Bucolica en Georgica, dat is, Ossen-stal en Landt-werck

(1597)–Karel van Mander– rechtenstatus



[pagina 146]
Het vierde boeck.
Inhoudt. Der Byen nut-werck, hen zeden en hen strijden, Aristeus hoe hy t'vergaen gheslacht Herteelen leert, nae dat hem om de jacht Van Eurydic' Orpheus dede lijden.
[pagina 147]
Ick singh' al voorts (op dat ick eynden mocht) Des Hemels gaef, den honich uyt de locht: Wilt, O Meceen', oock noch dit deel aenmercken, Van saken licht, doch wonderlijcke wercken Van Vorsten cloeck hooghmoedich onvervaert, Vervolghens al hen const, gheschicktheyt, aert, Hen gantsche volck, hen strijden en hen zeden Ick segghen sal, t'is in wat cleens besteden Den arbeydt, maer niet cleen is d'eer', indien Godtheden hier dweersdrijvich in gheschien Dit laten vry, verhoort Appol' oock eenen Die hem aenriep met bystandt te verleenen. Ga naar margenoot#Eerstlijck voor al den Byen vercoren zy Woon-plaets alwaer gheen winden moghen by, (Want andersins belett hen t'windich blasen Te brenghen t'huys de soet gheladen asen) Ia daer noch Schaep noch dertel Bock en comt Bespringhen vast t'nieu Honich-drich gebloemt. Maer sulcken veldt waer op geen Veerse gaende, Al dwalend' is den morghen-dauw afslaende, Noch tredend' al d'opgaende cruyden plat. Beschildert al, blinckrughd' Haeghdissen dat Van korven vol die blijven wijdt ghescheyden, De Spechten oock, en vogels meer verscheyden:
[pagina 148]
Ga naar margenoot#Oock Progn' haer borst geteyckent zijnde wreedt Van handen root bebloedt, want wijdt en breedt Verwoesten sy't, ter vlugh' sy vangen snellijck Den Byen, soet aes dan voor hen nesten fellijck. Maer laten daer claer bornen zijn int velt, En poelen soet met mosschich groen bestelt, Ia ooc door t'gras een vliedich beecxken slangend' Een coele schaeuw' oock den inganck bevangend Van Palm zy, en wildt Olijf seer groot, Ten eersten dat dees oevers coel ter noot De hitten wat t'ontwijcken daer aensoeten: T'gheboomt' als weerdt daer staend' oock int ontmoeten Vertoeven doe in groenloofs-woonsten wijdt, Te weten wann nieu Conings gaen ter tijdt: Des Lentens nut hun eerste swermen leyden D'uytg'laten jeucht dat die haer sou vermeyden In t'honich-werck alwaer sy spel bedrijft. T'ligh-water luy, oft dat het wacker drijft, Werpt over dweers daer in al wilghe tacken: Oock mids daer in wildt groote steenen smacken Dat Byekens dan als op veel brugghen staen, Al rustend' wijdt hen wiecken open slaen Nae Somer-son om drooghen daer gheseten, Wann in vertoef verstroyt hen of ghesmeten, Heeft doopend' in Neptuyn, den Oosten wint, Wan hy (misschien) haest oprijst eerment zint. Den korfs ontrent groen kasse laet zijn bloeyend': Wijdtreuckschen Thijm, en menicht' van reuck vloeyend', Ysope cleen, den Violetten, doet Daer drincken oock bevochtsche borne vloet. Ga naar margenoot#Byekorven, t'zy ofts' u ghenaeyt zijn mochten Van schorssen holl', of dats' u zijn ghevlochten Van wissen sacht: de deuren laet zijn cleen, Want t'Winter couw' den Honich treckt in een, En d'Somer hitt' hem smilt, dus zijn te wachten
[pagina 149]
Voor byen wel seer dees twee uytneemsche crachten. Des noyt vergheefs elck Bye om vlijtichst was Te stoppen dicht dack-schuerkens cleen met wasch, En saemlen vroet teegh datt te pass' mocht comen Een lijmich vocht van Meyr-gras en van blomen, T'welcks achter is als terr' en vaster hout, Als Phrygisch perk welc comt van Ida Wout. Ga naar margenoot#Is waer t'gerucht, sy groeven oock wel kuylen Dickmael in d'aerd' en maecktender om schuylen Woonsteden in: oock vondt men wel dat sy In rotsen diep ghecloven woonden vry, In rot gheboomt' dat hol was van ghelijcken. Doch wrijvend' sulc hen slaep-camers bestrijcken Waer schueren zijn, met sachte Ga naar margenoot†cley, en lecht Daer boven op dan blaren dun en slecht. Ga naar margenoot‡Den Yep en duldt te staen niet by hen daken, Noch kreeften root daer by int vyer te blaken. By diepen poel betroutse niet, noch daer Wt mis hoop vuyl oprijst een reucke swaer, Of waer ghetreft gheluydt slaen holle rootsen, En t'beelt des stems met wederclanc nabootsen. Ga naar margenoot#Voorts wann de Son met gulden raeyen heet Verdreven nu den couden Winter wreet Tot onder d'aerd', en al des Hemels throone Ontsloten heeft met Somer claerheyt schoone: Al dwalich stracx verspreyden sy hen stout, Doorwand'len soo al vliegend' Bosch en Wout, Ga naar margenoot#T'purper gheblomt' met vlijt en soet vermaken Ontoegsten sy, en licht zijnd', aen sy raken Slechs t'hooghste nat der Vlieten, en hier van K'en weet met wat een soetheyt blijde dan Sy hen gheslacht en nesten troet'len jonstich. Hier uyt sy voort tnieu wasch ooc brengen constich En t'clevich seem sy maken boven dien. Ga naar margenoot#Als t'legher ghy nu sult ghelaten sien Ter holen uyt, tot s'Hemels sterren sweven
[pagina 150]
Ten Somer vocht in Lenten tijdt, verheven Een duyster wolck van dees als t'winden spel Daer t'vlieghen sien sal dy verwondren wel, Siet dan wel toe, want nae soet' waters strecken Hen vlugghen oock sy pooghen nae t'bedecken Der bladers groen, als doncker dichte dacks: Dees smaken vry wel gh'oorloft ghy al stracx Sult spreyden daer druyf-cruyt gestooten cleene, En daer oock by Cerynthe gras ghemeene: Verweckt gheluydt rondtom alsoo ghy gaet, Ga naar margenoot#En Cymbels claer dees moeders clinckt en slaet, Soo comen sy besitten dan de stoelen Die sy besmeert met dees artzny bevoelen, En sullen sich int diepst hens wieghs beluyck Verberghen gaen weer nae hen oudt ghebruyck. Ga naar margenoot#Maer indiens' uyt om vechten sullen trecken, (Want tweedracht tusch twee Coningen verwecken Wel dickwijls can een groot oproer en krijgh) Den moedt des volcx al bevend' het ghehijgh Des herten groot door strijders lust t'aenhooren Leert u den krijgh t'oprijsen langh te vooren Want t'Mars geluydt des rouwen kopers clanck Krijghsty bestraft die traegh vertoeven lanck, Men hoort een stem naebootsich der trompetten Ga naar margenoot#Ghebroken schal, malcander sy hen setten Al bevend' aen te vallen in den slach, Elck schitterwieckt sijn spiets', elck wat hy mach Scherpt met d'nebb', en maect om strijden veerdich Sijn armen swac, elc terght en roept hooveerdich Den vyandt uyt met groot ghecrijsch versaemt In rotten al sy sweven soo't betaemt Al dicht ontrent den Coninck om sijn tenten. Wann dese dan becomen claren Lenten Nu hebben oock een ruym ontsloten veldt, Sy bersten uyt de poorten met gheweldt, In open locht bevechten sy malcander
[pagina 151]
Met groot gheluydt, en worden d'een in d'ander Als grooten cloot vermenght, en dies beraest Ga naar margenoot#Van boven af sy vallen met der haest Al dichter dan den haghel comt ghestoven Hoogh uyt der locht, of d'Eyckels ooc van boven Den Eycken afgheschudt en moghen doen Sy draghen om in hen cleen borsten coen Vry herten groot die moedich zijn verheven Soo sy te midts door den slachoordens sweven Met wiecken snel uytmuntich, en al seer Sy pooghe doen om wijcken nemmermeer, Tot dat een zijds verwinder swaer doen bieden, Heeft t'ander heyr den ruggh' en henen vlieden. Maer heftich groot al dees beroerten heet Des herten dus tot strijdt ontsteken wreet: En alt' ghevecht, hoe vyerich int verscherpen, Ga naar margenoot#Bluscht weynich zants, met dat daer in te werpen. D'aenleyders doch als ghy beyd' uyt den slach Gheroepen hun sult hebben, die dan mach Dy duncken snoodst, doodt vry die ongenadich, Dat hy niet zy als een verderver schadich. Den besten dan t'leegh hof t'heerschappen dult. Op een van dees daer branden schoon vergult, Blinck-vlecken claer al schitterend', en desen Ga naar margenoot#(Want daer zijn twee gheslachten) is van wesen Al moyer, oock den besten veel van aert, En door sijn claer schijn-schobben eel vermaert. Maer grousaem is den andren seer gheneghen Tot luyheyt laf, niet eergier, maer verleghen Hy swaerlijck gaet met eenen buyck seer wijdt. Ga naar margenoot# Gh'lijcks alsser twee ghedaenten zijn altijdt Der Conincx, soo de lijven oock des andren Gemeenen volcx, want g'lijck die comt van wandren, Dorr' uyt hoogh zant en d'aerd' alsoo uyt spout Met droogen mondt, soo leelijck, dat men grout, Sien som daer uyt, en d'ander schitterachtich
[pagina 152]
Die branden al met stralen gheel goutachtich Op't lijf bedrupt met soo een verw' eenpaer Dit Bye-gheslacht den prijs heeft van algaer, Soet seem van dees in seker Hemel tijden Ghy perssen sult: en tot te meer verblijden Niet soet alleen, maer vloeyend', en dat al Den herden smaeck van Baccho temmen sal. Ga naar margenoot#Wann in de locht de swarmen onghestadich Daer vlieghen heen al spelend' en versmadich Hen Honich-raets en ydel daken cout, Soo suldy hen ontstade sinnen stout Bedwinghen van soo ydel spelich wesen, T'verbieden sal gheen groote moeyt' oock wesen Den wiecken van hen Conings slechs uyt treckt: Niemandt soo stout van herten dan verweckt Die durven sal soo hooghen wegh beproeven, Terwijlen dat hen Coninghen vertoeven Dus t'huys, gheen sal oock durven voeren wijdt De vendels dan uyt t'leghers tot den strijdt. Ga naar margenoot*Aenlocken laett hen hoven al vol blomen Saffranich gheel daer aessemend' uyt comen Reuck-geuren soet. Den Ga naar margenoot†Hellesponter vry Priap' den Godt met wilghen seyssen by, Behoeder hy voor voghels en voor dieven, Sy hen ontrent tot wachter om gherieven: Al om en om de korven hy hem poogh Te saeyen tijm, Pijnboomen oock van t'hoogh Gheberght', die hem t'bye-hoeden wil bevlijten, Laett hem sijn handt door herden arbeydt slijten, Vrucht spruyten veel in d'aerde vesten groen, En daer op dan beminden reghen doen. Wis trock ick niet mijn zeylen nu beneven Mijns arbeyts eyndt, ja haestick mijn voorsteven Niet nae den strandt te weynden, singhen sou Ick noch (misschien) wat sorghen van ghebou Den hoven vet vercieren, en daer boven
[pagina 153]
Ga naar margenoot#Van tweemael siaers roosdrichsche Pestosch hoven En oock hoe blijd' de witte Endivi leeft Als s'haer ghelaeft van soete Vlieten heeft, Den oever groen wat vreucht hy is gebruyckich Met epp', en oock hoe crom comkommer buyckich Soo groot en rondt lancx cruyden henen groeyt. K'en hadd' Narciss' die spade looft en bloeyt, Noch Beyren-clous cromploopsche spruyten ranckich Noch vleecke Clijf: noch Myrte oever-danckich Versweghen niet: Want my ghedenckt wel dat Ick onder t'hoogh' ghetoornt' van der stat Ga naar margenoot†Oebali (daer Galesus swart heen vlietend Den Ackers gheel af vochtich is begietend) Ga naar margenoot‡Coricsch oudt Malisach had wat bunder lants Doch uyt een veldt dat onvruchtbaer nochtans Verlaten lach voor Ossen jongh onploeghlijck, Om weyden Vee, noch Bacch' en wast ghevoeghlijck Ga naar margenoot*Doch perssend' hier midsdoorens moeylijc uyt Dun waecmoes al int rond', oock ijser cruyt, Schoon Lelis wit, veel Mancops goet om eten, Ga naar margenoot†Den Man verg'leeck dit al, nae t'overmeten Sijns herten slecht, by Coninghens rijckdom. En als hy s'nachts spaed' thuys quam wederom Hy daer den disch beswaerd' al met veel waren En spijsen goet, die niet ghekockt en waren. Eerst roosen hy ten soeten Lenten plock, En in den Herft den oeft van boomen trock. Ga naar margenoot‡Den Winter droef als hy door t'coude splijten Noch steenen ded', en t'water noch te spijten Al sijnen loop ghebreydelt hielt met ijs, Soo gingh hy toe en schoer doe af seer wijs D'eerst' spruytkens sacht des Beyren-clouws, en strafte Den Somer traegh, dat hy soo weynich schafte Te comen voort: en scholt oock met verlanck
[pagina 154]
Des Westen windts vertoeven veel te lanck. En daerom had oock desen Man bevroedich Nieu teelde Byen voor ander overvloedich Bye-swarmen groot, en ooc t'eerst' honich jongh Hy schuymend' uyt gheperste raten dwongh. Veel Linden, oock vruchtbaerste beste Pijnnen Had hy aldaer, en soo veel men verschijnen Ten Lenten sach op fruytboom bloesems daer Soo menich oeft ten Herfst oock volghder naer. Van langh gheduer den Olmen steld' hy matich, Den Peerboom oock die herdt is seer onmatich, En doornen oock nu pruymen draghend' aen, Aendoorn-boom oock, welcken wijdt bevaen Sijn schaduw' leent die daer nu drincken onder. Doch dit ick wis voorby al gae bysonder Ghesloten uyt door corte ruymten, vry Ick laet t'verhael een ander doen nae my. Ga naar margenoot†Wel op, ick sal opt cortst verclaren mede Wat Iuppijn gaf den Byen voor aert en zede, En wat hen stondt te comen toe voor loon Dat sy noch kindt den Coninck van den throon Des Hemels self bystandich gaven eten, In Dicteens hol ter tijdt doe sy Ga naar margenoot‡ t'Cureten Claerschallich craeck des Copers vloghen na, Iae wat Iuppijn hen toeliet uit ghena. S'hebben alleen voor ander stadts-huysdaken, En kinders oock ghemeen ter dier oorsaken, Iae staende vast al onder wetten groot Verbonden, sy verslijten tot der doot Hens levens tijdt. Alleen sy hen ghewennen Hen eyghen landt en Huys-goden te kennen: Voordachtich oock des Winters comste fel, Gaen sy recht g'lijck huyshouders wijs, seer snel Des Somers al den arbeydt t'samen pleghen, En setten dan int midden al t'vercreghen Voor elck gheneen: want eenigh' om den kost
[pagina 155]
Doen vlijt opt veldt, g'lijck als sy onverlost Elck tot hen werck zijn t'samen al verbonden, En d'ander t'wijl der raten eerste gronden Vast legghen diep in d'huysen, soet ghevloeyt Den Hemel traen uyt die Narciss' ghebloeyt Doen sy daer in, oock sachten lijm weeckdrijvich Wt schorssen groen, daer nae ophanghen stijvich Sy t'clevich wasch, en d'ander voeden vroet T'volcx hope t'jongh volwassen nieu ghebroet: En d'ander zijn t'wijl al te seersten besich Om hoopen t'saem het suyverlijckst' uytlesich Soet Honichs vocht, en vullen soo eenpaer Ga naar margenoot#De camers cleen met Nectar druypich claer: T'is som hen lot t'stadts poorten te bewaken, Des reghens comst of storm te ghenaken By beurten siet te vooren oock dit volck, In t'water oock in s'Hemels hoogh ghewolck. Of het aenveerdt t'aencomstich om verlichten Sijn lasten swaer, of t'gaet slachoorden stichten, Waer med' het wech van d'Honich-cribben jaecht Den Ga naar margenoot†Hommels luy, snoo kudde licht vertsaecht: Ga naar margenoot‡Al t'werck hier spoedt met ijver onversuymich, T'soet-lochtich seem rieckt ooc al t'samen tijmich. Ga naar margenoot#En g'lijckerwijs Ga naar margenoot*Cyclopes met der haest, Den blixems snel om Iuppiter datt raest Van clonten heet en buyghsaem al vast smeden: Daer som de locht nae swelghen en besteden In stiersche dicht opgaende blaesbalck leer, En perssend' uyt dan van hun gheven weer, Daer d'ander gaen int diepe meer oock steken Met luyd ghekners het ehren heet ontsteken: T'gantsch Ga naar margenoot†Ethna sucht met aenbeelds stijf ghelaen. En onder een by beurten om te slaen Opheffen sy hun armen vry wel stercklijck, En keeren om het gloeyend' ijser wercklijck Met nijptangh stijf die vast toedruckt in een,
[pagina 156]
Noch min noch meer, (indien doch dinghen cleen En groote t'saem zijn gh'oorloft te verg'lijcken Ga naar margenoot#Dus siet men in Cecropsch Byen oock blijcken Inboren liefd' die elcken stouw't al voort Sich in sijn ampt te hebben soo't behoort. Al d'oudtst' als wijst' de steden t'huys besorghen Den raten wel bevesten s'in t'verborghen, En bouwen soo Dedalich met der const Schoon daken daer: maer t'savonts spa ter wonst De jonghe jeucht vermoeyt comt vliegen henen Ga naar margenoot#En brenght van t'hijm geladen vol haer schenen: Ia vlieghen hier en daer ter weyden op Haeghappelboom, graeu Wilgh, op Kassen top, Op ros Saffraen, op vette groene Linden. Met eenen op bruyn ijsersch' Hyacinthen Ga naar margenoot#Al t'eender tijdt ghebruycken sy de rust, Al t'eender tijdt den arbeydt weer met lust. Ter poorten sy des morgens vroech uytsnoeven In hen bejagh en nerghens is vertoeven: Tot weer opt laetst den avondt doet vermaen Van't voedtsel oock uyt t'velt te scheyden saen Soo vlieghen sy ten korven toe al t'samen, Alwaer sy dan besorghen hen lichamen: Schal wordt ghemaeckt, syrullen als ghewent Den boorden by, en huysdorpels ontrent: Daer nae men swijgt gevoeght in sijn slaepsteden Tot nachtsche rust, daer eyghen slaep den leden (Door arbeydt moe) comt sacht omhelsen dan Ga naar margenoot#Noch wijdt sy niet hun stallen wijcken wann Hen over t'hooft den reghen hanght verheven Noch als den windt van Oosten comt ghedreven Betrouwen niet den Hemel, maer al by Stadts mueren gaen te water sy, om vry Van t'weer te zijn, bestaen maer cleen uytvluchten Ga naar margenoot#Soo onstandtvast de Schuyten uyt beduchten Voor noodt ter Zee en golven opgheresen
[pagina 157]
Doen ballast in: jae recht in sulck een wesen Sy steenkens dicks opnemen, en te licht Hun lijven, soo vermeeren het ghewicht Om veylich heen door varen in d'ijdel wolcken. T'sal wondren dy hoe onder dees cleen volcken Een wijs is lief, van oudts te desen keer, Dat sy verlieft en paren nemmermeer, Ga naar margenoot#Noch dat sy niet en veyligen hen lijven Soo luy en sacht tot Veneris bedrijven, Noch oock hen vrucht en baren t'gheener stondt, Maer brengen t'saem hen kinders met de mondt Van cruyden soet en loof. Iae sy bevlijten Een Coninck, oock een deel al cleen Ga naar margenoot†Quiriten Hen boven wel, en wass' rijcks t'sijn bevest. Dick dwalend' oock hen vleughels zijn gequetst In rotsen herdt, en onder t'last begheven Ga naar margenoot‡Van selfs den gheest wel hebben sy ghegheven, Soo groot een liefd' hen tot den boomen treckt, Soo seer hen eer' om seem te teelen weckt. Daerom hoewel dat sy doch met onlanghen, Ga naar margenoot# Iae nauwen tijdt des levens zijn bevanghen, (Want die en streckt tot seven Somers maer) Onst erflijck doch blijft hen gheslacht eenpaer, En t'gluck des huys al vry veel Iaren staende, Grootvaders oock Grootvaders al naegaende Die teltmen daer al stadich: boven dien Ga naar margenoot*Hen Coninck selfs en eeren als de Byen Egypten, noch t'groot Lydi, noch de Parthen, Noch den Ga naar margenoot#Hydasp' van Meden, al van herten Eensmoedts sy zijn als Coningh is ghesont: Maer zijns' hem quijt, trou breken sy terstont, T'gestapelt seems selfs roovers stracx sy worden, En maken los des Honich-ratens horden. Ga naar margenoot#Hy is een vast behouder van hen werck, Hem wondrens'al al staens' om hem int perck Met dicht geruysch, ooc dicks uyt groot behagen
[pagina 158]
Sy hem gevaett op schouders henen draghen, En bieden t'lijf den krijgh, voor hem ter noot Begeeren doen door wonden een schoon doot. Ga naar margenoot#Doe sommich volck die teyckens overleyden, Sy volghens al dees voorbeelds, vry uyt seyden Dat Byen een deel van Gods ghemoedt en sin En eenen gheest ghetrocken hadden in ‘Van boven uyt des Hemels hooghe stede. ‘Ja dat door gants d'Aerd', wijde Zee ooc mede Ga naar margenoot#‘Door Hemel hoogh, Godt streckt al over al, ‘En dat van hem de Beesten groot en smal ‘Elck Dier-geslacht en Menschen, geest en leven ‘Van der gheboort' aen halen en aencleven: ‘Dat alle dingh hier naer ooc derwaerts vaert ‘Ontbonden zijnd', aldaer herbracht vergaert, ‘En voor de door gheen plaets' en is gevonden, Maer levend' vlieght en stijght al op ten ronden Blaeu Hemel hoogh int sterr'-ghetal aldaer. Ga naar margenoot#Wann ghy somtijdt den Coninck stoel eerbaer Opbreeckt, en trect t'seem uyt bewaerde schatten De locht wilt eerst met mont vol waters natten Als met een dauw': jae streckt de handt uyt oock En maeckt den Byen vervolgich eenen roock. Siaers tweemael sy van seem zijn overvloedich Die machmen siaers ooc twemael oegsten spoedich, So saen Pleyaedsch' Ga naar margenoot‡Taygete stelt haer schoon, Eerbaer aenschijn hier d'Aerdtrijck t'eenen toon, En heeft onweerdt de golven van den grooten Oceaen nu al met den voet ghestooten: En dan oock weer wanneer sy droever swaer Ontwijckt dat Visch-ghesterte waterbaer Ten Hemel af in Winter-golven vallich. Wt matich heet sijn hen ghemoeden wallich Vol toorns fel, ghequetst sy zijnd', uyt spijt Ga naar margenoot*Sy blasen in vergift met stijf ghebijt Hen prickels blindt: in d'aders sy ten gronde
[pagina 159]
Daer laten oock hen zielen in de wonde. Maer vreest ghy t'lang geduer des winters fel En reghen tijdt die comt te sparen wel Ga naar margenoot#Gheneghen zijt, jae dat u de verslaghen Ghemoeden swack medoogich seer mishaghen, En jammer hebt met den ellenden staet, Wie sal dan zijn beducht of hy en gaet Van onder hen met thijm te roocken passen, En snijden af d'onnutt' en ijdel wassen: Want t'zijn al dicks van onbekend' Haeghdis Welcx ruggh' al vol ghesterde vlecken is, Wel een goet deel af Honich-raten gh'eten, Slaep-hoolkens oock der raten zijn beseten Van Motten vuyl dach-hatich, of daer in Den Hommel luy eett ander lie ghewin, Of d'Horsel rouw' ghewapent met bysonder Groot meerder strael vermengt haer vast daer onder, Ga naar margenoot#Of t'fel geslacht Mott-worm: of de Spin Die onghesien is by de Wijs-Godin, Die heeft daer voor de poorten t'stads ingangen Seer wijdt en breedt met netten al bevanghen: Hoe datse meer ghesuyvert van t'quaet wasch Zijn, hoe sy meer hen sullen pooghen ras T'herbouwen weer d'afbreuck van hen geslachte, En sullen weer van nieus met bloemen sachte Hen schueren gaen herweven, en al licht Met schatten soet hen camers vollen dicht. ‘Maer indien (want dit leven veel misvallen, ‘Soo't ons ooc doet, den Byen wel laett toevallen) Ga naar margenoot#Hen lijven zijn door droeve sieckte mat, Claer teyckens wis, dy sullen tuyghen dat Hen verwe sal terstont verandert wesen, Een magerheyt seer grouw'lijck stracx hen wesen Maeckt onghedaen, daer naer ghy brenghen siet Ga naar margenoot#Ten huysen uyt de doode met verdriet, En leyden uyt de droeve lijcken treurich,
[pagina 160]
Of s'hanghen aen de boven dorpel deurich Met voeten vast ghecleeft, of onder dack In huysen sy besloten t'samen swack Door hongher traegh vertoeven als de flouwe En luy gheheel door de gheraepte couwe Men hoort hen stem alsdan veel droever luyden Sy ruysschen traegh gelijck somtijts den Zuyden Windt coudt oock mordt in Bosschen, en gerst De Zee, ghelijck die oock by tijden knerst Met golven groot te rugghe wedervloeyend, En gh'lijck als in besloten ovens gloeyend Ga naar margenoot‡Een crachtich vyer oock borrelt met ghetier Van Ga naar margenootGalbaen, Gom de roken rad' ick hier T'ontsteken dy, jae oock dat gh'in hen huysen Laett druypen seem door open rieten buysen, Dat ghys' aenlockt die al vervoert zijn vast, Tot kenbaer spijs' hen noodende te gast. Galnoot ghestoott die smaeck daer by te mengen Sal batich zijn, en daer by noch te brengen Ghedrooghde roos, wijn op veel vyer ghecockt En weer hercockt, of droogh rozijn gheplockt Van Ga naar margenoot†Psythi ranck, Cecropsche thijm gepresen, Sentori oock sterckrokich boven desen. In beemden wast noch eenderley Ga naar margenoot‡gheblomt Van Boeren Ga naar margenoott'cruyt wort sterre-cruyt genoemt, Om vinden goet ist voor den soecker lichtich, Sijn wortel-cluyt geeft uyt een bosch seer dichtich Van stam en loof: goutverwich is de blom, Op blaers welck daer veel af wassen om, Een purper blijckt als een bruyn violette, Goden Altaers die worden al dicks met de Blom-cranssen moy van dit cruyt al int rondt Cierlijck bevlecht: straf smaket in de mondt, Dees blom al veel oock d'Herders loopen halen By Ga naar margenoot†Mella crom in d'afgheschoren dalen, T'cruyts wortel neemt en dien in Baccho goet
[pagina 161]
Van roken cockt, en tot der Byen behoet Tot voedtsel dit voor aen den inganck van den Byen-korven stelt, jae vry met volle manden. Maer yemandt soo hy quijt wordt onversien Het gants gheslacht, en een nieu stant der Byen Herroepen mach te gheender plaets noch halen, De vonden (vry wel weerdich om verhalen) Des Ga naar margenoot†Meesters van Arcadi wijdt vermaert Behoeven nu ter tijdt wel gh'openbaert Hoe dicks t'vuyl bloedt gheronnen van geslachte Groot Vee herteelt wel heeft nieu Bye geslachte, Nu dan t'gherucht des voor oorspronck ick al Van boven af seer breedt ontdecken sal. Ga naar margenoot#Van aen dat deel daert Pelleesch volck Canopen Voorspoedich woont, wiens lant is vocht besopen Van stortschen Nijl verspreydich daer sijn Vliet, Iae die men om en om hun Ackers siet In Schuyten die beschildert zijn daer varen, Wien Perssich volc Pijltrossich grentzich naren, Hun met hun landt bedringhend: jae al daer Met bruyn vet zant maeckt over al vruchtbaer Egypten groen: een Vliet die monden seven Nae veel ghedraey uytloopt en comt ghedreven Van t'Indiaensch gheverwet volck seer wijdt: Ga naar margenoot#Al t'landt aldaer sijn salicheyt altijdt Ghewislijck bouw't in deze const t'orboren. Ten eersten een cleen plaetse werdt vercoren Tot dit ghebruyk, de welcke wordt bedeckt Ga naar margenoot#Met teghel-dack en enghen muer bestrickt, Van over dweers oock vier verlichtsche gaten Wordt open nae vier winden recht ghelaten: Dan soecktm' een kalf, welc tot dier oudden comt Datt hoorns op een twee-jaersch voorhoft cromt, Men stopt hem tot dan sijn neusgaten beyde, En oock den aem des muyls, t'zy hoe't arbeyde Tot wederstandt: met slaghen omghebracht
[pagina 162]
Nu zijnde, wordt elck lidt ghebroken sacht Soo over al int dichte huydt ghesloten: Dus toeghemaeckt, het wordt ter dier besloten Plaets ingheleyt, en onder t'ribben huyt Men stricken leght van tacken, en noch cruyt Soet-reuckich, Thijm en Kasse groen ghelesen: En dit gheschiet soo haest als opgheresen West-winden sacht den golven doen aenstoot, En eer noch zijn door nieuwe verwen root De Beemden al, en eer de Swaluw' snappich Hangt haren nest aen den dack-balcken knappich Terwijlen in dit Kalf-ghebeente teer Soo borrelt vast de vochtheyt meer en meer Gheworden laeuw, oock siet men daer met eenen Sichtbaer ghediert' welck eerst is sonder beenen En naederhandt sijn wiecken knerst int vocht (Door middels vremdt) vermengt: de dunne locht Soo treckend' in allencx, het wordt ten lesten Met grooter macht daer uyt dat huyt te bersten, Ghelijck als uyt de Somer-wolcken grof Den reghen dicht afstort van boven, of By menicht' ge'lijck als wel uyt Pesen pijlen Der Parthers licht ghedreven zijn tewijlen Sy eerst aengaen hen strijden daer int veldt, Dus vliegen uyt dees nieu Byen met gheweldt. Wat voor een Godt, O Mus', heeft uytgestooten Tot ons dees const: van waer nam doch so grooten Nieu vonds besoeck des Menschen zijn begin Ga naar margenoot†Aristeus den herder (soo den sin Luydt des gheruchts) doet hy dat soet becleven Ga naar margenoot‡T'Peneeusche Ga naar margenoot* Temp' al vluchtend ginc begeven Doe hy nu hadd' verloren al sijn Byen Door sieckte fel en hongher boven dien: Quam droevich staen aent uyterst' vliets gewijdde Oorsprongich hooft, daer hy als d'onverblijdde Veel clachten swaer zijn Moeder heeft ghedaen,
[pagina 163]
En spracks' aldus met dese reden aen: Ga naar margenoot#O Moeder ghy Cyren', O Moeder machtich, In diepsten gront van deser Vliet woonachtich, Is waer dijn woordt dat mijnen Vader zy Ga naar margenoot‡Thymbreeusch' Apoll', och waerom hebt ghy my Doch voortgebracht van soo vermaert gepresen Gheslachte groot der Goden, om te wesen Dus wedersien van t'Godlijck voorschick fel? Tot my dijn liefd', och hoe is die soo snel Ghestooten wech? t'wy hebt ghy my gheboden Des Hemels woonst' te hopen by den Goden? Siet self ick oock verlaet o Moeder u, Iae d'eere welck' ick nauwelijck hebbe nu Vercreghen by den Menschen in dit leven Van dat ick hebb' in alles wel bedreven Door ondersoeck en cloecke sorghsaem vlijt Der aerden vrucht en Vee dus langhen tijt Met grooter moeyt' soo waer genomen constich. Wel op nu dan, gaet self en treckt afjonstich Elck vruchtbaer Bosch uyt d'aerde met der hant In stallen brenght vyandich vyer verbrant T'gezaey opt veldt, en doet al d'oegsten sterven, Met een sterck bijl de Wijnstocx af te kerven Bestaet oock vry, indien u sulck verdriet Bevingh, om dat my was wat lof gheschiet. De Moeder stracx verstont dees droeve reden Van onder t'bedd' des diepen Vliets beneden, Waer Nymphen veel al saten neven haer Ga naar margenoot#Die sponnen al Mileetsche vliesen waer Geplockt en schoon geverwet, oock dees wollen Van glaesche verw' al waren wel te vollen. Eerst Drym' en Xanth', en Phylodore daer Gheseten, sy hen schoon en blinckend' hayr Ten hoofden af ghestort sy lieten spelen En waeyen soo lancx hen schoon witte kelen, Dese en Spi', en Thali', en daer toe
[pagina 164]
Oock Cymodoce, en noch daer saten doe Cydipp', en oock Lycorias met gouden Hayr-vlechten geel, d'een hadd' alsnoch behouden Haer maeghdom reyn, en d'ander had eerst maer Nu corts versocht Lucinen arbeydt swaer, Als doe een paer noch daer gheseten ruster Te weten, Cli' en Beroe oock haer suster, De dochter van den grooten Oceaen, Beyd' ondergordt met gout en vellen aen Beschildert: oock Ephyre sat daer mede, Oock Opis dan, en Asia, als oock dede Dejope' oock die snel is in den loop: Arethus' is daer vonden by den hoop Does' op het laetst had afgheleyt haer pijlen, Waer mede sy te jaghen plach somwijlen. En onder al dees Nymphen daer ghestelt Heeft Clymene van Vulcano vertelt Sijn ijdel sorgh voor Venus d'alderliefste, Van Mars bedroch en van sijn soete dieste: De liefden al der Goden menichfout Van aenbegin des Chaos in den cout Vertelden sy, en t'wijlen door dit praten De Nymphen nu soo vroylijck rollen laten Ten rocken af op spillen d'wollen sacht, Van Ariste' een droef gheclach onsacht Quam wederom de moedersch' ooren treffen: In glasen stoels gheseten door t'beseffen Gheworden zijn sy t'samen al verbaest, Arethusa al voor d'ander susters haest Sach op, en heeft t'geel-hayrich hooft ghesteken Ten water uyt, en werdt van vers te spreken O suster ghy Cyrene die beducht Vergheefs en zijt niet van soo groot ghesucht, Dijn meeste sorgh Aristeus droefhertich By t'water van Pene' u Vader, smertich Nu staet en weent, en noemt u wreedt en fel
[pagina 165]
Door een nieu vrees in t'hert' gheslaghen snel De moeder zijnd', hief aen aldus en seyde Tot haer: wel aen, brengt hem, doet hem geleyde Tot hier by ons, hem is verlof ghedaen Te raken vry der Goden dorpels aen. De breede Vliet met een heeft sy bevolen Haer op te doen, op dat met drooghe solen Den Iongh'linck mocht daer treden in terstont: Het water crom hem als een bergh omstont, In wijden schoot ontfanghend' oock bysonder, Ter dieper Vliet heeft sy gheleydt hem onder: Ga naar margenoot†Daer gingh hy heen verwondert wat hy mocht Van t'moedersch huys, en van die rijcken vocht, Van Poelen daer ghestaen in diepe kuylen, Lust-wouden dicht hoe die daer ruysschich huylen, Oock al verbaest door t'over-groot gheschal Des vloedts oproer, de loopsche vlieten al Doorsach hy wel daer onder die groot aerde Hoe elc haers weegs verscheyden loopt haer vaerde. Daer Phasim hy en Ga naar margenoot‡Lycum sach niet min Oock t'hooft daer diep Ga naar margenoot.Enipheus begin Wtberstich heeft, van waer sijn hoofdich ader Wtstortich heeft den Ga naar margenoot†Tyberinschen vader: Waer oock t'begin van Allio, waer uyt Ga naar margenootHypanis oock met steenich groot gheluyt, En Caicus, welck door Mysiam vloeyt huldich, En Ga naar margenoot†Eridaen met sijn twee hoorns guldich En Ga naar margenoot‡Stiersch aenschijn: jae boven welcke vliet Gheen soo met cracht door bet ghebouw, en vliet Tot in de Zee blaeu purperich van golven. Doe men nu was in daken overwolven Des holle rots in die slaep-camers daer, En Eyren' al ghehoort heeft openbaer T'soons ijdel schrey, de susters beurtich dalen Doen bornen claer op d'handen, jae en dwalen Gheschoren kael onnoppich brenghens' aen,
[pagina 166]
En sommigh' oock de tafels laden gaen Met spijsen goet en vaten vol om drincken, Die t'elcken uyt, sy weder vol herschencken. Ontsteken met Ga naar margenoot†Panchaeysche vyers men roock D'Altaren, t'was daer al vol soeten roock. Neemt Ga naar margenoot‡kroesen van Ga naar margenootMeoni wijn, (t'vermanen Des Moeders was) en laet ons Oceanen Doen offerhand', met een haer Vader groot Ga naar margenoot†Den Oceaen, sy haer ghebedt uytgoot: Den Nymphen oock ghesusters die bevroedich Zijn een ghetal van hondert Bosschen hoedich, En over oock soo veel stroom-vlieten zijn, Tot drymael toe met Nectar goeden wijn Sy Ga naar margenoot‡Vestam doe claer-brandich heeft begoten, Drymael herscheen de vlam hoogh op geschoten Oock to aen t'dack, door welck voorteycken goet Sprack sy aldus met een versterckt ghemoet. Daer in de kolck by den Ga naar margenootCarpathsche duynen Proteus blaeu, voorseggher van Neptunen, Woonachtich is, den welcken overmeett De groote Zee soo hy op visschen sitt, Op wagen oock, waer aan tweevoetsche peerden Ghespannen zijn, nu desen Man vol weerden De Havens van Thessali doet beschouw, Ga naar margenoot†Pallenen oock sijns Vaders schoon landouw: Wy Nymphen hem groot' eer' aendoen eenparich, Soo doet oock self Ga naar margenoot‡Nereus seer oudt-jarich: Want hy zijnd' een Voorseggher weet het al Wat voortijdts was, of haest noch wesen sal. Want het Neptun den Zee-Godt so goet dochte, Wiens grousaem vee Ga naar margenoot#Zee-kalvers vuyl gedrochte Hy onder t'kolck te weyden is ghewoon. Met banden ghy hem vanghen moett, o soon, Van eersten aen, dat hy u stracx d'oorsake Recht uyt gheheel der sieckten segh, en make Voorspoedich oock d'uytganghen, want hy niet
[pagina 167]
On aenghedaen gheweldt gheeft raedts ghebiet, Met geen gebedt sult g'hem oock buygen connen: Dus als ghy hem in banden hebt verwonnen, Streckt toe hem herd gheweldt en banden noch, Waer by opt laetst sijn ijdel valsch bedroch Sal breken al, en ick sal selve commen Wanneer de Son opt hooghste nu gheclommen De middel-hitt ontsteken heeft en blaeckt Als cruyt en gras om drincken dorstich snaeckt. Wan schaduw' wort voor t'vee ooc aengenamer Ick sal u dan in drie verborghen camer Des ouden gaen gheleyden op den voet: Iae daer hy neemt vermoeyt uyt s'waters vloet Sijn stil vertreck, op dat ghy hem al slapend' Gheleghen daer aenvallich zijt betrapend': Maer als ghy hem met handen hebt al stijf In banden dan, sal u door sijn bedrijf Al veelderley ghebaent' en Dierich wesen Bedrieghen. Want hy sal seer grouw'lijck wesen Terstont een Sogh en eenen Tygher swert, Iae oock een Draeck met schobben aen, en wert Met gheelen neck een Leeuwinn', of sal gheven Een sterck geluydt eens vyervlams opgeheven: En sal alsoo de banden hem ontslaen, Of wesend' een dun water, henen gaen. Maer ghy, o soon, hoe hy in meer lichamen Verandert, hoe ghy meer sult trecken t'samen De banden vast behouden onvertsaeght Tot dat hy werdt verandert, soo gh'hem saeght Te vooren doe gheleghen hy hem streckte Tot slapen oock sijns ooghen licht bedeckte. Dit seyde sy, en spreydend' eenen claren Ga naar margenoot†Ambrosi reuck, sy t'lichaem al van haren Soon overgoot, een soete locht hem bleef Int hayr ghecoyt, daer boven hy becleef, Waer hy een cracht in al sijn lichaems leden
[pagina 168]
Vercreech bequaem van boven tot beneden. Ga naar margenoot#Daer s'een groot hol zijds eenen gh'eten bergh Daer t'water veel aendrijft door windts getergh En weer sy selfs te ruggh' laet over vallen In boessems wijdt met ruysschich wederschallen: Dit was wel eer een alderveylste ree Den Schippers, doe den storm van der Zee Hun overviel, en dat nu vry van sorghen Hem rusten comt Proteus uit verborghen, Voorschoven met eenen groot ghesteente swaer: De Nymphe stelt den Iongh'linck nu aldaer Voor in den kuyl met rugghe nae den lichte, Vliet verr' ooc wech door doncker wolcke dichte Ga naar margenoot†Sirius fel hoogh van den Hemel af Opt dorstich volck van Indi brandde straf, De Son had ooc thalf Weerelts cloot om hooge Ga naar margenoot‡Ghenomen in, de cruyden wierden drooghe, De Vlieten hol met dorre kaken zijn Gheworden laeuw', en door het stralich schijn Der Sonnen al tot op het slijck versoden. Doe nae sijn lust Proteus is ghevloden Ten golven uyt in sijnen kuyl ghewent, T'ghevlimde volck der wijde Zee ontrent Hem seer verblijdt ghespertelt heeft, en dede Soo bracken dauw daer over al ter stede Wtspreyden wijdt, doch wierpen hun op t'zant Zee-kalvers neer al op verscheyden t'strant. En hy oock (gh'lijck hy eertijdts plach te wesen Bewaerder van den stallen op t'gheresen Gheberght', wanneer den avondt uyt der weydt Den Kalvers weer t'huys onder daken leydt, Als Lammers teer met bleeten Wolven erghen, Verborghen zijnd' om roof gheneghen terghen) Sitt nu weer mids op een clip, en siet Of sijn ghetal hy al vol heeft of niet. Aristeus versterckt om hem te vanghen,
[pagina 169]
Hem siende was met sulcken lust bevanghen, En duldde nauw' als dat den ouden strem Sijn leden neer wat schickt' om rusten hem, Ga naar margenoot#Valt hem opt lijf met groot gheroep, sijn armen Hy boeyde vast met ijser, tot beschermen Proteus niet en had vergheten noch Sijn conste loos, maer heeft hem selven doch Verbeeldt terstont in wonder dingen schoulijck, In vlammen vyers, in Dieren fel en groulijck, En vloeysaem Vliet: maer doen hy niet const Ontvluchten door al sijn bedrieghsche en const, Quam tot hem selfs ten laetsten als verwonnen, En heeft aldus met menschen mondt begonnen: O ghy, van al de Jonghelinghen vry Den stoutsen wel: wie heeft belast dat ghy Hier comen soudt ons wooninghen besoecken? Iae wat begheert ghy doch uyt dese hoecken? Ghy wetet, ghy Proteu wetet, want Bedroch te doen dy en vermach niemant, Maer houdt ghy op te willen breeder pooghen, Der Goden raedt ghevolght ick voor u ooghen Ghecomen ben: om Godts gheheymnis vroet Te doen versoeck voor mijn verloren goet. Als hy voleyndt nu hadde dus veel spreken, Den Waersegsman opt laetst zijn blau ontsteken Claer ooghen heeft gheweldich inghedraeyt, Met swaer gekners den mondt als seer ontpaeyt Om spreken uyt t'gheheym aldus doend' open. Dy eenichsins Godtheder toorns nopen Qua daden groot: ghy nu betalich boett Dit door misdaedt beschuldicht u ontmoett, Orpheus droef ellendich gaet verwecken Dees straffen dy, die niet soo wijdt en strecken Als ghy die wel verdient hebt, (het en zy T'voorschick dit keer) en swaerlijck woedet hy Om sijn ontschaect' huysvrou met treuren suchtich:
[pagina 170]
Wis doe sy liep snel henen voor u vluchtich Door Vlieten laes! als Vrouken jonck verbaest Dat onbewist ter doot hem snellijck haest, En sach sy niet gheleghen voor haer voeten De Water-slangh die grousaem om ontmoeten Diep onder t'cruydt den oevers heeft bewaert. Maer haers ghelijck in oudden jongh ghejaert Den gantschen Ga naar margenoot†Choor der Dryaden, ocharmen, Den Bergen hooghst vervulde met veel karmen, Ga naar margenoot‡Rhodope bergh, sijn Borghen en ghebou Die weenden, ooc t'hoog' Pang' en Mars landou Die Ga naar margenootRheso hiet, en daer toe noch de Geten: Oock Ga naar margenoot†Hebrus weend', en seer bedroeft gecreten Heeft d'Attycaensch' Ga naar margenoot‡Orithya: maer hy Orpheus ginck op strandt al henen by Hem selfs alleen, en met der holler Ga naar margenootVelen Socht of hy mocht t'kranckmakich droef vervelen Der liefden dus vermaken wat, en sanck, Iae dy sanck hy datt daer int wilde clanck, Dy Euridyc', o soet weerpaer bysonder, T'zy of den dach op ginck, of weer ginck onder. Noch hy int radt den Tenarsch enghten voort Waer diep en steyl is Plutons doncker poort, Met vreese swert daer door de wildernisse, Die schimmert al van grousaem duysternisse, Ga naar margenoot†Dus reysend' quam hy sonder langh vertoef Daer hy den hoop der Helscher gheesten droef, Ten Coninck oock die vreeslijck wel is t'achten Tot herten fel die gheensins men versachten Door Mensch ghebedt of smeecken niet en can: Doch schaeuwen dun en gheefts ghedaenten van De dood' uyt diepst' der Hellen quamen boven, Door t'soet gesangh beweegt al voort gestoven, Ga naar margenoot‡G'lijck voghels veel by duysten vlieghen snel Wan avondt comt, of winter-reghen fel, Ghelockt, ghejaeght af van den hoogen berghen
[pagina 171]
Nae Bosschen dicht, en hen daer in verberghen, So quamer heen Moers, Mans, en Vorsten groot Van moede, doch verhuyst uyt lijven doot, Ia kinders jongh en meyskens die noyt houwden, Iong'lingen ooc geleyt daert d'ouders schauwden Op mijten houts ten brande met verdriet. Volck wien t'swert slijck en t'onghedane riet Van Ga naar margenoot†Cocyt' ooc d'onswentbaer poel verlangich Met trage vloedt omringt en bindt bedwangich Alsoo hun doet de Vliet der Hellen Ga naar margenoot‡Styx Die neghenmael rondtom vloeyt desghelicx: Dat meer is noch, met een verbaest ontstellen Beroerden doe de woonsten al der Hellen, Self alderdiepst' Tartarsche Ga naar margenootLethi vliet: En sulcx is oock Ga naar margenoot†d'Eumenides gheschiet, Der welcker hayr verwerr't is en bewonden Met slanghen blaeu, en ooc heeft sijn dry monden Ghehouden toe den gaepschen Ga naar margenoot‡Cerber saen, T'saem met den windt is t'radt oock stil gestaen Van Ga naar margenootIxionsch gedraey, door t'droevich singen. Weerkeerich hy all' avontuersche dinghen Ter Hellen nu onschadich was ontgaen, Ga naar margenoot†Euridyc' als die hem oock was ghedaen Te schenck weerom, die volgd' hem na tot boven In d'aerdtsche locht, te rugh altijts verschoven, Want dese wet Proserpijn had ghestelt, Iae tot acht'loos den minnaer werdt versnelt, En soo met een uytsinnicheyt bevanghen, De welcke doch (indiender waer t'ontsanghen Quijtschelden by den Helsche gheesten wreet) Vergheeflijck was: want hy door liefden heet Is blijven staen eylaes, zijnd' onghedachtich, En van ghemoed' gheheel verwonnen crachtich, Hy rechts voort licht sijn Euridycen, maer Heeft aenghesien, stracx uytghestort is daer Den arbeydt al, verloren en gheschonden
[pagina 172]
Zijn worden ooc dees wreen Tyrans verbonden Tot drymael toe in d'helsche poelen diep Werdt g'hoort een g'luydt, en sy oock mede riep Wie brocht my doch ellendighe verloren Met een oock dy, O Orphe' uytvercoren, Wat dulheyt groot is dit, de voorschicks wreet Bevelen my te ruggh' t'hergaen (hoe leet) Ia dootschen slaep verdect mijn swemmend oogen En nu vaert wel, ick worde wech ghetoghen, Alom bevaen in duysterheyt seer groot, En niet meer dijn', eylaes ter laetster noot Ga naar margenoot#Ick u toereyck' mijn handen swack verdwenen. Dit spracks', en vloogh stracx uyt den oogen henen, Iae g'lijck als doet in dunne locht den roock In een vermenght, en sy en mocht hem oock Meer (hoe vergheefs sy vaecte naer de schaeuwen Met meeningh veel te segghen) niet aenschouwen Dat meer is, noch den helschen Vaer-man heeft Gants willen niet ghedooghen onbeleeft Ga naar margenoot#Dat Orpheus (jae t'zy hoe seer hy woude) Den tusschen-poel meer overvaren soude. Wat soud' hy doen? tot tweemael hem sijn wijf Onttrocken nu, door wat ghemeens bedrijf D'Helgheesten al, jae door wat stem van deghen Soud' hy nu voort den Goden meer beweghen? Doch sy nu cout is heen gheswommen voort Besloten bin den Stygi schuiten boort, Ga naar margenoot†Sy segghen dat hy seven Maenden truerich Volcom'lijck heeft, nae een gheweent' gheduerich, Aen hooghe clip by Ga naar margenoot‡Strymons woeste vloed, Ondr' holen coudt, daer hy in sijn ghemoed Sijn avontuer bedenckend' overleyde: Den Tygers wreedt oock met sijn versen bleyde, Die hy versacht van wildt ghemaeckt heeft tem: Iae track en leyd' hardd' eycken oock met hem, Dus g'leeck hy wel ten rechten Ga naar margenoot*Philomelen,
[pagina 173]
Die nachten lanck men weenen hoort en quelen Droef onder t'schaeuw' des Popels op den tack, Beclaghend' haer verloren jonckskens swack: Die Ploeger wreedt bespeurend' wech ginc halen Ga naar margenootBluts uyt den nest: men hoorts' al dick herhalen Haer treurich veers van nieus, als des gewent, En wijds en zijds de plaetsen daer ontrent Sy gants vervult met al haer droeve clachten. Geen Ga naar margenoot†Venus noch geen Ga naar margenoot‡Hymen mocht versachten Yet sijn ghemoedt, maer t'Hyperborisch ijs Bewandeld' hy alleen vol droef afgrijs De sneeusche Vliet, oock Ga naar margenoot‡Tanaim en landen Die nemmermeer gheweduw't en zijn van den Rhipheeschen rijm, of van de couw' bevrijt, Zijn Euridyc' aldus ontrooft en quijt, Belaeghd' hy seer, en d'gaven van Plutonen Als ijdel nu. De moeders der Ga naar margenootCiconen In sulck een doen onledich dach en nacht Hem siend', en hen van hem alsoo veracht Den Iong'linck daer sy onder dienst der Goden En nachtsche feest die Bacch' aen wort geboden, Ga naar margenoot†Verscheurden wreedt, en sijn lichaem nu doot Verstroyden sy daer lancx die velden groot: Als Heber vliet Ga naar margenoot‡Eagrisch mids sijn baren Gewintelt droech t'hooft van den marber claren Hals afgherockt, de stemme self en tongh Al coudt, nochtans noch stadich riep en songh Euridyc', och Euridyc', ach ellendsche, Riep sy, alsoo den geest vloogh uyt den mensche, Euridyc' ooc noch riepen overluydt T'Vliets oevers al met droevich wederg'luydt. Ga naar margenoot*Dit heeft gheseyt Proteus, en naer allen Ter Zeewaerts in liet hy hem neder vallen, En daer hy gaf den sprongh al schuymend vloogh Tot op den top gheslinghert t'water hoogh: Maer Cyren' is alsoo daer niet ghedoken,
[pagina 174]
Want haren soon die schromich was ghesproken Heeft sy van selfs dus aen, o sone vry, De droeve sorgh' uyt u ghemoedt meucht ghy Wel legghen wech, dits oorsaeck al der qualen: Dits, siet, de schuldt, jae hierom deden dalen T'verderven dus op Byen de Nymphen coen, Met welck' sy plach in d'hooghe Wouden Verselt te zijn, en me t'ghedans te pleghen, Dus offert ghy nu giften met beweghen Ootmoedich, jae begheert den vreed' en eert Ga naar margenoot#Napeen die licht zijn tot ghena bekeert, Sy sullen wel dijn g'lofts-ghebeden hooren, En laten toe, jae wenden van u tooren. De bid-wijs al vervolghens sal ick dy Gaen segghen eerst, hierom verkiest u ghy Keur-stieren vier van lijven uytghelesen, Die weyden nu de toppen hooghst gheresen Des groenen Berghs Lyceo dy te goe: Ga naar margenoot#Doet sulcx ghetal van Veerssen hier noch toe, Wiens halsen zijn noch noyt geraect om wercken: Tot dese by t'Godinner hooghe Kercken Vier Altaers stelt, en laett dan overvloet Ter kelen uyt gaen neder t'heylich bloet, En laet dan daer der Stier en Koeyer lijven Soo liggend' in een bladich Lustwoudt blijven. Dan als ghetoont de neghenst' morgheschijn, Opgangich heeft nu haer bebloest aenschijn, Lethischen huel (welck voor de doode gheesten Een offer is) Orpheo sendt ten eersten. Dan slachtet een swert Schaep, en henen gaet Int Lustwoudt weer, en siet hoe't daer al staet, Dan de versoend' Euredyce behaghen En vyeren wilt noch met een Kalf gheslaghen. Hy toefde niet, maer wat sijn Moeder vroet Gheboden heeft hy t'samen stracx voldoet: Ten Kercken comt hy, en verweckt gheresen
[pagina 175]
Weer op een nieu d'Altaren hem ghewesen: Vier Stieren moy uyt muntich ghelichaemt Die brenght hy daer ten offer, en versaemt Oock sulck ghetal van Veerssen, welcker necken Noch noyt geen jock gedruckt en had om trecken: De morgheschijn als die nu neghemael D'opganghen voort ghebracht had al te mael, Dood' offren hy Orpheo sendt seer troulijck, En t'Lustwout hy van nieus besoect aenschoulijck. Maer hy en elck wie daer oock wesen mocht, Die sien daer stracx een haestich snel Ga naar margenoot#ghedrocht En wonderbaer om segghen of versinnen: Ga naar margenoot‡In d'Ossen buycx daer ruyschten al van binnen Door leden al versmolten seer veel Byen De ribben doorghebroken mocht men sien, Die vlieghen uyt met ijver groot en lichtich, Versamend' hen in groote wolcken dichtich, En lesend' aen boom-toppen hanghen daer Als oft een druyf aen buyghsaem rancxken waer. Ga naar margenoot#Dit sanck ick, siet, van t'Ackerbouwen wijlen, Van oeffeningh des Vees en Boomen, t'wijlen Dat Cesar groot door krijghsche wapen daet Vast blixemt voort tot aen de hoogh' Euphraet. Daer hy als cloeck verwinner oock nu setten Gaet onder al ghewillich volck sijn wetten, En nae den wegh Olympo toe soo tracht. Te dier tijdt my Virgilium dat sacht Ga naar margenoot*Parthenop' heeft ghevoedt al bloeyend lustich In consten van een edel leecheyt rustich, Iae ick die self voorhenen onverveelt Op lichte wijs de versen heb ghespeelt Der Herders: ooc verstoutt door Iaren jeuchdich Ghesonghen hebb' ooc dy, o Tityr vreuchdich, Stil en gherust daer onder t'wijde dack Des Buecken groen gheseten met ghemack. Eyndt des vierden en lesten Boeck des Landtwercx Virgilii Maronis.	margenoot# Bequaem plaets om de Byen te stellen. margenoot# Progne de Swaluw' Metham. Ovid. lib. 6. had haer kindt Itys ghedoodt. margenoot# T'maecksel en ghedaent' der korven. margenoot# Byen woonen in d'aerde en in boomen. margenoot† Met leem of cley sal men de korven besmeeren. margenoot‡ Wat men by de korven niet sal dulden. margenoot# Somer beschrift. margenoot# Byen ontoegsten den blomen. margenoot# Van de swarmen. margenoot# Des moeders der Goden Cybele. margenoot# Krijgh der Byen. margenoot# Elck om sijnen Coninc. margenoot# Strijdt der Byen. margenoot# Een handt vol zants bluscht den strijdt. margenoot# Tweederley Coninghen, waer van men den snoodtsten sal dooden. margenoot# Onderscheyt der Byen waer aen men goet en quade. margenoot# Om den byen twechvlieghen te beletten. margenoot* De Byen in blom-hoven te stellen. margenoot† Priapus was in Hellesponto gh'eert, Bacchi en Veneri soon tuygt Theodoritus, doch noemt Iuppiter sijn Vader, en dat Iuno Veneris lijs rakende, uyt spyt hem so seldtsaem dede wassen. Hy was een hoeder der hauen. margenoot# Pestum, stadt in Lucania oft Calabren, daer de roosen tweemael tsiaers wassen. margenoot† Oebali, stadt in Calabrien, van de Oebaliers ghesticht. margenoot‡ Coricos, stadt in Oeriken, van den Coricschen rustmoedighen ouden Boer. margenoot* Ronsard verhaelt dit in sijn Salaet aen Amadis Iamin, in sijn Poëmen, 3. Tome, 4. Boeck.. margenoot† Genoegen gaet boven rijckdom. margenoot‡ Winter beschrift. margenoot† Juppiter jonck zijnde was van den Byen ghevoedt, gaf den Byen daerom gaven. Ander seggen door twee Nymphen, Amalthea en Melissa, met honich en Geyte-melc. Ander van Nachtegalen en een Geyte ghevoedt, dussche cluchten chieren veel gheslachten, als Romul en Reem van Wolvin: Sibele van Leeuwen: Esculaep en Cyrus van Honden: Telephus van Herten: Semiramis van Vogels en dierg'lijcke voedingh. margenoot‡ Cureten is volc in Creten, die int Dicteesche gheberght' Jovem voeddden. margenoot# Nectar der Goden soeten dranck hier voor t'beste honich. margenoot† Hommels zijn Byen sonder strael, anders seem roovende, selfs gheen makende. margenoot‡ Van den grooten vlijt der Byen. margenoot# G'lijcknis. margenoot* Cyclopes voortijdts een volck in Sicylien. margenoot† Ethna eeuwich brandenden bergh in Sicylien. margenoot# Cecropsche Byen de Byen van Athenen oft Attica. margenoot# Waer van sy wasch en honich maken. margenoot# Der Byen ghelijcke ordens en geschichtheyt. margenoot# Van hen weerwijsheyt en vernuft. margenoot# Gh'lijcknis. margenoot# Byen paren noch baren niet. margenoot† Quirites borgers van Room onder Romulo die Quirinus hiet. margenoot‡ Hoe lief hen den Honich is. margenoot# Den ouderdom der Byen. margenoot* Wat grooter eer sy hen Coninck doen. margenoot# Hydaspes, Vliet in Medien. margenoot# Den liefde tot den Coninck. margenoot# Dit waren eenige wijsgiere ondersoeckers der natueren. margenoot# Dingher oorspronck en eyndt. margenoot# Van de Byen te slaen. margenoot‡ Taygete een der Pleyades, gaet op int begin van Mey, ende gaet onder in october als Piscis comt. margenoot* Hoe fel sy stralen, en laten lijf en strael in de wonde. margenoot# Van den Byen te helpen, en van ongedierten te beschermen. margenoot# Minerva haet Arachne de spin. margenoot# Teyckens der Bye sieckten. margenoot# Sterfte der Byen. margenoot‡ Den Byen te meesteren en te spijsen. margenoot* Galbanus, Herst oft Gom, dat in Syrien aen struycken wast. margenoot† Psythi druyven en Cecropschen thijm seer goeden Grieckschen wijn en Thijm. margenoot‡ Amellus flos. margenoot* Espergoutte, Paddeblomen, Sterrencruyt. margenoot† Mella, Vliet in Vranckrijc, daer dit cruytt veel wast. margenoot† Aristeus, uyt Arcadien. margenoot# Canopus Egyptsche stadt, van Alexandro Pelleo ghesticht. margenoot# Van een Byehoedich volck in Egypten. margenoot# Den vondt en wete om groote menichte van Byen t'seffens te teelen. margenoot† De clucht van Aristeus, Apollons en Cyrene Nymphen soon. margenoot‡ Tempe een lust-dal in Thessalien. margenoot* Peneus een Vliet daer in oorsprongich by den bergh Pindo. margenoot# Kristel claegt aen sijn moeder van sijn verloren Byen. margenoot‡ Thymbreeusch Apollo nae de meniche van watermunt die in Phrygien wast, ghenoemt. margenoot# Mileten Asie stadt. margenoot† Phasis, Vliet in Asien. margenoot‡ Lycus, tusch Asien en Bithynien. margenoot* Enipheus in Thessalien. margenoot† Tyber en Arno in Italien. margenoot* Hypanis, Vliet in Indien. margenoot† Eridanus de Pau, Vliet in Italien, heet guldhoornich, om dat sijn twee oevers met schoon Steden zijn verciert. margenoot‡ Stiersch aenschijn, om dat hy stroomende Stiersch geluydt naebootst. margenoot† Te Panchaia wasset Wieroock, welck op den Altaer brandde. margenoot‡ Hier noemt den Poeet een wijse van eenen kroes Carchesium, alleen den Griecken bekent. margenoot* Meoniwijn is Lydische wijn. margenoot† Oceaen de Zee, oft de Zee-Godt. margenoot‡ Vesta het vyer. margenoot* Carpathos een Eylant by Creta, teghen over Egypten. margenoot† Pallene een stadt in Arcadien. margenoot‡ Nereus, Oceanen en Thesis soon, Godt der Wateren. margenoot# Zee-kalvers oft Zee-honden. margenoot† Ambrosia, seyt Plin. lib. 28. cap. 4. zijn verscheyden, cruyden: doch t'oprecht schiet een stam dry palmen lanck al dicht vol tackskens, en t'derde minder als sijn wortel: t'cruydt g'lijct ruyte, onder aen den stam wassen cleyne wijnsmakighe druyfkens: de Poëten noement Goder, en Goder peerden, spijse. margenoot# Cyrene onderwijst haer soon Aristeum, Proteo te vanghen. margenoot† Sirius is des grooten Hondts gestert. margenoot‡ Beschrift der Somerhitte. margenoot# Aristeus vangt Proteum. margenoot† Dryader Choor, een gheselschap Boom-godinnen, met Encidycen g'lijckjarich. margenoot‡ Rhodope en Pangeus berghen in Thracien. margenoot* Rheso, landtschap daer Mars heerschapt, of daer hy oorspronck, of opghevoedt is van den Coninc Rheso. margenoot† Hebrus, Vliet in Thracien. margenoot‡ Orithya van Athenen die Boreas ontschaecte. Metam. lib. 6. margenoot* Χελιν: Testudine, om dat de Liere of Luyt van de Schiltpadschelp oorspronckt. margenoot† Orpheus gaet in d'Hell' sijn huysvrouw' Euridycen soecken, en singt aldaer. margenoot‡ G'lijcknis. margenoot† Cocytus eenen Hell' poel. margenoot‡ Styx een vergiftsche borne in Arcadie, welcke de Poëten in d'Helle versieren, beteeckent droefheyt. margenoot* Lethes een Hell'-vliet is vergetenheyt, aenwijsende dat die doot zijn alles vergeten hebben. margenoot† Eumenides zijn de dry Hell'-rasernijen, te weten Alecto, Tisiphone, Megera. margenoot‡ Cerberus den dryhooftschen Hell'-hont. margenoot* Ixion die Iunonem ter oneer versocht was aen een draeyradt in d'Helle ghequelt. margenoot† Euridyce Orpheo gegheven, verliestse andermael. margenoot# Euridice vliecht heen. margenoot# Orpheus mocht niet meer in d'Helle. margenoot† Orpheus weent stadich. margenoot‡ Strymon Thraci vliet. margenoot* Philomela den Nachtegael. Metam. Lib. 6. margenoot* Bluts is sonder pluymen. margenoot† Venus Vrijage-Godin. margenoot‡ Hymeneus, Godt der Bruyloften. margenoot‡ Tanais een Vliet grentsende t'Europsch en Asisch Tartarijen, comt van t'Ripheesche gheberght'. margenoot* Cicones volck by Hebrum, Vliet in Thracien. margenoot† Orpheus wordt verscheurt. margenoot‡ Eagrus Orphei vader, of een Vliet waer uyt de Heber spruyt. margenoot* Proteus, sijn vertel voleyndt, springht in de Zee. margenoot# Napee zijn Borne-Godinnen. margenoot# Hoe Aristeus moest offeren. margenoot# Monstrien een gedrocht oft wanschepsel. margenoot‡ Byen uyt de dooder Ossenbuycx voortcomende. margenoot# Den Poeet eyndicht, verhalende wanneer en waer hy dit ghedicht heeft. margenoot* Napels, hiet eerst Parthenope, was soo ghenoemt nae t'graf van Parthenope een der Syrenen, was gesticht van den Chalciden oft Cumenen.

Vorige Volgende

Bucolica en Georgica, dat is, Ossen-stal en Landt-werck

Het vierde boeck.

Inhoudt.

Over het gehele werk

organisaties