Bethlehem dat is het broodhuys
(1613)–Karel van Mander–
Auteursrechtvrijte weten gheestlicke Liedekens ghedichten of Leyssen, die de Herderen by Bethlehem snachts hun Vee wakende singen met verlanghen na de comste Christi
nae de Wijse des 104. Psalm.Achitop. Adon. Raguel.
SCheert af en weyd o Schaepkens sacht van aerd,
De Kruyden groen ontgraeft t'veld ongespaert,
Bijsonder soeckt de groente in den valleyen,
Mijdt Bergen steyl ghy vinter niet te weyen,
An T'hoog woest gebergt sneedrichtig is te kout
Ons gonnent selfs de wolc doorcliefsche toppen
Dan wilden pijn met langh onnutte knoppen.
R. Int lage dal den Winter dwinge-lant,
Queld minder nu ons arm schaepkens want,
Den vlieten snel dwingt hy met ijsche toomen
| |
[pagina 9]
| |
Noord wint onteert, ald' alderswacste boomen
Ach. Klijf Palm' Olijf soet rokigen Cypres
En vreesen niet of wel met t'scherpste Mes,
De koude snijd datsy soude doen dalen,
Hun groene hayr en ruyghe hoofden kalen
Ad. Wegh zijn uyt t'veldt de Lente Bloemkens schoon,
T'gesang uyt t'bosch, den acker mist zijn croon
En d'armen swac des wijnstocx zijn ontladen
In d'aerde derft de schaduw van zijn bladen,
R. Onlanghe duert hier yet in eenen staet,
Ten baet gesucht all' eerdsche dingh vergaet,
Te zijn al blind moet d'eerd' eylaes gedoogen,
Daer boven blinckt den Hemel al vol oogen.
Ach. De doncker sonde en boosheyt t'aerdsch aenschijn.
Doen vuyl besmuert ja kout en doncker zijn,
Nijdt, toorn, twist, uyt onverstandt gheresen,
Als kouden mist doent hier al doncker wesen.
Ad. Maer s'Hemels troon heeft schoon te wesen claer,
Oorspronc des deughs en alles goeds is daer
De liefde self een vuyr en licht waerachtigh,
God goed alleen in t'suyver licht woonachtig,
Ach. Wie sal ons nu met sangh verdrijven vaeck
Het overhand te singen is vermaeck,
Nu Raguel singht yet begint al vooren //
Ghy Adon laet u antwoord oock dan hooren.
Raguel singht op de wijse des 2.Psal.
R. Dagh sterre claer oprechte wijsheyt reyn,
Wilt mijn verstandt en sinnen doch verclaren
Laeft mijnen geest o wijn en melck Fonteyn,
Op dat ick magh de waerheyt openbaren,
Och wijsheyd groot hoe ghy hebt willen sparen
Die Vader is der gantscher weerelt wijt:
En hem ghebracht uyt sondigh fel beswaren
Te recht ghetoond dat ghy ghenadigh zijt,
A. De oude draeck' oorsprongh van haet en nijd,
Ghecomen loos tot haer nijdigh, vermeten,
| |
[pagina 10]
| |
Sy meende wel ghewonnen was den strijd,
Den Mensch was nu in haer geweld geseten
Als arem slaef voor s'doodts grousame beten
In vrees' en angst in pynelijck verdriet,
Zijn leven langh maer God heeft raed geweten
Tot s'Menschen Troost voorseggingh is geschiet,
R. Hem is belooft: den Salighmaker siet,
Sal t'slanghen hooft vertreden en bederven,
Des Duyvels werck de zonde doen te niet,
De dood haer macht benemen self door sterven,
Iae door zijn dood verwinninghe verwerven,
En rooven hem zijn macht die in gheweld,
Des doods macht hadd' en meend' eeuwigh doen swerven,
Den mensch in s'doods gevangenis ghesteld,
A. Beloofde zaet wonderlijck raed en held,
Lof moet u zijn licht troostbarigh verschijnen,
Voor t'droeve volck met duysternis gequeld,
In doodts verschrick, den kercker swardt vol pijnen.
Ghy zijt een licht dat niet en sal verdwijnen,
Want ghy zijt niet van eerdsche stoffe swack:
Of sulck en licht dat maer geduerd termijnen,
Maer t'licht dat noyt geen claerheyt en ontbrack,
R. Ghy zijt dat licht dat van begin aenstac
De lichten al die d'eerde claerheyt gheven
Van boven an dat rond asurich dack,
Ghy blijft als sy te valle, al sullen sneven,
Als vijgen vroeg van stercken windt gedreven
Lof eeuwig licht seer heerlijc schoon en groot,
Des weerelds licht zijt ghy en s'menschen leven,
Waerachtigh licht en t'ware Hemels brood.
A. Eva verstond uyterlijck door een bloot,
Haer eygen zaet oft vrucht uyt haer gheresen,
Te worden los van Duyvel zond en dood,
Ghelijck als wel ghebleken is nae desen:
Maer Gods voorsegh ghehoord of oock ghelesen,
| |
[pagina 11]
| |
Is dickwils wel gheschiedt gheweest jae eer
Als welverstaen, en oorsake mach wesen,
Dat ons verstand is in't begrijpen teer.
R. Maer laes den mensch en heeft van selfs niet meer,
Dan swacheyt, zonde, ellend verderf ooc mede,
Vermagh, noch is niet sonder Godt de Heer,
De vyandschap houd onghedoodt haer stede,
Noch tusschen Iode en Heyden vremt van sede,
De wet als tuyn of wand is tusschen tween,
Maer t'rechte zaet dat sal den rechten vrede,
Wel maken oock hem uyt twee volcken een.
A. Messias sal uyt alle volck ghemeen,
Versamen hem een volck volmaeckt ter degen,Ga naar margenoot+
Een arm slecht verblijf een volck dat gheen
Loghenen sal spreken noch boosheyt pleghen,Ga naar margenoot+
Het crom sal recht zijn, Bergen hoog gestegenGa naar margenoot+
Vernedert slecht vervult werd alle dal,
T'oneffen vlack tot eenen wegh gheleghen,
En alle vleesch Gods Salicheyt sien sal.
R. Siet Davids hutte als nu zijnde in vervalGa naar margenoot+
Werd opgherecht de Berghen sullen vloeyen,Ga naar margenoot+
Van soeten wijn de heuvels van melck al,Ga naar margenoot+
Israel sal ghelijck een roose bloeyen,Ga naar margenoot+
En t'woud ghelijck de Lelye sal groeyen,
In dorre zand daer Slangen lagen eerst,
Ter weyde gaen de Beyren met den Koeyen,
Sullen, en t'saem hen Iongen legghen meest.
A. Ia dan sal by dat felle Luypaerd beest,
Hem vry den Bock neer leggen, en gaen weyden
De Lammers by den Wolven onbevreest,
Een knechtken cleen sal drijven en gheleyden,Ga naar margenoot+
Den Leeuwen jong en Kalvers onverscheyden
T suyg kind sal lust hebben aen t'slang hol erg
T'gespeend zijn hand in Basilisk cuyl spreyden
Quetse en verderf wort niet op s'Heeren Berg,
R. Eerdworm mensch verworpen arm dwerg
Wilt ancker hope in Gods beloften vesten
Een droeve Zee vol onrustigh ghetergh,
Ontmoet u hier in des' aerdsche ghewesten,
| |
[pagina 12]
| |
O weerelds Heer ghy hebt nu niet ten besten,
Dan rocken slechs van dieren vellen rouw,
Die Borger waert van t'Paradijs, ten lesten
Sijn Boer die hem geneerd met land gebauw.
A. Treckt ghy dus heen Monarche met u Vrauw,
Met croon noch staf van goudt op ros noch wielen,
Ter weereld in my dunct ick niet aenschauw
Na u tot pracht een hoop van dienaers crielen
Dan voet in stap u snellijck, is op d'hielen,
De bleecke dood jae seer belust is sy,
Soo't schijnt om dy en dijn geslacht vernielen
Ghy spit of graeft sy is u altijds by.
R. Naer t'ongheluck u over comen vry,
Magh een dingh dy wel dienen tot vermaken,
Dats dat ghy hebt een hulpster schier als ghy,
Dan al meer sacht van wesen aerd en spraken.
Die nacht en dag u swaerheyt sal ontschaken,
Haer lieflijckheyt en suycker woorden puyr,
Gesaust hier mede u soet sal drincken smaken
Dit kort, en quaed arbeydigh leven suyr.
A. Adam en vind me borgher noch gebuyr,
Huys dack noch muyr gheen Stad noch dorpsche Kercken,
Als Herder wijs der dieren, aerd, natuyr
En naem hy kent, en speurd met wijs opmerken
Welck tembaer is tot suyvel, nut of wercken.
Eva bevrucht van Adam heeft onsacht,
Kain ghebaerd sprack vreughdigh om verstercken
Ick hebbe voort des Heeren Man gebracht.
R. T'beloofde saet tot breuck van s'vyants macht,
T'schijnt wel sy dacht hy wesen soude, en moeder,
Wert sy daer na van Habel welcken placht,
(Gelijck als wy) te zijn een schapen hoeder,
En (soo de nood tot arbeyd pord) sijn broeder,
Een bauwer word der eerde als eertsch gesint,
| |
[pagina 13]
| |
Maer Habel vroom godsvruchtiger en vroeder
T'schaephoedig Lam was Gods vercoren kind
A. Int offeren siet Kains toorn begind,
Want hy bevind sijn gift is niet bequaemigh,
Maer God die geen quaedwillicheyd bemindt
Wijst hem waerom en vraeght hem seer minsamigh,
Ist niet alsoo dat ghy zijt aenghenamigh,
Als ghy zijt vroom, maer zijt ghijs niet, soo rust,
Die sonde voor u deure, dus betamigh,
Verheerschapt haer dwingt haren boosen lust.
R. Nijd-sonde fel bedrieghlijck lockt en rust
Smeeckt ongesust en terght desen gestoorden
Sy blaest hem vuyr in zijn herte ongheblust,
T'onvroom ghemoedt als baenst oft lonte koorden,
Ontsteekt seer licht wraeckgierigh om te moorden,
De sonde vindt cleen wederstand aldaer,
Hy gaet en lockt met schoon geveynsde woorden,
Sijn broeder uyt, en wort zijn moordenaer.
A. Geen moeyelijck dingh so quellijck noch so swaer,
Als wesen maer in slaverny der sonden,
Met al den hoop verlusten wisselbaer,
Die recht ghelijck zijn woeste gulse honden,
Die hunnen knecht dick hebben gantsch verslonden.
Wel geluckigh is die van hun is ontplaeght,
Maer houdtse in toom der vreesen Godts ghebonden,
Hy vanght de doot die nae zijn lusten jaeght.
R. Kain eylaes voor S'Heeren roep versaegt
Wilt noch gevraeght met leugen sonde decken,
Wanhoop hem vanght t'ghemoed dat wroegigh knaeght,
Tsy waer hy vlucht vervolgt hem tallen plecken,
Vervolgers veel hem tot navolgers strecken,
| |
[pagina 14]
| |
In dwangh geloof hem meenigh onderwind
En gaet met bloed noch sijnen pad bevlecken,
Ghedreven meest (als hy) door yver blind.
A. Nu hoort na my dit raetsel ons ontbind,
Waer was het kind gheboren voor den vader,
En wie den Man soo nijdigh fel ghesind,
Die t'derdendeel der Mannen self te gader,
Versloeg alleen, want condy als goed rader,
Gheraden dit dat ick te raden gaf,
V wijsheyd dan en werd ick geen versmader,
Ick schinck u siet dees pijp en herder staf.
Achitop weder op de wijse des 104. Psalms.
Veel vraghen hoogh laet dalen diep int graf,
Want elck can daer gheen Oordeel geven af,
Dan dit weet ick dat beyde ghy int singhen,
Prijs weerdigh zijt, van niemandt wel te dwinghen.
T'weede Veld-Lieds eynd. |
|