Bucolica en Georgica, dat is, Ossen-stal en Landt-werck

[p. 91]

Tweede boeck.

Inhoudt.

Hoe Bacchi gaef men rijcklijck doet beclijven,
T'gheboomte groen hoe planten, waer, wanneer:
En hoe nien poott in stam de greffi teer,
Wordt hier gheleert: oock t'queecken der Olijven.

[p. 92]

 

VVan t'Landt ghebouw en Hemels clare dinghen

 

^#Heb ick verhaelt tot hier: nu sal ick singhen,

 

O Bacch', u werck: en oock t'gheboomte groen

 

Hier by het traegh' Olijf ghewas oock doen,

 

^#O Lenee, want van uwer ghenaden

 

Ist hier al vol, t'veldt bloeyd u schoon vol bladen

 

In desen Herst: der wijnsnijdighen boordt

 

Staedt vol en schuymt, hierom wilt comen voort,

 

^#O Vader ghy Lenee, en wilt uyttrecken

 

V brooskens snel, en oock met my bevlecken

 

V schenen naeckt in den Most-kuypen hier.

 

Natuer voor eerst is sulck in haer bestier,

 

^#Als dat sy teelt gheboomt' in aert verscheyden:

 

Want som van selfs opwassen en verspreyden

 

Sich sonder dwanck of Menschen hulp alom

 

In velden wijdt en lancx de Vlieten crom

 

Als sachten geil, en taeyen brem, midtsgaders

 

Oock den Poplier en Wilghen wit van bladers.

 

T'gheboomte som wast van ghepotte zaet,

 

Castagnelaer die groeyend' hoogh op gaet,

 

En Mispelaer, die Juppiter ter eeren

 

Mwet sijn groot loof doet groent' int bosch vermeeren,

 

En Eyck' den boom, die van het Griecx geslacht

 

Een Gods gheheym in weerden wordt gheacht:

# Voorstel.

# Aenroep.

# Lenee is Bacchus.

# Van der Boomer verscheyden oorspronck ende uytspruytsel.

[p. 93]

 

Wt boomen noch van wortels voort gheresen

 

Comt een dicht Wout, den Kerslaer een van desen

 

Is, Olm oock den Lauwer van Parnas

 

Noch zijnde cleen, hy voeght sijn teer ghewas

 

Dicht onder schaeu sijns moeders groot beneden.

 

Natuer heeft eerst ghegheven dese zeden,

 

Waer door elc Wout en spruyte groent met spoet,

 

Soo van ghelijck elck heylich Bosch oock doet:

 

Meer wijsen zijn wel noch, die in voorstonden

 

Self door t'gebruyck d'ervarenheyt heeft vonden.

 

D'een spruyten sneedt af van teer moeder stam,

 

Stack die in d'aerd': en d'ander stammen nam,

 

En leydes' in, of spleet in vieren palen

 

Aen d'eynde scherp, en liets' in d'aerde dalen:

 

^#T'zijn Bosschen noch die staen en wachten om

 

Te draghen eens des Wijngaerts tacken crom:

 

Dit booms plantsoen te hebben oyt begeerde

 

Sijn woortel oock, daer toe sijn eyghen aerde.

 

Gheen wortel doch begeert niet som geboomt,

 

Den snoeyer poott de loten onbeschroomt.

 

Dat meer is, spruytt den wortel der Olijven

 

Wt een dorr' hout ghesplet om bet beclijven,

 

Het welck doch is om hooren vreemdt verhael.

 

^†Verand'ren sien wy tacken menich mael

 

Van eenen boom in andrens, dat den ghenen

 

Tem-appels draegt, die peeren droech voorhenen:

 

Cornelt-boom, die steenich is, men staen

 

Oock siet somtijdts met pruymen root ghelaen.

 

^‡Hierom wel aen, O Boeren, wilt nu leeren

 

Den aert elcx booms: doet wilde vrucht verkeeren,

 

Door u ghebou in tem, laett ligghen t'lant

 

Niet sonder vrucht, t'is nutsaem dat men plant

 

Ismara Bergh met Wijngaert, en den grooten

 

^*Taburum oock, al vol Olijfs te pooten.

 

En,^†o Meceen, te recht ons eere ghy,

 

En t'meeste deel van ons vermaertheyt vry,

# Den Olm.

† Dat men boomen en vrucht verandert met enten.

‡ Vermaen aen den Boeren van planten en bouwen.

* Taburmus bergh in Campanien t'Rijck van Napels.

† Aenroep tot Mecenam.

[p. 94]

 

Weest oock by my, den arbeydt nu begonnen

 

Te voeren uyt, u hulpe wilt my jonnen,

 

In wijde Zee maeckt vlugsche zeylen licht.

 

Niet dat ick wensch het al begrijp' mijn dicht,

 

^#Dat waer te veel, al had ick hondert tonghen,

 

En monden oock soo veel, jae onbedwonghen

 

Een ijser stem: doch comt, doet my bystandt,

 

Strijct af van boort, wilt van den naesten strandt

 

In handen doch des aerdtrijcx u beweghen,

 

K'sal met versiert ghedicht, noch met onweghen

 

Of langh begin niet doen vertoeven dy.

 

^#Die dinghen al die van selfs schieten vry

 

Wt d'aerde, zijn onvruchtich wel van wesen,

 

Doch comen vroom en willich opgheresen,

 

Want de natuer in d'aerd' is: doch yemant

 

Soo hy dees ent, of in t'gheoeffent plant,

 

Haest sullen sy den wilden aert af legghen:

 

Door veel ghebou, oock u niet haest ontsegghen,

 

T'zy tot wat aert of const ghy die bedwinght:

 

Ia t'vruchtloos spruyt dat uyt den wortel springt

 

Sal sulcx oock doen, van daer ghenomen gravent

 

Int open veldt: ist dat ghy't wel behavent,

 

Want t'hooghe loof en moeders tacken breet

 

Beduystren dat met schaeu, en doen hem leet:

 

S'ontvoetselend' alst wast, en uyt wil schieten

 

Sijn loof, jae doen verbrandend' hem te nieten:

 

^#Wat boom voort comt van een gheworpen zaet,

 

Wast traegh, beschaeut oock sijn naecomich laet

 

Geslacht, wiens vrucht sijn eerste sap vergetich

 

Bastaerdich wordt, jae snoo en niet wel etich:

 

Den Wijngaert brengt ooc snoode vruchten voort

 

Tot voghel roof alleen: oorsaeck men hoort

 

Tot yeder boom, om temmen, moeyt' t'oorboren,

 

En op de rij' die stellen in de voren.

 

Maer uyt den stam d'Olijf al beter wast

 

Wt ouden struyck: de Wijngaert die men past

# Romeersche spreeckwijse.

# Boomen van selfs wassende, zijn onvruchtbaer: doch canmense met enten en oeffenige temmen.

# Den boom die uyt zaet wast, wast traegh, doch crijght bastaerde vruchten.

[p. 95]

 

Gheleyt in d'aerd' om soo t'herspruyten groene,

 

^†Paphosche Myrth' harthoutich van plantsoene

 

Wast beter op: soo doet hardt Haselaer,

 

Ooc grooten Esch, en ^‡t'schaeu-rijc boom alwaer

 

Den crans af was van Hercules, midtsgaders

 

Oock d'Eyckelboom des ^*Chaonischen vaders,

 

Oock Palm hoogh, en Denne boven dien,

 

Die al t'misval der Zee noch moet gaen sien.

 

Haeghappel-boom die rou is hier de loten,

 

^†Op worden wel ghegreffijt van de noten:

 

D'onvruchtich boom Andoren wel ghenoech,

 

Vroom appels, oock Castagner buecken droech:

 

Esch in de haegh van Peerbloessems bestreken

 

Is wit gheweest, de sogghen quamen breken

 

Den Eyckel oock wel onder Yepen wis.

 

^‡Des entens wijs' al niet eenvoudich is,

 

Want daer te mids van t'bast doorbreken knoppen

 

Den teeren rock, daer booren oock en stoppen,

 

Weer d'Enters t'gat met ander boomer spruyt,

 

Die wassen leert te vochter schorssen uyt

 

Botloose stam, wordt oock wel somtijts weder

 

Ghesneden af, men maeckt van boven neder

 

Een scheur int hout met beytels diep, alwaer

 

Men dan in doet de greffi groen vruchtbaer:

 

Daer comt seer corts een boom ooc uyt becleven

 

Met vruchtbaer schoon en g'lucsaem tacx verheven

 

Ten Hemel toe: waer door den eersten stam

 

Verwondert is, dat hy op hem vernam

 

Nieu blat en vrucht (sijns aerts niet zijnde) rijsen.

 

^*Het wassen oock al op verscheyden wijsen

 

Sterc Yep, de Wilg, de Loot', Idaens Cypres:

 

D'Olijven vet, oock onderscheydt is des

 

In der ghedaent', als rondt, lanck en volcomen,

 

En bitter oock van besen: oock en comen

 

Al over een niet d'appelboomen of

 

^† Alcinoensch bosschagt' en vruchtich hof:

† Paphos, stadt in Cypren, van waer de Myrth' Veneri toeghewijt.

‡ Hercules crans was abeel, wiens bladers soo wit in de Helle verbranden.

* Chaonischen vader was Iuppiter, wien d'Eycke toeghewijt.

† Van wilde onvruchtbaer boomen te greffijen.

‡ Van verscheyden enterswijse.

* Verscheyden aert van Boomen wasdom, gedaente en wesen, int enten t'onderscheyden.

† Alcinous Coninc van Pheaco, beminder der fruytboomen, boomgaerden.

[p. 96]

 

De Crustumsch oock de Syri peeren sullen

 

Niet eens zijn, noch die swaer de handen vullen.

 

D'selfd' Herftingh' oock niet aen ons stammen hanght,

 

Die plockend' af ^†Lesboschen snoeyer langht

 

Van Metymnasch wijnrancken: noch meer aerden

 

Zijn daer als Thaesch en ^‡Mareots wijngaerden

 

Wit zijnde, dees zijn nu in aerde vet,

 

In lichter aerd' oock ander varen bet:

 

Phythische druyf tot Bastaert is al nutter,

 

^*Lageos dun dees druyf sal haren nutter

 

Doen knicken t'hooft, ja stroncklen doen den voet,

 

De tongh oock zy ghebonden swaer zijn doet:

 

Ooc druyven peersch noch zijnder die vroech rijpen,

 

Ay in wat Dicht sal ick u oock begrijpen,

 

Rhetische? doch u niet soo hoogh en set

 

Als dat ghy met Phalarner wijnen wet.

 

Daer zijn seer sterck' Ameesche van gelijcken,

 

Daer ^†Tmolus, ooc ^‡Phaneus Coninc wijcken

 

Selfs moeten voor: dan isser noch de cleen

 

Argitis druyf, waer teegh mach wedden gheen

 

Saprijc, als veel jaer duerich: maer van ^*Rhoden,

 

O Druyve ghy, in tweedst' gherecht den Goden

 

Zijnd' aengenaem, k'en mach u niet slaen swijck:

 

O Bumastsch', oock gheswollen en ghelijck

 

Koey-spenen, maer t'ghetal is onghemeten:

 

^†Gheslacht als naem, of welck se zijn te weten:

 

Daer light niet aen, die't al begrijpen sou,

 

Die dede recht als of hy weten wou

 

Hoe menich zant in Lybi Zee verheven

 

Door Westen windt moet heen en weder sweven

 

Of als Oost-windt den Schepen doet aenval,

 

Hoe veel dat dan ^‡Ionische golven al

 

Ten strande-waert ghedreven worden jachtich.

 

Om alle dingh voortbrengen ooc niet machtich

 

Is yeder grondt: de Wilghe wast in Vliet,

† Lesbos Eylant in de Zee Egee, daer in de stadt Metymna, Mareotes, een deel van Egypten.

‡ Verscheyden aert van druyven en wijnen.

* Lageos, dees druyfs wijn treckt door't lijf tot in de aderen.

† Tmolus, bergh in Lybien.

‡ Phaneus, haven van t'Eylandt Chio, van den Coninck Phareo ghemaeckt.

* Rhodus Eylandt van Lycien.

† Oneyndelijck ghetal der wijnen.

‡ Ionische Zee is een deel der Adriatische.

[p. 97]

 

In Poelen dicks den Els oock soo men siet:

 

Den steghen Bueck die wast in steenen berghen,

 

Den Myrth' verblijdt hem met de stranden ergen:

 

Wijngaert voor t'lest lieft open heuvels, maer

 

Den Yep bemint het Noordt en t'coud' eenpaer.

 

Siet s'Werelts ooft uytcant, van waer dat wonen

 

^#D'Araben tot t'gheschildert volck Gelonen:

 

D'aerd is daer ooc door bouwers hant getemt,

 

En t'landt bedeelt elck met sijn boomen vremt.

 

Indi' alleen brenght voort swert Eben wichtich,

 

Savet alleen t'hout hebben Wieroock drichtich.

 

Wat sal ick dy van Balsem segghen oock,

 

De welcken sweert uyt hout van goeden reuck?

 

En botten van Brisil-hout altijdts bloeyend'?

 

Van Bosschen oock in Ethiopi groeyend'?

 

Wit zijnd' altijdt van sachte wol? Hoe dat

 

^#De Seres daer afkammen van het blat

 

De dunne wol? Wat bosschen oock van deghen

 

Indi voortbrenght, naest aen de Zee gheleghen,

 

Waer pijlen gheen gheschoten uyt den boogh

 

Te boven gaen die boomen wonder hoogh,

 

Daer doch dat volck niet met den aenghenomen

 

Pijlkoker traegh is, maer snel uytghenomen.

 

T'landt Meden brengt droef sap van bitter een,

 

Doch appel goet en g'luckich, wantter gheen

 

Is boven hem in deuchden of ghesonder,

 

Die beter helpt als wree stijfmoeders onder

 

Den dranck vergift ghemenghet hebben loos,

 

Iae giftich cruyt, en toover-woorden boos,

 

Want t'swert fenijn verjaeght en drijft al desen

 

Ten leden uyt: seer groot is selfs gheresen

 

Den boom, en hy ghelijckt den Lauwer oock,

 

Iae waert dat hy gants anders niet en roock'

 

Hy waer hem self: met winden gheen sijn bladen

 

Hy vallen laett, oock houdt hy wel gheladen

 

Sijn bloessems vast: daer Meders quaden aem

# Gelonen, een volck in Schytien.

# Seres een volck naest t'somer Oosten, geleghen daer veel boomwol wast.

[p. 98]

 

En monden stanck med' heelen, jae bequaem

 

Ghenesen sy daer med' d'amborsticheden.

 

Maer nochtans, noch de bosschen al van Meden,

 

(Een seer rijc lant) noch die schoon ^†Ganges vliet,

 

Noch ^‡Hermus oock goutsandich moghen niet

 

Om eer en prijs met Itali ter banen

 

In wedspel treen,^*Bactranen, Indianen,

 

Noch oock gheheel ^†Panchai', al is dat lant

 

Wel vet met al sijn Wieroock draghen: want

 

Itali heeft noyt omgheleydt de Stieren

 

(Die door de neus uytblasen vlam en vyeren)

 

^‡Tot het ghesaey der tanden van het Dier

 

Hydr' alderwreedtst': t'ghewas en heeft ooc hier

 

Ghegrouwelt niet van al de stormhoeden

 

En spiessen dicht des krijchsvolcx fel int woeden.

 

Maer hooren goed,^*Massijcke Bacchi vocht,

 

Heeft hier vervult de plaets' als uytghesocht.

 

T'Itali oock Olijven en het Vee

 

Besitten al de ruymt' int wijd' int bree:

 

T'krijchprachtich peert hem ooc uyt desen lande

 

Int veldt begheeft: den Stier de groot' offrande,

 

O^†Clitumn', al met t'heylich water dijn

 

Begoten oock de witte kudden zijn,

 

Al menichmael van hier de Roomscher zeghen

 

Schou-spelen schoon gaen brengen en beweghen

 

Opt Capitol ter Goder kercken claer.

 

^‡Den Lenten-tijt geduert hier tgantsche Iaer,

 

T'is somer hier, alst elder is cout winter,

 

T'vee twee maels Iaers hier draegt, tweemaels men vinter

 

Nieu boomvrucht t'Iaers: geen Tygers fel verwoet

 

En vindt men hier, noch treede Leeus gebroet.

 

T'ellendich volck om ougsten uyt ghetoghen

 

Wordt hier niet door fenijnen boos bedroghen:

 

^* Hier schobde Slangh' ooc groote krincken geen

 

Lancx d'aerd' en trect, noch wringt haer niet in een.

† Ganges, vliet in Indien.

‡ Hermus, vliet in Meonien.

* Bactra, lant en stadt in Schytien.

† Panchaia lant in Persen, van den Coninck Pancheo so ghenaemt.

‡ Den lof van Itali.

* Massijcke wijn, dat is van Campani, na den bergh Campano in Italien.

† Clitumne, vliet in Pharisco by Mevancam.

‡ In Itali ist altijdt Lenten: en somer als elder winter is.

* In Itali zijn geen soo groote schobde Slanghen als in Indien, Afrieken of Egypten.

[p. 99]

 

Doet hier so veel schoon steden by, en wercken

 

Constbaer gewrocht, so veel en schoon t'aenmercken

 

Op een ghehoopt al Borghen hier int landt,

 

De clippen doorghebroken met der handt:

 

Hoe Vlieten oock van onder d'oude mueren

 

Doorloopen heen. Sal ick ter avontueren

 

Vertellen oock, hoe dat de Zee weerzijds

 

Soo boven aen als onder aen altijdts

 

Itali comt met soute vloet bespoelen:

 

En hoe dat heeft soo veel schoon soete poelen,

 

V ^†Laci doch de meest, en oock, o dy

 

^‡Benace, welck soo golft en ruyst of ghy

 

Self waert een Zee: of sal ick oock verhalen

 

De Havens, al het toeghestopt bepalen

 

Des poels Lucrin': en hoe de Zee verhaest

 

Haer gramschap toont, en int aenstooten raest

 

Ter zijden lancx het ^*Iuli water henen:

 

En daer oock stort den Zeebrant van Tyrrhenen

 

In d'hoofden van Avernen met ghewelt?

 

Itali Beecks oock silverdrichtich stelt

 

Ehren ten toon, en t'koper in der aerden,

 

T'heeft gh'overvloeyt van gout, t'heeft hoogh van waerden

 

Gheslachten nu der Mannen cloeck vol deucht,

 

^#De Marsos oock, daer toe Sabelsche jeucht,

 

Liguurs ghewent swaer ongemack verdragen,

 

De Volscen cloeck die spits gheweer ooc dragen:

 

Itali heeft de Decios niet bloot,

 

T'heeft Marios en den Camillos groot,

 

Vroom Scipions ten krijgh verhardt onwinlijck

 

Al voort ghebracht: daer toe oock u seer minlijck,

 

O Cesar, ghy die d'aldermeeste zijt,

 

En zijnd' een cloeck verwinder nu ter tijt

 

In den uytcant van Asi, daer den blooten

 

Indiaen keert van die Romeynsche sloten.

 

^†Saturni grondt, ghegroet zijt, voeder van

† Lacius den poel by de stadt Com.

‡ Benacus poel in Itali.

* Juli Cesar had de Zee afghesloten van den poel Luccino, waerom hier Juli water.

# Edeldom van Itali.

† Itali heet Saturnia, van Saturno, dieder hem hielt uyt den Hemel, dat is uyt Creten van sijn sone verdreven.

[p. 100]

 

D'aerdvruchten, ooc van menich cloec fraey man,

 

Ter eeren dy begin ick nu al dinghen

 

Van ouden lof en conste voort te brenghen,

 

Bestaende nu de heyl'ghe Bornen licht

 

T'ontsluyten oock te singhen een ghedicht

 

Op sijn ^†Ascreusch, doch in Romeynsche steden.

 

Hier ist nu plaets te schrijven aert en zeden

 

^‡Der aerden recht, wat cracht, wat verwen al:

 

Iae wat natuer t'gheen' mer in zaeyen sal.

 

T'verblijden sich onvoeghelijcke gronden,

 

Voor eersten oock de heuvels quaet bevonden

 

^#Vol magher cley, ghekeyt en hagich met,

 

T'Palladisch bosch van langh-gheduerich vet

 

Olijf ghewas: waer van ghetuyghnis gheven

 

D'Olijven wildt die veel daer zijn becleven.

 

^#Maer vetten grondt met t'soete vacht ghelaeft,

 

En tloofrijc veldt met vruchtbaer gront begaeft,

 

G'lijck wy sulck dicks van bergh in hol dal sagen

 

Daer vlieten af van hooghe clippen plaghen

 

Al soetkens veel te loopen, en eenpaer

 

Med' brenghen een g'luckich Rijm aldaer:

 

Iae recht een veldt dat light ghehelt na Zuyden,

 

Vol cromme ploegh ghehaette varen cruyden:

 

Dit sal u nut om in te planten zijn

 

Wijngaerden vroom, milt-vloedich al van wijn:

 

Dit druyven veel en wijnen gheeft ghehuldich

 

Sulck als wy op in schalen offren guldich,

 

Als d'Elphen-pijp den bollen ^†Tyrrheneer

 

Gheblasen heeft voor den Altaers, wanneer

 

In schotels vlack wy soo ons offerhanden

 

Al roockend' doen met warm inghewanden.

 

^‡Maer soo ghy sin op groote Vee meer slaet,

 

Of dat ghy oock nae t'Kalver voeden staet,

 

Oft wilt gesaey-versengend' Geytkens houden,

 

Soo moet ghy gaen en soecken dichte Wouden,

 

Of landen verr' ontrent dat wel versaett

† Ghelijck Hesiodus Ascraijt van t'lantwerck sanck.

‡ Verscheydenheyt der aerden.

# Magher steenich lant goet voor Olijven.

# Vetten gront om Wijngaert.

† Tyrrhener nae de Zee, tusch Spagnen en Itali, een Thuscaner.

‡ Waer men groot vee, ooc Kalvers en Geyten hoeden sal.

[p. 101]

 

Tarenten: Iae vry 't ghenoeghen laett

 

Een weyde goet, en een landouw' soodanen

 

Als in een Vliet groen-cruydich, witte Swanen

 

^#Voedend' verloos t'ong'luckich Mantua:

 

Waer bornen claer, noch gras ontbreken: ja

 

En alsoo veel Driftbeesten groot afknaghen

 

En scheeren kael in langhe Somer-daghen,

 

Dat brenght van nieus weer voort in die landou

 

In corten nacht den couden vochten dou.

 

^#Swartachtigh' aerd' en onder t'inghedruckte

 

Ploeck-couter vet, grondtrottich alst gheluckte,

 

Alsulcke wy al ploeghend' sochten oyt

 

Voor d'alderbest om terwe: gh'en hebt noyt

 

Van effen landt, dan van sulck sien den traghen

 

Vrechtbeesten gaen naer huys met meerder wagen:

 

Of van wat grondt, den ploegher zijnde gram

 

Ghewonnen uyt heeft menich boomer stam,

 

En uytgheroeyt de Bosschen, want sy waren

 

Onvruchtich al van over langhe Iaren,

 

De woonsten oudt der voghels op den top

 

^#T'saem uytgherockt met wortels: doe hoogh op

 

T'ghevoghelt' vloogh, en liet daer al sijn nesten,

 

Dien grondt om graen te zaeyen is den besten.

 

Maer t'kouter crom na dat in schralen gront

 

Is inghedruckt, wordt d'aerde wit terstont:

 

Want heuflich lant sijn drijf-zant dorr' en schralijc

 

Voor Honich-byen can schier verleenen qualijck

 

Canneel-cruyt laegh, noch selfs ooc Roosmarijn.

 

Den Tuf-steen rou, Crijt-gronden ooc, welc zijn

 

Van t'swerte Dier de Water-slangh' doorgeten,

 

Ontsegghen selfs den ander landen eten

 

En soeten cost den Slanghen, jae noch min

 

Selfs holen crom om hen onthouden in.

 

^#Een aerde welck uytblaest al dunne roocken

 

Verdwijnich haest, jae trecket vocht beloken

 

Tot haer, en gheeft van haer wan sy wil ras

# Hy loest sijn Vaderlantsche weydinghe.

# Swarte rottighe vette aerde de beste om Terwe.

# Wighe roeyde bosscher of boomgaerder, nieu aerde de beste.

# T'landt daer misten uyt optrecken is seer goet.

[p. 102]

 

Haer self altijdt becleedt met haer groen ras,

 

Welck t'ijser niet en quetst door roest rousoutich,

 

Dy d'olmen sy met Wijngaerts blij sachthoutich

 

Doorbreyden sal, s'is oock Olijf vruchtbaer:

 

Al bouwend' sult ghy ondervinden haer

 

Te draghen vrucht al veel den beesten huldich,

 

En datse sal t'crom houter lijden duldich:

 

Sulck' aerde ploeght t'Rijck Capua oock t'lant,

 

Welck light den top Vesuvi aen den cant:

 

De ^#Clanisch' oock die altijdts den onrijcken

 

^‡Ascreers meest ontrouwich verong'lijcken.

 

Nu sal ick dy de wijsen maken condt

 

Hoe ghy wel haest sult kennen elcken grondt,

 

Indien ghy vraeght of d'aerd' al boven maten

 

Is dun of dick, want d'een om kooren laten

 

In zaeyen is meer jonstich, d'anders vrient

 

Is Bacchus meer: maer dicht' aerd' altijts dient

 

^#Cereri bet: de dun Egeo om rijpen

 

En wassen bet: Alvooren ghy begrijpen

 

Een plaetse sult met ooghen die herd zy,

 

^#Doet graven daer een put, den welcken ghy

 

Sult vullen dan met die self d'aerde weder,

 

En t'boven-zant met voeten treden neder:

 

Ghebreeckter zant, soo n'is den grondt niet vet:

 

Maer magher heel, en sal oock dienen bet

 

Tot beesten weyd', en om opqueecken spoedich

 

Den wijngaert groot wiens vocht is nut en voedich

 

Maer weyghert d'aerd' in haren put t'hergaen

 

En overschiett, daer suldy by verstaen

 

Dat dichten grondt te zijn, verwacht ooc buyten

 

Nae ploeghen daer, al grove sware cluyten

 

En rugghen dick: hierom die aerde van

 

Sulck landt doorclieft met stercke beesten dan.

 

^#Maer aerde brack die bitter heet te wesen,

 

Iae tot der vrucht onsalich: want men desen

 

Grondt met den ploegh niet can ghetemmen siet,

# Clavius een Vliet in Campania.

‡ Ascree stadt in Campania.

# Egeus is Bacchus.

# Hoe men d'aerde proeft en kent.

# Brack' aerde onnut voor vruchten en wijngaerts.

[p. 103]

 

Des Wijngaerts aert noch d'appels namen niet

 

Hy en behoudt in wesen: dus om proeven

 

Of hy sulck is, zijgh-korven sult behoeven

 

^#Van wissen dicht: jae neemt de cleensers van

 

Kaes-parssen uyt beroockte daken dan,

 

Laett d'aerde brack hier in ghedaen met soeten

 

Bron-water zijn, en treden stijf met voeten:

 

Met druppels groot het water suldy sien,

 

Dan zijghen af en loopen uyt de tien,

 

De bitter smaeck de waerheyt sal oorconden,

 

En quellen stracx den proevers droeve monden.

 

Oock in dusdaen een wijse leeren wy

 

^#Of d'aerd' is vet, want gheentijdt scheydet sy

 

Wechwerpend' haer met handen, maer hangt even

 

Den vinghers aen als peck taey int aencleven.

 

Vocht' aerde voedt al meerder cruyden, doch

 

Al blijder dan sy wel behoeft: maer och

 

^#Dat sy my niet te vey zy noch te machtich

 

Haer en vertoon in die eerst' aren sachtich:

 

Swaer aerde door haer eyghen swaerte melt

 

Al swijghend' haer, de licht' oock sulcx vertelt,

 

^#T'is door t'gesicht ghereedt wel t'onderscheyden

 

Wat bruyn aerd' is: of verwen meer verscheyden.

 

Maer t'schadich t'coud' is t'ondersoecken swaer

 

Den rooden Denn en Yepen hinderbaer,

 

Of swerte Clijf ghetuyghen te som stonden

 

De plaetsen waer men heeft de coude gronden.

 

Dit al ghemerckt nu zijnd', aendachtich zijt

 

Volcom'lijck wel te vooren langhen tijt

 

Te koken t'landt met voren en met sloten,

 

^#Te snijden door de berghen onverdroten,

 

En teghen t'Noordt de cluyten toonen bloot

 

Eer t'bly geslacht der Wijngaerts ghy int schoot

 

Der aerden leght: best Ackers die wy vinden

 

Zijn daer d'aerd' is door couden rijm en winden

 

Wel doorgherot: en waer een die sterck delft

# Hoe men soute aerde proeft.

# Waer aen men vette aerde kent.

# Vey is malsch.

# Aerde by ghewicht en gesicht t'onderscheyden.

# Door t'lant voren en grachten te maken.

[p. 104]

 

T'vermoeyde landt al vast omkeert en welft:

 

Maer Boeren cloeck die niet als luy vermijden

 

De wachter vlijt, voorsoecken t'allen zijden

 

^#Een g'lijcke plaets' soo van natuer en grondt,

 

Te weten g'lijc daer t'jong plantsoen eerst stondt

 

Ghequeeckt, en daert nu zijn de groot bedeghen

 

Verplant oock wordt op dat in ander weghen

 

Sijn moeder stracx verwisselt niet en kent:

 

Dat meer is, hoe t'plantsoen oock stont gewent,

 

In t'queeckery sy s'Hemels aensien mercken

 

Op t'schorss', op dat alwaer in d'eerste percken

 

Elck boom, of oock wijnstock gheleden heeft

 

De Zuyder hitt', en wat ruggh' aenghecleeft

 

Den Noordtschen pool, sulcx int verplanten kennen,

 

‘En stellen t'boom als eerst, soo veel t'ghewennen

 

‘Tot eenich dinck can baet en voordeel doen

 

‘Van eersten af in jonghe Iaren groen.

 

^#Oft beter is op heuvels Wijngaerts setten

 

Dan vlack op veldt, wilt eerst daer wel op letten

 

Op t'vette landt t'dick planten niet en swicht,

 

Te min en draecht niet Wijngaert staende dicht.

 

Maer heuvel grondt met hooge bergs opgangen

 

Daer moet ghy doen nae ordenings belanghen:

 

V stammen stelt dat sy recht op de steeck

 

Wel over een al comen in een reeck:

 

Ghelijckerwijs in grooten crijgh verspreyden

 

^#Sijn krijghs volc pleeght tlang legioen verscheyden

 

Slach-oordens staend' int veldt bereyt tot strijdt,

 

Daer van den glants des corers breedt en wijdt

 

Al d'aerde blinckt, daer sy nochtans malcander

 

Noch grousaem niet bevechten, maer sijn wander

 

Twijfflachtich Mars tusch wapen dwalich maect.

 

V stammen stelt op maet' also gestaeckt

 

In ganghen g'lijck: niet dat alleen sal voeden

 

Sulcx door t'aensien den ijdelen ghemoeden:

 

Waer ghy hebt dan elcx Wijngaerts aert by een,

# Hoe men plantsoen verplanten sal.

# Te mercken oft beter is op heuvels of int laegh Wijngaert teplanten.

# Den Wijngaert op rijen en ganghen te stellen als een slachoorden.

[p. 105]

 

Elck ranck haer dan verbreyt wijdt int gemeen.

 

Ghy vraegt misschien hoe diep te zijn behoeven

 

De putten. Doch ick soud' in cleene groeven

 

^#Den Wijngaert wel betrouwen durven: maer

 

In d'aerd' al diep den boom: den Mispelaer

 

Bysonder, welck soo hooght en Hemel boven

 

^#Den top hy streckt, sijn wortels ooc verschoven

 

Soo diep hy doet ter hellen strijcken af:

 

Den winter, noch gheen windt, noch regen straf

 

Hem trecken uyt, hoe seer sy hem beswaren,

 

Blijft onbeweeght en duerend' al veel Iaren:

 

Hy overwint veel menscher levens tijdt:

 

Te mids ghestaen laet hy oock breedt en wijdt

 

Sijn armen sterck een schaeu seer groot verwecken.

 

^#Dijn Wijnberg laet na Wester Son niet strecken.

 

Gheen Haeslaer plant ooc onder wijngaerts yet.

 

Breeckt ooc t'geboomt' sijn hoogste topkens niet,

 

^†‘Ter aerden moet so groot een liefd' beclijven:

 

Met plomp mes quetst gheen plant: oock wild' Olijven

 

^‡Stam onder dijn geboomt' en steeckt niet: want

 

Dicks onachtsaem den Herders uyt der hant

 

T'vyer valt, dat eerst maer steelwijs sonder vlammen

 

Ligt onder t'schorss' die vet is, climt ter stammen

 

Ten laetsten op, den bladers hoogh gheraeckt,

 

En in de locht een groot gheruchte maeckt:

 

Iae t'gaet al voort hoogh tack en top verbernen,

 

T'stelt t'gantsche bosch met vlammen int verwernen,

 

En zijnde swert door pecksche duysterheyt,

 

Een roockwolck swert het in de locht verspreyt,

 

Bysonder wan een stormwindt comt rasen

 

En valt opt bosch en sterckt den brant met blasen.

 

Waer dit gheschiet, Olijf noch Wijngaert can

 

Niet uyt den stam van nieus herspruyten dan,

 

Al houdtmens' af, s'hergroeyen niet als gheerde

# Wijngaert ondiep, maer boomen diep te planten.

# Van 't diep wortelen der Mispelaers.

# Wijgaerts niet stellen teghen t'Weste.

† D'opperste scheutkens der boomen niet te breken.

‡ In Wijngaert noch Olijfgaert gheen wilde Olijven te planten om sorghe van brandt.

[p. 106]

 

Of jongh plantsoen van nieus doet uyt der aerde

 

Oock wild' Olijf onsalich onvruchtbaer,

 

Men oegster van slechs bitter bladers maer.

 

Geen raedsman ooc, hoe wijs hy zy met woorden,

 

Beweghe dy, dat ghy met windt van Noorden

 

^#Soudt open doen rouw' aerd', oorsake want

 

Den winter sluyt door couden vorst het lant

 

Al toe soo dicht, als dat hy niet wil gonnen

 

T'ghezaeyde zaet sijn wortel t'saem gheronnen

 

Te wassen in der aerden grondt ghevest:

 

Men plant altijdts de Wijngaerts alderbest

 

Als staende root den Lenten schoon met blomen,

 

^#Men weder siet den witten voghel comen

 

Den welcken gh'haett is van den slanghen lang:

 

Of weynich oock voor t'Herftsche cout aenvang,

 

Wan snelle Son noch niet gheraeckt met peerden

 

Den winter heeft, end' somer is sijn veerden.

 

Soo nut voor boom en bosscher groente soet

 

Den Lenten is, jae d'aerd' hy swellen doet,

 

^#En maect belust na t'baer-zaet: want al jeuchdich

 

D'almogend' locht den Vader daelt dan vreuchdich

 

Door reghens nut vruchtbaer in echten schoot:

 

En zijnde groot, oock met een lichaem groot

 

Hy dus versaemt voedt t'samen al de vruchten.

 

De telghen dan in onghebaende gh'huchten

 

Die clincken soet door voghels claer van stem,

 

En t'groote Vee herpleeght oock Venerem

 

T'som-daghen dan: Den voedtsamighen acker

 

Is mede gantsch door noodt van baren wacker.

 

^#De landen al den schoot met veye locht

 

Ontsluyten dan door Zuyde winden vocht,

 

Teer vocht is dan in alles overvloeyend',

 

En t'jeuchdich cruyt derf veylich hem al groeyend'

 

Begheven vry in die nieu Son alsdan:

 

Des Wijnstocx scheut is oock bevreest, niet van

 

T'Zuydt regen-windts opstijgen noch slachregen

# T'landt niet om te doen met de Noorden windt.

# In den Herft en Lenten plant men best de wijngaerden.

# In den Lenten Iupiter en Iuno, dat is de regens uyt de locht: maken d'aerde lustich, vruchtich en zaeyvaer, genomen uyt Homero..

# Veye locht is een vochte of groeysaem locht.

[p. 107]

 

(Die van Noordtoost met winden groot na t'plegen

 

Van Hemel stort ghedreven) maer s'ontdoet

 

Haer botten teer, en schiet haer bladers soet.

 

Ick g'loof oock niet dat in den tijdt voorhenen

 

Int eerst' begin des Weerelts schoon verschenen

 

Zijn daghen oyt van ander soet beloop,

 

T'was Lenten tijdt in al des Weerelts hoop:

 

^#Wt Oosten al des winters storm-winden

 

Die hielden op: die beesten eerst beginden

 

Te scheppen licht, en t'Manner herd gheslacht

 

Wt steen-gront t'hooft eerst boven heeft gebracht:

 

Doe Dieren wildt geschikt zijn in de Wouden,

 

En Sterren claer den Hemel in te houden.

 

Verdraghen selfs en souden ymmermeer

 

Niet moghen oock nieu schapen dinghen teer

 

Den arbeyt stuer, en gingh' alsoo niet sitten

 

Een groote rust tussch' t'coud' en tussch' der hitten:

 

Iae t'Hemels soet invloeysel soo het niet

 

Bevrijdde d'aerd' al van soo swaer verdriet.

 

Lancx d'ackers ooc wat ghy voor jonge spruyten

 

^#Indruckt, bestroyt met een vet mis van buyten,

 

Aendachtich oock met veel aerd' hen bedeckt:

 

Int graven oock daer puymsteen med' in treckt,

 

En schelpen vuyl, want t'water sal inzijghen

 

Daer tussch', en oock de dunne winden crijghen

 

Ingangh, en dan t'gheplant' alsoo ghetreft

 

Sijn jeucht, en gheeft tot wasdom t'eer verheft.

 

Nu zijnder noch die d'aerde vast toedrucken

 

Met steenen swaer voor t'slachregh'nich verdrucken

 

Dat uytghestort soo valt te sulcker stondt:

 

Iae teghen dat den hitt' aenbrenghschen Hondt

 

Den Acker doet door drooght' gescheurt opbreken:

 

Plantsoenen nu wanneer die zijn ghesteken,

 

Noch d'aerd' al dicks aen hen te brengen schort,

 

^†En laten oock een tweetandtsch' herde vorck

 

Daer over gaen, of d'aerde toebereyden

# Den Lenten by d'eerste Weerelt oft Lusthof geleken.

# Van mis te stroyen in den Wijngaerts.

† Van den Wijngaert te hacken om t'oncruyt uyt te roeyen.

[p. 108]

 

Met t'inghedruckt crom-kouter: jae en leyden

 

^#D'jongh' Ossen brat door der Wijngaerden velt:

 

Iae dat men oock den Wijnstocken verselt

 

Met rieten licht, en oock gheplickte staken:

 

Iae esschen stocx en sprieten hun soo maken

 

^#Ghewent den stuen te nemen op dees macht,

 

En spotten dan daer met der winden cracht.

 

De solderingh' oock laett noch boven trecken,

 

En soo wijdt uyt lancx d'Olm-tacken strecken:

 

^#En t'wijl de ranck uyt bott al jongh en teer

 

Soo moet men die noch sparen: oock wanneer

 

De blijde ranck haer streckt om hoogh verheven

 

Met lossen toom, in suyver locht begeven,

 

Met t'snoey-mes punt machm' haer niet doen gequel:

 

Met handen crom doch plucken mach men wel

 

De bladers af, en lesen uyt by tijden:

 

Daer naer als sy omhelsen tot bevrijden

 

Den staken stijf, en hoogh te boven gaen

 

Den Olm, dan stropt af haer ruychte saen,

 

Den Wijnstock vry sijn armen af wilt scheeren,

 

Sy vreesen eerst het ijser int ontbeeren

 

Der bladers, maer beheerschapt hen nu straf,

 

Den rancken vey bedwinght en snoeyt vry af:

 

Oock haghen moet men breyden om uyt sluyten

 

T'vee, sonderling alst blat noch teer int spruyten

 

Gheen onghemack gheleden noyt en heeft,

 

T'welck boven dat stuer winters onbeleeft,

 

De stercke Son hen quellen onghenadich:

 

Wild' Ossen oock, naegaende Geyten stadich,

 

Beschaden hem, jae Schapen: veersen Gier

 

Die etent oock: noyt heeft den Wijngaert schier

 

Soo seer ghedeert gheronnen coude crachtich,

 

Door witten rijm noch vallend' hier onsachtich

 

Op clippen droogh: alst van t'Geyt-kudd' en wert

 

Door t'bijten sijns vergiftsche tanden herdt,

 

En in den stam de litteyckens van t'knaghen.

# Brat dertel.

# Van de wijnstocks op te binden en steunsels te gheven.

# Dat men seer de teere botten wachten vroet.

[p. 109]

 

^#Om dees misdaedt alleen de Geyt gheslaghen

 

Wordt Bacch', om dit oock in tooneelen om

 

Gaen spelen oudt: d'Atheners oock daerom

 

In straten wijdt en by de groote dorpen

 

Schoon prijsen op met spel te winnen worpen,

 

En midts den dranck in sachte weyden bly

 

^#Den uytters vet, daer over springhen sy:

 

T'Ausoni volck landtbouwich en ghesonden

 

Van Troyen af, met lacchen onghebonden

 

Die spelen oock met ongheschickt ghedicht,

 

Daer toe sy doen van holde schorssen dicht

 

Mom-trongnien aen die grousaem zijn van wesen,

 

En roepen dy, o Bacche hoogh ghepresen,

 

Met bly ghedicht en liedekens oock aen,

 

^#En poppen sacht van wasch sy hanghen aen

 

Pijnboomen hoogh, en al tot uwer eeren

 

De Wijngaerts hier door bloeyen en vermeeren

 

Vrucht-rijckich: oock de Dalen hold' eenpaer,

 

En Wouden diep in alle plaetsen waer

 

Sijn eerlijck hooft ging in den omgang wenden

 

Bacchus den Godt: hierom als wel bekenden

 

Hem sullen wy met Vaderlijck ghesanck

 

Behoorlijck oock toesegghen eer en danck,

 

En verladen in bree schotels oock om draghen,

 

^#Den Bock gheleydt by d'hoornen om gheslagen

 

Te zijn, sal staen ghewijdt voor den Altaer:

 

T'vet inghewandt wy braden sullen daer

 

Seer wel aent vyer met houten Haeslaers speten.

 

Dits andersins nu arbeydt noch te weten

 

De Wijngaerts wel te haefnen, welck geen tijdt

 

Ten eynden is, want Iaerlijcx moet altijdt

 

^†Dry of vier mael sijn d'aerde doorghesneden,

 

De cluyten staegh ghebroken al de leden

 

Met gaffels scherp, tweetandich: oock moet vast

 

Den Wijnbosch al van bladers sijn ontlast.

 

‘Dus t'Boeren werc, dat geen tijt ^‡stil is staende,

# Waerom de Geyte Baccho wordt gheslacht.

# Wtters zijn Geyte-vellen vol wijn oft oly.

# Bacchi feest hoe gehouden.

# Den Bock wordt Baccho g'offert.

† Wijngaert dry oft vier maels siaers te suyveren, hacken, en de blarighe rancken minderen.

‡ T'Boerwerc is nimmer stil.

[p. 110]

 

‘D'een d'ander volght, altijdts int ronde gaende,

 

‘En t'Iaer dat wordt alsoo ter laetster stondt

 

‘Door eyghen selfs voetstappen oock al rondt,

 

‘Soo't voortijts plach, ten eynd' altijts gedreven.

 

Soo wanneer nu den Wijngaert daer beneven

 

Gheworpen heeft al af sijn spade blaers,

 

Ghelijck hy is ghewent te doen eens Iaers,

 

En Noordtwindt cout heeft afghesmeten neder

 

Der Bosschen eer': een wacker Boer alweder

 

^#Sijn sorgh' uytstreckt tot int toecomstich Iaer,

 

En hy vervolght den Wijngaert, welcken daer

 

Verlaten stondt, en met Saturni crommen

 

Tandt scheerend' af soo teghen het toecomen

 

Hem wel ghesnoeyt, beschickt en suyvert hy:

 

Voor al spitt d'aerd', en brandt ten eersten ghy

 

D'afsnoeysels wech gevoert, en brengt de staken

 

Eerst weder t'huys int droogh' daer onder daken

 

Ten laetsten snijdt: Den Wijngaert crijght tweemael

 

^#Schaeu, tweemael oock bedecket cruyt te mael

 

Den spruyten jongh met doornen dicht en bramen,

 

Den arbeydt is van beyden herdt te samen.

 

^†‘Prijst Ackers groot, maer doch den cleenen bout:

 

Oock wissen rouw van Muysdoren int Wout,

 

En vlietsche riet aen d'oevers af te snijden,

 

Iae t'wilghe Bosch ong'havent te somtijden

 

Dees sorghe noch den Landtman oock belast.

 

De Wijnstocks zijn nu aen de staken vast,

 

De haghen oock zijn opgheleydt beneven

 

Den Wijngaert, dus wilt t'snoeymes ruste geven,

 

Nu al vermoeyt den snoeyer wel te recht

 

Van den Wijngaert gaet singhen t'laetst gerecht

 

Doch tergen moet men d'aerd' en stof omroeren,

 

^#En Iupijn nu om t'slachreghens aenvoeren,

 

Te vreesen is voor t'rijpe Druyfs beclijf.

 

Daer teghen heeft gheen bouwingh den Olijf,

# Nae t'aflesen den wijngaert stracx te snoeyen.

# Tweemael des Iaers, te weten, in Lenten en Herft, den Wijngaert ontrancken en ontlooven.

† Weynich landt wel, beter als veel qualijc, bouwen.

# Iupiter de locht of den reghen.

[p. 111]

 

Noch zickel crom, noch oock vast egghen mede

 

^#Verwacht hy: maer als hy heeft vast sijn stede

 

In d'aerd', hy herdt der lochten wederstandt:

 

Iae d'aerde self als sy met crommen tandt

 

Ontsloten wert, sy't vocht hem doet toevluchten,

 

En g'opent met t'ploeg-ijser ooc swaer vruchten:

 

Vreedsaem en vet Olijf queeckt dan aldus.

 

^#Den appel-boom als hy bevoelt heeft flus

 

Behoorlijck macht in sijnen stam vercreghen,

 

Door eyghen cracht ten Sterrenwaert ghestegen

 

Hy haest opgaet, ons hulp behoeft hy niet:

 

En oock niet min men ondertusschen siet

 

Vol vruchten swaer van selfs de blijde Wouden

 

Te samen al: jae t'voghels ongheboude

 

Woonsteden zijn van bloeghe knoppen root,

 

De claver af men scheert tot beester noot:

 

^#T'hoogh bosch verleent ooc fackels, en de vyeren

 

Zijn daer ghevoedt, by nacht de boomen stieren

 

Een licht van hun, des twijffelt menich seer

 

Te planten dees, of yet besorghen meer.

 

Wat sal ick nu vervolghen meerder dinghen,

 

De Wilghen oock de laghe bramen brenghen,

 

Of beesten loof, of Herders schaeuwen soet,

 

Daer toe oock noch t'ghezaey beschutsel goet,

 

En d'heunich-bye haer aes en voetsel smaecklijc.

 

^†Citorus bergh t'aensien is oock vermaecklijck,

 

Die al vervult, gheen bosboom heeft ghebreck:

 

De Bosschen oock met dat ^‡Naritisch peck,

 

T'is vreuchdich oock t'aensien de wilde heyden

 

Die egghen gheen der menschen noch arbeyden

 

Zijn onderdaen: Iae van ^*Caucasen top

 

De Bosschen woest en onvruchtbaer daer op,

 

Die moedich fel d'Oost-winden breken stadich,

 

En drijven hier en daer, en elck gheeft dadich

 

Verscheyden vrucht: de Bosschen gheven hout,

 

Den Pijnboom nut waer van men schepen bout:

# Van den Olijf en sijn oeffeninghe.

# Van den appelboom.

# Van bosschen en boomen.

† Citorus bergh in Paphlagonien.

‡ Naritia t'lant Vlyssi daer veel peckboomen wassen.

* Caucasus bergh in Scythien.

[p. 112]

 

Cedr' en Cypres tot huysen: sonder queecken

 

Den Landtman hier heeft tot den wielen speecken:

 

Oock huyven tot verdeck der waghens om

 

De vloten oock de schipsche kielen crom:

 

De Wilghen zijn vruchtbaer van rijs en wissen,

 

En d'Olmen oock van blaren niet en missen,

 

Maer Myrt' die geeft spietsschachten sterc en stijf:

 

Cornilge-boom is nut tot crijghs bedrijf,

 

En d'Ipen oock die worden veel gheboghen,

 

^#Iae en ghebruyckt tot Iturische boghen,

 

De Linde licht en t'Busboom dat men wel

 

Mach met een scherp draey-ijser schrabben snel

 

Dees een ghedaent' aennemen, en sy laten

 

Met ijser scherp uythollen hen tot vaten:

 

Den brooschen Els drijft afghesonden van

 

Den Pauw, of op den claer Beeck-waters dan:

 

Bye-swarmen oock in holle schorssen duycken,

 

En binnen in der Eycken dorre buycken:

 

Wat hebben wel verhael, weerdt zijnde gh'acht,

 

^†De giften doch van Bacch' al voortghebracht?

 

Bacchus oorsaeckt' oyt veel misvallen vremde,

 

^‡Centauren hy wel met der doot betemde,

 

^*Rhoet, Phol en Hyl, jae den ^†Lapithen vry

 

Met beker groot verdreyghend' temde hy

 

^‡O al te seer g'lucksamich lantvolc vreuchdich,

 

Verstondet maer sijn goet en weelde deuchdich:

 

Want d'aerde self d'oprechtst' (hun t'alder tijdt

 

Van wapens fel tweedrachtich, al seer wijdt

 

Ghescheyden af) uyt haren schoot soo eenen

 

Cost licht uytgiet en jonstich wil verleeenen

 

Hoe wel t'hoogh huys met deuren vol hoogmoet

 

Van elcken cant een morghen-groetens vloet

 

Niet uyt en spout: Hoewel sy niet en lusten

 

Nae pijlers veel daer boghen schoon op rusten:

 

Nae cleeders oock van gout doorwrocht al vol,

 

Noch nae ^*Corintsch schoon koper: iae de wol

# Iturri volck van Syrien, of so Probus seyt, van Schytien.

† Wijn oorsaeckt veel quaets.

‡ Centauren een volc van Thessalia.

* Roethus, Pholus en Hyleus, namen der Centauren.

† Lapithen, oock doch van Othro gheberghte.

‡ Van t'gluckich en veyle boere leven.

* Te Corinthen was veel goet koper.

[p. 113]

 

Claer wit al wordt die niet om hun vercieren

 

Met Assyrisch ^†vergift tot groot verdieren

 

Gheverwet, noch hun weeck' oly vermenght

 

Met Caneel-cruyt bedorven noch ghecrenckt:

 

Een veyle rust sy hebben daer beneven,

 

Eenvuldich slecht een onbedrieghlijck leven,

 

Veel overvloeds sy rijck ghebruycken, doch

 

Oock ledicheyt: Op wijde velden noch

 

Speloncken schoon en levendighe poelen,

 

Lust-plaetsen ooc,^‡schoon Temp' om een vercoelen,

 

Gheen Oss gebrul noch sachtich slaeps gedroom

 

Hun niet ontbreeckt daer onder groenen boom:

 

Iae s'hebben daer ghenoech al Bosschen dichte,

 

En leghers oock van wilde Dieren lichte,

 

Sy hebben jeucht ghewent ten arbeydt wel,

 

Die oock vernoeght zijn met een cleentgen snel,

 

^*Der Goden dienst is daer, en d'Vaders heylich,

 

Gherechticheyt doen sy ten Hemel steylich,

 

Voer en verliet hier d'aerde, heeft op t'velt,

 

By t'landtvolck haer voetstappen laetst gestelt.

 

^†De Muses soetst my boven al behaghend',

 

Wiens diensten weerdt en heylich ic ben dragend'

 

Met liefde groot bevanghen: laet doch sy

 

My nemen aen, en d'weghen toonen my

 

^‡Des Hemels, oock der sterren: jae de mindring

 

Des sons veelsins, met ooc des maens behindring,

 

Waer door ooc beeft d'Aerd': en door wat gewelt

 

De hooghe Zee soo seer somwijlen swelt

 

Dat sy doorbreeckt de Dijcken harer palen,

 

En wederom gaet in haer selven dalen,

 

Tot wat eyndt oock de winter-sonnen gaen

 

Soo haesten in den grooten Oceaen

 

Te doopen hen, en wat voor een vertoeven

 

^*De nachten traegh weerhoudt alsoo te toeven.

 

Maer soo ontrent t'hert-hol het coude bloet

 

^†My traegh verstandt gheeft en beletsel doet

† Gheverwet met vergift dat was root purper van Tyra.

‡ Tempe een schoon lustdal in Thessalien.

* Oprechticheyt en Godsdiensticheyt woonen geern onder de Boeren, en daer zijn de heylighe Vaders.

† Eerst woonde gerechticheyt in de steden, na opt Lant, ten laetsten verliet d'aerde en voer ten Hemel.

‡ Hy meent d'Eclipsen.

* Traghe nachten die t'Somers traegh by comen.

† Waer door men een traeg en bot verstandt heeft.

[p. 114]

 

Dat ick niet aen dees deelen der natueren

 

Gheraken mach, noch oock te recht nae speuren:

 

Laett Landen dan en Vlieten vloedich in,

 

De dalen laegh nu staen in mijnen sin:

 

Laett onvermaert ick zijnde my den Vlieten,

 

En Bosschen dan te lieven niet verdrieten.

 

O die my droegh' daer ^†Sperchen en ^‡Taygeten

 

Schoon velden zijn, die Spartsche maeghden weten

 

Bacch' dienstich wel t'hanteren menichfout:

 

O die my steld' in ^*Hemo dalen cout

 

Met groote schaeuw van tacken overtoghen.

 

‘Wel g'luckich is hy die recht kennen moghen

 

‘D'oorsaken al der dinghen: die al t'schrick

 

‘Des doodtschen noot het onverbidsch voorschick

 

‘En t'fel gheruysch des Gieren ^†Acheronnen

 

‘Heeft onder voet gheworpen en verwonnen.

 

Goet avontuersch is die Boer-Goden, Pan,

 

Den Sylvaen oudt, en suster Nymphen, van

 

Kindts been aen ghekent heeft onbedroghen.

 

Noyt eer' des volcx noch Conincx purper bogen.

 

Sulck mans gemoet noch noyt heeft hem ontstelt

 

^‡Tweedrachts aenstoot die ontrou broeders quelt,

 

Noch raedtslach quaet der Dacen die daer comen

 

Van boven af der Ister vlietsche stromen,

 

Noyt Roomschen staet en heeft het hem gedaen,

 

Hy vreest niet dat sijn Rijck sal t'ondergaen

 

Om armer noot en voeld' hy noyt gheen smerte,

 

Om t'Rijcker spoet oock noyt geen nijt int herte.

 

Hy heeft ghepluckt de vrucht der boomen af,

 

Alsoo van self den tack hem droegh en gaf,

 

En wat hem t'velt heeft voortgebracht gewillich

 

T'onsoenlijck recht, t'svyerschaers gepleydt verschillich

 

Hy noyt en sach: Een ander t'wijl de Zee

 

Met riemen slaet, of desen valt met wee

 

Int ijser scherp, of slijtt in Vorsten Hoven

† Sperchius Thessali Vliet.

‡ Taygetus bergh in Achaien by Sparten.

* Hemus een Thraci bergh wel 5000. treden hoogh.

† Acheron een Vliet der Hellen.

‡ Ongevallijckheyt der stadt teghen de Boersche moetrust.

[p. 115]

 

Den dorpel glat, of lagich soeckt berooven

 

Met list een stadt tot huysgoder ellendt,

 

Om drincken uyt bepeerlt gout int endt,

 

En sacht op Tyrsch Sarraensche purper slapen:

 

Een ander berght veel schat met gierich schrapen,

 

En light op sijn ghegraven gout ghestreckt:

 

D'een al verbaest vol wonders is verweckt,

 

Op t'hoogh gestoelt' een ander gaept mitsgaders

 

Hem soo bevangt, verdobbelt t'volc en t'Vaders

 

Handt-claps misbaer in speel-plaets, ander wort

 

Bly als met bloet sijns broers hy is bestort:

 

Om banningh' hy verwisselt sijn ghenoechlijck

 

Dorpel en huys: jae gaet en soeckt onvoeghlijck

 

Een Vaderlandt ondr' ander Son seer wijdt.

 

^#Maer d'Ackerman roert twijl om en doorsnijdt

 

Met crommen ploegh d'aerd', en hier uyt geresen

 

T'siaers arbeydt is: sijn Vaderlandt van desen

 

En neefkens cleyn hy voedt, soo doet hy noch

 

Oock sijn groot Vee en Stieren jongh die't doch

 

Verdienden wel, met ploeghen hun vermoeyend.

 

‘Altijdts is t'Iaer al stadich overvloeyend,

 

^#‘Ten houdt niet op, oft brengt van boomen oeft,

 

‘Of vruchten van t'Vee, of t'gen' ooc wel hoeft

 

T'Cerisch gheschoof, en laedt de voren crachtich

 

Soo seer dat sy de Schueren zijn te machtich.

 

Den winter comt, alsdan ghebroken wert

 

^#De Cicyonsch' al rijpe botte swert

 

Met d'Oly-pers, de Sogh keert weder blijde

 

Van d'Eyckels vet, jae t'Bosch ten selven tijde

 

Haegh-appels gheeft een menicht' onghetelt:

 

Den Herft oock voort verscheyden vruchten stelt:

 

Ooc wort gekoockt in clippen hoogh sonachtich

 

De rijpe Druyf, en wel doorbraden sachtich:

 

De kinders soet die hanghen ondertusch

 

Aen Moeders hals toessamich met ghecus,

 

En t'suyver huys bewaert de kuyscheyt stadich:

# Dorps bevallicheyt.

# T'Iaer brengt alderley vruchten voort.

# De Cicyonsche botte is d'Olijve, die veel te Cycyonien, stadt by Corinthen, wies.

[p. 116]

 

De koeyen al vol melcks en swaer verladich

 

Hen ulders sy daer laten hanghen langh,

 

De Bocken vet malcander met ghedrangh

 

Der hoornen oock bewratslen en bestrijden

 

In weyden vet: den Boer oock selfs by tijden

 

^#Feest-daghen houdt gheleghen daer int gras,

 

En t'vyer in midts, sijn mackers pot en glas

 

Becroonen: dan O Lene, u met prijsen

 

Aenroept hy oock, hy offert en stelt prijsen

 

Eens snellen pijls in d'Olmen, oock van dat

 

Vee-hoedich volck, jae ghesellen rat

 

Ontblooten daer hun vroom verherde lijven

 

Om op sijn Boersch een ^†wrastelingh bedrijven.

 

Dusch leven Boersch eertijdts Sabijnen out

 

Oock leyden wel, so dede ^‡Remus stout

 

En sijnen ^*broer, en aldus ginck dat stercke

 

Etrurisch rijcx toenemingh' oock te wercke:

 

Met namen Room is worden sonderlingh

 

Aldus het schoonst' van alderhande dingh,

 

En berghen sy begrepen heeft tot seven

 

In haren muer: jae sulck een Boerich leven

 

Op aerd' oock eerst ^‡Saturnus guldich nam

 

Eer t'Conincx straf des Rijcx ^*Dicte' op quam:

 

Eer t'schelmich volck noch hadde doot gesmeten

 

Den Ossen jongh, jae opghebrast en gh'eten:

 

Doe hadmen gheen alarm hooren slaen,

 

Noch t'groot gecraeck der zwaerden niet verstaen

 

Doe sy gheleyt op den aembeelden waren:

 

Wy hebben doch al gaend' een groot verclaren

 

Voleyndt: t'is tijdt de halsen al vol roock

 

Der peerden nu te gaen ontbinden oock.

 

 

 

Tvveeden Boecks eyndt.

# Der Boeren rust en vermaeck op den Vyerdagen.

† Wrastelen oft worstelen een oudt spel der Sabijnen.

‡ Romalus.

* Remus en Saturnus hebben Boersch leven gheleyt.

‡ Saturnus guldich, om den gulden vredighen tijdt, doe men gheen Ossen doodde om eten.

* Dictea is Creten of Candijen.