Bucolica en Georgica, dat is, Ossen-stal en Landt-werck

[p. 64]

T'eerste boeck.

Inhoudt.

Hoe Boer oock moet op s'hemels fackels letten,
Om Ploeghen als om Zaeyen rechter tijdt,
Dat Ceres mach by hem beclijven wijdt,
Daer van singht hier den Poeet seker Wetten.

[p. 65]

 

^#Wat blijd' en vet des Ackers-oegst zijn doet,

 

En onder wat ghesterte dat men moet

 

(Mecenas heer) omkeeren t'landt met ploeghen,

 

Wijnstocken teer aen Olmboomen voeghen:

 

Wat sorgh' en vlijt te draghen men behoort

 

Voor Ossen sterck: en hoe men oock soo voort

 

Cleyn ander Vee bequaemst al sal opvoeden:

 

Oock wat de Byen ghesparich noch bevroeden,

 

Beginnen sal ick singhen nu in Dicht.

 

^#O alderclaertst' Hooftlichten die verlicht

 

De Weerelt wijdt, en doet ghelijcklijck beyde

 

T'afloopich Iaer van Hemel, hier gheleyde:

 

O Liber, ^#oock O Ceres, voedigh ghy,

 

Ist ymmers door u goetheyt comen by

 

Als dat d'Aerd' ons ghewisselt hebben soude

 

Den Eyckel slecht van den Chaonis Woude,

 

En dat, in een rijp' are vol en vet,

 

En ^†Achelops dranck oock te menghen met

 

Der Druyven vocht, het welc ghy hebt gevonden:

 

O^‡Faunen, ghy die willich t'allen stonden

 

Den Boeren doet bystandich u bevrijt:

 

O Dryad', oock ghy Boome-meyskens zijt

 

Ghejonstich my, staet my by uyt ghenaden,

 

Ick singhe doch u gaven en weldaden.

# Voorstel, van t'gansche werck.

# Aenroepen Den Poeet meynt Son en Maen.

# Liber is Bacchus.

† Acheloys is water.

‡ Faunen Bosscher Goden.

[p. 66]

 

O Neptun', oock die met den Drijtandt groot

 

Sloeght d'Aerd', en brocht eerst voort uyt haren schoot

 

T'hooghmoedich Peerdt: En zijt niet uytgesondert,

 

^#Bosch-bouwer ooc, voor wien altijd dry hondert

 

Ionghe Ossen wit afscheeren t'elcken cant

 

Den haghen vet, in ^†Chea dat Eylant:

 

Schaephoedsche Pan, wilt t'Vaderlant verlaten,

 

En ^*Lycea t'lust-woudt: comt t'onser baten,

 

O ^‡Tegeaer, t'zy wat ghy sorghe draeght

 

Voor dijnen bergh Menal': comt wijse maeght,

 

O ghy Minerv', Olijf-vindich ghepresen:

 

Ooc ^†kint, die eerst t'crom-kouter hebt gewesen.

 

^‡Sylvaen die draeght een wortel-spruytken teer

 

Van een Cypres, comt staet ons by: oock meer

 

Comt t'samen al ghy Goden en Godinnen,

 

Die't Ackers-huld u weerdicht te besinnen,

 

Die vruchten men opvoedt uyt sammich zaet,

 

Met Hemels-vocht ooc vochtich vroech en laet:

 

^#En ghy voor al te mael, o Cesar machtich,

 

Van wien de saeck' al heel is noch twijff'lachtich

 

Welck Goder tot u eens ontfanghen sal,

 

Of ghy u sult verkiesen over al

 

Den Steden hier versoeck te doen sorgvuldich,

 

Of den voorstandt van den Aerdbodem huldich

 

Soo dat u gantsch de Weerelt kenne van

 

Onweer en vrucht te zijn heerschapper dan:

 

Dijn slapen beyd' omcranst zijnd' en bevanghen

 

^#Met moeder Myrth': of dat ghy noch aenvangen

 

Sult van de Zee, die woest is, groot en wijdt,

 

De Heerschappy en Godtheyt met der tijdt:

 

Op dat alleen u alle Schippers eeren,

 

En dat daer by Godsdienstich tot u keeren

 

Dat uyterst' Noort, verr'^*Eylant Thule mocht:

 

En Thetis dy tot eenen swagher cocht,

 

V ghevend' al het water dies te loone:

# Kristens.

† Chea light in de Zee Egeo.

* Lycea, Tegea en Menala, berghen in Arcadien.

‡ Tegea, stadt in Arcadien, van waer Pan

† Triptoleme oft Osyris, vond t'kouter.

‡ Silvaen Godt der Bosschen.

# Cesar wordt van den Poeet als eenen Godt aengeroepen.

# Myrthe toeghewijt Venus, van wien Cesars gheslachte was, daerom hier moedersche Myrthe.

* Thule is Yslandt.

[p. 67]

 

Of liever noch als een nieu Sterre schoone,

 

V voeghen by de traghe Maenden wilt,

 

Daer open dy is plaets ghelaten milt

 

Tusch Erigon en Waegh die daer volgt achter:

 

Siet Scorpioen self brandich dy verwachter,

 

Te samen crimpt sijn langh' armen al heel,

 

En laet u meer, als een recht Hemelsch deel

 

In somm', hoe't zy, de swarte helsche wooningh

 

V nimmermeer verwacht tot eenen Coningh,

 

Heerschappens lust soo grouw'lijck en soo fel

 

En laet in dy niet comen: al hoewel

 

Dat Griecken prijst soo seer d'Elysi velden

 

Voor vreuchdich ding, en wilt daer toe niet helden,

 

Al wilde niet Proserpin' oock van daer

 

Als wederom de Moer quam eysschen haer.

 

O Cesar, nu ons stout bestaen wilt eenen,

 

Voortganck seer licht door goe toejonst verleenen:

 

G'leydt ons als Godt, met my ontferm' u doch

 

Der Boeren hoop, die nae t'behooren noch

 

Den wegh te gaen hun noodich niet en kennen:

 

^#En t'wijl ghy zijt op Aerd', u wilt ghewennen,

 

Door g'loft' en bed', allencxkens hulp te doen:

 

^#Int Lenten tijdts vernieude schoon saeysoen,

 

Als t'coude vocht van't graeu gebergt gedropen

 

Ten dale loopt, en dat de cluyt' haer open

 

Doet, als verrot, door Westen windt Zephier,

 

Te suchten haest beginnen laet den Stier

 

Dan onder t'jock den ploegh gedruct ooc sincken

 

Ter aerden in, dat t'kouter schoon mach blincken

 

In voren diep, gheschuert van vuylen roest.

 

Een sulck ghesaey voldoet wel in den oegst

 

T'begeert en wensch van eenen Landtman gierich,

 

Dat twee mael heeft ghevoelt de Sonne vyerich,

 

T'coudt oock twee mael: soo sullen in den tas

 

De Schueren dan, doorbreken van t'ghewas.

 

Maer eer wy d'aerd' eerst onbesocht gaen keeren,

# Aenroeps eynd'.

# Boer-onderwijs begin.

[p. 68]

 

En snijden door met t'ijser, kennen leeren

 

Eerst moeten wy sorghvuldich t'onderscheyt

 

Locht, Aerd', ghestalt', en oock gheleghentheyt

 

Der plaetsen, al verscheyden overlegghen,

 

Wat yeder landt wil lijden of ontsegghen:

 

Want t'koren hier wast milder, daer den Wijn:

 

In ander oort, wil t'jongh gheboomte zijn,

 

En t'gras van self: En condy niet aenschouwen

 

Hoe ^#Tmolus bergh met sijn rondtom landouwen

 

Ons hebben doet saffraensche reucken? oock

 

Hoe't ^#Elphen comt van Indi? maer t'Wieroock

 

Hoe dat comt uyt de sachte Sabaey erven?

 

^#Chalibes naeckt, hoef' Yser doen verwerven?

 

Hoe t'giftsche Pont, Castorea en Epyr

 

Behouden prijs en eer, om dats' ons hier

 

Die Eliaensch' schoon Meerijen voortbrenghen?

 

Natuer heeft, siet, van oudts af willen g'henghen

 

Haer wetten dus, als eeuwich vast verbondt,

 

Op plaetsen recht, soo hier soo daer terstondt,

 

Doen steenen eerst te werpen hier begonde

 

^†Deucalion in s'weerelts ydel ronde,

 

Daer Menschen zijn van comen, t'hard' geslacht.

 

Wel op nu dan, de stercke Stiers met cracht

 

Met d'eerste nieu Iaer-maenden stracx wilt setten

 

Te keeren, om het landt dat eenen vetten

 

Aerdgrondt in heeft, dat den stof-somer kockt

 

Met rijpe Soyn, en soo de cluyten crockt:

 

Maer ackers schrael die vruchtbaer vetheyt falen:

 

Ghenoech sal zijn alleenlijck op te halen

 

Met dunne vor' in den ^‡Acturus tijt,

 

Alsoo wordt dan t'vet landt sijn oncruyt quijt,

 

Welck mocht gequel aen doen sijn blijde vruchten

 

Alsoo en sal oock t'magher niet ontvluchten

 

Sijn weynich vocht, dat wel te houden dient.

 

Ghedoogen sult ghy selfs, als Ackers vrient,

 

T'gheschoren veldt, om t'ander Iaer te rusten,

# Timolus, bergh in Lidien.

# Elphen is yvoir.

# Chalibes, een volck in Ponto oft in Spagnien.

† Deucalion Coninc van Thessalien, die t'volck in een Sentvloet op Parnassus vergaderde, en herbrachtse van hun hardt rou wesen tot menschlijck stilleven door heylighe Wetten en Godlijck verbondt.

‡ Een ghesterte, den Beyrensteert oock gheheeten, opgaende den 13. September.

[p. 69]

 

Alst is vermoeyt, oock stercken en verlusten

 

Met rottich slijck: of t'Iaer zijnd' al verjaert,

 

Zaeyt terwe blond daer ghy eerst hadt vergaert

 

Dit grove zaedt met reutelighe ^#schocken,

 

En viesen teer, oock daer ghy ginckt af plocken

 

Van bitter hopp' het swack en ruysschend' stroo.

 

Maer vlas verdrooght den Acker, effen soo

 

Oock Haver doet: en mankop die besapen

 

Ons dooghen comt met een verghetich slapen.

 

^#Maer Iaerlijck t'werck verlicht, indien ghy niet

 

V schaemt noch moeyt' te doen u en ontsiet

 

Den schralen grondt met vet mis te versaden,

 

En d'asschen vuyl oock niet en wilt versmaden

 

Te stroyen uyt opt uytgheteirde landt:

 

Dus en door vruchts verwissen over handt

 

Dun d'Ackers dan wel rusten in benoeghen,

 

Oock haren aert crijght d'aerde sonder ploegen.

 

En dickwijls niet en schadet, maer het baett,

 

Dat men somtijdts in dorre velden laett

 

^#Den stoppels licht met vlam ontsteken craken

 

Waer by dat sy verholen crachten smaken:

 

Of crijghen soo een vetheyt, oft gheweert

 

Wordt al t'ghebreck, of t'quade vocht verteert:

 

Of d'hitte ontsluyt veel toeghestopte weghen,

 

Daer t'nieu gewas door vocht crijght, ja of tegen

 

Stof-reghens dicht toesluyten d'aders vast:

 

Of oock om niet door t'coud' doordringich last

 

Des Noorden-windts te wesen overwonnen,

 

Of dat oock niet en gae der sneller Sonnen

 

Cracht al te diep inwaert met hitten fel.

 

Hy help oock veel den Ackers, die daer wel

 

^†Cluyten onnut met egghen breeckt, en horden

 

Daer over sleypt: jae niet en sal hy worden

 

Van Ceres blond uyt t'hoogh Olympi troon

 

Hier aenghesien vergheefs en sonder loon:

 

Selfs oock die dweers de ruggen van de cluyten

# Schocken zijn schellen, vlas, haver en heul mageren t'lant.

# Dry dingen beteren tlant, vrucht wislen, missen, en driesch legghen.

# In magher landts stoppels en ruyghte tvyer sicken vorderlijck.

† Braeckcluyten breken met eggen en sleypen met horden, oock lancx en dweers ploeghen, helpt seer de vruchten.

[p. 70]

 

Herbreeckt te mids met sijnen ploegh: ja buyten

 

Dat hy dat eens had eensins omgheploeght,

 

Int eynd' hy hem daer over wel benoeght:

 

‘Want die met vlijt en menichvuldich bouwen

 

‘Heerschapt sijn landt, ten sal hem niet berouwen.

 

O Acker-volck, bidt oock met goet verstant

 

Om ^#somers vocht, en om schoon winters: want

 

Des winters stof maeckt spelt' en ackers blijde.

 

Mysia t'landt en roemt te gheenen tijde

 

Van beter bouw: Gargar' en is oock van

 

Den goeden oegst soo niet verwondert, dan

 

Alst t'swinters droog is tot een vreuchdich maeyen.

 

Wat segghen sal ick doch van die nae t'zaeyen

 

T'zaet stracx vervolgt, zantheuvels onnut spreyt?

 

En over sijn ghesaey een beke leyt,

 

Als landen oock ghewas van hitten broeyen,

 

Het water welck al ruysschend' af comt ^#vloeyen

 

Door clipschen wegh al vol van keyen glat

 

Lancx grepkens lockt, soo temperende nat

 

Sijn Ackers al, die dorr' en dorstich waren?

 

Wat ooc van hem, die, op dat niet swaer aren

 

Den halmen swack, en breken al in twee

 

Van t'overvloedt ghesaey door t'cleene Vee,

 

^#De groese doet gheplockt zijn en gheschoren

 

Alst noch is jonck, niet hoogher dan de voren?

 

En oock op dat t'ghesaey niet wech en spoel,

 

Die t'water (welck hoogh wast, en in ben poel

 

Ghemeen vergaerd) doet elders henen sluypen,

 

En oock van t'zant (dat altijts dorst) versuypen,

 

In Maenden meest te sorghen als de Vliet

 

Soo overloopt haer sponden, en uytgiet

 

T'slijck hier en daer, door goten laeu die't lossen?

 

^†Al valt dus swaer voor Menschen hier en Ossen

 

Het Acker-werck, soo't diet besoeckt wel weet,

 

De Gansen noch die moeyelijck zijn doen leet,

 

Daer toe van uyt den water ^‡Strymon Cranen,

# Vochte Somers en drooghe Winters ghepresen.

# Van t'ghesaey te wateren.

# Groese, t'eerste jonck korencruyt, van de schapen laten af eten, waerom.

† Landneeringher moeyt' en onspoet.

‡ Strymon, vliet of poel tusch Macedonien en Tracien.

[p. 71]

 

Die comen by oock om al t'landt t'ontgranen.

 

Cicorey wildt met bitter wortels set

 

Haer daer, en t'schaeuw' al dickwils seer belet.

 

Den Vader selfs heeft niet ghewilt voor desen

 

Dat t'Boeren-ampt ghemacklijck soude wesen,

 

^#Met const' eerst t'landt te roeren hy begreep,

 

Met sorgh' hy scherp der Menschen sinnen sleep:

 

Hy wilde niet dat hun de Menschen hadden

 

In sijnen tijdt door luyheyt te vervadden:

 

Voor Iovis nam gheen Boer in sijn gheweldt

 

Oock eenich landt, t'stondt niemant vry het veldt

 

Te deelen af, noch scheyden met landt-palen:

 

^#Elck int ghemeyn mocht reyken vry en halen,

 

En d'aerd', hoe wel versocht van niemandt noch,

 

Bracht willich voort van self wel alles doch.

 

Vergift gaf hy daer naer den swarte Slanghen,

 

^#Den Wolven hy beval den roof te vanghen,

 

En oock de Zee bezeylen hy verdroegh,

 

Den Honich hy wech van den bladers sloegh,

 

Nam wech het vyer den menschen tot vercouden,

 

Wijnvlieten soet die liet hy oock ophouden:

 

^#Op dat allencx ghebruyck soo mocht door noot

 

Lanck peynsend', uytgeparst gaen baren bloot

 

Verscheyden const, met neerstich scherp vercloecken

 

Dat men met ploegh het cruyt des korens soecken,

 

T'verborghen vyer uyt keysel-aders mach

 

Doen comen voort, en springhen met den slach.

 

Die voelden eerst de vlietsche waterstroomen

 

De Schuyten hol gemaeckt van Elsen-boomen:

 

^†Doe oock begonst den Schipper over al

 

Slachacht hoe veel dat Sterren in ghetal

 

Een teecken yet bewijsen mochten t'samen,

 

En voeghde daer oock by alsoo wat namen,

 

^‡Als Pleiadas, Hyadas en Arcton,

 

Van schijnsel claer, den Beyr van Lichaon.

 

^*Doe heeft men eerst de stricken gaen versieren

# Iupiter vondt eerst t'Landt bouwen. Hy wou niet dat de menschen luy waren.

# D'eerste Weerelt ofte t'Lusthof.

# Verstaet van de straffe om de zonde.

# Verscheyder consten oorspronck.

† Schippers d'eerste sterre-kijckers.

‡ Pleiadas is seven ghestert'.

* Verscheyden Iachten begin.

[p. 72]

 

Den lijm oock, om bedrieghen wilde Dieren,

 

T'omvangen oock met Honden Wouden dicht:

 

^#D'een overwerpt een wijde Vliet al licht,

 

T'worpner soud' hy te gronde gheern setten,

 

En d'andr' treckt uyt Zee al nat sijn netten.

 

^#Doe ginck men eerst het ijser temp'ren herdt.

 

De dunne plaet des ^†Saeghs ghevonden werdt.

 

Want voormaels maer de menschen plomp van zeden,

 

Met beytels t'hout lichts clievend' door en sneden:

 

Al veelderley ontstonden consten t'sint.

 

‘Den arbeydt ^#staegh, siet, alle dingh verwint,

 

‘Porrend' armoed' oock in de harde saken.

 

^‡T'was Ceres die de sterftijts' wijs quam maken

 

Met ijser eerst, d'aerd' om te keeren plat,

 

Alst heylich bosch ^*Dodona en wilde sat

 

Niet maken meer den Mensch, maer dat ontseyde,

 

En dat eylaes, hem nu ontbraken beyde

 

Haeg-appels wildt, en Eyckels, wie't misnoegt:

 

By t'koren stracx hem ooc een swaerheyt voeght,

 

Dat eenen brandt seer boos soud' al doorknagen

 

T'stroo-halmen ooc: noch al verscheyden plagen,

 

^#Distl' onvruchtbaer seer vreeslijck comt op staen,

 

Mids-ackers om de vruchten doen vergaen:

 

In plaetsen dan, daer t'koren men moet missen,

 

Rijst fel en wreedt een bosch van cleene clissen,

 

Sterdistel cruyt, en oock int schoonste pleyn

 

Des Ackers, dat ong'luckich en onreyn

 

Wied Dravick, Heerscht, so doet ooc daer beneven

 

Die onvruchtbaer ghebaerdde magher even:

 

^#Dus cloudy d'aerd' al staegh dan niet de huyt

 

Met egghen wel, uytroeyend' al t'oncruyt:

 

T'gevogelt' ooc (het welck t'ghesaey verhindert).

 

Niet met geluydt verschrickt noch ooc vermindert

 

De schaeuwe groot van u beduystert lant

 

Met t'snoey-mes niet op boomen aen den cant:

# Den mensch verbehendicht.

# T'ijser wort hardt ghemaeckt.

† De Saghe wordt ghevonden.

# Staghen arbeyt alles verwint.

‡ Ceres wijst d'aerde te ploeghen.

* T'Heylich Bosch in Epyra oft Lusthof den mensch spijs ontseght.

# T'landt brenght hem distelen en oncruyt, met ander onghevallijckheyt.

# Wie niet vlijtich en zaeyt noch en bout, en sal niet maeyen.

[p. 73]

 

En bidt ghy oock met g'loften niet om reghen,

 

Eylaes! ghy sult met jammerlijck beweghen

 

Vergheefs aensien een anders graen-hoop groot:

 

En moeght int bosch gaen, door gebrec van broot,

 

Als d'Eycken ghy gheschut hebt, honger boeten.

 

^#Noch seggen wy van d'harde Boeren moeten

 

Wat s'hebben al voor wercktuygh en beslach,

 

Waer sonder niet in d'aerde t'kooren mach

 

Ghesaeyt zijn, noch daer uyt gheresen comen.

 

Als Kouter scharr', en daer toe ooc den crommen

 

Riester, swaer plaet, en noch behoeft elck Boer

 

Miswaghens traegh, eerst vonden van de Moer

 

^#Eleusin', oock sy noch te wercke legghen

 

Dorsch-waghens sterck, ja sieden oock en eggen

 

Ong'lijck van swaert: en van ^†Celeus t'slecht,

 

^‡Alaem oock noch een boerich tuych ghevlecht,

 

Ghelijck daer zijn haegh-appelboomer horden,

 

Die al ghebreydt met taeye wissen worden:

 

En dan den Wan die ^*Iacch' is toeghewijdt,

 

Te voor voorsien moet ghy al langhen tijdt

 

Zijn van dit goedt, en by dy houden wijslijck,

 

Lieft d'eer' yet ghy van ^†t'Godlijck Boerwerck prijslijck.

 

Den Olm stracx van jonghs men met ghewelt

 

Al groen int Bosch doet wassen crom ghehelt,

 

^‡Om daer so van den crommen Riester queecken:

 

Desen van t'hooft af moet acht voeten reecken,

 

Met ooren twee, daer aen Ploegh-houten dicht

 

Met dobbel ruggh: Te vooren wordt dat licht

 

Lindboomen hout om drooghen af ghehouwen

 

Om t'Iock: maer doch om eenen ploeghsteert bouwen

 

Die achter staet, en voor den waghen stiert,

 

Den hoogen bueck men veldt: maer daer ghy viert,

 

Dijn timmerhout, om al wat tijdts te blijven,

 

Int schorsteen hanght, en doet den roock verstijven.

# Van 't Boeren wercktuygh.

# Eleusine, dats Ceres, vondt de Miswagen by de stadt Eleusinen.

† Celeus heerschappende t'Eleusinen, die dees reetschap eerst gebruyckte.

‡ Alaem is wercktuych.

* Iacchus is Bacchus.

† T'Boerwerck Godlijck, om dat eertijdts de Goden self deden.

‡ T'ploeghs ghedaente.

[p. 74]

 

Veel wetten meer mach ick u brenghen by

 

Ghelaten nae van d'Ouders ons, ten zy

 

Dat sulcke cleen sorghvuldicheden t'hooren

 

V mochten zijn verdrietich, eerst alvooren,

 

^#Op dat men wel den Dorsch-vloer effen lecht,

 

Met rolsteen groot men hem sal maken slecht,

 

En over al soo met den handen kneden,

 

^#En clevich cley daer in ghenoech besteden,

 

Op dat hy niet en schuere, maer sy vast,

 

Niet en versand', oock niet vol cruyds en wast.

 

^#Dan quellen noch het landt verscheyden pesten,

 

Graen-schueren heeft de cleen aerdmuys, en nesten

 

Dicks' onder d'aerd': oock den toe-ooghden mol

 

Al veel daer in uytgranend' is al hol

 

Slaep-camers diep: oock vonden is de padde

 

Dat sy daer in haer woonste-kuylen hadde:

 

Veel onghediert' al meer en vuyl ghedrocht

 

Die self al voort van d'aerde zijn ghebrocht:

 

Een terw'-hoop groot ontsteelt ooc den Kalander,

 

Soo doet de Mier, oock zijnde boven ander

 

Sorghvuldich voor ghebreckich ouderdom.

 

Merckt somtijts oock, als met gebloeyde blom

 

^#D'Amandels hun soet reucksche tacken buyghen

 

In t'boomgaerts bosch hun vruchten veel voortuyghen,

 

Dat volghen sal des koorens overvloet,

 

Want altijdts naeckt dan eenen dorschtijdt goet,

 

En hitte groot: maer al te vey ghebladert

 

Met wijde schaeuw', onvruchtich dan vergadert

 

Den dorschvloer wat hy wrijf: maer stroo en kaf

 

Ick hebb' oock wel ghesien dat menich gaf

 

^†T'graen meestery, want sy't te vooren lieten

 

Met ^‡Nitr' en swart Oly-droessem begieten,

 

Op datt' dan in bedrieghsche huyskens mocht

 

Te meerder zijn, en teer ontfaen zijn vocht,

 

Zijnd' hem bystandt door een cleyn vyer bewesen.

# Den dorschvloer toe te maken.

# Cley, leem, pot-aerde.

# Schadighe ongedierten door t'ghesaey en graen.

# Voorteyckenvan goeden oft quaden oegst.

† Plin. seght de boonen, lib. 18. cap. 17.

‡ Nitre is t'sout seer ghelijck, Plin. lib. 31. cap. 10.

[p. 75]

 

Ick hebbe zaet ghewonnen langh' voor desen,

 

En daer veel moeyt' oock om ghedaen, t'verloos

 

(Sach ick) allencx doch sijnen aerdt altoos,

 

T'en waer t'vernuft des Menschen Iaerlijcx t'grootste

 

Met handen uyt en las', en liete t'snoodste.

 

^#‘Dus alle dingh, siet, door des voorschicks raet

 

‘Ghedreven af te ruggh', en erghsten gaet.

 

Niet anders, maer ghelijck als eenen die men

 

^#Siet tegen stroom de schuyte swaerlijck riemen,

 

Wan hy maer yet sijn armen slaeckt vermoeyt,

 

Stracx met den loop des waters henen vloeyt

 

Hy lancx een Vliet die nederheldt verschoven.

 

^#Wy moeten oock slaen gade daer en boven

 

Op dat ghesiert' Arctur', en Slanghe claer,

 

Bocks-daghen oock, soo wel als sy die daer

 

Door baren woest en windigh' watervloeden

 

In Ponten Zee nae t'Vaderlandt hun spoeden,

 

Beproevend' om doorzeylen t'enghe gat

 

Van Abydos, die oester voester stat.

 

Als ^†nu t'gewicht heeft midden door gaen schueren

 

Des slaepschen nachts, en daegsche schoon claer ueren:

 

^‡Iae soo ghemaeckt dit Weerelts groot gesticht,

 

De rechte helft gantsch doncker, d'ander licht.

 

Wel op nu dan, ghy harde Mans en stercke

 

Ackerly, stelt u Stieren stracx te wercke:

 

Besaeyt met gherst' u velden wijdt en breedt,

 

Tot der tijdt dat seer onbestierich wreedt

 

Mid-winter stort den laetsten reghen neder:

 

So lang' alst oock noch red'lijck is schoon weder,

 

En d'wolcken daer noch hanghen aen de locht,

 

Bin dat noch droogh den Acker niet te vocht

 

Alsulcx ghedooght, men wel mach sonder sorgen

 

^*Den Ceerschen heulen ^†Vlas-zaet noch verborgen

 

In d'aerde doen, en oock wel ploeghen vry.

# Dat alles achterwaert gaet.

# Ghelijcknis.

# Boeren moeten als de schippers op de sterren letten, soo op als onder gaen.

† Libra een van de twaelf teeckenen.

‡ In den tijt des Herftschen gelijcke nacht.

* Den Heul, Ceres toeghewijdt.

† Sy zaeyen Vlas-zaet in Itali nae den Herft tot in den Winter.

[p. 76]

 

Den Boon-zaeytijdt oprecht, den Lenten zy,

 

V zaet oock ghy, o Camer-blat vercoren,

 

Ontfanghen dan verrott' en vette voren,

 

De Iaersche sorgh' is dan oock weder hier

 

Te zaeyen ^†Gheers: dats als den witten ^‡Stier

 

Met sijn verguld' ghehorent' t'Iaer ontluycket

 

En dan als oock t'verkeerd' gestert' ontduycket,

 

En in het West doet onderganck den ^*Hondt.

 

Maer soo ghy wilt bebouwen vetten grondt,

 

Om terwe graen, jae grove speltt t'oegsten,

 

Soo laet u eerst de ^†Pleiaden van Oosten

 

Verborghen zijn: hebdy op aren schoon

 

Alleen den sin, oock laet met brandigh' croon

 

V Gnosia t'ghesterte zijn verholen,

 

Al eer ghy t'zaet wech gheeft, en laet bevolen

 

Den voren eerst bereydt, en oock aleer

 

Ghy toe betrout van des Iaers langhen keer,

 

Den graen-hoop soo de wederspannigh' aerde.

 

Daer hebben veel begonnen als lichtvaerde,

 

Voor t'ondergaen van ^†Maie zaeyen doch,

 

T'verwacht-ghesaey heeft hun ghedaen bedroch

 

Met onvruchtbaer ghebaerdd' en ijdel even.

 

Dan soo ghy wilt wel zaeyen als bedreven,

 

T'zy Vitsen, t'zy oock Roomsche boonen snoo,

 

En dat ghy met ^‡Pelusi linsen noo

 

Dy niet bemoeyt, den ^*Ossen-drijver onder

 

Gaende, sal dy een teecken zijn bysonder:

 

Begint dan vry, en volherdt oock in dit

 

Tot midden tijdt des ^†rijmens blinckich wit.

 

Daerom heerschapt de gulden Son geheelijck

 

Door teeckens twaelf, des s'Weerelts omloop deelijck

 

Verscheyden verr', en oock ^‡ vijf riemen wijdt

 

Omringhen rondt den Hemel daer altijdt,

 

Den midsten oock den meesten deser streken

 

Van d'helder Son is root en al ontsteken.

† Mirs.

‡ Den Stier, een van de twaelf teeckens.

* Den Hont, een van de twaelf teeckens.

† Pleiaden, t'Oostsche seven-sterte.

† Maia, een van den Atlantides.

‡ Pelusien oft Damiaten, stadt op t'Nijlsmondt, daerder veel wassen.

* Bootes oft Ossen-drijver een ghesterte.

† Rijm oft rijp.

‡ Van de vijf riemen des Hemel cloors, en den dweerschen 12. teecknen riem.

[p. 77]

 

Maer slincks en rechts weerzijds zijn d'uyterst' twee

 

Vervrosen al, en blaeu van ijs en snee,

 

Iae duyster swart van slachreghens, d'ellendich

 

Menschlijc geslacht zijn tusch die twee uytwe dich,

 

En midsten twee vand' Goden noch ghejondt.

 

Tussch' beyd' oock des' is eenen wegh daer rondt

 

De teeckens dweersch lancxst henen draeyen veylich.

 

Iae g'lijc als haer verheft de Weerelt steylich

 

^#Naer Scythi, oock weer nae de toppen langh

 

Van dat Ripheesch geberght', so daeld' sy strangh

 

Van Lybi' af oock nederwaerts naar t'Zuyden.

 

En desen top van Noorden hanght ons huyden

 

Hoogh over t'hooft noch t'allen tijden: maer

 

Int Zuyd' aenschout dien and'ren ooc eenpaer,

 

Styx swarten poel, en diepe gheesten wroeten

 

Ter Hellen al verr' onder onse voeten.

 

Den grooten Draeck Noordtwaerts ons hier ontrent

 

Met crommen ganck hem soo omkeert en went,

 

^#Gelijc een Vliet ooc doet, maer tusch twee Beyren,

 

Beyren ick seggh', die uyt angst niet begheiren

 

Ghedoopt te zijn in Oceani gracht.

 

Maer soo men seght, int Zuyde stille nacht

 

Is altijts daer, oft nachtsche schaeuwen meeren:

 

Iae of daer gaet de morghenstondt her-keeren,

 

Wan s' ons verlaet en brenghtse dan den dach,

 

^†Iae recht als eerst den Oosten opganck mach

 

Hier b'aesmen ons met hijgend' en snell' peerden,

 

Dan doet maer eerst den avont root aenveerden

 

Ontspreken sijn dach-licht ten laetsten daer.

 

Hier worden wy te vooren by ghewaer

 

^‡D'onweders fel aen den Hemel twijflachtich,

 

Den maey-tijt, ooc den zaey-tijt wel voordachtich,

 

Die kiest men hier bequaemst: en oock wanneer

 

Met riemen slaen men sal, en quellen seer

 

Dat onghetrou Zee-marmer: wan ontsloten

# Van den twee toppen oft Polussen.

# Grooten Beyr is den grooten Waghen.

† By ons tegenvoetsche is avondt alst hier nachten is.

‡ Aen onderganck en opganck voorsiet men tijdt en weder om zaeyen, maeye, varen en vallen.

[p. 78]

 

Van strand' int diep de wapenighe vloten

 

Oock brenghen uyt: en wan met bijl int Wout

 

Men vellen sal het tijdigh' groen Pijnhout.

 

Vergheefs en zijn wy oock niet gade slaende

 

Op en te dael des Hemels teeckens gaende,

 

En op t'eenpaersch vyer-tijdich loopend' Iaer.

 

Ooc wan een coud' oft reghnigh weder swaer

 

^#Den Ackerman somtijden comt te dwinghen

 

Dat onder dack hy blijven moet, veel dinghen

 

Hem zijn ghedooght wel met ghemack te doen

 

Met welck hy hem seer soude moeten spoen

 

Waer Hemel claer: want hy gaet hem dan setten

 

Den botten tandt des Kouters t'slaen en wetten,

 

En uyt gheveldt gheboomt' hy schuytkens holt:

 

Of teyckent dan sijn kudden wit bewolt,

 

Oft overmeet t'ghetal der hoopen koornich:

 

Een ander t'wijl de vorcken dobbel hoornich

 

En staken scherpt, Ameersche tien bereydt

 

Voor Wijnstocks swack: oft nu men lichte breydt

 

Van Ruybsche tien veel korven: oock gedooghen

 

Sal u den tijd by t'vyer alsdan te drooghen

 

Dijn aerdtsche vrucht, en dat ghy die van een

 

Te morsel wrijft met uwen molesteen:

 

^#Want sommigh dingh door Menscher noch der Goden

 

Wet noyt en was afgheleert noch verboden

 

S'vierdaegs te doen: Godlijck verbont noyt gaf

 

Verbodt alsdan den Beeckskens leyden af:

 

Betuynen vrucht, den voghels oock belaghen.

 

In asschen doen verkeeren dooren haghen,

 

En bleetend' kudd' in Vlietschen stroom ghesont

 

Herdoopen dicks: De ribben menich stont

 

Des Ezels traegh den drijver ladet veerdich

 

Met oly of met appelen onweerdich,

 

En van der stadt herbrenght om sijn ghebreck

 

Een maelsteen nu, dan eenen clont swert peck.

# Wat Boer in vuyl weder t'huys en op vierdaghen andersins doen mach.

# Dinghen is vierdaegs niet verboden te doen.

[p. 79]

 

^#Oock daghen gaf de Maen' ons al by orden,

 

De welcke g'acht om wercken g'luckich worden.

 

Mijdt vijfde Maen, want Orcus bleecke hel

 

Was doe ghebaert haer raserien oock fel:

 

Ia doe bracht voort d'Aerd' ooc met groulijc baren

 

Dry Reusen groot, ghebroeders, en dit waren

 

Ceus, Iapeet, en oock Typheus wreedt,

 

Die sloten vast verbondt den Hemel breedt

 

Te breken door, en met dry fel aenloopen

 

^#Op Pelion sy Ossam proefden hoopen,

 

En den Olymp bebladert rollen op

 

Den Ossam hoogh, met den wolck-drichtschen top.

 

Den Vader wierp ten derde mael oock weder

 

Met Blixem straf, de g'hoopte Berghen neder.

 

Maer nae de thienst de sevenst' is seer goet

 

Om planten dan Wijngaert, en dan met spoet

 

Men Ossen temt ten ploegh om nut van hebben,

 

En dan ist goet aen drom te draeyen webben.

 

De neghenst' is bequamer tot de vlucht,

 

Maer hinderlijck voor dievery beducht.

 

^#Veel dinghen sich al hebben bet begheven

 

In nachten coudt, om dan te zijn bedreven,

 

Of als men claer de nuchten-sterr' aenschout

 

Die met nieu Son al d'aerde nat bedout.

 

Men can by nacht al bet nae sijn begeeren

 

De stoppels licht en drooghe weyden scheeren:

 

T'nacht-trage vocht niet licht'lijck en ontbreect:

 

By t'spade licht dat s'Winters men ontsteeckt,

 

Yemandt als dan, scherpt fackels om te branden

 

Met snoeymes: ooc als dan sijn wijf voorhanden

 

Hem onder tussch' met haren soeten sangh

 

Vermakend' is in sijnen arbeydt langh,

 

Met knersich kam, doorloopt sy t'webbe garen:

 

Of ketel schuymt sy met eenighe blaren,

 

En soo van all' onsuyverheyt sy lost

 

Op t'vyer al heet den soetmondighen Most.

# Sommighe dagehen der Maent g'luck en ong'luckich.

# Reusen beclimmen den heuvel.

# Wat dingen den Boer by nacht bequamelijck te doen stat.

[p. 80]

 

^#Maer Ceres rost' op t'veldt wort afgesneden,

 

Te middagh recht ghewreven en ghetreden

 

Veel beter in dees hitte werden, van

 

Den Dorschvloer heet all' aerdtsche vruchten dan.

 

‘Ploegh naeckt: zaeyt naect, als in claer schoone daghen,

 

‘Den winter vuyl, doet Boer en werck vertragen:

 

Een oudt ghebruyck heeft t'Boere-volck, dat sy

 

^#T'vercreghen goedt, ghenutten s'Winters bly:

 

En onder hun Maeltijden dan beschicken

 

Den Winter vroo, en gheestich tot verquicken

 

Hun noodt, en drijft sorgh' al van daer ontrent,

 

Gh'lijck als te doen de Schippers zijn ghewent

 

Soo haest alst t'schip door woeste storm baren

 

Wel g'havent is, dicht toeghestopt vol waren,

 

Sy zijn verblijdt, en t'achter t'schips casteel

 

Sy maken moy met cransen al gheheel.

 

Doch ist dan tijdt om af te slaen en lesen

 

D'eyck-noten, oock die groene Lauwer-besen

 

^#Oock bloedghe Myrth': jae tijdt te stellen ist

 

Voetstricken dan, den Cranen: oock met list,

 

Voor Herten t'net: en om lang-oorigh Hasen

 

Doen loopen voor, als die seer licht verbasen:

 

Als oock de sneeu opt veldt verheven blijft,

 

En t'claer coud' ijs noch op de Vlieten drijft,

 

Op Balears worp-slinghers tijdt ist passen,

 

Om wel en stijf te treffen dan den Dassen.

 

Nu t'stormich Herfsch ghestert' sal ick dat hier

 

^#Verhalen oock, en als de daghen schier

 

Vercortend' zijn, en hitten nu wat sachten,

 

In welcken tijdt men snel moet vlijt betrachten,

 

Als Lenten vocht en reghendrichtich vlucht:

 

Als rou opy veldt nu staet al d'aerdtsche vrucht,

 

En t'melckigh graen der terwe noch onrijpich

 

Dick swellend' noch staet op groen halmen pijpich.

 

Ick hebbe dick ghesien al over hoop

# Wat op den middagh.

# Dat de boeren s'Winters vrolijck zijn ende goet chiere maken.

# Van de Winter-jacht der Boeren.

# Onweders met hen teeckenen.

[p. 81]

 

Der Winden strijdt, en hebben sijn beloop

 

Ten tijd' als op gheel' Ackers had den zaeyer

 

Doen comen voort alree den gherste maeyer,

 

Den welcken daer de halmen teer afsneedt:

 

Iae dat oock daer t'swaer koren wijdt en breedt

 

Wt d'aerde wierdt met wortels opghedreven

 

Door t'reeghnich fel onweder hoogh verheven:

 

Iae duyster swert den dwerlingh nam alsoo

 

Wech met der vlucht, vliegstoppels en licht stroo:

 

Wt Wolcken dicht versaemt, comt dicks gestegen

 

^#Ten Hemel af al doncker den slach-reghen

 

Een stortsel oock van water met gheweldt,

 

Dat leelijck dan het bly ghesaey opt veldt

 

Verdrenct, met scha den arbeyt gants der Ossen:

 

Grachten zijn vol, en holle Vlieten schossen

 

Ghewassen hoogh', en maken groot gheluyt,

 

De Zee werpt oock dan snorcksche golven uyt.

 

Ia s'middernachts uyt doncker swert onweder

 

^#Oock schitt'righ claer de Blixems vallen neder,

 

Gheslinghert af van s'Vaders rechter hant,

 

Dat Aerdtrijck meest af beeft aen elcken cant:

 

T'gedierte vlucht, een vreese strijct cleenmoedich

 

Dan door het volck en veldt oock onverhoedich

 

Elcx sterflijcx hert te gronde neder plat.

 

Den ^†Athon bergh, den Rhodop', of oock dat

 

^‡Ceranni hoogh verheven, hoe bestandich,

 

Smijt hy te neer met eenen pijl fel brandich:

 

Zuydt-winden oock, en die slach-reghens snel

 

Ten dicksten hun somtijdts vermeeren fel,

 

Dat Bosschen dicht en alle stranden kuylich

 

Door winden sterck seer luyde suchten huylich.

 

Dit vreesend', wilt op s'Hemels maenden achten,

 

^*En vlijtich oock op Ster-gheneghen wachten,

 

Waer t'coud' gestert' Saturnus hem toe streckt,

 

En in wat riem Cyllenius oock treckt.

 

^†Alvooren eert met innicheyt den Goden,

# Van dwerslingh oft draeywindt en slachregen die t'ghesaey verderft.

# Van Donder en Blixem.

† Athon, bergh in Macedonien: Rhodopus, berch in Thracien.

‡ Ceraunia, bergh in Epiro.

* Te mercken op 't Sterr' geneghen .

† Heydensche gheestelijckheyt.

[p. 82]

 

Cereri groot, laett Iaerlijcx zijn herboden

 

Ghewoonlijck haer offranden nae de schult:

 

Te weten, als ghewrocht ghy hebben sult

 

Nu in den Ougst, die cruydich is en blijde,

 

In den afgangh des Winters: jae ten tijde

 

^#Des Lentens schoon, dan zijn wel goet en vet

 

De Lammers: oock de Wijnen smaken bet,

 

Den slaep alsdan die valt oock soet en lichtich

 

Wanneer t'geberght' is al vol schaeuwen dichtich

 

Voor u versaemt laet al de Boersche jeucht

 

Cererem dan aenbidden vry met vreucht,

 

Voor welcke ghy sult nemen Honich-raten,

 

Melck, soeten Wijn, en dit vermenght soo laten

 

^#Als een g'lucksaem goed' offerhande gaen

 

Drymael rondtom nieu vruchten die noch staen.

 

Laet vrolijck oock den heelen hoop naevolghen,

 

En roepen stijf, dat Ceres onverbolghen

 

In Schueren doch behouden comen vry.

 

T'vervorder sich oock niemandt, wie hy zy,

 

De Zickel scherp te slaen aen den rijp' aren,

 

Of hy en heb een Eyck-tack met groen blaren

 

Tot eenen crans om sijn hooftslaeps ghedraeyt,

 

En sprongen woest opt veldt ghedaen verfraeyt,

 

Oock Cereri lofsanghen daer ter eeren.

 

Nu om te recht door wisse teyckens leeren

 

Te vooren sien, de soeligh' hitten groot,

 

Den reghen, oock coudrichsche winden bloot,

 

Den Vader self besteld' aen s'Hemels troonen

 

^#De Maendtsche Maen, in elcke Maent te toonen

 

Voorseggingh claer, nae welck een teycken dat

 

Zuyd-winden haest stil sullen vallen plat

 

Wat teyckens, dicks ghesien, den Boeren souden

 

Hun groote Vee doen dicht by stallen houden.

 

^#Soo haest t'gheblaes der winden rijsen wil,

 

Stracx swelt de Zee, haer vloeden zijn niet stil,

 

Wt t'hoogh gheberght' begint men te beseffen

# Ten Lenten zijn Lammers en Wijnen ten besten, en den slaep is soetst.

# Hoe men Cerei Jaerlijcx diende, eer men Seyssen in in de vrucht mocht slaen.

# Weder teyckens alle Maent aen de Maen.

# Onweders teyckenen.

[p. 83]

 

Een droogh gheruysch, en door der baren treffen

 

Van verr' men hoort der stranden wederschal,

 

En t'Bosch gheluydt verdobbelt over al.

 

Niet mijden meer hun connen golven soutich

 

De kielen crom stijf aen te horten stoutich,

 

Als Meeuwen snel al crijtend' nae de strant

 

Midts uyt der Zee hervlieghen, en in sant

 

De Koeten oock daer dobbren, als den Reygher

 

^#Sijn poelen soet hem wel bekent, en weygher

 

Oock nu verlaet, gheresen uyt dat vocht,

 

En overvlieght de wolcken in de locht.

 

Dicks sult ghy sien als helder Sterre stralen,

 

Vyer-fackels claer af van den Hemel dalen,

 

Oock raeyen lanck sien rijsen in der nacht

 

^#Als men gedreyght corts grooten wint verwacht:

 

Dan t'lichte kaf ghy t'saem met bladers drooge

 

Sult in de locht opdrijven sien om hooghe,

 

Drijf-pluymen oock opt water maken spel.

 

Maer wan't gheschiet dat blixemt in het fel

 

^*Noord, en dat t'huys van Oost en Westen dondert,

 

Stracx wordt al t'landt verwonne' en verondert

 

Van grooten vloet die uyt den Hemel stort,

 

^†Als alle gracht nu overloopich wort:

 

De Schippers oock die dan te Zee hun vinden,

 

Niet anders t'saem dat natte zeylen binden.

 

Slach-reghen doch en heeft ghedaen noyt leet,

 

Die met voorsicht sijn comste merckt en weet:

 

^‡Hooghvlughsche Craen sal hy niet achterhalen,

 

S'ontvlieght in tijdts hem uyt de diepe dalen:

 

De Veers' om hoogh siend', heeft voor sijn begin

 

Ghetrocken locht tot haer neusgaten in:

 

Ghevloghen heeft de Swaluw' luyd geschallich

 

Den poelen om: de Vorschen onghevallich

 

By een vergaert, oock hebben van ghelijck

 

^*Hun oudt beclach ghesonghen weer int slijck:

 

Wt holen diep de Mier' met t'ey gheladen

# Weygher, is weerdich of lief.

# Windsteeckenen.

* Reghens teeckenen.

† Alst int Noordt blixemt, ende Oost en West dondert, volgt Slachreghen.

‡ Slach-regen teecken aen den Craen, Veerse, Swaluw', Vorschen en Mieren.

* Vorschen beclach, want sy van Boeren soo gheworden waren.

[p. 84]

 

Ghewandelt heeft al dicks door nauwe paden:

 

^#Den Reghen-boogh seer groot heeft hem al sat

 

Ghedroncken dan van't naeghetrocken nat:

 

^#T'groot Raven-kud alsoo't heen vliegt en scheydet

 

Van sijn roof-plaets aldaert hem heeft geweydet

 

Met vleughels dicht en vast by een ghestaeckt,

 

Heeft al te voor een luyd' ghekners ghemaeckt.

 

^†Al voghels meer die hun ter Zee gheneeren,

 

Of die rondtom den ^‡Asi weyden scheeren,

 

Besprenghen t'lijf met water al om strijdt

 

In poelen soet van Claister breedt en wijdt,

 

Als nu sy t'hooft uytwerpen teghen de baren

 

Dan loopen sy nae t'water, geiren waren

 

Met vreuchden sy ghewasschen, maer men siet

 

Dat dan vergheefs hun opset al gheschiet.

 

^#De Craeye snoop die roept dan nae den reghen

 

Met volle stem, met eenen sy oock teghen

 

Der vloeden comst haer snappich hooft uytsmijt

 

Daers' opt droogh zant alleen soo henen schrijt.

 

^# De maeghden ooc voormercken hebbent connen

 

Aent winter-licht, doe sy nacht-rocken sponnen,

 

Als in de Lampt', soo d'oly ^‡ sperckt' en sprongh,

 

En aent lemment veel kools gheronnen hongh.

 

In regen-tijt niet min ghy cont voormercken,

 

Iae seer gewis ^* door teeckens en door wercken,

 

Of haest de Son en t'suyver weder comt:

 

Want t'Sterr'-licht dan is claer, ooc onbedomt

 

Schijnt dan de Maen, die onderworpen cleenich

 

Haer broeder is, sijn schijnsel hem afleenich.

 

Te sulcker tijdt van dunne vlocken wol

 

Men vlieghen niet en siet de locht al vol:

 

^†D'Alcyones Theridi lieve voghels,

 

En strecken oock opt zant niet uyt hen vloghels

 

Naer laeuwe Son: en oock de ^‡Sogghen vuyl,

 

Ghedencken dan niet meer soo met den muyl

 

Te smijten op stroo-bossen al ontbonden:

# Regenboge.

# Raven.

† Der Zee en poel-vogels.

‡ Asia poel in Meonië, by de vliet Capstra

# Reghencraeye.

# Lampte en lemment.

‡ Spercken is ginsteren oft voncken uytwerpen.

* Teeckens van schoon weder.

† Aen de Alcyones: yemandt acht dit ijs-voghels, doch t'onrecht dunckt my.

‡ De Sogh.

[p. 85]

 

^#De Wolcken gaen oock ligghen ten dien stonden

 

Meest uyt ghestreckt op d'aerde neder lanck:

 

Verwachtend' oock der Sonnen onderganck

 

^#Den Nacht-uyl hoogh op eenen top ghesteghen,

 

Die gaet vergeefs daer sijn nacht-huylen plegen.

 

^†Nysus verschijnt hem hoogh in die locht claer,

 

En Scylla lijdt straff' voor haer purper hayr:

 

Want waer sy siet haer Vader al vol tooren,

 

Met vleughels snel gaet sy de locht doorbooren:

 

Haer vyandt wreedt vervolgt haer in de vlucht,

 

En door de locht maeckt een soo groot gherucht:

 

Waer Nysum sy al vlieghend' can ghekennen,

 

De dunne locht sy stracx clieft met haer pennen,

 

Ontwijckend' hem. Den Raven oock men hoort

 

Wt heessche keel' alsdan noch brenghen voort

 

Tot dry of vier verdobbelde claer stemmen,

 

Dicks sy versaemt malcanderen ^‡verhemmen

 

In d'woonsten hoogh', en ick en weet niet wat

 

Een soetheyt groot of ong'woon' ^*blijdschap dat

 

Onderlingh' sy daer in de blaren ruyschen:

 

En hoe hun lust, nae slach-reghen ghedruyschen,

 

Hun cleen gheslacht en lieve nesten soet

 

Besoeck te doen van nieus met sulcken moet.

 

Doch acht' ic niet hun t'hebben om verquicken

 

Godlijck verstant door't Godlijc toebeschicken,

 

Of een vernuft boos menscher: maer wanneer

 

D'onweders fel en t'Hemel-vocht, dat seer

 

Onstadich is, vertreckend' wisten ganghen,

 

En vochte locht gaet door zuyd-windich prangen,

 

Daer sluyten toe dat open was en licht,

 

Hier open doen dat was ghesloten dicht:

 

^†T'verand'ren sich ghemoeden oock der beesten,

 

T'schoon weer verlust en gheeftse lichte gheesten,

 

In elcker hert een ander vreucht beclijft

 

Dan als de locht vol dicke wolcken drijft:

 

Dit baert den sangh der voghels op den velden,

# Laghe Aerdwolcken.

# Nacht-uyls sank.

† Nysis Coninck van Megaren, een Sparwer of Valck. Scylla sijn dochter, een Leeuwerck.

‡ Verhemmen is t'gemoedt ontlossen, oft hem vermaken.

* Van de blijdschap der raven in schoon weder.

† Der dieren herte verlicht als de locht verlicht, dit baert den vogel sanck.

[p. 86]

 

Dit doet tot vreuchd' oock alle Dieren helden:

 

Dits dat oock gheeft den Raven blijden moet,

 

En met der keel oock vreucht bewijsen doet.

 

Maer slaet ghy acht wel op de Son loopveerdich,

 

En op t'beloop der Mane die volheerdich

 

Vervolghens doen oprijen hunnen keer,

 

Ghy sult u niet bevinden nimmermeer

 

Des ander daeghs te wesen uytgestreken

 

Door schoonen nacht, alst dach-licht comt aenbreken

 

^†Als weer allencx de Maen haer licht ontfanght,

 

Soo al rondtom haer duyster hoornen hanght

 

^‡Een swerte locht al dick en nevelachtich,

 

Slach-regen groot dan sullen zijn verwachtich

 

Landt-lieden oock Zee-lieden: maer indien

 

^*Sy maechdich blos, schaemroodich om aensien,

 

Voortbrengich toont, soo salder windt oprijsen.

 

De gulde Pheb' is doch, om windt bewijsen,

 

^†Ghemeenlijck root: maer op den vierden dach

 

Des Maendts, daer op ten sekersten men mach

 

Wel nemen merck, siet ghyse dan verschenen,

 

En trecken door den Hemel suyver henen,

 

Niet doncker bot ghehoornt zijnde, t'sal

 

Den naesten dagh die volght, jae t'samen al

 

Die volghen dan, al zijn ghestilt van winden,

 

Noch regh'nen salt oock niet, dit sal men vinden,

 

Tot t'eynd' der Maendt gheduerich te gheschien:

 

^#De Schippers dan behouden met verblijen

 

Hun g'loften vry: oock sullen mildt van herten

 

Panopen, Glauck, en daer toe Melicerten

 

Inus soon al betalen op den strandt.

 

^#De Son oock sal, als sy nu doet opstandt,

 

Of als sy haer verberght in s'waters baren,

 

Ons teyckens doen der Sonnen sullen naren

 

Op t'aldergh'wist voorteyckens vroech en laet

 

Als sy vertoont haer in den dagheraet,

 

En ten opstandt der sterren int vertrecken.

† Teeckenen der nieuwer Mane.

‡ Bedimsterde Maen beduydt slach-regen.

* Roo Mane, windt.

† Den vierden dach der Maen, de maen claer zijnde, salt al de Maendt claer weder zijn, reghen en windt.

# T'sal dan goet Zeevaren zijn.

# Sonne-teeckens in den opstandt

[p. 87]

 

Soo s'morgens sy comt met verscheyden vlecken

 

En in een wolck haer schuylend' half uytkijckt,

 

En metter helft haers ronden cloots ontwijckt,

 

Soo meuchdy wel voor slach-regens beduchten:

 

^#Want Auster-windt (seer quaet voor boomen, vruchten

 

En Vee) bedwinght hem neer te vallen saen:

 

Als voor, den dach oock recht doorbersten gaen

 

Tusch wolcken dicht al stralen veel int ronde,

 

Of wan haer oock vertoont de morghestonde,

 

Als sy verlaet slaep-camer ghesaffraent

 

^#Tithons haers Mans, soo dan is haer ghedaent

 

Soo wonder bleeck, hoe qualijck sal, ochermen!

 

Gheconnen doch de wijnranck dan beschermen

 

Haer druyfkens teer: want sulc grousaem gesmack

 

Van haghel ruyst en hippeld' dan opt dack.

 

T'aendencken dit sal oock zijn meerder bate,

 

Als de Son heeft ghenomen wijdd' en mate

 

Van den Olymp, en dan soo henen treckt.

 

W^#ant wy al dicks haer aenschijn sien bevleckt

 

Met verwen veel, bysonder blauwe, pleghen

 

^#Al int ghemeen t'voorsegghen ons den reghen,

 

En vyericheyt den Oosten windt ons brenght:

 

Maer wan nu al beginnen zijn vermenght

 

De vlecken daer met glinstrich vyer ontsteken,

 

Soo suldy dan sien over al uytbreken

 

Slach-regens, ooc veel stormwints met cracht,

 

Niemant vermaen my in de selve nacht

 

Van over Zee de vaert my t'onderwinden,

 

Ia noch van landt schip-touwen ooc t'ontbinden.

 

Maer indien claer is blinckend' haren cloot

 

^#Alss' ons herbrenght den dach ten toone bloot,

 

En alss' hem schuylt hier onder int verborghen,

 

Gh'en hebt dan niet voor slach-regens te sorgen,

 

Maer sult al sacht sien beven Bosschen groen

 

Maer aengheroert slechs van den ^*Aquiloen.

# Zuyden windt.

# Tithon den Man van Aurora.

# Olympus den Hemel.

# Sonneonderganghs teecken.

# Sonne brengt en schuylt den dach.

* Aquilon, Noordtoosten windt.

[p. 88]

 

^#Sluytlijck, de Son u sal te kennen gheven

 

Wat dat ons brengt den avondt traegh beneven,

 

En waer den windt de wolcken claer aenvoert,

 

En waer op oock den vochten Eurus loert:

 

Wie soude dan noch deurven segghen lieghlijck

 

Als dat de Son yet soude zijn bedrieghlijck?

 

Dicks sy vermaent voorhandich t'zijne noch

 

Oproers bedeckt en menich valsch bedroch?

 

Oock krijghen stil al heym'lijck op te swellen.

 

Sy ginck beweeght haer medelijdich stellen

 

^#Eens over Room als Cesar was ombracht:

 

Haer claer aenschijn, als vol ghetreur onsacht,

 

Sy doe verborgh met donckerheyt beroestich.

 

Doe al vol angst de Godtloos' eeuwen woestich

 

Waren besorght voor eeuwich nacht met wee:

 

Hoe wel selfs d'Aerd' en t'water van der Zee,

 

Iae teyckens oock vuyl huylend' honden deden,

 

T'ghevoghelt' oock vol snaps en vol onvreden.

 

^#Hoe saghen wy dicks berstend' op Etnam

 

Fornaysen heet doorbroken zijnde vlam,

 

En clooten vyers, jae doove steenen spouwen,

 

En smijten uyt tot in Eyclops landouwen.

 

Duyschlandt vernam aen Hemel breedt en wijdt

 

Een groot gheschal van wapens doe ter tijdt.

 

^#En d'Alpen hoogh ghehoornt doe ghedreven

 

Door seldtsaem groot beroeren wierden beven.

 

Iae t'volck vernam en hoorde comen uyt

 

Bosschen eensaem alom een groot gheluyt.

 

Men sach oock doe seldtsame bleecke gheesten

 

In doncker nacht: oock sproken doe de beesten

 

Soo grousaem dinck, siet, isser al ghebeurt,

 

Vlieten ghestilt zijn, d'aerd' is opghescheurt:

 

En t'Elphen gaf in kercken droeve tranen,

 

^#En t'koper sweet: doe zijn van Euridanen

 

Coninck des Vliets, die draeyend' heeft gewoelt,

 

Met dulheyt groot te samen wech ghespoelt

# Sluytreden.

# Voorteyckens van July Cesars doot.

# Etna eenen brandenden bergh in Cicilien.

# Alpes, bergen tusschen Itali en Vranckrijc.

# Euridanus, Vliet in Italien.

[p. 89]

 

Door sijn gheweldt de Bosschen en de Wouden,

 

De velden self niet teghen mochten houden,

 

Iae Stal en Vee het moest al mede voort.

 

Iae offren doe al staegh den dreyghschen boort

 

Aen t'ingewandt droef-teycknich is verschenen,

 

Wt putten bloedt al staegh ghevloeyt is henen,

 

Al staegh ghehuyl der Wolven nachten lanck,

 

Met weer-gheluydt in hooghe Borghen clanck.

 

Voorhenen zijn van boven comen neder

 

Weerlichten noyt soo veel in suyver weder,

 

Steert-sterren noyt soo grousaem veel gebrandt:

 

^#Om dees oorsaeck Philippi daer int landt

 

Thessali weer hersaghen met ghelijcken

 

Oorloogs geweer, als daer zijn zweerden, pijcke:

 

Van t'Roomsche volc verdeelt d'ordens in tween,

 

Malcander fel bevechten onder een.

 

Ten dochte niet den Goden t'onbetamen

 

Dat tweede mael met t'bloedt van ons lichamen

 

^†Emathiam en ^‡Emo velden wijdt

 

Al wierden vet: En t'sal noch met der tijdt

 

Zijn dat den Boer hier naer met sijnen scherpen

 

En crommen ploegh daer d'aerde sal omwerpen,

 

En in dat landt noch vinden menich zweert,

 

En Wapen al van rouwen roest verteert:

 

Met egghen swaer d'ijel helmen oock aenstooten,

 

Verwondert seer dan zijnde van soo grooten

 

Seldsaem ghebeent', als hy heeft op ghedaen.

 

^#O Goden ghy, des Vaderlandts ontfaen,

 

Boos in den hoop der Goden onbederflijck:

 

O Romul' oock, o Vesta Moeder erflijck,

 

^#Behoedtster ghy des Thusken Tybers Vliet

 

En Roomsche muers, belet te minsten niet

 

Den Ionglinck doch, den welcken is voorhandich

 

Te comen voort, op dat hy zy bystandich

 

Den droeven tijdt verdorven en verdwaelt.

 

Wy hebben doch van over langh betaelt

# Philippi, zijn velden in Thessali.

† Emathia is Macedonien.

‡ Hemus bergh in Thracien.

# Aenroep.

# Den Tuscaenschen Tyber de Vliet te Room.

[p. 90]

 

Al den meyneed' van't Laomedich Troyen

 

Met eyghen bloedt soo vloedich uyt te stroyen:

 

Van over langh had t'Hemelrijck al nijt

 

Dat Cesar ghy beneden by ons zijt,

 

Oock het beclaegt dat speel-feesten van menschen

 

Ghy gade slaet, of meer daerom wilt wenschen:

 

Iae daer goet recht in onrecht wordt verkeert,

 

Daer soo veel krijgh ter Weerelt hem vermeert,

 

Daer veelderley snoo schelmerijen gheresen

 

Al comen voort van nieu ghedaent' en wesen:

 

Al waer den ploegh gheen weerdigh' eer geschiet,

 

Want wech ghevoert t'landt-volck door krijgh men siet,

 

Den Ackers al vervuylen, wie salt herden?

 

Van seyssens crom nu smeedtmen harde sweerden:

 

Den Euphrat gins ter een zijd' oorloogh voert,

 

Ter ander zijd' hem Duytschlandt oock beroert,

 

Buer-steden selfs hun wetten nu ghebroken,

 

Met oorloogh fel malcander vast bestoken:

 

Den wreeden Mars die niemant en verschoont,

 

Sijn wreedtheyt nu de Weerelt overtoont:

 

^#Recht even g'lijck als een ghetreck van vieren

 

Dat door sijn cracht de baeillen sonder vyeren

 

Doorbroken heeft der loop-plaets, en int velt

 

Hem daer int ruym al meer en meer versnelt,

 

Den voerman treckt de teughels om te stillen,

 

(Doch al vergheefs) de peerden waer sy willen

 

Daer loopen sy met hem gheweldich voor,

 

De waghen gheeft den breydels gheen ghehoor.

 

 

 

Eersten Boecks eyndt.

# Gh'lijcknis.