Geiten

VI Geitemie erft

Sommige mensen wachten een leven lang op de dood van een rijk mens. Tegen de tijd dat ze aan 't erven toe zijn, valt de besomming bijna altijd tegen. De erflater heeft maar rauw met zijn bezit omgesprongen, heel geen eerbied gehad voor 't belang van hen, die heetgeduldig wachtten en nog wel zo lang, zo lang. Ook zijn er altijd véél meer gieren, dan er hele kluiven zitten aan het aas. Waar komen ze toch vandaan gevlogen, familieleden die niemand ooit heeft horen vernoemen. Nóg is er een reden, waarom het erfgeld altijd tegenvalt. De rijkdom, de barre eindeloze rijkdom van een erfgever op wiens dood men wacht, wordt in de familie een wonderverhaal, dat overgaat van ouder op kind, van broeder op zuster. Die rijkdom groeit met de jaren onder 't oververtellen. Een grondstuk van tien hectaren dijt uit tot honderd; dat doet het hittige verlangen naar een leven zonder zorgen onder de mensen. Maar omdat het grondstuk zelf maar een splinter van de aarde is en omdat de aarde onbewogen wentelt onder de zon, niet achtende wat de mensen erin wroeten en erop staan te bedenken, groeit het grondstuk niet mee, tien hectaren blijven tien hectaren.

Maar Geitemie heeft georven, zónder dat ze eerst is uitgehold vanbinnen, als gevolg van de barre verwachting. Want ze wist van 't bestaan nog niet af van een rijke meue, genaamd Adriana, woonachtig in de Boreftse Meye. Of die rijke meue er weet van gehad heeft, dat Geitemie het nogal hard te halen had, is onbekend. Dooien geven geen bescheid en notarissen kunnen op het stuk van erflating even zo goed dooien geheten worden, die zwijgen óók. En 't kon Geitemie welgezegd weinig schelen, hoe het haas in de pan lag; zij werd bij de Montfoortste notaris geroepen, vernam daar het feestelijke nieuws dat meue uit Boreft dood was en van de stonde af was Geitemie rijk. O zo, hartsteke rijk; één duzend zes honderd gulden ruim viel haar ten deel. Ze tekende het stuk en nu pas zag ze, dat het écht waar was, want het

[p. 61]

geld kwam ter tafel. De notaris vroeg haar, wat ze met dat kapitaal ging doen, of ze het soms niet secuur beleggen zou, of ze 't wel verantwoord vond dat geld allemaal zomaar mee te nemen daarachter naar Blokland - ze woont er eigenlijk toch maar enig - Geitemie keek naar de vreemde geldpapieren, zoals een kind kijkt naar duur speelgoed en ze zei, dat ze 't nog wel eens overleggen zou. Maar vooreerst wilde ze toch genieten in de aanblik van de buit uit Boreft en dat laatste zei ze maar niet.

Hoe zit dat eigenlijk? Zouden er mensen bestaan, die het duvelachtig vermogen bezitten door een mens zijn kleren heen het geld waar te nemen? Geitemie heeft uit behoedzaamheid aan haar vaste levenswijs geen spiertje veranderd, sedert ze zo rijk is. En van haar machtig stuk geld heeft ze allenig nog maar een zorgstoel gekocht, wijders een pop met echt haar, echte ogen en een stem en ten leste wat extra dekking en kleer voor haar grote kinderen. Toch loopt daar het gerucht al door Blokland, door Montfoort, door Willeskop, Kattebroek, Heeswijk en Mastwijk... de weduwvrouw Geitemie is heden in staat een stal met dure koeien te kopen. Maar ze doet het niet, daar is ze veels te gierig voor. Ja, zelfs binnen Woerden moet dat feestelijk gerucht van haar oneindige rijkdom bekend geworden zijn. Want er verscheen kort nadien een deftig man op haar erf, die alleen maar bezield was van nobel verlangen, de rijke Geitemie nog véél rijker te maken. Die heer, hij droeg een platte leren tas vól papieren onder de arm, was zeer geleerd en dus zeer welbespraakt. 't Leek wel, of hij een boek opzei, zomaar uit z'n geleerde bol. En hij nam haar in vertrouwen, hetgeen ze echt mooi van zo'n rijk man vond. Die geleerde heer ging een fabriek oprichten van een nieuw soort wagensmeer, zó goed, alle andere wagensmeer zal naaste maand finaal hebben afgedaan. ‘Vindt u dát niet prachtig?’ vroeg hij en Geitemie zei, dat ze eruit begreep, dat dan in 't vervolg alle boeren bij hém en bij hem alleen terecht moesten, wilden ze die piekfijne wagensmeer kunnen betrekken.

‘Juist, juffrouw en zo is het ook, u hebt een helder oordeel,’ vond de deftige heer. ‘En daarom stel ik u voor, dat we compagnons worden.’

‘Als je me eerst maar eens uitlegt, wat dat voor soortement dingen zijn,’ klaagde Geitemie. Ze begreep al zonder verklaring wel, dat het verband hield met haar tegenwoordige rijkdom en ze vond het echt jammer, dat met het geld niet gelijk de geleerdheid werd georven. Dan had ze de deftige heer tenminste bescheid kunnen geven op een wijze, zo dat een rijke vrouw betaamt. En dan hoefde ze geen verklaring te vragen over zulk een moeilijk woord, dat aan de nieuwe rijkdom vast zit.

[p. 62]

Maar toen Geitemie de uitleg gehoord en ten ende echt begrepen had bovendien, vond ze het goed, ja best. Ze wist nu, dat ze duzend gulden afgaf, waarvoor ze over een jaar - en dat is maar een zuchtje - twee duzend weerom kreeg. Na nóg een jaar overnieuw twee duzend gulden. ‘Mens!’ riep ze de deftige heer toe, ‘hou nóú maar op met al dat gegeef, ikke zou niet weten waar 'k al dat geld op den duur zou moeten bergen.’

‘We kunnen met de rest ook samen de fabriek uitbreiden,’ vond haar weldoener. ‘Maar daarvoor heb ik natuurlijk uw toestemming eerst nodig.’

‘Goed, die heb je nou al.’

‘Dus we zijn het eens. Dan zal ik nu maar meteen het stuk opmaken.’ En in haar laag daggeldershuis werd zowaar een document opgesteld, dat met fraaie letters en halen getoverd werd op gezegeld papier. Geitemie stond er in bewondering naar te kijken. Een zeer geleerd man heeft haar de eer van zijn bezoek gedaan en vertoont onder haar dak zijn vernuftigste kunsten. Onder dat papier zette Geitemie haar naam. Ze deed het kloek en ook nog met een krul erbij; een rijke vrouw moet weten om te gaan met dingen van de rijkdom. Ja, ze deed het twee keer. En één papier mocht ze behouden, de deftige heer nam het andere mee en 't grootste deel van haar bankbiljetten. Van nu af ging ze slapende, melkende, etende en tenten-naaiende, zonder moeite heel erg rijk worden. Brandewijn om dit feest te vieren is er niet meer in de fles, maar zou meneer soms koffie met een bruine babbelaar lusten. Maar dat zal wel niet deftig genoeg geweest zijn voor zulk een rijk heer; hij wou nu liever maar subiet naar Woerden terug om z'n fabriek te gaan bouwen. ‘Doe jij dat dan maar,’ vond Geitemie, ‘want dáár mot ommers de barre winst uit kommen.’ En ze was, ook na zijn vertrek, heel gelukkig met haar besluit. Ze had er nu tenminste voor gezorgd, dat er een mooie mop geld zou zijn voor ieder kind dat ooit eens trouwen ging. Maar om te voorkomen dat haar jonkvolk nu alvast hoorndol zou worden van de te verwachten rijkdom in hun later huwelijk, hield Geitemie haar fortuinlijke besluit mooi onder zich. Het ging niemand aan, zelfs de kinderen niet, hoé goed moeder voor hen zorgde.

Maar hoe vreemd lopen de dingen soms. Haar stoute geldhandel om heel rijk te worden, ging de burgemeester blijkbaar wél aan. Ze kreeg na een tijdje een boodschap, of ze in Montfoort eens gauw op 't raadhuis wou komen en daar vertelde hun burgemeester haar, dat de politie in Utrecht een opgrijper te pakken had gekregen, die goedgelovig volk van z'n centjes afhielp. En bij die vent, woonachtig in Woerden, is bij de huiszoeking een stuk gevonden met haar naam er-

[p. 63]

onder. ‘Ja,’ zei ze bibberend, ‘duzend gulden heb ik hem afgegeven.’

‘Die zijn dan verloren,’ wist de burgemeester bemoedigend. En ze kreeg nog een bar standje ook, vanwege dat ze zo ongenadig dom was geweest. Klein en schuldig zat ze 't sermoen aan te horen. En toen het uit was, zei ze: ‘Maar als er nou toch winst komt uit de wagensmeer?’

Toen heeft de burgemeester 't maar opgegeven. Hij schreef naar 't gerecht, dat hij het beter vond, dat bedrogen mensje maar niet op te roepen als getuige, tenzij er zonder haar geen veroordeling van die oplichter volgen kon.

Geitemie is thuis gekomen, met een wee gevoel in haar kop. Ze kon het maar niet goed bevatten en amper geloven. En ze heeft toch het stuk nog, met het echte gele zegel in de hoek. Dat is toch niet niks. Maar toen er nog een mooi poosje overheen gegaan was, mocht ze nóg een keer komen buurten bij de burgemeester. Van 't geld dat bij de geleerde heer in beslag genomen was, kwam haar na ponds-ponds-gewijze verdeling ruim negentig guldens toe en meer hoefde ze er nooit uit te verwachten. Dát was erg, het was dus menens. De burgemeester had het geld klaarliggen en Geitemie moest tekenen voor ontvangst. En zie, dát wou ze niet. ‘Eenmaal heb ik getekend!’ schreeuwde ze, bibberend van kwaadheid, ‘en toen raakte ik m'n erfgeldje kwijt. Ikke doen het nóóit meer.’

En hoe die burgemeester ook aanhield, Geitemie wou haar naam niet meer zetten. ‘Jullie geleerde mensen weten veel meer dan wij uit het achterland,’ zei ze diepongelukkig. ‘En als jullie 't in je kop krijgen, laten jullie ons soort volk een stuk tekenen, waarbij we levendig begraven worden. En ik teken niet.’

Hierop heeft de burgemeester de bode en de veldwachter boven geroepen. Hij schreef op een papier, alweer een papier, dat hij de weduwvrouw genaamd met haar mans naam en voor 't eerst weer eens haar eigen meidjesnaam erbij, drieënnegentig gulden en centen ging uitbetalen, dat de getuigen dat gezien hebben en dat de weduwvrouw met al die namen het geld heeft medegenomen ook. O zo, ze hoefde mooi niks te tekenen op deze wijs. Nú nam ze het magere restant van haar erfgeld aan. Anderen moeten dan maar boeten ervoor, zij heeft niks meer getekend, háár kan niks overkomen.

En thuis aangeland begon Geitemie pas te schreien. Wie arm is, was haar besluit, behoort arm te blijven. Zo staat het in de sterren. Ze nam toen een kloek besluit. Er is nog wat geld overig, dat uit Boreft per abuis naar Geitemie is komen vallen. Dat hoort dan zeker niet bij haar thuis. Van wagensmeer en van deftige heren, van stukken tekenen en gele zegels heeft ze geen verstand, daar wil ze van heur

[p. 64]

leven niks meer mee te maken hebben. Maar van geiten heeft ze verstand. En ze is er goed voor in staat, al het resterend erfgeld van die lastige doodgegane meue in geiten om te zetten. Maar daar zou ze geen wei genoeg voor hebben, dáárom doet ze ook dát niet. Wel blijft haar denken in die richting wroeten. En toen ze in Het Nieuws las, dat er in Snelrewaard bij Giel Rietveld boelhuis werd gehouden over elf dagen, zette ze een kras op de scheurkalender. Waarom? Dát weet Geitemie wel, laat haar maar aantobben. Er groeit in haar koppig denken een heel bijzonder plan, 't houdt verband met geiten, dát wel. Maar voor de rest... geen woorden erover.

Geitemie is naar Snelrewaard getrokken, ze heeft daar op 't boelhuis datgene gekocht, wat zij er van ouds aanwezig wist en waar zij haar zinnen op had gezet, ze heeft het in Oudewater in bewaring gegeven voor later als het te pas zou komen en toen ze weerom kwam, moei en weltevreden, zweeg ze tegenover alles wat mens heet. Maar in de geitestal had ze 't hoogste woord. ‘Sikken,’ zei ze en ze droeg wat verse aarpelschillen aan, waar ze zo graag op knabbelen, ‘nou moeten jullie eens luisteren naar de vrouw. D'r gaat hier mettertijd wat kommen, waar jullie nog plezier van zullen beleven. Weten maggen jullie 't nog niet, ik allenig draag er weet van. Maar geloven jullie nou maar één ding, sikken: 't is heel wat meer waard dan wagensmeer en meer dan een pampier met een geel zegel d'r op.’

Aldus haar vol gemoed gelucht hebbende, trad ze zielsgelukkig haar huisje weer in. Ze wist gewis, thans had ze voor een ander deel van het erfgeld een goede besteding gevonden. En nóg was er een knap stuk geld van overig. Dat was wel lastig, maar ze ontdeed zich er niet van. Want ter uitvoering van haar geheim plan, had Geitemie ook nog wat liggende gelden nodig.