircken dun

 

Van tiekens sacht ghemaeckt de necken hun:

 

D'vry' halsen dan nu t'jock ghewoon geworden,

 

^#De jonghen best ghelijckend' voeght in orden,

 

En dwinghtse door de sircken self bevaen

 

Alsoo ghelijck te saem ghepaert te gaen:

 

Iae doet hun nu ijel wielen onghewichtich

 

Dick leyden voort lancx d'aerd' al snel en lichtich

 

En t'boven zant int stappen raken maer:

 

Den Buecken ass' nae desen onder t'swaer

 

Last gaende, laet dan door den arbeydt craken,

 

Iae laett met een den koper Dijssel swaken,

 

En trecken voort de saemde raders ront.

 

Dijn Kalvers noch ontem niet gras en gont

 

Alleen, poel-gras noch oock cleen wilge bladen,

 

Maer met der hant sult plucken, t'hun versaden,

 

Van t'kooren welck ghesaeyt is: oock en sult

 

^#Niet doen dat t'Vee vernieut melck-vaten vult,

 

(Nae t'voorders bruyck-melck Gier) maer al de borsten

 

Hen jongen soet laet slijten nae bedorsten.

 

Doch lust meer crijgh of wree slachoordens dy

 

Of t'vlieghen heen met wielen snel voorby

† Hoe men den jongh Ossen allencx t'jock aenwennen sal.

# De gelijckste te paren.

# Vernieut dat is als de Koeyen geworpen hebben.

[p. 127]

 

D'Alpheensche vloet van ^†Pisa, en wilt u wennen

 

In Iupijns bosch vlieg-wagens voort te mennen:

 

^‡D'eerst oefning is van t'peert datm' hem de moet

 

En wapens fel der vechters aensien doet:

 

T'crom-hoorns schal te dulden, en t'ghetrocken

 

Waegh-wiels kraeck int loopen en int schocken,

 

Des tooms gekners t'aenhooren oock op t'stal:

 

Sijn leeringh voort is dat't allencxkens sal

 

Int lieflijck lof sijns meesters nu beginnen,

 

Verblijden hem, t'soet hals gheflab beminnen,

 

Dit t'hooren al, en voelen hem ghewent

 

Van alst de borst sijns moeders is ontwent:

 

In plaets van toom in eenen Halter sachtich

 

Steect hem den muyl noch swac zijnd' en vreesachtich

 

^#Iae noch sijns tijdts oncondich: maer dry Iaer

 

Zijnd' overbracht, en dat nu t'vierd' is daer,

 

Laett stracx rondtom te draeyen hem aenvangen

 

Gheluydt te slaen, oock met ghemaeckte gangen

 

Een been-ghebuygh al licht te loopen om,

 

Iae laett hem gaen als een die arbeydt crom:

 

Laett hem daer nae de locht met loopen terghen

 

Door open veldt toom vry, en laett hem nerghen

 

Opt bovenst' zant de stappen planten nou,

 

Licht vliegend' heen als dichten Noordwint rou

 

^#Als hy comt snel uyt Hyperbore landen

 

Ghedronghen aen, en brenght alsoo voorhanden

 

Alom verspreydt de Schythsche winters cout:

 

Oock als hy voort de dorre wolcken dout

 

Alst kooren hoogh is, en al swemmend' beven

 

De velden gheel door sterck ghewaey gedreven:

 

Als ruysschen oock der Bosschen toppen groen,

 

En golven langh nae strandt ghedreven spoen,

 

Soo snellijck vlieght hy henen met ghewelden,

 

En met sijn vlucht veeght beyde Zeen en velden.

 

Dus loopend' oock by velden van ^†Eleen

 

Sal sweeten dit: de langhe percken heen

† Van krijghpeerden hoe men die van jonghs sal leeren.

‡ Pisa, stadt in Elide, by de vliet Alpheo.

# Wanneer men t'jonck peerdt berijden sal beginnen.

# Een Homeersche g'lijcknis.

† Elea d'haven van Pergamo.

[p. 128]

 

Tot t'eynden uyt, en uyt sijn mondt sal drijven

 

Een bloedich schuym, t'sal beter u gherijven

 

Met temmen hals de Belgi karren voort

 

Te trecken oock: voor t'leste, soo't wel hoort,

 

Alst nu is tem moet ghy met vlijt wel passen

 

Sijn groot lichaem te vetten en doen wassen

 

^#Door rogghe vet: want eer sy zijn ghetemt

 

Sy moeden hoogh op sullen steken vremt,

 

Ghegrepen aen taeyslaghen om castijden

 

Die sullen sy u weygheren te lijden,

 

Ghebitten herdt te doen oock onderwerp.

 

^#‘Maer doch gheen vlijt en isser oock, hoe scherp

 

‘Die meer bevest en crachten doet vermeeren,

 

‘Dan Venus wulpsch en prickel af te keeren

 

Der liefden blindt van Koe, ja Stier of Peert,

 

Daer yemandt hem medd' alderliefst' gheneert:

 

Hierom den Stiers verseynden sy in weyden

 

Al verr' alleen van Koeyen afghescheyden,

 

Soo achter Bergh als over Vlieten wijdt:

 

Of houdens' oock ghesloten t'sulcker tijdt

 

By krebben vet, want door den lust verweckich

 

‘Ontsteken, pluckt de vrouw' en is aftreckich

 

‘Der mannen cracht, en brandtse door t'aensien:

 

Den bosschen noch den weyden sy midts dien

 

Hem niet en duldt te wesen yet ghedachtich:

 

Dicks dwinghts' oock wis, door haer aenlockensachtich,

 

^#Den minnaers stout, hoogmoedich sonderlingh,

 

Met hoornen scherp te vechten onderlingh:

 

De Veerse schoon weydt int groot bosch, bin desen

 

Vermenghen sy hun vechtingh opgheresen

 

By beurten al met cracht en menich stoot,

 

En veel gequets swert bloet hun lijf wascht root,

 

Wrast'lend' op een de toeghekeerde hoornen,

 

Ghedrongen herdt seer groulijck doort vertoornen

 

D'ombosschen doen versuchten met weerschal,

# T'ghetemde peerdt te messen met rogghe.

# Venus en der liefden prickel minderen de crachten.

# Stieren gevecht door liefde tot der Veerse.

[p. 129]

 

Iae den Olymp seer groot oock over al.

 

Dees vechters dan, geen wijs' en ist noch plegen,

 

Datse by een te stallen zijn gheneghen:

 

Den eenen Stier die nu verwonnen blijckt,

 

Een ballingh zijnd', in vremde hoecken strijckt

 

^#Seer wijdt van daer, en gaet al vast beweenen

 

Sijn schande groot, sijn wonden oock met eenen,

 

De welck' hem gaf d'verwinder hoogh van moet,

 

Om wreken oock t'verlies sijns liefden soet,

 

Ghegaen te zijn uyt vaderlijcke rijcken

 

Als stallen oock voerpleeght hy wert bekijcken.

 

Des oeffent hy sijn crachten gants met vlijt,

 

En over nacht is hy bin desen tijt

 

Tusch steenen herdt in bedd' ontstroyt ghelegen,

 

Met blad'ren rou en biesen scherp t'ondeghen

 

Ghevoedt, beproeft sich self, en leert sijn op

 

^#Sijn hoornen gram, en springht soo met den kop

 

Dan teghen t'stomp van eenen boom uyt spijten,

 

En d'winden tergt hy door sijn hoornich smijten,

 

En maeckt alsoo een voorspel tot den strijdt,

 

Met voeten t'zant verstroyt eerst hebbend' wijdt

 

Wanneer hy moedt door oeff'ning heeft hernomen,

 

En dat van nieus sijn crachten sijn ghecomen:

 

De vendels hy om vechten opvoert cloeck,

 

Ghedreven snel gaet haestich doen besoeck

 

Sijn vyandt nu gheworden traegh versuymich.

 

^#Ghelijck de golf die midts de Zee al schuymich

 

Wit t'zijn begint, en uyt het diep verweckt

 

Haer crom ghedraey, soo wintelt heen en treckt

 

Nae t'strandt, en staet een fel geluydt seer groulijck

 

Maeckt een gheraes (de clippen stijf bespoulijck)

 

Iae minder niet dan bergh die neder valt,

 

Van onder op het water draeyich walt

 

T'swert zant om hoogh opwerpend al met crachten.

 

^#‘So heftich sich ooc werpen die geslachten

 

‘Op aerden al, soo Menschen, Dieren wilt,

# Den verwonnen stier gaet sijn verlies betreuren.

# Hy oeffent sijn cracht en overvalt sijnen versuymlijcken vyandt.

# G'lijcknis.

# Van liefden cracht.

[p. 130]

 

‘Oock t'Zee-gheslacht en beesten t'onghestilt,

 

‘Ghevoghelt oock met veders moy beschildert,

 

‘Nae t'liefden vyer en raserij verwildert

 

^#‘Sy zijn al t'saem de liefde toe ghedaen.

 

^†De Leeuwin is niet wreeder oyt ghegaen

 

Op ander tijdt heen lancx de velden dwalich,

 

Haer jonghen niet ghedachtich dan als stralich

 

De liefd' haer quelt: ^‡de Beyren onghedaen

 

En hebben noyt door Bosschen el ghedaen

 

Soo veel ghemoords, vernielens t'allen zijden.

 

Ten wreedsten ist' ^*wildt Vercken dan ten tijden:

 

Opt snoodtst' oock dan den ^†Tyger fel en wreedt

 

Hoe sorghlijck laes! in Liby velden breedt

 

Ist dan alleen daer dwalich henen treden.

 

En siet ghy niet bevaen der ^‡Peerden leden

 

Met bevingh, al wan hun maer comt ontrent

 

Alleen door reuck de locht hun wel bekent?

 

Noch t'manner toom noch slagen wreet gegeven,

 

Noch holle rotz, noch clippen steyl verheven,

 

Noch Vlieten sterck die met groot water voor

 

Hun ligghen breedt: jae Berghen doen ghestoor,

 

En stroomen daer al draeyend' om: dees dingen

 

En connen hun ghestillen noch ghedwinghen.

 

Ghedreven self werdt oock ^†t'Sabelsche swijn,

 

Sijn tanden t'scherpt, en t'schropt voor op met sijn

 

Voet d'aerd', en t'wrijft oock in die heete tijden

 

Sijn ribben vast aen boomen aen weerzijden,

 

Sijn schouwers teegh de wonden herdt het maect.

 

^#Den Jonglinck ooc wat doet hy, in wien blaect

 

Een herde liefd' en groote gloet omdraeyend

 

Van binnen hem door sijn ghebeenten laeyend,

 

^#Al spaed' hy swemt, jae in den blinden nacht

 

Wijdt over Zeen ghestelt in roer onsacht

 

Door stroomen woest doorbroken afghesondert:

 

De groote poort des Hemels op hem dondert,

 

De waters doend' aen clippen hard' aenstoot,

# Amor omnibus idem, 't is al de liefde toegedaen.

† De Leeuwin.

‡ De Beyren.

* T'wilde Vercken.

† Den Tyger.

‡ De Peerden.

† Sabelli, nu Abruzzi, volc in Itali, by de Zee daer veel Swijnen zijn.

# De Mannen.

# Van Leander en Hero.

[p. 131]

 

Weer-galmen met grousaem suchten groot,

 

Ten moghen hem sijn ouders oock ellendich

 

Herroepen niet, alsoo't wel waer noodtwendich:

 

Noch hem tot haer de Maeght, die sterven sal

 

Opt lichaem doot door sulck een wreedt misval.

 

Maer wat doen ooc de ^†Losschen Bacchi vleckich

 

Ooc ^‡t'Wolf geslacht fel, dapper en hartneckich?

 

De ^*Honden med', en wat ghevecht hoe fel

 

Aenrichten oock vervaerde ^†Herten snel?

 

Wis ^‡t'Meery woed' voor al gaet buyter schreven

 

Soodanen sin heeft Venus selfs ghegheven

 

Doe als de vier-ghetrecksche Meeris heet

 

Van ^*Potnia de leden schuerden wreet,

 

Den Glauco laes! met tandtsche felle kaken:

 

De liefde jaeght de Meeris met haer blaken

 

Aen d'ander zijd' ^†Gargara, alsoo sy doet

 

Aen d'ander zijd' ^‡Ascani luyde vloet,

 

Door hennen aert ghedwonghen s'overclimmen

 

Den Bergen hoogh, den Vlieten sy door swemmen

 

Stracx als de vlam comt in dat heete merch,

 

Ter Lenten tijdt hercomt meest t'heet gheterch

 

Tot int ghebeent', dan staens' op hooghe clippen

 

En keeren nae den Westen windt hen lippen

 

Alwaer dat sy de lichte locht ontfaen,

 

^#En door den windt niet hebbend' doch ghedaen

 

Versamingh, sy zijn dus gheworden swangher,

 

(Al luydet vremdt) dan sonder toeven langher

 

Den clippen steyl en laeghe dalen sy

 

Doorloopen, maer niet Oosten windt nae dy,

 

Na Son opgang niet, maer na wint van Noorden:

 

Noordtwesten oock, jae of nae sulcke boorden

 

Daer alderswerst den Zuyden windt uytsnoeft

 

Iae en de locht met reeghnigh cout bedroeft.

 

Ten laetsten noch door't liefdich rasen gloeyend'

 

Smilt af en valt van Meerijs heupen vloeyend

 

T'langsaem fenijn dat welc van d'herders naem

† Losschen.

‡ Wolven.

* Honden.

† Herten.

‡ Meerien.

* Potnia stadt in Beotien.

† Gargara bergh in Myssa.

‡ Ascanius Vliet in Myssa.

# Meerien swaer van den windt, welcke baringhe alleen dry Iaer duert.

[p. 132]

 

^#Heeft Hippoman te recht: dit hebben t'saem

 

Gheraept al dicks stijfmoeders onghenadich,

 

Iae cruyden quaet, en ooc niet weynich schadich

 

Snoo woorden al in een vermenght: maer siet

 

‘Terwijlen vliedt, jae ondertusschen vliet

 

‘Den tijdt, die niet en is om weder halen,

 

Als wy bevaen door liefd' het al verhalen.

 

Maer van tgroot Vee is dit genoech dan doch

 

Van t'ander deel nu schort de sorghe noch

 

Te schrijden voort van woldrich kudden wijslijck

 

En Geyten ruygh, hier uyt is moeyt' oprijslijck.

 

O Boeren sterck doch hier uyt lof verwacht,

 

Noch ick en ben niet twijflich van ghedacht,

 

Hoe groot het zy met woorden dit vol prijsen,

 

Soo dinghen cleen met deser eer' oprijsen.

 

Maer liefde soet die mijn gheneghen weckt,

 

My henen sleypt, en met ghewelde treckt

 

De weghen swaer der heyligher woestijnen

 

Van den ^†Parnas te reysen door: jae mijnen

 

Lust is te gaen daer langs die toppen heen,

 

Den wegh die noyt ghegaen en is voorheen,

 

Ten borne claer ^‡Castali: jae door eenen

 

Opgangh die noyt ghebaent en was van geenen.

 

Eersaemste ghy, O Pales, nu terstont

 

Men meer geluydt gaen slaen met grooten mont.

 

Voor een begin beveel ick ^*t'Schaep-vee nutten

 

Sal ondertusch sijn hoy in sijn sacht' hutten:

 

(Tot alder tijdt den Somer bladich stracx

 

Sal zijn herbracht) en tot te meer ghemacx

 

Wel over al den herden vloer der koeyen

 

Met seer veel stroos en varen-buffels stroyen:

 

Dat coude vorst t'sacht kudd' en deer niet licht

 

Gheen schurft brengh' aen, noch oock schandlijcken gicht.

 

Scheydend' hier af nae desen ick ghebiede

 

Haeghappel-tacks geblaert men ^†Geyten biede,

# Hippomanes is, meynt Servius, een quaet vergift, druppende uyt Meerijen eyghnis ten tijdt alsse berimst oft heet zijn. Plinius seyt wat anders, lib. 18. cap. 11.

† Parnas, ghesanghsGodinnen bergh.

‡ Castalia een borne in Parnasso.

* Schaeps besorgingh.

† Geyt besorgingh.

[p. 133]

 

Ghenoech en versch vliet-water vooren stel,

 

Hen stallen oock ghekeert van winden fel

 

Vlack tegent Zuydt en Herftsche Son, bysonder

 

Wan eertijdts coud ^†Aquari nu gaet onder,

 

Iae en bedout den laetsten tijdt van ^‡t'Iaer.

 

Wy moeten niet met minder sorgh eenpaer

 

Beschermen oock de Geyten, dan de Schapen,

 

Gheen minder nut werdt ooc daer van te rapen:

 

Al rueltmen doch ^*Meleetsche vachten dier,

 

Zijnde ghekoockt in verwen root van Thyr,

 

Hier meer ghebroeds van comt, hier melck seer rijcklijck,

 

^†Doe't melck-vat meer is schuymend, ja ghelijclijck

 

Den Wr gheputt wel uyt, hoe datter neer

 

Ten spenen uyt gheperst noch vloeyen meer

 

Bly vlieten al, dan oock de hanghe locken

 

Der vliesen lanck in der ^‡Cinyphsche bocken,

 

Grau baerden ooc en kinnen ruygh men scheert

 

Tot t'leghers bruyck: jae noch ist al wat weert

 

Om decksels dicht voor arem schippers breyden.

 

Den Bosschen oock Licei toppen weyden

 

Sy maer int wild', voor cost sy plocken coen

 

Grousaem ghebraemt' en doorn-haghen groen,

 

(Die gheeren hoogh of op rou plaetsen wassen.)

 

Aendachtich oock sy onder daken passen,

 

T'herkeeren dan hun Geyten leyden sy,

 

Die overmidts hun uyren groot al by

 

Niet connen swaer den dorpel overschrijden:

 

Des sult ghy hen met alle vlijt bevrijden

 

Van coud' en ijs, en van sneeu-winden quaet.

 

Iae sult, hoe min hen selfs ter herten gaet

 

Sterflijcker noodt, te meer hen hulp bewijsen,

 

En blijdlijck hen tot voeder en tot spijsen

 

Loof-rancken groen en tacken brenghen toe,

 

Den Winter langh t'hoy-stal niet sluyten toe.

 

Maer als nu comt den blijden Somer lustich,

† Aquari onderganck in Januario.

‡ T'laetst des Iaers by de Roomsche was ontrent mid-maerte.

* Meletus d'hooftstadt van Ionien.

† T'nut van Geyten.

‡ Libysche Bocken van by de Vliet Cinyphe.

[p. 134]

 

Iae roept en lockt de Weste winden rustich:

 

Den Geyten oock den Schapen t'sulcker tijdt

 

In bosschen leydt, en in de velden wijdt,

 

Laett plucken hen de landen coud' int ronde

 

Met der dach-sterr' in de nieu morghenstonde,

 

^#Als t'gras berijmt sal singhen, en op t'pas

 

T'vee aenghenaemst' den douw' is in teer gras.

 

Doch als de vierd' uer heeft versaemt eendrachtich

 

Des Hemels dorst, en dat de Stapels clachtich

 

Door hen gesangh den boomgaerts breken saen:

 

Den kudden stracx beveelt te drincken aen

 

Den putten dan, of poelen hoogh besloten,

 

Van t'water welck doorloopt herd' eycken goten.

 

In midshitt' oock te soecken dalen koel

 

Al overschaeut: staet erghens teghen t'soel

 

Een Eycke groot toegh'eyghent Iupiterren,

 

Die tacken wijdt onmatich men siet sperren

 

Wt ouden stam: of erghens soo een swert

 

Dick Eyken bosch met heylich schaeu daer wert

 

Gheleghen by, heet hen daer t'zijn ghedreven,

 

En wederom dun water dan te gheven:

 

Iae en ontrent het Sonnen ondergaen

 

T'herweyden, recht als d'avondt-sterr' ghedaen

 

Vertrecken heeft, en scheyden t'heet versoelen,

 

En al de locht ghetempert doen vercoelen.

 

Als douwich oock de vochte Maen al nat

 

Nu heeft vermaeckt de bosschen: jae en dat

 

^†Halcyon clinckt lancx stranden met behaghen

 

^‡Acanthis oock in groene doorn-haghen.

 

Wat sal ick voorts in veersen singhen nu

 

De Herders doch en ^*Lybi weyden u,

 

Iae dun ghedaeckt seldtsaem bewoonde hutten?

 

T'vee nacht en dach al heeft het geen beschudden,

 

Een gantsche Maendt gevoedt geduerich wort,

 

Hergaet en dwaelt woestijnen doorghestort

 

Al sonder hutt' of dack in vremde weghen.

# Singhen, dat is craken.

† Alcyon oft ijsvogel legt en broedt in de Zee al bin veerthien daghen, dan is de Zee stille. Plin. lib. 18. cap. 26.

‡ Acanthis de Distelvinck.

* Lybia Mareolis is Nubia in Afrijcken: t'ander Lybia is neer-Afrijcken Guinea.

[p. 135]

 

Siet alsoo groot een veldt is daer gheleghen.

 

Den ^†Africaen Vee-hoedich leydet al

 

Met hem, sijn huys-tuygh, huysraet groot en smal

 

En sijnen Hont van ^‡Amycleen, en Creter

 

Pijl-koker: dus ghelijckt hy niemandt beter

 

^*Als den Romeyn cloeck, dapper, die int velt

 

Int Vaderlijck harnas hem henen snelt,

 

Iae wel t'onrecht met een swaer pack gheladen:

 

Maer onverwacht den vyandt al ter schaden

 

Stracx legher slaet en in slachoorden blijckt.

 

Maer niet dat yet die Vee-hoedingh ghelijckt

 

Met t'Scytisch volck by den Meotschen poelen,

 

By ^†Ister oock die drubbel t'zant met woelen

 

Geel zijnd' opdraeyt maer daer ^‡Rhodope lanck

 

Mid-Noordt omkeert met uytgestreckten ganck:

 

Besloten t'Vee sy houden daer in stallen.

 

Velt-cruyt, boom-loof verschijnt daer niet met allen

 

^*D'aerd' onghesien met wallen snel bedeckt

 

Light breedt en wijdt: tot seven ellen streckt

 

De dickt' van t'ijs, het is daer altijdt winter,

 

En altijdt coudt aenblasich: oock men vindter

 

Noordt westen windt, daer toe en maect geen tijt

 

De Son hun daer de bleecke schaeuwen quijt.

 

^†Iae selfs niet als hy met sijn peerden rasschet

 

In d'locht om hoogh, of snellen wagen wasschet

 

Int water roodt des Oceans, maer siet

 

De Korsten snel in die sterck' loopend' Vliet

 

Verstijven selfs, en t'water moeter draghen

 

^‡De wielen nu (met ijser al beslaghen)

 

Op sijnen ruggh: het was te sulcker tijdt

 

Eerst een Weerdin der holle Schepen wijdt,

 

Der waghens nu: En t'kraken koper-tuyghen

 

Ghemeenlijck daer de cleeders quaet te buyghen

 

Beginnen stijf van couden worden daer,

 

Sy houwen door de vochte wijnen claer

 

Met bijlen scherp, jae gantsche poelen roulijck

† Afrijcksche Vee-hoedinghe.

‡ Amyclea, stadt in Lacanien.

* Afrijckschen Herder en Roomsch krijghsman vergeleken.

† Ister, is de Dannauw.

‡ Rhodope bergh in Thracien.

* De Scytsche Veehoedingh.

† Van de coude der Scytsche landen.

‡ De wagenen op t'ijs.

[p. 136]

 

Al vast in ijs verkeeren: Keghels groulijck

 

Verherdt en daer aen baerden onghekamt,

 

En oock niet min door al de locht afschamt

 

Al staegh de snee de beesten, hoe besloten,

 

Vergaen: oock staen d'Oss' lijven groot omgoten

 

Al met den rijm, met kudden d'Herten vast

 

En dicht by een, onmoedich door t'nieu last

 

Staen luy en traegh: jae en s'en hebben flaulijck

 

Niet boven t'snee de hooren-toppen naulijck:

 

^#De Scythen dan met honden aenghevoert

 

Hen drijven niet noch over al ghesnoert

 

De pennen roodt weerzijdich voor de netten

 

Hen niet en drijft door een verbaest ontsetten,

 

Maer slaense doot met t'ijser al van by,

 

En met hen borst vergheefs wech stooten sy

 

Voorligghend' bergh, jae slaense daer in stucken

 

(Met swaer ghebriesch) en bly door dit gelucken

 

Wech draghen t'vleys sy met een groot ghekeyl:

 

^#En leven t'saem in ledicheyt al veyl

 

Diep onder d'aerd' in holen en speloncken,

 

En t'saem ghehoopt van boomen groote troncken:

 

Gantsch' Olmen ooc aen d'heerden met der macht

 

Toerollen sy, jae brandens', en den nacht

 

Verslijtens' hier met spel en vreuchts aencleven:

 

Sy volghen dan Wijngaertsche bekers neven

 

De Deessem, oock den Sorben-appel suer,

 

Soodanich volck (ontem uyt der natuer

 

^†T'Hyperborsch Noordt, zijnd' onderworpen grootlijck

 

Met Oosten windt uyt den Rhipheen aenstootlijck)

 

Is aengherent, en hun lichamen staen

 

Met borstels gheel der Dieren al omvaen.

 

En t'wolwerck dy ter herten gaet, wilt gissen

 

Te vlien voor al braem-bosch, distels en clissen:

 

Weydt daer niet in, mijdt blijde weyden, kiest

 

^‡Stracx kudden wit met vlocken sacht bevliest:

# Hoe Scythers d'Herten vangen.

# Hoe de Scythers in holen woonen.

† Hyperborisch volck over Rhipheense Tartari berghen, daer den dach een half Iaer en eenen dach duert, en t'volck soo langhe leeft alst wil. Plin. lib. 4. cap. 12.

‡ Om witte wolle te hebben eenen onghevleckten Ram te soecken.

[p. 137]

 

Verwerpt den Ram, al waer hy wit van buyten,

 

Is onder sijn verhemelt int besluyten

 

Sijns vochten mondts een swerte tonghe maer,

 

Op dat hy doch de Lammer vachten claer

 

Niet en begrijm met vlecken d'een by d'ander,

 

En int vlack veldt rondtom bespiedt een ander.

 

^#O Luna, Pan, Archadi Godt (jae ist

 

Te g'looven weerdt) bevingh en heeft met list

 

V door t'gheschenck van witte wol bedroghen,

 

Ten bosschen hoogh' u roepend' opghetoghen,

 

Ghy n'hebt ooc hem (soo roepend') niet versmaett.

 

Maer wie begheert' tot melck heeft, desen laett

 

Den geyten self met sijn handt in den krebben

 

^#Doen claver groen, en seefghetij-cruydt hebben:

 

Iae cruyden oock die soutich smaken seer,

 

Want sy hier door den Vlieten lieven meer,

 

Den ulders zijn hier door te meer gheswollen,

 

T'geeft in de melck een soutsmaeck ooc verholen.

 

^#T'verbieden veel den Bocxkens nu wat groot

 

Den moeders stracx hun muylen sy niet bloot

 

En laten, maer in ijser Halsters steken.

 

Veel t'geen' sy vroech, ja met des daegs aenbreken,

 

Of over dach ghemolcken hebben, dat

 

Perssen sy s'nachts, en oock des avondts wat

 

^#Int ondergaen der Sonnen is verworven,

 

Sy vroech voor tlicht uytbrengen in cleen korven,

 

En d'Herder gaet nae t'Stadt, of met wat sout

 

Besprengt, bewaert wordt tot den Winter cout.

 

^#Der Honden sorgh doch niemant lest en stelle,

 

Maer met vet wey voedt op voor u de snelle

 

Spaertsch' Honden cleen, en ^†Epirotschen hondt.

 

T'Vee hoedend', ghy en sult te gheener stondt

 

Vergrouwen dan voor nacht-dief in u stallen

 

Noch den inloop der Wolven, noch t'aenvallen

 

Des onversoend' ^‡Ibeers van achter aen

 

Wt laghen loos: ghy sult oock dick bestaen

# Pan bedroogh Lunam door witte wol.

# Der Geyten cost.

# Bocxkens spanen.

# Van t'kasen.

# Van Honden.

† Epiroten, Molossien.

‡ Ibeer Spaignaert, oft volck dat Spaengnien bewoont heeft.

[p. 138]

 

Met loopen snel Wout-Ezels vol verbasen

 

Te drijven dan: met Honden suldy Hasen,

 

Met Honden oock den Dassen jaghen voort,

 

En Swijnen wildt ghy door t'ghebas verstoort

 

Dick drijven sult uyt laghe bossche moeren:

 

Den grooten Hert, ghedwongen oock aenvoeren

 

Ter netten in langs Berghen met ghecrijt.

 

^#Leert reuckich oock den Cederboom somtijt

 

Doen branden self in stallen, en met harstich

 

^‡Galbanen reuck de Water-slanghen lastich

 

Soo drijven wech: want d'Ader schadich ergh

 

(Om tasten aen) dickmael of sy verbergh

 

Haer onder t'mes of stallen die in langhe

 

Niet zijn geroert: daer voor de locht als banghe

 

Ghevloden in, of d'huys-slangh' bitter pest

 

Voor d'Ossen daer ghewoon is t'maken nest

 

In koele schaeuw', jae onder dack verkeeren,

 

Daer met fenijn de beesten te verseeren.

 

O Herder wroett, d'aerd' op aen elcken cant,

 

T'zy waers' in schuylt, neemt steenen met der hant,

 

Neemt een herdt hout, smijt neder en doet sneven

 

Sijn blasend' hals die dreyghend' is verheven:

 

En soo sy nu verborghen heeft al diep

 

Den kop, uyt sorgh alsoo sy vluchtich liep,

 

Den middel-knoop en krincken lest ontwonden

 

In haren steert, en dats' haer leste ronden

 

Nu lancksaem treckt, smijt neder met der daet

 

Haer vreesich hooft. Oock is de Slanghe quaet

 

^#Die daer bewoont Calaber bosschen swierend,

 

Den schobden rugh en hooghe borst opstierend,

 

Met langhen buyck daer sy soo henen treckt,

 

Zijnd' over al met teeckens groot bevleckt.

 

Maer t'wijlen dat ten dael noch erghens vlieten

 

Wt bornen af van boven versche vlieten,

 

En d'aerde douw't door vochte Lenten soet,

 

Ooc door Zuyd' windt seer reeghnich overvloet,

# Om Slangen uyt stallen verdrijven.

‡ Galbaen een Herst uyt Syrien.

# Calabersche qua slangen.

[p. 139]

 

Sy blijft soo langh daer in de poelen badich:

 

Op d'oevers oock sy woonend' onversadich

 

Vervult alsdan sijn gulsheyt swert dit Dier,

 

Met visschen, oock met snapsche vorschen hier.

 

Den poel ghedrooght, en dat van hitt' de landen

 

^#Splijten sy, springt dan uyt int droogh door't branden

 

Der soelten groot, verschrickt en wreet ontpaeyt

 

Van dorst, sy woedt op t'velt, en vlammich draeyt

 

Haer ooghen om, waer sy yet mach betrapen.

 

Ten luste my dan sachtlijck niet te slapen

 

Hier onder t'blau verwelf der Weerelt wijdt,

 

Noch liggen rughs int cruyt des Wouts ter tijdt

 

Als afgheleyt haer oude huydt, sy weder

 

Schijnbaer vernieut, door jeucht nu op en neder

 

Daer wintelt voort int veldt: jae of wanneer

 

S'in haren nest haer jonghe Dieren teer

 

Ghelaten hadd', en in haer mondt omwronghe

 

(Naer d'Son om hoogh) haer dry-gespitste tonge.

 

Ick sal u oock aenleren waer uyt rijsen

 

^#De sieckten, oock de teyckens u bewijsen.

 

Den Schapen quelt de vuyle schorftheyt als

 

Den reghen coudt hun veel comt over hals,

 

En dat hy hun al diep int lijf gaet sitten:

 

En grouw'lijck oock den Winter met den witten

 

Vorst, ijs en rijm, oock t'onghewasschen sweet

 

Dat hun aenhangt nae t'scheeren, geeft sulc leet,

 

Wan doornen ruygh hun lijven ooc doorwroeten

 

De Meesters dies begieten t'Vee met soeten

 

Vliet-water, al oock doopt den Ram dit volck

 

Sijn vlocken vocht al dickmael in de kolck,

 

Dat hy somtijdts daer in herworpen weder,

 

Oock met der Vliet afloopich wel drijft neder:

 

Of strijcken aen t'gheschoren lijf wel vet

 

Oel-droessem droef, en menghen die oock met

 

Een silver schuym, leef-sulfer, peck van ^†Iden,

 

Vet lijmich wasch: twee cruyden sy noch snijden,

# Waterslang, Veltslangh wordende woedt in d'hitte van dorst.

# Sieckten en sieckterartzny des Vees.

† Ida, bergh in Phrygien.

[p. 140]

 

Als ^†Scyllam oock swert ^‡Elleboren, noch

 

Hier toe swert lijm ghedaen: maer daer is doch

 

Gheen lichter spoet des arbeydts om ghenesen

 

Dan wan yemandt met ijser t'hooghst' gheresen

 

Der puysten cond' afsnijden: want t'ghebreck

 

Dat werdt ghevoedt, en t'leeft alsment bedeckt.

 

Als d'Herder slof aen wonden en ghebreken

 

^#‘Nu weygert self sijn g'nesigh' handt te steken,

 

‘Maer sitt daer luy en wenscht in sijnen nest

 

‘Dat Goden self al doen het goede best.

 

Daer toe als oock van t'bleetich slecht gemeente

 

De pijne woedt doordronghen int ghebeente,

 

En drooghe ^†kors sijn leden al verteert,

 

T'is nut men dan d'ontsteken hitte weert,

 

En datm' ontsluyt recht tusch den voet van onder

 

Een ader-milt bloetschietich, soo bysonder

 

^‡T'Bisaltsche volck, en dapper Gelon doet,

 

Als in den bergh Rodop' hy vluchten moet

 

Int ^*Geter Woudt: ooc als hy drinckt te gader

 

Gheronnen melck en Peerds bloedt uyt der ader.

 

^†T'schaep dat ghy saecht dicks onder schaeuwe laf

 

Verr' wijcken heen, of traghe plucken af

 

Het bovenst' gras, of volghen laetst verscheyden,

 

Of eten daer af ligghend' mids der weyden,

 

En doet alleen in spade nacht vertreck,

 

Soo dwinght terstont met ijser het ghebreck

 

Al eer t'vervloeckt besmitten t'onvoorsichtich

 

Kudd' over spreydt: den draeywint winterdrichtich

 

^‡ Soo menichmael en valt niet op de Zee

 

Alsser wel zijn veel pesten onder t'Vee.

 

De sieckten doch niet altijdts en aenranghen

 

Een lijf of lidt bysonder, maer bevanghen

 

Met haesten wel de Somer-leghers al

 

De hope t'kudde, al t'samen groot en smal

 

Van eersten af t'gheslacht', sulck onghemeten

 

Groot jammer sou wel yemant dan recht weten.

† Scylla Spaensch Zee-aiuyn.

‡ Swert Elleborus, op Griecx Melampodion.

# Helpt dy self, soo helpt dy Godt.

† Van de kors.

‡ Bisalten, een volck in Macedonien, aen Scythien.

* Gete, een volck in Thracien.

† Schaepssieckterteyckens.

‡ Veelheyt der sieckten.

[p. 141]

 

Had hy ghesien den Alp met hooghen top,

 

Iae d'heuvels oock met ^*Noric sloten op,

 

En d'erven groot des ^†Iapidschen Timave

 

Hy saghe daer verwoest en bloot van have,

 

Dat Herders rijck de Wouden breedt en wijdt

 

^‡Gants ijdel nu van over langhen tijdt.

 

Door een locht sieckt' eertijts quam hier oprijsen

 

Ontsteken heel met Herftsch' hitt' om afgrijsen

 

Een jammerlijck onweder, fel en groot,

 

En bracht t'gants Vee en wildt gediert' ter doot:

 

T'verdarf gheheel de poelen en fenijnde

 

T'vee-voeder al dit nu bederflijck zijnde,

 

Den wegh der doot was niet natuerlijck slecht:

 

Maer als den dorst seer vyerich nu was recht

 

Ghestreken door al d'aders der lichamen,

 

En had ghecrimpt d'ellendsche leden t'samen,

 

Werdt t'rottich vocht nu weder overvloet,

 

En trock tot hem soo door de sieckt' onsoet

 

In stucxkens cleen t'gebeent' al gants vervallen.

 

^#Dicks d'offerhand' al stervend' oock gevallen

 

Tusch dienaers staend' is int vertoeven daer,

 

Mids den Godsdienst beneven den Altaer,

 

Terwijlen dat wol-mijter wordt bewonden

 

Met witte huyf: Of doodde te dien stonden

 

Den Priester oock met t'ijser d'offerhand,

 

Niet branden wou bedorven inghewand

 

Op den Altaers, die daer uyt plach voorsegghen,

 

^#Wist (raedt ghevraeght) gheen antwoord' uyt te legghen,

 

T'beest hadde nouw' so veel bloet in, datt mocht

 

T'ghesteken mes daer in ghemaken vocht,

 

Dan t'bovenst' zant was slechs bevlect een weynich

 

Van t'mager, swert, vuyl etter-bloet onreynich:

 

Dees sieckt' al meest den Kalvers sterven doet

 

In d'weyden vet, en gheven den gheest soet

 

By krebben vol: hier van de smeeckend' honden

* Noricum een deel van Illirico, daer d'Alpen strecken.

† Iapides volck en Timavus, Vliet by Venetien.

‡ Beschrift van een groote smettende sieckte des Vees ontrent Venetien.

# Der beester haestighe doot mids d'offerhand.

# Aruspices conden doe niet voorsegghen uyt t'ghedaent' des rotten ingewande.

[p. 142]

 

Dol worden oock: de Verckens sieck bevonden

 

Een hickend' hoest hen kaken swellich quelt:

 

T'verwinnich Peerdt ong'luckich nu ghestelt

 

In sijnen strijdt sijn voeder onghedachtich,

 

Valt en veracht claer born', en staet eendrachtich

 

Met voeten d'aerd', en d'ooren hanghen lanck,

 

^#Een onwis sweet is aen dit Peerdt dus kranck,

 

Aen t'veeghe wis ist coud', en t'vel is droogich

 

Om hand'len herdt, en daer toe onghedoogich.

 

^#Dees teyckens dus al van den eersten aen

 

Van den uytganck huns levens doen verstaen.

 

Indien de sieckt' al meer begint beswaren,

 

En d'ooghen dan hun brandich openbaren,

 

Den aessem uyt het diep ghetrocken aen

 

Wort somwijl door t'gesucht seer swaer te gaen,

 

Hun inghewandt door t'hickich lanck verhalen

 

Inwendich spant, en swert bloet men siet dalen

 

Ter neusen uyt, de rouwe tongh al veel

 

Benout en dwinght oock hun verstopte keel.

 

T'heeft veel ghebaett door hoorn in te gieten

 

^#Lenaensch vocht, waer by scheen te ghenieten

 

Sijn salicheyt het stervend' Peerdt alleen,

 

Dit was hem stracx de doot: maer doch het scheen

 

Versterckt, en t'heeft ooc met een rasich branden

 

Op t'swacke doors lest punct met bloote tanden,

 

Sijn leden selfs versneden en verscheurt.

 

De Goden doch die gonnen dat ghebeurt

 

Wat beters voor Godtsvruchtigen, maer keeren

 

Vyanden toe soo rasich een verseeren.

 

^#Maer roockend' ooc int veld den Stier wilt sien

 

Daer onder t'herdt Ploegh-kouter onversien

 

Ghevallen doot, en hem ten mond' uytvluchten

 

T'saem bloet en schuym, uyt diep ooc t'leste suchten.

 

Den Ploegher droef gaet wech, hy lost den Stier

 

Ionck, die betreurt sijns broeders doot alhier,

 

Verlaet den ploegh int werck ten halven steken:

# Der Peerden sieckte.

# Veechheyts teyckens.

# Leneensch vocht is wijn.

# De Stieren stervende aen den ploegh.

[p. 143]

 

T'hoog' bosscher schau', ja beemden sacht noch beken

 

Vloet die nae t'veldt van steenen wintelt dael,

 

Al suyver meer als schijnend' claer merael,

 

Dees sijn ghemoedt al niet beweghen moghen,

 

Sijn zijden doch van binnen los ghetoghen,

 

Verbaestheyt dringht den ooghen luy al vast,

 

T'hooft treckt den neck ter aerden door sijn last:

 

Wat helpen nu den arbeydt en weldaden

 

Van t'hebben omghekeert door vlijte daden

 

Met t'Kouter crom de swaer stijf aerde? doch

 

^†De Bacchi gaef des bergh ^‡Massici, noch

 

Gherechten veel van all' verscheyden spijsen,

 

En deden niet in hun dees schaden rijsen.

 

Cruydt-bladers slecht sy eten, drincken maer

 

Van Bornen dun, en Vlieten schoon en claer,

 

Ghesuyvert door een langh geduerich stroomen,

 

Noch sorgh en breect niet hun gesonde droomen.

 

Men seght, dat noyt men in die landen meer

 

En heeft ghefaelt slach-ossen, om ter eer

 

Van Iuno doen Godsdienst in heylich wesen:

 

De Waghens noyt ghetrocken zijn voor desen

 

Met Ossen wildt, onparich tot t'cieraet

 

Der Kercken hoogh, als nu te deser daet,

 

Des moeylijck sy doorclieven t'landt met eggen,

 

D'aerdvruchten oock met nagels daer in leggen,

 

Door bergen hoogh meswagens crakich voort,

 

Met stercken hals sy trecken in dien oort.

 

Den Wolf verspiett de Koeyen, niet der Schapen,

 

In laghen noch omwandelt om betrapen

 

Het kudde niet: een dapper sorgh al meer

 

^*Hem nu betemt de Dassen vreesich seer

 

Die swerven: ooc so doen voorvluchsche Herten

 

Mids honden nu om d'huysen flauw' van herten,

 

De golf op t'boordt des strandts met haren vloet

 

^† Al vast aenspoelt t'groot Oceaens ghebroet

 

Alderley aert des swemghe slachts te samen

† Gheen brassery oorsaeckt beester sieckten.

‡ Seer goede Campani wijnen.

* Wilde Dieren worden van der sieckte betemt.

† Visschen der Zee en Slanghen sterven.

[p. 144]

 

Die ligghen daer gelijck schipbraecksch lichamen,

 

En die seldtsaem Zee-Kalvers als beducht

 

Ten Vlieten in aenveerden nu de vlucht:

 

In holen crom zijn nu vergheefs bevanghen

 

Al d'Aders, oock verbaesde Water-slanghen

 

Hooghschobbich fel t'sterft al, daers gheen ontwijck,

 

De locht is selfs den voghels niet ghelijck,

 

En onder een hoogh wolck sy laten t'leven,

 

En comen af van daer met haest ghedreven.

 

Veranderingh des voeders niet en baett,

 

En alle const hier toe ghesocht oock schaett:

 

Gheweken zijn de Meesters als verwonnen,

 

Phyllire soon, ^†Chiron, Amythaonen

 

Soon, ^‡Melamp oock: de bleecke rasery

 

De Tisiphon' int licht ghelaten sy:

 

Wt Stygien swert drijft woedich voor haer henen

 

De vrees', en oock de sieckten flou verdwenen,

 

Van dach te dach voort rijsend' steeck sy op

 

Al hoogher meer den qua belusten kop,

 

De Vlieten al, dorr' oevers aller weghen,

 

En heuvels hoogh verheven clincken teghen,

 

Door t'beests ghebleet en veel ghebruls eenpaer

 

Nu maeckts' een gants verderf met hoopen daer,

 

Dan hooptse t'saem de prijen in de stallen

 

Die door een vuyl verrotten zijn vervallen

 

Tot dat den mensch leert stanck vermijden vroet,

 

En die bedeckt in aerdtsche putten doet:

 

Men mocht tot nut den huyden niet besteden,

 

Met water niet ghewasschen reyn de leden,

 

Noch met der vlam verwinnen: buyten macht

 

^#Der Herders wast oock wis van eenich vacht

 

Te scheeren wol, want t'was soo onghemeten

 

Gants door de sieckt' en vuylheyt al doorgheten,

 

Daer van ghemaeckt mocht niemant raken aen

 

Den webben rot: maer had yemandt bestaen

† Chiron, Saturn' en Phyllire soon, eerste cruydt arts. Plin. lib. 7. cap. 56.

‡ Melampus een voorseggher oft arts. Odyss. lib. 23.

# Wachten nach vliesen en deuchden.

[p. 145]

 

Te roeren aen die vuyl onsiene cleeren,

 

Soo quam vol stancks de leden hem verseeren

 

Al menich puyst en swellingh vyerich heet,

 

^#De luys-sucht oock, of een onsuyver sweet,

 

En corts daer naer een vyer dat grousaem blaecte

 

Al t'saem al op t'lijfs leden die't aenraeckte.

 

 

 

Derden Boecks eyndt.

# Cleeren van de wolle besmettede den dragers.