Logo DBNL
Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III Partie. V Boek
Hier begint die vijfte bouc.

[Van Theodosius den jongen. I.]

 
Sonder oir es bleven doot
 
Honorius, die here groet,
 
Keyser van Rome ende Occident.
 
Sijn neve was in Orient
5
Keyser, die Theodosius hiet,
 
Also alsic hier achterliet
 
Die redene indie jeeste staen.
 
Nu hevet hi an hem ontfaen
 
Dat Roemsce rike ende wert bekent
10
Van Orient, van Occident
 
Gheweldich keyser ende here.
 
Hi ontfinc dese grote ere
 
Int jaer Gods XX ende vive
 
Ende CCCC, hort wat ic scrive,
15
Ende was III jaer keyser alleene
 
Van beden keyseriken gemene.
 
In sinen eersten jare begonden
 
Die Wandelen, die niet en conden
 
Met Spaengen hem laten genoegen,
20
Hem besetten ende gevoughen
 
Van Affrike tlant te bestane,
 
Ende woestent al in Mauritane,
 
Eene paertie van Affrike,
 
Ende dadent onder dorperlike.
25
Int ander jaer dat bedwongen
 
Van Theodosiuse den jongen
 
Dat Roemsce rike was altemale,
 
So was doot, dat weetmen wale,
 
Die paues van Rome Bonefaes,
30
Die gehaet was van menegen dwaes;
 
Ende Celestijn die wart gecoren,
 
Die van Rome was geboren,
 
Paues te sine daer inde stat,
 
Die VII jaer inden stoel zat:
35
Priscus was geheten sijn vader.
 
Dese sette hem algader,
 
Datmen Davids psalme songhe
 
Indie kerke, in sulker tonge
 
Alse die lettren plegen wille,
40
Eer die pape ginc ter stille.
 
Hier af quamen altemale
 
Die introite entie gradale,
 
Tracten ende offertorien mede,
 
Diermen pleget in kerstijnhede.
45
Men en plach vor dese wile
 
Niet dan pistelen ende ewangile
 
Te singene voert sacrament:
 
Dus eist bescreven ende bekent.
 
Dese Theodosius, alsict las,
50
Kerstijn keyser dat hi was
 
In sijn gewerke altegader.
 
Archadius hadde geweest sijn vader,
 
Die was des ouds Theodosius sone:
 
Hier omme hietmen om tgone
55
Den jongen Theodosius.
 
In sinen tiden verginct aldus,
 
Dat in sijn rike wart een tyran,
 
Die gheheten was Jan,
 
Ende wildene slants verdriven,
60
Of quame hire an, selve ontliven.
 
Jegen hem senddi tiere ure
 
Enen prince, hiet Ardabure,
 
Up dien Janne met groten here.
 
Dingel was in sine were;
65
Want hi dien Ardabure lede
 
Goeden woch dor tongerede,
 
Daer hi ghenen Janne beginc,
 
Ende slougene doot ende vinc
 
Volx genouch van sinen here
70
Met cleenre pinen, alsonder were.
 
In dies Theodosius tiden,
 
Daer wi die redene af overliden,
 
So was een pape, een hermite,
 
Ende screef der eencedele vite,
75
Die hiet Jan Cassiaen.
 
Te Marsaelie, hebwi verstaen,
 
Was hi priester menegen dach.
 
Sine bouke, die ic sach,
 
Si luden van ordinen goet,
80
Die setten willen haren moet
 
Te ledene sonderlinghe leven.
 
Van mi en sijn si niet bescreven;
 
Want te zwaer ware haer bedieden,
 
Alse mi dinct, werliken lieden,
85
Ende oec so docht mi te lanc.
 
Ter jeesten doe ic minen ganc.

Vanden jongen Valentiniaen. II.

 
Alse Theodosius drie jaer
 
Berecht hadde met pinen swaer
 
Beede die riken, alst es bekent,
 
Van Orient, van Occident,
5
Dochtem die last vernoyen,
 
Ende nam Placidia siere moyen,
 
Die de Goten hier te voren,
 
Alse Rome was verloren,
 
Mettem voerden gevaen;
10
Sijnt, als wi hebben verstaen,
 
Nam soe den grave Constant,
 
Den vroemsten die was int lant,
 
Ende wan an hare enen sone:
 
Valentiniaen hiet die ghone.
15
Desen selven Valentiniaen
 
Ende siere moeder, hebbewi verstaen,
 
Hevet Theodosius gesent
 
Te Rome, omme trike van Occident
 
Te berechtene in desen;
20
Ende si regneerden, als wi lesen,
 
Te samen int lant XXIIII jaer.
 
Si bestondens over waer
 
Int jaer Gods CCCC ende achte,
 
Ende waren kerstijn met crachte.
25
In desen tiden begonsten stunen
 
Up die Romeinen die Hunen,
 
Ende waren geseten in Pannone,
 
Ende hildent jegen de Roemsce crone
 
L jaer al achter een;
30
Maer die Romeine, alst wel sceen,
 
Quamen hem so swaerlike ane,
 
Dat sise alle jageden dane.
 
Int ander jaer van desen tween,
 
Dat si regneerden over een,
35
Theodosius ende Valentiniaen,
 
Regneerde in Spaengen, hebwi verstaen,
 
Uptie Wandelen Gonderic:
 
Dit was een duvel vreselic.
 
Hi wan die stede Hispalis,
40
Die nu Sibile gheheten is.
 
Dese verhief hem jegen Gode,
 
Want hi was des viants bode.
 
Sine hant slouch hi an de kerke,
 
Om te verdervene entie clerke;
45
Ende God en verste niet de sake,
 
Hine sende te hant sine wrake;
 
Want hem die duvel int lijf scoot
 
Ende tormentene toter doot.
 
Gheregneert haddi, voer waer,
50
In Spaengen wel XVI jaer,
 
Ende was Modegisilus sone.
 
Modegisilus was die ghone,
 
Dien de Vranken sloegen doot
 
Met eere scaren van Wandelen groet.
55
Alse Gonderic dus doot es bleven,
 
So hebben die Wandelen verheven
 
Genserike sinen broeder daer,
 
Die regneerde XVIII jaer.
 
Van desen gewaget men das,
60
Dat hi kerstijn vonden was,
 
Ende keerde sijn gelove dane
 
An ongelovege Arriane.
 
Int derde jaer dat dese II heren
 
Keyser waren tsamen met eren,
65
Staerf die coninc Farramont,
 
Die coninc was eene stont
 
Over die Vrancken upten Rijn,
 
Daer die Fransoyse af comen sijn.
 
Alse hi doot was, quam na dien
70
Ane den coninc Clodien
 
Die crone; want hi was sijn sone.
 
XVIII jaer regneerde die ghone.
 
Dese plach openbare
 
Te sittene met langen hare,
75
Ende naer hem so bleef de zede
 
Langhe onder de Vranken mede;
 
Want die coninge lanc haer droegen,
 
Wie sore omme spotten of loegen.
 
Clodien, dese stoute man,
80
Was die Doringen wan,
 
Ende woende, alst bescreven steet,
 
In eene borch die Dispergo heet.
 
Dese sende over Rijn
 
In Gallen die spieres sijn
85
Tote die stat van Camerike,
 
Die hi wan wel vromelike;
 
Ende wat Romein so hire vant
 
Liet den hals, els genen pant,
 
Ende voert toter Seinen mede
90
Wan hi port, lant ende stede,
 
Ende besette met kinde, met wiven
 
Dlant, alse diere in wilde bliven.

Van sente Patrike. III.

 
In desen tiden, dats waerheit fijn,
 
Sendde die paues Celestijn
 
In Scollant bi gemenen rade
 
Enen bisscop, hiet Pallade,
5
Die deerste bisscop, alsict las,
 
In dat lant van Scollant was,
 
Die den lieden ontfaen dede
 
Bi sinen rade kerstijnhede.
 
Alse dese wech was, heefti daer
10
Sente Patrike gesent daer naer,
 
Sente Martijns zuster sone:
 
Conces so hiet soe, die ghone,
 
Een Bertoen so was haer man,
 
Daer soe dien Patrike an wan.
15
Die paues wijede desen metter hant
 
Erdersch bisscop van Scollant.
 
LX jaer was hi met eeren
 
Haer bisscop van groter leren,
 
Ende was dalre eerste man,
20
Die in Yrlant castien began.
 
Sonder myracle die hi dede
 
Menege grote in meneger stede,
 
So leestmen dat hi, sonder waen,
 
LX dode up dede staen;
25
Ghevangene liede een groot getal
 
Verloesti uten caerkere al.
 
Hi maecte kerken binnen sinen live
 
CCC LX ende vive,
 
Ende wijede alse vele bisscope mede
30
In menech lant, in menege stede.
 
IIIM priesters heefti ghewijt,
 
Gheordineert ende gebenedijt.
 
XIIM menscen, alsict vant,
 
Doepte hi selve met sire hant.
35
VII coningen, Almogies kinder,
 
Doepti inden lande ghinder.
 
In Yrlant so vaste hi
 
Up enen berch, die heet Hely,
 
XL daghe ende XL nachte.
40
Hi predecte jare X waerf achte
 
Inden lande van Yrlant.
 
Hi levede, alsic bescreven vant,
 
C jaer ende XX mede,
 
Also alse Moyses dede.
45
Sijn graf en weetmen, no en vant
 
Noint man in al Yrlant.
 
Alse hi hadde, sonder saghe,
 
Die XL nachte ende XL daghe
 
Gevast upten berch Ely,
50
Omme drie saken so bat hi:
 
Deerste was: wat manne, wat wive,
 
Die int ende van haren live
 
Vaste gelovede ende bade genaden,
 
Dattem van haren mesdaden
55
Onse Here horde te hant,
 
Up dat hi ware van Yrlant.
 
Dat was daer omme, sonder waen,
 
Want si kerstijndoem hadden ontfaen.
 
Dander was, dat nemmermere
60
Dat gedogen soude onse Here,
 
Dat vremde volc soude verteren
 
Yrlant, noch destruweren.
 
Terde was, dat te doemesdaghe,
 
Te diere vruchtelikere plaghe,
65
Negeen Yrsch man soude leven.
 
Ende dese beden waren gegeven
 
Also, alsict bescreven vant:
 
Dies seggen die van Yrlant,
 
Dat Yrlant verderven sal,
70
Ten mindsten dan kerstijn volc al,
 
VII jaer eer God sal comen
 
Omme die werelt algader domen.
 
Up eenen berch van Yrlant
 
Benedijdi metter hant
75
Dat Yersche volc ende bat sere
 
Voer hem allen onsen Here.
 
Daer quamen vogelen in scaren
 
Harde vele te hem gevaren,
 
Ende van wuwen menechfoude,
80
Dat hise benedijen soude.

Hoe hi Yrlant bekeerde. IIII.

 
Doe Patrijc eerst wilde leren
 
Yersch volc ende bekeren,
 
Heeft hise so hart ende wilt vonden,
 
Dat si geloven niet en conden
5
Van der bliscap van daer boven,
 
Daer die ingelen Gode loven,
 
Noch dat seggen, noch dat tellen
 
Vanden rouwe vander hellen,
 
Ende waren jegen hem in twiste
10
Ende seiden: ‘An Jhesum Criste
 
Sone keren wi ons groot no clene
 
Met predeken, met miracle ghene,
 
Onser een en hebbe bekent
 
Die bliscap entien torment:
15
So sijn wijs te sekerre dan,
 
Alse wijt hebben bescouwet an.’
 
Doe viel hi in siere gebede
 
Om der lieder zalichede,
 
Ende vaste nerenstelike ende bat,
20
Dattem God vertogede dat.
 
Oechsiende al openbare
 
Quam an hem Jhesus Cristus dare,
 
Ende hevet hem eenen bouc gegeven
 
Met ewangelien bescreven,
25
Ende enen staf, die al noch huden
 
Van al den kerstinen luden
 
Over heilechdoem scone ende groot
 
Gheheeten es ende ruste al bloot;
 
Ende wiene hevet in wat steden,
30
Houdet met groter werdicheden.
 
Die stoc heetet Cristus staf,
 
Omme dattene onse Here gaf
 
Sente Patrike, alsemen wel weet.
 
Onse Here heeftene gheleet,
35
Patrike, in ene woeste stat,
 
Ende togede hem daer een gat,
 
Donker sere ende binnen ront,
 
Ende seide: ‘Wie so teneger stont,
 
In berouwe van sire mesdaet,
40
Met goeden gelove hier in gaet,
 
Ende eenen nacht ende eenen dach
 
Hier binnen geduren mach,
 
Hi sal van al sinen zonden
 
Sijn ghesuvert in dien stonden;
45
Ende daer hi daer dore sal liden,
 
Sal hi anesien tien tiden
 
Die quade liede in vernoye,
 
Entie goede in groter joie.’
 
Onse Here sciet van hem also.
50
Sente Patrijc was sere vro,
 
Ende dede daer ter selver stede
 
Eene kerke maken mede,
 
Daer sidert in waren sciere
 
Gheset canoenken reguliere.
55
Binnen den kerchove so es tgat.
 
Met eenen mure bevinc hi dat;
 
Daer maecti eene porte toe
 
Ende slootse wel vaste doe,
 
Datter niemene in en quame,
60
En ware of hijs orlof name.
 
Den prioer gaf hi te dragen
 
Ghenen slotel indien dagen.
 
Vele volx was indien stonden,
 
Dien berouwen hare zonden,
65
Ende ghingen in dat gat
 
Ende weder quamen ende seiden dat,
 
Dat si gedoget hadden torment
 
Groot ende zwaer ende onbekent;
 
Ende si hadden oec ghesien
70
Den quaden swaerlike messcien,
 
Entie bliscap vanden goeden.
 
Vele waerre vanden vroeden
 
Van Yrlant diere in gingen,
 
Ende vele seiden vandien dingen.
75
Sente Patrijc hiet den clerken,
 
Dat si souden inder kerken
 
Bescriven vaste alle de wort,
 
Die die lieden brochten vort.
 
Omme die mare, die si brochten
80
Uten pitte, diet besochten,
 
So gheloveden die Yrsche vort
 
An sente Patricius wort.
 
Ende om dat liede worden claer
 
Van haren zonden inden pitte daer,
85
So heetet noch doude memorie
 
Sente Patrijcs purgatorie.
 
Regeles hiet die kerke, die stat,
 
Daer die putte staet, dat gat.

Hoe die Wester Goten Spaengen wonnen. V.

 
In desen selven tiden mede
 
Was te Constantenoble inde stede
 
Nestorius bisscop patriaerke,
 
Die maecte ongelove staerke;
5
Want hi castyede, die sot,
 
Jhesus puur mensce, niet God,
 
Van Marien onser Vrouwen geboren.
 
Hi looch alse een man verloren;
 
Want Cristus es in enen persone
10
Mensce ende God vanden trone.
 
Sine mogentheit daer toe wrachte,
 
Dat soene maget ter werelt brachte,
 
Ende hi die dode upstaen dede,
 
Daer hi verrees vander doot mede.
15
Sine mensceit togedi indien,
 
Dat hi ghetast was ende gesien;
 
Moetheit, honger ende cout
 
Ende ander pine menechfout,
 
Entie bitterlike doot
20
Togede sine mensceit bloot.
 
Dies eist groot recht dat wi hem lijen,
 
Dat hi geboren was van Marien
 
Warachtech God, warachtech man,
 
Ende al een persoen dan.
25
In deser tijt die Wester Goten,
 
Die lange met haren roten
 
Tusscen der Geronden enter Rone
 
Met Wallia, haren coninc, scone
 
Saten, droegen over een, sonder bliven,
30
Dat si die Wandele willen verdriven
 
Ute Spaengen lant met allen,
 
Alsi eens daden ute Gallen.
 
Maer hier binnen, eer dit vulquam,
 
Die heilege kerke haren raet nam,
35
Hoemen alrebest verscrove
 
Nestorius quade ongelove.
 
Bi Theodosius den jongen,
 
Die keyser was van vele tongen,
 
Riepen si enen seent te samen
40
Te Epheson in Gods namen,
 
Daer CC bisscoppe in waren.
 
Daer was vermeesaemt sonder sparen
 
Nestorius, die tfolc wilde honen,
 
Want hi Cristus gaf II personen,
45
Ende was getoget bi scrifturen,
 
Dat Cristus ware bi naturen
 
Warachtech God ende man,
 
Ende in eenen persoen nochtan.
 
Int VIste jaer dat dese te samen
50
Inden keyserike quamen,
 
Theodosius ende Valentiniaen,
 
Hevet Genseric verstaen,
 
Der Wandelen coninc, dat up hem quam
 
Metten Goten erre ende gram
55
Wallia, die Spaengen lant
 
Al wilde winnen metter hant.
 
Die Spaenjole hebben vernomen,
 
Dat die Goten daer waren comen,
 
Ende hebben hem verheven saen
60
Ende willen die Wandelen uteslaen,
 
Ende quamen jegen hem te wighe.
 
Daer verloren si indien prighe
 
Bi naer XX dusent man.
 
Entie Wandelen nochtan,
65
Dor al dat si zeghe vochten,
 
Sone dorsten si noch en mochten
 
Den Wester Goten wederstaen,
 
Sine rumden hem Spaengen saen
 
Ende traken over in Affrike;
70
Want si vernamen sekerlike,
 
Dat Etius, die grote here,
 
Die patricius met groter ere
 
Ghemaect was van Rome die stede,
 
Overmoet hadde ende groten onvrede
75
Jegen Bonefaciuse, dien Affrike al
 
Die raet van Rome beval;
 
Want si beede ghemeenlike
 
Wilden vanden Roemscen rike
 
Onder den keyser sijn de meeste.
80
Hier omme en was niet alde feeste.
 
Men hevet ghesien in ouden tiden:
 
Twee hoverdeghe en moghen niet riden
 
Een paert te samen: sine conent gehitten,
 
Dat si beede voren zitten.
85
Bonefacius mercte das,
 
Dattem Etius te moghende was,
 
Ende hevet lievere dat hi wike,
 
Dan hi verdervede tRoemsche rike;
 
Ende ontboot die Wandelen tsamen,
90
Dat si in Affrike quamen
 
(Hi wils altoes mettem bliven),
 
Comen met kinderen ende met wiven.
 
Dus sijn si in Affrike gevaren
 
Met wiven ende met kinderen te waren,
95
Ende waren den Romeinen zwaer
 
Ende regneerden menech jaer.

Hoe Borgoengen kerstijn wart. VI.

 
Aldus crancte tRoemsche rike
 
In allen ziden jammerlike.
 
Doe quam Suchar vanden Hunen
 
Over Rijn, ende wilde stunen
5
Uptie Romeinen int lant van Gallen.
 
In Bourgoengen quam hi gevallen
 
Met eenen ongetelden here,
 
Ende wanet winnen sonder were.
 
Tien tiden waren die Borgenioene
10
Heidijn in al haren doene,
 
Ende hadden dicken dat vernomen,
 
Dattem teren quam ente vromen
 
Die ant kerstijn gelove quamen.
 
Si beloveden alle te samen,
15
Dat si wilden anebeden
 
Der kerstinen God, wildi bevreden
 
Haer volc in den volcwighe;
 
Want si wilden met enen prighe
 
Die Hunen sekerlike bestaen,
20
Ende alle sterven, sonder waen,
 
Ofte die dorpere viande
 
Alle slaen uut haren lande.
 
In desen hope sijn si comen
 
Ende hebben den strijt genomen
25
Met cleenre menechte up groet here,
 
Ende God was mettem indie were;
 
Want met ere menechte cleene
 
Slougen si bina up alreene
 
Dat here, dat Suchar brochte,
30
Datmen cume getellen mochte.
 
Dus gaf hem God onse Here
 
Omme hare gelove zege ende ere,
 
Ende si hebben daer naer saen
 
Kerstijndoem gerne ontfaen,
35
Ende hebben den overmoet gevelt
 
Vanden Hunen met gewelt.
 
Int VIIde jaer dat Valentiniaen
 
Dat keyserike hadde ontfaen
 
Met Theodosiuse den jongen,
40
Ende si tRoemsche rike dwongen,
 
Wart Sixtus paues na Celestine.
 
Van Rome waren die mage sine,
 
Priscus was sijns vaders name.
 
Dese paues en was niet bequame
45
Eenen clerc, die Bassus hiet;
 
So dat hi so verre riet,
 
Dat hi lachter van hem seide
 
Ende grote dorperheide.
 
Die keyser Valentiniaen
50
Die dede versamen saen
 
In Rome LX bisscoppe ende vive,
 
Ende wille datmen die dinc bedrive
 
Met allen bescrevenen rechte.
 
Die paues, gelijc enen knechte,
55
Dede sine onscout naer dordeel,
 
Datmen daer utegaf geheel;
 
Ende Bassus die viel inden ban
 
Ende was uten lande verdreven dan,
 
Ende daer naer in corten daghe
60
Staerf hi van ons Heren plage;
 
Entie paues groef sinen viant
 
Selve eerlike metter hant.
 
Dese paues was die sette
 
In rechten bescrevenen wette,
65
Dat een bisscop niet en come
 
In eens anders bisscopsdome
 
Omme kerke of clerc te wijene,
 
Eens anders recht so tontvrijene.
 
Hi maecte die kerke ende deedse wijen,
70
Die heet ter groter sente Marien,
 
Ende met selvere ende met goude
 
Versierdi die kerke menechfoude.
 
Hi was jegen daerme goet,
 
Milde ende wil ghemoet.

Hoe die Wandelen wonnen Affrike. VII.

 
Nu hebben die Romeine verstaen,
 
Dat Bonefacius heeft ontfaen
 
Die Wandelen in Affrike.
 
Daerwaert sendemen mogendelike
5
Etius met groten here,
 
Dat hi dese dinc bewere.
 
Die Wandelen ende dat volc onreine
 
Die verwonnen die Romeine
 
Ende verslougense ende drevense wege.
10
Bonefacius wan den zeghe,
 
Ende sloughen uten lande
 
Die Romeine hare viande.
 
Dese hadden heidijnscap begeven,
 
Maer si leeden aergere leven
15
Dan heidine doen, alsic wane,
 
Want si waren Arriane:
 
Dats volc dat kerstijn wille wesen,
 
Maer dat si dolen in desen,
 
Dat si die Drievoudechede
20
Sceden up doverste hoochede.
 
Hier ga ic ter jeesten waert,
 
Dat die menege horen begaert:
 
Dats van Bertaengen lant dat grote,
 
Daer ridders in waren sonder genote;
25
Ende sult hier horen tcorte ware
 
Ende van Arturs beginne tclare,
 
Ende hoe dIngelsce quamen int lant,
 
Daer sidert na hiet Inglant
 
Grote Bartaengen altemale.
30
Ghi sult dan verstaen wale,
 
Dat alle die landen, die nu sijn
 
Tusscen der Elven enten Rijn,
 
Heetet Germania in onse jeesten,
 
Die vele orloghen ende vele feesten
35
Dicken hadden uptie Romeine.
 
In desen tiden, dat ghemeine
 
Die jonghe Theodosius
 
Ende Valentiniaen aldus
 
Berechten dat Roemsce rike,
40
So waren bina gemeenlike
 
Heidijn alle die Romeine
 
Ende geloveden meest al reine
 
An Mercuriuse den afgod,
 
Dien anebede menech sot.
45
Nu gheviel int lant van Gallen,
 
Dat daer in waren gevallen
 
So grote lieden ende so vele,
 
Dat het ginc al uten spele,
 
Want tlant en conster niet gevoeden.
50
Doe droegen si over een metten vroeden,
 
Datmer een deel uutwerpen woude,
 
Daer dat lot up vallen soude;
 
Ende worden ute Sassen dorpen
 
Eene grote paertie geworpen,
55
Daer dat lot up ghevel;
 
Entie waren gewapent wel
 
Ende ghemannet ende gespiset,
 
Ende was hem die zee gewiset
 
Ende scepen gelevert te waren,
60
Daer si met henen souden varen
 
Ende hem generen daer si mochten;
 
Ende, waers te doene, dat si vochten
 
Om te winnene stede ende lant.
 
Een, die Engistus was genant,
65
Die Angeus heet in Walscher tale,
 
Was vanden volke altemale
 
Voghet gheset ende here.
 
Dese was behendich sere,
 
Groot ende staerc gewassen
70
Boven die gemeente van Sassen.
 
Voerden wint sijn si ghevaren.
 
Dese Sassen met haren scaren,
 
Die Sennes heten in Walscer tale,
 
Quamen varende altemale,
75
Also alsict bescreven vant,
 
Te grote Baertaengen ant lant.
 
Tien tiden, vinden wi bescreven,
 
Waren uten lande verdreven
 
Van Bertaengen trechte geslachte,
80
Ende was coninc worden met crachte
 
Ende met verranessen, alsemen ziet,
 
Een die Vortegrinus hiet,
 
Die int Romans heet Vortegier.
 
Al was dese stout ende fier,
85
Omme dat hi met onrechte besat
 
Coninx name ende coninx scat,
 
So was hi emmer in vare;
 
Want hi wiste al openbare,
 
Dat Aurelius Ambrosius
90
Ende Uter sijn broeder, [die] dus
 
Uten lande waren verdreven,
 
In Gallen wonen ende leven,
 
Ende vrucht emmer tsine verdreven
 
Ende en weet hoe seker leven.

Hoe die Sassen quamen in Bertaenyen. VIII.

 
Int jaer Gods, alsic scrive,
 
CCCC XXX ende vive
 
Quam Engistus metten Sassen
 
Ende leet die zee over bi passen
5
In grote Bertaengen ente sine
 
Toten coninc Vortegrine,
 
Ende seide dat hi ende sine scare
 
Uut sinen lande ghewiset ware,
 
Niet bi gere quader smette,
10
Maer bi coustume ende met wette,
 
Te soukene waer daventure woude,
 
Dat hi hem gheneren soude.
 
Vortegrijn mercte die Sassen
 
Staerc ende groot gewassen,
15
Ende hi hadde hulpen noot.
 
Want hi neghene trouwe groot
 
Ne hadde ane die Bertoene,
 
Ontfinc hise te sinen doene;
 
Nochtan dede hijt harde node,
20
Want si hildens hem an afgode,
 
Entie Bertoene kerstijn waren,
 
Ende si heidijn met haren scaren.
 
Doch gaf hi hem aldaer int lant
 
Bosch, heide, water ende zant,
25
Dat si hem generen souden,
 
Up dat si pays hebben wouden;
 
Ende Engistus wan omme lanc
 
Alsonder Vortegrijns bedwanc,
 
Dat hi hem gave alse breet steden
30
Veste te makene met vreden,
 
Alse eene rieme mochte begaen;
 
Entie coninc gavet hem saen.
 
Doe nam hi eere ossenhuut,
 
Die sneet hi alle uut ende uut
35
Teere rieme al omme ende omme,
 
Ende beringheder in teere somme
 
Eene grote wide stede,
 
Daer hi ene borch maken dede:
 
Die hiet die borch vander riemen.
40
Grote onnere quam daer af sniemen,
 
Want die Sassen wonnen int lant
 
Met haren here die vorderhant;
 
Entie coninc die verminde
 
Eene vanden heidinen gesinde,
45
Die Engistus dochter was;
 
Die brochte eerst up, sijt seker das,
 
Wissel, daer soe hem brochte drinken:
 
Dies worts sal men lange gedinken.
 
Doe die Bertoenen dat vernamen
50
Dattem die coninc altesamen
 
An die heidine Sassen helt,
 
Worden si orlogende met gewelt
 
Jegen den coninc Vortegrine;
 
So dat Engistus moeste met pinen
55
In Germania weder wiken,
 
Ende bat aermen ende riken
 
Sinen maghen, clene ende groet,
 
Dat si hem helpen uter noot:
 
So dat hi weder quam gevaren
60
In Bertaengen met groeten scaren;
 
So dat men te payse ginder sprac,
 
Om te benemene dongemac.
 
Aldaer die dach van payse was,
 
Entie Bertoene waenden das,
65
Dat alsonder anxt ware,
 
Quam Engistus met sire scare,
 
Die lose, die ongetrouwe,
 
Die hadde in sine mouwe
 
Een stekemes al heimelike,
70
Ende alle de sine des gelike,
 
Also alse hi hem hadde geboden,
 
Want hi die heren wilde doden.
 
Ende alst Engistus goet dochte,
 
Riep hi, dat ment verstaen mochte,
75
In Sass, an sine gesellen:
 
‘Asax! Asax!’ Doe gingen si vellen
 
Ende doden gheene heren,
 
Datter cume man mochte keren,
 
Die daer metten live onscoot.
80
Die coninc waerre bleven doot,
 
Maer dat hi hadde Engistus dochter:
 
Hier omme waren si hem te sochter.
 
Doe quamen die Sassen echt in tlant
 
Ende gewonnen in haer hant
85
Metten coninc Vortegrine,
 
Dat menegen sidert wart in scine.

Dat orloghe tusscen den Bertoenen enten Sassen. IX.

 
Alse die Bertoenen dat gesagen,
 
Datse die Sassen dus verjagen,
 
Sijn si some te samen comen
 
Ende hebben bi hem genomen
5
Vortineris, des coninx sone,
 
Ende baden hem omme tgone,
 
Dat hi tlant wilde berechten
 
Ende mettem uptie Sassen vechten,
 
Die heidine, die incomelingen,
10
Ende willen alle kerstine dwingen,
 
Nederen ende oec destruweren.
 
Wildi tonrecht helpen weren,
 
Si wilne teenen coninc kiesen.
 
Vortinier ziet den vader riesen
15
Ende al met heidinen ommegaen,
 
Ende hevet die coninccrone ontfaen,
 
Alse een recht man ende een coene.
 
Ane hem vielen die Bertoene,
 
Ende hem ghelucte dat si de Sassen,
20
Die hem up waren gewassen,
 
Ghesleghen hebben uten lande,
 
Ende si so hare viande
 
Destruweerden ende sloughen,
 
Dat si hem uten lande droughen.
25
Den vader hebben si ontset,
 
Omme dat hi de kerstine wet
 
Ghecranct hadde in sinen tiden.
 
Dus regneerde metten bliden
 
Vortineris over die Bertoene,
30
Alse een recht coninc ende coene.
 
Maer dat en was en bore lange
 
Dattem stont in desen ganghe,
 
Want Vortineris die bleef doot.
 
Den nijt haddi also groot
35
Uptie Sassen, alse hi tlijf liet,
 
Dat hi hem graven hiet
 
Upten oever vander zee,
 
Daer jegen no min no mee
 
Dan daer die Sassen te landene plagen,
40
Dat si hem te meer souden versagen,
 
Dat hi laghe begraven daer,
 
Die hem dede so menegen vaer.
 
Nu quam weder Vortegrijn
 
Echt ten conincrike sijn,
45
Alse die sone was verstorven,
 
Ende hevet tlant verworven;
 
Entie Sassen quamen int lant.
 
Dit was, alsic bescreven vant,
 
Doe Theodosius die jonge
50
Bedwongen hadde Griexe tonge,
 
Ende sijn neve Valentiniaen
 
TRoemsche rike hadde ontfaen.
 
In haer VIIde jaer begonde
 
Dat orloge, dat lange stonde
55
Stont tusscen die Sassen ente Bertoene,
 
Alse hier na inden doene
 
Vander ystorien wert geseit,
 
Alsemen coemt daert te rechte leit.
 
In deser keyseren tiden mede
60
Wart gebreet dat kerstijnhede
 
Inden lande van Perchi;
 
Want Marutas, een bisscop vri,
 
Die tusschen den coninc Sedegaerde
 
Enten Romeinen den prijs bewaerde,
65
Ende nebore lanc hadde gewesen
 
Van Theodosiuse, alse wi lesen,
 
Die selve bisscop die ghenas
 
Sedegaerts sone, die doe was
 
Beseten van eenen viant.
70
Hier bi wart in Persen lant
 
Dat kerstijnheit verheven sere,
 
Ende dies quamen vele te mere
 
Lieden ten doepsel gelopen;
 
Ende oec moest vele volx becopen,
75
Want die heidine haddens nijt
 
Ende sloughen oec in diere tijt
 
Vele kerstine daer te doot,
 
Omme dat haer ere was so groot.

Van sente Pieters banden. X.

 
In desen tiden, in desen jaren,
 
Dat si te samen keyseren waren,
 
Theodosius ende Valentiniaen,
 
Hevet Theodosius moeder gedaen,
5
Eudoxia die keyserinne,
 
Haer vaert om ons Heren minne
 
Te Jherusalem, hebben wi verstaen.
 
Daer hevet soe teenen prosente ontfaen
 
Van enen Jode die selve bande,
10
Daer sente Pietre voete ende hande
 
Int prisoen met waren gebonden
 
Ter selver wilen, ter selver stonden,
 
Dattene dinghel daer ute dede
 
Ende hem die bande afvielen mede.
15
Der ghiften was Eudoxia blide.
 
Te Rome weder dat soe tide
 
Ende brachte beede die ketene daer;
 
Ende te Rome was daer naer
 
Een derde ketene vonden mede,
20
Daer Nero Pietren met binden dede
 
Inden kaerker, alse hine vinc.
 
Hier af ghesciede vremde dinc;
 
Want alse die ene quam ten tween,
 
Worden die III ketene een,
25
So dat die goede keyserinne
 
Entie paues visierden met zinne,
 
Datmen soude den eersten dach,
 
Die in Oestmaende gelach,
 
Vieren doen in allen landen
30
In deere van sente Pieters banden,
 
Om tvolc te bringene van dolingen;
 
Want nochtoe die liede gingen
 
Binnen Rome ende maecten feeste,
 
Die ghemate entie meeste,
35
In deere Augustus, des groots heren,
 
Omme dat hi up dien dach met eren
 
Anthonise den zeghe afwan.
 
Nu geboot men vorwaert an,
 
Datmen dese feeste kere
40
Voert in sente Pieters ere.
 
Te desen selven tiden mede
 
Ghesciede grote wonderlichede;
 
Want die duvel quam tier tijt
 
In een eylant, dat heet Crijt,
45
Toten Jueden openbare,
 
Alse oft hi een propheete ware,
 
Ende seide hi ware Moyses.
 
Ende te bet geloveden si des,
 
Want hi vele tekene dede
50
Met siere mordadegere valschede.
 
Hi belovede hem te doene
 
Int lant van promissioene
 
Ende te leedene over die zee,
 
Alsi wilen gingen min no mee.
55
Si geloveden den viant
 
Ende gingen al toter zee cant,
 
Daer hire een groet deel verdranc.
 
Die daer ghecreghe den ontdranc
 
Ende sijn lijf mochte ontdraghen,
60
Wart kerstijn in corten daghen.
 
Dus sijn die verdoemde rueden,
 
Die quade entie vule Jueden,
 
Harde menech waerf bedroghen;
 
Want dat si vinden niet en mogen,
65
Dat willen si souken tallen stonden.
 
Negheen ander Kerst wart vonden
 
Dan Jhesus selve, Marien sone,
 
Al willen si wederseggen tgone.
 
Dicken so sijn sijs gheleert,
70
Nochtan bliven si ombekeert
 
Die meerre menechte, ende dolen al
 
Tote dat Antkerst comen sal.

Van sente Augustijns doot. XI.

 
Alse Theodosius ende Valentiniaen
 
Dat keyserrike hadden ontfaen,
 
Ende siere mede oec aldaer
 
In hadden ghesijn XIII jaer,
5
Int selve jaer so ghevel,
 
Dat die Wandelen quaet ende fel
 
Affrike swaerlike dorreden,
 
Ende wonnen borch, lant ende steden,
 
So dat si in gheenen daghen
10
Ypone die stat belaghen,
 
Daer bisscop sat sente Augustijn,
 
Wies gelike niemen mach sijn,
 
Ende satere voren XIIII maende,
 
Daer si scade ende grote aende
15
Allen kerstinen lieden daden.
 
In desere plaghen, in derre scaden,
 
So lach die grote Augustijn
 
Inden lesten evele sijn.
 
Want hine hadde ne gene stade
20
Te pleghene der predicade,
 
Sine gesellen, die bisscoppe waren,
 
Die vor die felle Wandelsce scaren
 
Gheweken waren in die stat,
 
Omme dat soe staerclike ende wel sat,
25
Die bat hi sere ende riet,
 
Dat si tonpayse en waren niet,
 
Maer dat si alle te samen
 
Gods gesele vor dbeste namen.
 
Selve bat hi nerenstelike,
30
Dat onse Here van hemelrike
 
Sine stat verledeghen soude,
 
Of dat hine halen woude.
 
Up die derde maent dat dese stat
 
Dat Wandelsche volc besat,
35
Bleef hi liggende dor die noot
 
Ende hi bewaendem der doot.
 
Die seven salme hi emmer las
 
Met tranen, daer hi vele in was,
 
Ende seide dat elc kerstijn man,
40
Daer alle doghet was an,
 
Sculdich ware dat hi verworve
 
Met penetencien, eer hi storve,
 
Te bewaerne sine uutfaert,
 
Alse hi ter ander werelt vaert.
45
Hi verboot emmer allen eet
 
Niet den clerken alleene, Godweet,
 
Maer den leeken volke mede.
 
Up sine tafele was die zede
 
Dat dese wort stonden bescreven:
50
‘Wie dat begrijpt eens anders leven,
 
Die hier niet es andie vaert,
 
Hine es der taflen niet waert.’
 
Omme pays te makene van desen,
 
So dedi altoes ter tafle lesen,
55
Omme te velne onnutte sake
 
Ende men te min dompheit sprake.
 
Sine clederen ende sine allame
 
Waren niet diere, no bequame,
 
Maer te maten scone ende goet,
60
Dat merre doget in verstoet.
 
Hi was out LXXIII jaer,
 
Alse hem anequam der doot vaer,
 
Ende XL jaer haddi in desen
 
Bisscop van Ypone ghewesen.
65
So vele screef hi in sinen daghen
 
Ende dichte, horic ghewaghen,
 
Dat geen erdersch man vulscreve,
 
Hoe langhe hi nu ter werelt leve.
 
Ja, dats wonder noch also groet:
70
Niemen en mochte vor sine doot
 
Alle sine boeke verlesen.
 
Dit dinct grote miracle wesen
 
Ende sere overdragen mede
 
Boven alle menscelichede.
75
Van hem sone es niet bekent,
 
Dat hi maecte testament;
 
Want die aerme Gods en hadde wat,
 
Weder rijcheit nochte scat,
 
Dat hi iemene mochte gheven,
80
Daer hi enden moeste sijn leven.
 
Dese staerf int jaer ons Heren,
 
Alse ons die croniken leeren,
 
CCCC XL ende een mede,
 
Alse Ypone sine stede
85
Vanden Wandelen was beseten
 
XIII maende, alse wi weten.

Vanden eersten paues die Leo hiet. XII.

 
In derre keyseren XIIIIste jaer
 
So wart paues van Rome vorwaer
 
Deerste paues die Leo hiet.
 
Hi was gheboren, alsemen ziet,
5
Van sinen vader Quintiane
 
Uten lande van Toscane.
 
Dese maecte vele omelien,
 
Die wert sijn metter clergien,
 
Ende daertoe naer sinen wille
10
Lingede hi in de messe de stille.
 
Desen, alsict bescreven sach,
 
Ghesciede up eenen Paschedach,
 
Dat eene vrouwe custe sine hant,
 
Ende hem brochte die viant
15
Also grote coringe ane
 
Van gere vrouwen gedane,
 
Dat altoes uut sinen gedochte
 
Gheent wijf niet comen en mochte;
 
So dattem anequam in sinen zin
20
Dat dewangelic hevet in:
 
‘Schent di oge, hant oft voet,
 
Werpt van di: hets noch also goet
 
In hemelrike manc gevaren,
 
Dan gesont ter helscher scaren.’
25
Die selve hant dat hi afslouch;
 
Entie smerte, die hire af drouch,
 
Maectem therte also mat,
 
Dat hi der coringen al vergat.
 
Dit was heimelike gedaen;
30
Maer daer na ghevielt saen,
 
Alse hi enghene messe en sprac
 
Ende niemen en wiste sijn ongemac,
 
Dat alt volc van selker saken
 
Vele seiden ende spraken.
35
Die goede man viel met trouwen
 
Met groter bede an onser Vrouwen,
 
Ende in vastene ende in waken,
 
Omme troest van deser saken.
 
Onse Vrouwe te hem quam,
40
Daer hijt anesach ende vernam,
 
Ende brochte sine hant aldare
 
Ende settedse hem an metter hare.
 
Dies so dancte hi met trouwen
 
Grotelike daer onser Vrouwen,
45
Ende daer hi predecte ende castijede,
 
Seidi dicken ende lijede
 
Dese miracle voer die liede,
 
Dattem dit waerlike dus gesciede.
 
Alsemen desen van eneger stat
50
Van eneger reliquien bat
 
Van apostelen oft van maertelare,
 
So sanc hi messe al openbare
 
Van hem daer mense ave sochte.
 
Na messe men dan vortbrochte
55
Dat corperael, daer men toesach,
 
Daer die lachame Gods up lach,
 
Ende sneet in sticken hem diere quamen,
 
Ende hiet dat sijt vor heilechdoem namen
 
Van dien daer sijt ave sochten.
60
Alsijs geloven dan niet en mochten,
 
So stac hi dan geent cledekijn dure,
 
So bloedet daer ter selver ure.
 
Dus maecte hi den lieden vroet,
 
Datter maerteleren bloet,
65
Dat si hebben gestort dor Gode,
 
Indie messe, daer es bode
 
Haers gedinct dor hare eere,
 
Bider cracht van onsen Here
 
Aldaer te jegenworden si,
70
Ende men te rechte sal bidi
 
Die sticken van corperalen
 
Over heilechdoem betalen,
 
Vandien aldaer up dien dach
 
Inder messen was gewach.

Van sente Janne Crisostimus. XIII.

 
Inden XVIIsten jare
 
Dat dese twee keyseren waren,
 
Theodosius ende Valentiniaen,
 
Ende tkeyserrike hadden ontfaen,
5
Was sente Jan Crisostimus
 
Bi den here Theodosius,
 
Die int ellende was bleven doot,
 
Wederbracht met eeren groot
 
Te Constantenoble indie stat,
10
Daer hi te voren bisscop sat.
 
Al tfolc es jegen hem gegaen
 
Ende hebbene also ontfaen,
 
Alse hi ware in desen live.
 
Vro waren manne ende wive.
15
Theodosius quam met weene
 
Onder dander volc ghemeene,
 
Ende bat hem dat hi beede gader
 
Archadiuse sinen vader
 
Ende Eudoxia siere moeder mede
20
Vergave hare pijnlichede,
 
Die si hem daden entie scande,
 
Doe sine dreven uten lande.
 
Te desen tiden so ghevel
 
Te Constantenoble also wel,
25
Dat IIII maende achter een
 
Die erde bevede, ende het sceen
 
Ofte altemale die stat
 
Soude versinken omme dat.
 
Ter selver tijt so gesciede,
30
Dat een man vor alle die liede
 
Indie lucht wart upgedragen,
 
Daer si in bedingen laghen;
 
Ende was hem geseit daer boven,
 
Dat si Gode souden loven
35
Met processien, ende dit singen,
 
Ende niet el daer mede mingen:
 
‘Sanctus Deus, sanctus fortis, sanctus et
 
Immortalis, miserere nobis.’
 
Dit daden si, ende met gere dinc
40
Ghene erdbeve al verginc.
 
Int jaer ons Heren XL ende sesse
 
Ende CCCC, seghet die lesse,
 
Dat was int XVIIIste jaer,
 
Dat dese twe kindere openbaer
45
Berechten dat Roemsce rike
 
Beede te gader mogendelike,
 
So wart te rade Vortegrijn,
 
Die coninc, entie vriende sijn
 
(Want hi die twee gebroedere ontsach,
50
Daer sijn leven ane lach,
 
Aurelius Ambrosius ende Uter mede,
 
Dat si met haerre mogenthede
 
Hem des lands souden verdriven
 
Ofte vaen oft ontliven;
55
Want hi tonrecht was here,
 
Ende si gewassen waren sere),
 
Dat hi ene borch soude maken
 
So vast, datmense met genen saken
 
Nemmermeer en soude gewinnen:
60
Daer wildi hem onthouden binnen.
 
Wercmanne ende metsen dedi halen,
 
Dien hi wel wilde betalen;
 
Bi Wincheestre coes hi ene stede,
 
Aldaer hi fonderen dede
65
Eenen staerken dicken toren;
 
Maer dat was pine verloren;
 
Want wanneer dat iet quam boven,
 
Verroerde derde ende dan stoven
 
Morter, werc ende al die steene,
70
Ende dat gewercsel al gemeene.
 
Dits dicke omme niet geproevet.
 
Om dese dinc die coninc droevet
 
Ende ontboot waersagers saen,
 
Ende hiet dat si souden verstaen
75
Waer bi sulke dinc gescieden,
 
Ende sijt hem dan souden bedieden.
 
Vele sochten si harentare,
 
Bi wat saken tghene ware.
 
Doe droughen si over een te samen,
80
Dat si vorden coninc quamen,
 
Ende si seiden hem allegader,
 
Dat hi een kint sonder vader
 
Souken dade ende name sijn bloet:
 
Het ware te sinen torre goet;
85
Want leidement int fondement
 
Inden mortre ende int chyment,
 
Nemmermeer soude na dien tiden
 
Geent werc vallen no tegliden.

Van Merline den wilden. XIIII.

 
Hier omme was al ommetrent
 
Verre ende wide ghesent,
 
Om te vindene sulc een kint,
 
So lange datmen Merline vint;
5
Want dat volc seide algader,
 
Dat dat kint ware sonder vader.
 
Vorden coninc was hi brocht
 
Met siere moeder, ende besocht
 
An hare wie sijn vader ware;
10
Ende soe seide al openbare,
 
Dat hare die vrucht quam ane
 
Van enen geest in mans gedane,
 
Ende soe en wiste wie hi was.
 
Menegen sere wonderde das.
15
Merlijn seide vor menechs ogen,
 
Dat die ghene hadden geloghen,
 
Die dat seiden dat sijn bloet
 
Toten mortre ware goet.
 
Het ware, seiti, al ander sake,
20
Dat dat werc al tsticken brake,
 
Dan die waersagers conden geweten;
 
Ende dies wildi hem vermeten,
 
Dat hijt vor des coninx ogen
 
Openbare wilde togen;
25
Ende hi seide al openbare,
 
Dat onder dien torre ware
 
Een water, ende daer onder mede
 
Twee draken, elc in sine stede,
 
Ende alsi ghevoelden dien last
30
Al te swaer ende al te vast,
 
So keerden si hem up hare ziden
 
Ende lieten twerc algader gliden.
 
Oec so seidi mede dit,
 
Dat deen root was ende dander wit.
35
Tgheent was besocht ende waer vonden,
 
Ende brocht uut ten selven stonden
 
Die draken, entie waren gedaen
 
Alse Merlijn dede verstaen.
 
Die draken vochten enen camp groot:
40
Deen beet den anderen doot.
 
Doe sprac Merlijn ten lieden,
 
Wat die twee draken bedieden:
 
Die Sassen entie Bertoene;
 
Die witte drake in allen doene
45
Die Sassen; ende dandere viande
 
Die Bertoene vanden lande;
 
Ende voerseide openbare,
 
Dat cortelike te gesciene ware,
 
Dat Aurelius Ambrosius soude
50
Vortegrine comen te houde
 
Ende hem winnen soude met brande,
 
Ende vort varen inden lande
 
Engistus winnen ende vaen
 
Ende hem doen thovet afslaen,
55
Ende besitten gheweldelike
 
Van Bertaengen tconincrike,
 
Ende Uter naer sine doot
 
Coninc bliven ende here groot,
 
Ende met venine enden sijn leven.
60
Voert seidi, alsemen vint bescreven,
 
Vanden coninc Arture den vrijen,
 
Dien hi in siere prophetien
 
Den Ever heet van Cornewaelgen,
 
Dat hi soude sonder faelgen
65
Der heileger kerken staen in staden,
 
Die hi vinden soude verladen,
 
Entie weste eylanden begaen
 
Ende hem maken onderdaen,
 
Ende besitten met mogentheden
70
In tlant van Gallen vele steden,
 
Ende hi oec den Roemschen here
 
Ontsienlike soude sijn indie were;
 
Maer sijn ende ende sine doot
 
Soude sijn in twifele groot.
75
Hi voerseide ende ondervant,
 
Datte Sassen souden winnen tlant,
 
Daer dIngelsche af sijn geboren.
 
Oec so seidi dat te voren,
 
Dat die Ingelsche noch na desen
80
Kerstijn lieden souden wesen,
 
Ende dat die werdicheit van Lonnen
 
Hem also noch soude ontronnen,
 
Die de stat hadde tharen doene,
 
Doe soe was onder die Bertoene,
85
Ende datse noch, alsonder waen,
 
Cantelberghe soude ontfaen.
 
Dats gesciet; want dbisscopdoem,
 
Dies die van Lonnen hadden roem,
 
Leghet te Cantelbergen huden.
90
Oec propheteerdi dat den luden,
 
Dat sente Samsoen van Everwijc
 
Ende VII bisscoppe dies gelijc
 
In Aermoriken souden varen,
 
Dat nu Bartaengen heet te waren,
95
Dor die noot van overlaste.
 
Oec vorseidi die felle gaste,
 
Die Normanne, van haren dingen,
 
Dat si Bertaengen souden dwingen,
 
Dat nu Inglant heet bi namen,
100
Ende menech groot wonder te samen,
 
Dat men verstaen niet wel en mach,
 
Voer dat coemt anden dach
 
Dat die dinc also gesciet.
 
Ende dit en es te wonderne niet,
105
Dat God een deel van sinen rade
 
Openbaert onder die quade,
 
Ende ontecket vele plaghen.
 
Dat dedi in Moyses daghen
 
Biden prophete Balaam:
110
Al was dat hi Gods raet vernam,
 
Hi was selve een quaet man,
 
Een heidijn, een onwerdich tyran.
 
Desghelike ende naer desen
 
So maget van Merline wesen.

Hoe die Wandelen Cartago wonnen. XV.

 
Ten naesten jare na dese dinc
 
So waest dat Genseric vinc,
 
Der Wandelen coninc, scalckelike
 
Kartago, hoeftstat van Affrike,
5
Ende Affrike naer altemale.
 
Waest up berghe of in dale,
 
Daer borgen ofte vesten waren,
 
Danen verdreef hi sonder sparen
 
Die Romeine ende verslouch,
10
So dat hi al sijn gevouch
 
Dede over die Roemsche gewelt,
 
Ende hi Affrike vort behelt,
 
Hi entie sine, die na hem quamen,
 
Lange wile alle te samen.
15
Dese Genseric hadde doget ghene
 
Over hem, grote nochte clene.
 
Allen lieden was hi swaer,
 
Sonder den Wandelen vorwaer;
 
Ende so si edelre waren van maghen
20
Oft heilegher, horde hijs gewagen,
 
So hi emmer hem was felre.
 
Noch tesere werelt nochte elre
 
En dochti te ghenen dinghen.
 
Die papen, die de sine vinghen,
25
Ende den bisscop van Caerthago
 
Stac hi al uut ende maecte onvro.
 
Cloestre, husen ende kerken,
 
Nam hi altemale den clerken
 
Ende gafse den Arrianen,
30
Die den onsen daden vele banen,
 
Of hi gafse vort den sinen,
 
Den onreinen vulen zwinen.
 
Ten naesten jare gheviel hier na,
 
Dat oec int minder Azia
35
Tote Ephesus indie stede
 
God groot wonder gescien dede;
 
Want VII gebroedere waren vonden,
 
Die wilen in ouden stonden
 
Vanden keyser Decius waren gevaen,
40
Ende hem was grote maertelie gedaen,
 
Omme tanebedene die afgode.
 
Maer dat daden si so node,
 
Dat si in eene hagedochte
 
Ontfloen, daer si sliepen sochte
45
VIII jaer min dan twee hondert,
 
Dies der menscelicheden wondert.
 
Hare ystorie willic ontbinden,
 
Ende hoese God daer dede vinden.
 
Malcus ende Maximiaen,
50
Seraphion ende Marciniaen,
 
Constantijn, Denijs, Johan,
 
Dus hieten dese VII man.

Vanden VII slapers. XVI.

 
In keysers Theodosius tiden
 
Begonsten quade liede striden
 
Jegen tgelove vander kerken,
 
Ende seiden selke grote clerken,
5
Dat onse mensceit clene no groet
 
Niet en verrese na de doot,
 
Noch selves inden joncsten daghe.
 
Dies dreef jammer ende claghe
 
Theodosius, die keyser goet.
10
Eene hare dat hi anedoet,
 
Ende sat ende bat onsen Here
 
Alle daghen met tranen sere.
 
Onse Here hevet dat versien,
 
Ende wildene troosten mettien
15
Ende hope ende tekijn gheven,
 
Dat wi verrisen sullen ende leven,
 
Ende hevet sinen scat ondaen,
 
Ende dede die VII broeders upstaen.
 
Een portre was in Ephesen,
20
Ende sijn wille quam in desen
 
Dat hi stallage maken wille
 
Inden berch, aldaer stille
 
Ghene VII broeders laghen,
 
Ende sine beesten daer in jagen.
25
Metseners souden dat slechten
 
Ende naer haren wille berechten,
 
Ende vonden een bestopt gat
 
Ende vaste steenen in dat,
 
So dat die dach inwaert sceen.
30
Doe wart onwake der broeder een,
 
Ende elc hevet anderen gegroet.
 
Hem dochte in haren moet,
 
Dat si enen nacht ende nemmere
 
Gheslapen hadden wel ende sere;
35
Ende hem gedochte, sonder saghe,
 
Sferdriets vanden anderen daghe,
 
Ende hebben Malcuse gevraget,
 
Of men daer buten haers gewaget.
 
Hi sprac: ‘Ic seit u ghistren spade:
40
Men souct ons met ghemenen rade,
 
Dat wi die afgode anebeden;
 
Dats skeysers raet, God moets ons vreden!’
 
Doe antworde Maximiaen:
 
‘Dat weet God, hen wert niet gedaen.’
45
Elc trooste anderen ghereet.
 
Mettien men ghinder Malcuse heet,
 
Dat hi gha indie port
 
Ende cope broot ende bringet vort,
 
Ende brincs meer dan hi gistren dede,
50
Ende verneme in die stede,
 
Wat gebode die keyser uutgaf,
 
Ende bringe die waerheit daer af.
 
Malcus hevet V sc. genomen
 
Ende es uten hole comen.
55
Alse hi die steene sach vor tgat,
 
Sere began hem wonderen dat;
 
Maer anders lach in sijn gedochte,
 
Te min hire omme rochte.
 
Ter porten quam hi ter vaert.
60
Mettien sach hi upwaert
 
Ende saghere boven een cruce staen.
 
Ter andere porten es hi gegaen
 
Ende hevet dat selve daer versien:
 
Noch wonderdem meer van dien.
65
Te wat porten so hi ghinc,
 
Hi sach emmer die selve dinc
 
Ende daertoe al verkeert die stede.
 
Doe ginc hi hem seinen mede
 
Ende ginc ter eerster porten na desen;
70
Want hi waent in drome wesen.
 
Hi getroestem int ende
 
Ende ginc inwaert met genende,
 
Ende dectem so hi best mochte,
 
Ende quam daermen broot vercochte,
75
Ende horde spreken van onsen Here.
 
Doe wart hi in wonderne mere,
 
Ende seide: ‘Wanen mach dit comen?
 
Ghistren en dorste hier niemen nomen
 
Jhesus Cristus noch Marien:
80
Nu dinken sijs mi alle lijen.
 
Dits Ephesus niet, sonder waen:
 
Die stat dinct mi al anders staen.
 
Nochtanne en wetic niet mede,
 
Wanen hier quame een ander stede.’
85
Doe vragedi: ‘Hoe heet dese port?’
 
- ‘Ephesus,’ hevetmen hem geantwort.
 
Doe peinsdi: ‘Ic bem in dole,’
 
Ende keerde weder te sinen hole;
 
Doch es hi teenen backere comen,
90
Ende hevet sijn ghelt genomen
 
Ende hevet geboden omme broot.
 
Den lieden hads wonder groet,
 
Ende over een seiden si dat:
 
‘Dese heeft vonden eenen scat;
95
Dits ghelt van overouden tiden.’
 
Malcus dar qualike ontbiden.
 
Hi sietse runen ende es in waen,
 
Dat sine emmer willen vaen
 
Enten keyser leden met gewelt.
100
Hi bat dat si broot ende ghelt
 
Behouden ende latene gaen;
 
Maer si gegrepene harde saen,
 
Ende seiden: ‘Wanen bestu?
 
Want du heves vonden nu
105
Der oudere keyseren scat,
 
Wijs ons oec mede dat.
 
Wij willen sijn dine ghesellen
 
Entie dinc niemene vertellen,
 
Oft anders werdet openbare.’
110
Malcus en weet wat seggen van vare.
 
Doe si dat seiden, waerre vele
 
Ende worpen hem een strop om de kele,
 
Ende leedene mids indie stede.
 
Die mare liep ute mede,
115
Dat daer een jongelinc ware vonden,
 
Die ouden scat wiste tien stonden.
 
Alse tfolc omme hem was gestaen,
 
Haddi gherne onscout gedaen,
 
Dat hi der dinc onsculdich ware.
120
Up tfolc sach hi harentare,
 
Want hi waender hebben maghe,
 
Up aventure of hire enegen sage;
 
Maer niemen en kenden uptien dach,
 
No hi niemen dien hi sach.
125
Rechts alst ware een sinloes man,
 
Sach hi gheenen lieden an.

Hoe si alle worden vonden. XVII.

 
Dese mare hevet verhort
 
Die daer bisscop was inde port,
 
Een heilech man ende hiet Marijn;
 
Entie bailliu heet den knapen sijn,
5
Dat si den jongelinc metten gelde
 
Bringen met hoveschen gewelde.
 
Alsemenne leedde ter kerken waert,
 
Weendi alse een man vervaert,
 
Ende peinsde: ‘Ten keysere moetic nu.’
10
Die bisscop entie bailliu
 
Sagen tgelt ende vrageden dat,
 
Wanen hem quame sulken scat.
 
Dander seide: hine hads niet vonden,
 
Maer uut siere borsen tien stonden
15
So haddi gheent ghelt genomen:
 
Hine weet waer in hi es comen.
 
Men vragede: wanen hi geboren ware.
 
Hi seide: ‘Ic weet openbare
 
Dat ic henen bem geboren,
20
Es dit Ephesus alst was te voren.’
 
Antipater sprac, die baelliu:
 
‘Sech ons dine maghe nu:
 
Hets recht dat conde van di coemt.’
 
Alse hi sine maghe noemt,
25
Sone es niemene diese kent,
 
Maer si seiden al ommetrent:
 
‘Dese veinset hem, omme dat hi
 
Eenechsins ontga daer bi.’
 
Die bailliu hevet geantwort:
30
‘Waertoe doghen dine wort?
 
Dese slach es over waer
 
Ouder dan CC jaer
 
Ende es van skeysers Decius slage.
 
Hens geen gelt dat nu bi daghe
35
Indie werelt es ghemeene,
 
Noch en gelijct groot no clene;
 
Ende dine maghe sijn lange bleven.
 
Hoe mochtstu so jonc sijn ende nu leven?
 
Waenstu in aldusdaen lieghen
40
Alle die vander stat bedriegen?
 
Hier omme dinct mi redene bet,
 
Datmen di pine na die wet,
 
Onthier ende du ons seges waer.’
 
Malcus bat genaden daer
45
Ende seide: ‘Dor Gode! berecht mi doch
 
Eene dinc, die ic vraghe noch,
 
Ende dan salic u maken in inne
 
Al dat leit in minen zinne.
 
Decius, die in dese stat
50
Keyser ende here sat,
 
Segt mi, waermen dien man vint.’
 
Die bisscop seide: ‘Lieve kint,
 
In al die werelt ic en weet
 
Nu die Decius heet.
55
Hets waer, wilen, alsemen nu siet,
 
Was een die Decius hiet.’
 
Malcus seide: ‘Dit doet mi doven,
 
Dat mi niemen en wille geloven;
 
Maer volget mi: ic sal u togen
60
Mine gesellen vor u ogen
 
Inden berch Celioen.
 
Ghelovet hem, wildijs mi niet doen.
 
Dor hem vloen si, wetic wel,
 
Want hi den kerstinen was so fel.
65
Es dit Ephesus, so saghic dat,
 
Dat hi hier ghistren quam indie stat.’
 
Doe sprac die bisscop ten bailliu:
 
‘Hets een wonder, seggic u,
 
Dat ons God voer onsen ogen
70
In desen jongelinc wille toghen.’

Hoe si alle storven weder. XVIII.

 
Nu sijn si met groten scaren
 
Metten jongelinc ghevaren,
 
Die bailliu entie bisscop Marijn,
 
Daer dandere VI gesellen sijn,
5
Ten berghe Celyoen aldus.
 
Voer alle dandre ginc Malcus
 
Ten sinen indie haghedochte;
 
Die bisscop na, alse hi mochte,
 
Ende vant onder die steene,
10
Daer die inganc al gemeene
 
Vanden hole bestoppet was,
 
Ghezeghelt, daer hi ane las
 
Lettren, die selverijn waren,
 
Ende ghinc den volke openbaren,
15
Bi wat redene mense bewrochte
 
Indie donkere haghedochte,
 
Des den volke wonderde sere,
 
Ende loveden Gode onsen Here.
 
Si gingen allegader besien
20
Gheene lieden aldaer mettien.
 
Si waren geblijet alse bloet,
 
Of gelijc alse die rose doet.
 
Doe vielen die liede up hare knien
 
Ende loveden Gode sere mettien.
25
Die bisscop entie bailliu mede
 
Senden voervoets indie stede
 
Ten keyser Theodosius,
 
Ende screven: ‘Coemt in Ephesus,
 
Ende siet dwonder an met ogen,
30
Dat ons God wille vertoghen.’
 
Hijs vander erden upgestaen
 
Ende hevet den zac afgedaen,
 
Daer hi met rouwen in sat.
 
Gode lovedi omme dat,
35
Ende voer van Constantenoble daer.
 
Dat volc volgedem mede naer,
 
Ende hi es ten hole comen,
 
Daer hi inne hevet vernomen
 
Dat die heilege lieden laghen.
40
Ende teersten dat si den keyser sagen,
 
Wart hem danscijn also clare,
 
Alse oft eene zonne ware;
 
Ende alse die keyser sach die heren,
 
Viel hi ter erden hem teeren,
45
Ende dancte Gode ende cussedse mede
 
Ende weende up elken daer ter stede,
 
Ende seide: ‘Ic zie u, sonder zaghe,
 
Alse oft ic Lazaruse saghe,
 
Dien God hiet vander doot upstaen.’
50
Doe seide Maximiaen:
 
‘Keyser, nu gheloof dies mi,
 
Dat ons God hevet omme di
 
Hier verwecket vander doot,
 
Omme die verrisenesse groot,
55
Omme dat man ende wive
 
Gheloven, dat van dode te live
 
God verrisen sal gheven;
 
Want alse waerlike alse wi leven
 
Ende sijn verwect in diere gebare,
60
Alse oft van dode te live ware,
 
Ende ghelijc rechts alsemen seghet
 
Dat die ghene te slapene pleghet,
 
Ende no goet no quaet en heeft,
 
Nochtan roert ende leeft,
65
Also waerwi, daer wi laghen,
 
Ende sliepen levende ende niet en sagen.’
 
Ende alse hi dit hadde gheseit
 
Ende vele meer dan hier ane leit,
 
Leiden si thovet neder alle VII,
70
Ende scieden van desen levene,
 
Ende gaven Gode metter doot
 
Den gheest up, alse hi geboot.
 
Die keyser es up hem gevallen
 
Ende weende sere up hem allen,
75
Ende hiet maken cassen van goude,
 
Daermense in leggen soude.
 
Snachts daer die keyser lach,
 
Quamen si vor hem, daer hijt sach,
 
Ende seiden: ‘Hore harewaert du!
80
Also alse wi tote nu
 
Uptie erde laghen ende verresen,
 
Also sullen wi vortmee wesen,
 
Onthier ende God sal wisen
 
Dat wi van der doot verrisen.’
85
Doe hiet die keyser die stede
 
Met verghouden steenen mede
 
Al verheffen ende versieren
 
Scone in alre manieren;
 
Ende alle bisscoppen, die des lijeden
90
Ende seiden ende castijeden,
 
Dat verrisenesse soude wesen,
 
Hiet hi eeren vort na desen.

Hoe Aurelius Ambrosius Bertaengen wan. XIX.

 
Int selve jaer dat dit gesciede,
 
Quam gevaren ende sine liede
 
Aurelius Ambrosius
 
(Merlijn hadt vorseit aldus)
5
Uten lande van Armorike,
 
Dat nu Bertaengen heet ghemeenelike,
 
In grote Bertaengen up Vortegrine,
 
Ende wan hem af die borch sine
 
Ende heeftene daer up verbrant.
10
An hem so viel al dat lant,
 
Ende voer van steden te steden,
 
Ende liet die Sassen nieweren in vreden
 
Ende jagedse ende slouch:
 
Niemen en was dien hi verdrouch,
15
So dat Engistus entie sine,
 
Daer af comen was al die pine,
 
Die Sassen te samene trect,
 
Alse die hem te verwerne mect.
 
Daer was een wijch van hogen doene;
20
Doch verwonnen die Bertoene,
 
Ende Engistus wart gevaen.
 
Die coninc hiet hem thovet afslaen,
 
Entie Sassen, die waren beseten
 
Indie steden, alsi weten
25
Dat haer here doot es bleven,
 
Hebben si hem upghegheven
 
Ende baden omme genaden;
 
So dat die coninc wart beraden,
 
Dat hi dat heidine diet
30
Te genaden comen liet,
 
Ende lietem besitten tlant
 
Tusscen der Ombren ende Scollant,
 
Ende maecte mettem pays ende vrede,
 
Up dat si die getrouwechede,
35
Die si swoeren in waerre saken,
 
Up hem nemmermeer en braken.
 
Vort so voer hi hier na aldus,
 
Coninc Aurelius Ambrosius,
 
Ende maecte weder cloester kerken,
40
Die hi scone dede weder werken,
 
Die Engistus met gewelt
 
Entie Sassen hadden gevelt,
 
Alse die quaet heidijn waren
 
Ende haetten alle kerstine scaren.
45
Die lieden, die waren ghevloen,
 
Some omme hare mesdoen,
 
Some oec des lants verdreven
 
Van Engistus ende sinen neven,
 
Die riep hi weder te hande
50
Ende vergaf hem scade ende scande,
 
Die sinen vorderen was gedaen.
 
Wette, die waren tegaen
 
Achter lande ende indie steden,
 
Setti weder ende dede bevreden
55
In Bertaengen vast ende wel.
 
Der kerken dienst, die sere tevel,
 
Om dat die Sassen waren ondaen,
 
Ende biden quaden Pelagiaen,
 
Die ongelove brochte int lant,
60
Die verhief hi weder te hant,
 
Ende sette bisscoppen indie steden,
 
Daer tlant doe was in vreden,
 
Ende daerse te voren hadden gewesen.
 
Daer naer maecti naer desen
65
Een edel kerchof ende een diere
 
Van sere sonderlinger maniere,
 
Van groten steenen, die hi daer brochte
 
Van Yrlant, die hi daer sochte
 
Bi Merlijns rade, die som noch staen
70
Ende som van ouden sijn tegaen;
 
Ende heet die Dans vanden Gyganten.
 
Daer liggen ridderen metten serianten,
 
Die valscelike waren verraden,
 
Doe si waenden met goeden staden
75
Paerlementen jegen die Sassen,
 
Die haer ondanx moesten wassen.

Sente Remijs gebornesse. XX.

 
Ten selven jare dat Vortegrijn
 
Verbrant wart entie gesellen sijn,
 
So staerf die coninc Clodien,
 
Die dachterste was gesien
5
Vanden Vranken, die openbare
 
Hem visierde met langen hare,
 
Ende sijn sone Merovinc
 
Die was die de crone ontfinc,
 
Die was vromech ende stout
10
Ende besat met ghewout
 
Tlant dattem sijn vader liet:
 
Bi hem en bleefs verloren niet.
 
So vromech was hi sonderlinge,
 
Dat sijn geslachte Meruvinge
15
Na hem hieten menech jaer.
 
Dese regneerde over waer
 
X jaer over die Vrancsche heren,
 
Ende staerf met groter eren.
 
Over II jaer daer na, alswijt horen,
20
So wart sente Remij geboren,
 
Die bisscop sidert te Riemen was;
 
Ende verboetscepede, alsict las,
 
Een heilech man, die teere stat
 
Up eenen berch in eene cluse sat,
25
Die sine ogen hadde verloren;
 
Ende alse dat kint wart geboren
 
Van siere moeder, die hiet Elline,
 
So nette die moenc die ogen sine
 
Met haren melke, ende hi genas,
30
Dat eene scone miracle was.
 
Int XXIIIste jaer dat te samen
 
Inden keyserike quamen
 
Theodosius ende Valentiniaen,
 
Wart die kerke sere ondaen
35
Vanden Wandelen in Affrike
 
Biden coninc Genserike;
 
Want si verbranden die bouke,
 
Si maecten hemden ende brouke
 
Vanden cleeden vanden outaren,
40
Ende vanden causulen te waren
 
Ende van anderen dieren cleeden
 
Daden si hem abijt gereeden;
 
So dat die bisscop Valeriaen,
 
Die out doe was, sonder waen,
45
LXXX jaer, want hi ontseide
 
Den Wandelen dor hare dorperheide
 
Der heileger kerken sacrament,
 
Swaerlike wart hi daer gescent;
 
Want die coninc dedene sluten
50
Naect ute allen husen buten,
 
Dattene niemene inliete mede
 
No in huse, no in stede,
 
Ende moeste dus met groter vrucht
 
Sterven onder die blote lucht.
55
Ten naesten jare, wi vindent dus,
 
Staerf die keyser Theodosius
 
In sijn XXIIIIste jaer,
 
Dat hi trike, wet vorwaer,
 
Sinen neve Valentiniane
60
Mede gaf te deelne ane.
 
In sinen tiden, alse Prosper seget,
 
Daer vele wijsheden in leghet,
 
In sijns riken XVste jaer,
 
Was gemaect ende versament claer
65
Een bouc van keyserliker wet,
 
Daer die dinghe in waren geset
 
Elc naer sijn recht in sine stede,
 
Tallen rechte ter wettelichede,
 
Entie bouc die heet Code.
70
Noch en leertmenne niet node,
 
Want noit en was vray legiste,
 
Die van desen niet en wiste.

Vanden keyser Martiane. XXI.

 
Na des jongen Theodosius doot
 
So wart keyser ende here groet
 
Een ander, die hiet Martiaen.
 
Hi ende Valentiniaen
5
Regneerden te samen V jaer.
 
Trike ontfingen si voerwaer
 
Te samene int jaer ons Heren,
 
Alse ons die ystorien leren,
 
CCCC L ende twee.
10
Maer Martiaen waest een jaer mee,
 
Keyser, dan sijn geselle was:
 
Hier na makic u vroet das.
 
Int eerste jaer dat si te samen
 
Den last vanden rike namen,
15
Bider bede vanden paues Leoene
 
Ende bi Martiaens toedoene
 
So was eene consilie scone
 
Versament tote Calcedone,
 
Omder heilegher kerken noot,
20
Want dat herisie groot
 
Ghesayt wart in kerstijnhede.
 
Daer was vermeesaemt up de stede
 
Enticies entie Entiane,
 
Die wilden alle doen te verstane,
25
Dat die Gods Sone na de godlichede
 
Ende naer sine menscheit mede
 
Al van eere naturen ware.
 
Dat was ontproevet daer openbare;
 
Want die godheit nie en began,
30
Entie mensceit hevet begin an.
 
Nestorius wart verdoemt mede,
 
Die tote Ephesus indie stede
 
Verwaten was hier te voren,
 
Ende alle dies hem wilden horen.
35
Die consilie lijede das,
 
Dat van Marien geboren was,
 
Die maghet es ende kint gewan,
 
Warachtech God, warachtech man,
 
Ende es in personen een,
40
Ghedeelt in naturen tween.
 
Daer was mede gegeven uut,
 
Dat wi des lijen overluut,
 
Dat Maria met groter eeren
 
Cristus moeder es, Gods ons Heren,
45
Omme Nestorius gebode,
 
Dat seide, dat Maria niet Gode,
 
Maer enen mensce alleen vortbrochte,
 
Die sterven bi naturen mochte.
 
Men leset mede dat gesciede
50
Int consilie daer vordie liede,
 
Te Calcedone, daermen street
 
Om tkerstijn gelove gereet
 
Vorden paues Leo, diere was,
 
Ende daertoe mede, alsict las,
55
VIC bisscoppe ende XXX te waren.
 
Dongelovege met haren scaren
 
Hadden vele meesters daer,
 
Entie desputeringe was zwaer.
 
Die tgelove hadden lief,
60
Si seiden: ‘Wi scriven in enen brief
 
Onse gelove, ende ghi dat uwe
 
In eenen andren brieve nuwe;
 
Ende hier leget Gods vercorne amie,
 
Die edele maget sente Eufemie:
65
Wi leggen onse brieve up hare,
 
Vorden keyser openbare,
 
Ende elc bidde na sijn geloven
 
Onsen Here van hier boven,
 
Dat hi vertoge openbare,
70
Welc ghelove dat si tware,
 
Ende laet ons tgraf sluten toe.’
 
Dandere seiden: ‘Dat si, men doe.’
 
Men dede dit sonder valsch gelaghe.
 
Donse vasten VII daghe
75
Ende baden Gode; ende quamen
 
Metten keyser alle te samen
 
Ten grave sente Eufemien
 
Beede te gader die paertijen,
 
Ende hebben tgraf daer ondaen
80
Ende vonden ghenen doden saen,
 
Die den brief der heileger kerken,
 
Oechsiende leeken ende clerken,
 
Ondede in hare rechtre hant;
 
Enten anderen brief men vant
85
Liggende onder hare voete
 
Dorperlike ende sere onsoete.
 
In dese consilie was gheset
 
Bider heilegher kerken wet,
 
Dat men maecte in gere stede
90
No cloester no monster mede,
 
Dan biden bisscop vander stat,
 
Onder wien dat laghe dat.
 
Dat consilie verboot die dinghe,
 
Datmen te moenke niet ontfinge
95
Die eighijn ware tenegen hove,
 
Sonder bi sijns heren orlove.
 
Daer was verboden oec den clerken
 
Te hebbene te samen II kerken.

Vander Hunen plaghe. XXII.

 
Oec ghesciede int selve jaer
 
Ter werelt menech tempeest swaer;
 
Want bina elx dages beefde daerde,
 
Ghelijc of soe hare vervaerde.
5
Inden hemel togede God
 
Tekene, die niet en dochten spot;
 
Want savonds was emmer nort oest
 
Die hemel root, dat was wantroest;
 
Want int rode te meneger stede
10
Ghinghen witte stripen mede,
 
Ghemaect alse oft speren waren.
 
Die mane sachmen oec vervaren,
 
Entie comete, die felle sterre,
 
Sachmen openbare verre,
15
Die men niet en mach ghesien,
 
Daer en moet wonder na ghescien;
 
Ende menech ander tekijn een
 
Sachmen, dat groot wonder sceen.
 
Ten naesten jare quam metten Hunen
20
Ettel, ende wilde stunen
 
Jeghen dat edel Roemsche rike.
 
Hi quam gevaren mogendelike
 
Ute Pannonien met sinen roten.
 
Die coninc vanden Oester Goten,
25
Walamaris, die quamer mede
 
Met harde groter mogenthede,
 
Entie coninc Alarijc
 
Van Gepyden dies gelijc,
 
Ende andere menege wilde scare
30
Vanden nortvolke dat trac hare,
 
Ende quamen over Rijn ghevallen,
 
Omme te destruweerne Gallen,
 
Ende daer na ghemeenlike
 
Altemale tRoemsche rike.
35
Sijn volc, daer hi met quam getrect,
 
Al met ysere wel verdect,
 
Was, alsict geweten can,
 
Wel vijfhondert dusent man.
 
So ongetelt was sine macht,
40
Dat torre, mure, veste no gracht,
 
Voer hem niet en mochte gestaen,
 
Hen moeste al ter neder gaen.
 
Die gramscap van onsen Here
 
Die was verbolghen also sere
45
Up dat staerke lant van Gallen,
 
Dat alle die steden moesten vallen
 
Ter erden neder alle ghemeene,
 
Sonder eene menechte cleene,
 
Die God selve bescermen dede
50
Doer siere heilegher lieden bede.
 
Te Mets quam hi vordie stat:
 
Die haddi saen gemaket mat,
 
Ende hevet die lieden som versleghen,
 
Som gevaen, som woch gedreghen
55
Metten bisscop vander stede.
 
Maer God sine miracle dede,
 
Want hem allen haer ogen vergingen,
 
Die den bisscop entie sine vinghen.
 
Die Hunen worden dies geware
60
Ende warens alle in groten vare,
 
Ende lieten den bisscop gaen
 
Ende al sijn volc dat was gevaen,
 
Ende lietense weder met goeden vreden
 
Keren te Mets inder stede.
65
Dese zonde ende desen toren
 
Haddem langhe vorseit te voren
 
Sente Servaes, dien van Gallen,
 
Dattem sere soude mesfallen
 
Omme hare weelde ende haer overdaet,
70
Want haer leven dat was quaet;
 
Ende lettel soude bliven port
 
In Gallen, soene soude sijn testort;
 
Maer Mets soude bina best genesen:
 
Dat soude sonderlinge wesen
75
Om theilechdoem van sente Steven,
 
Dat indie stat daer ware verheven.
 
Oec lesen wi van sente Servase,
 
Dat hi voer te Tricht up de Mase
 
Ende liet Tongren sine stat,
80
Daer hi lange bisscop in sat,
 
Ende seit hem wel te voren,
 
Datse die heidine souden storen,
 
Tricht, ne waer dat hi daer leghet,
 
Also alse sine vite seghet.

Hoe Ettel metten Hunen quam in Gallen. XXIII.

 
Cortelike, verstaet dat wel,
 
So swaer was Ettel ende so fel,
 
Ende so vresam was sijn here,
 
Daer en dochte jeghen gene were.
5
Tongren was in dien stonden,
 
Also alse ons die boeke orconden,
 
Die vastste stede diemen wiste do,
 
Sonder Rome ende Carthago,
 
Die sonderlincste vele te voren,
10
Die mure van vastheit vercoren,
 
Alse noch elc mensce wel seghet,
 
Die siet hoe die veste leghet
 
Al gheheel neder ghevelt:
 
Dat dede Ettel met sire gewelt.
15
Also trac hi ten mure waert,
 
Ghelijc alse een storm henen vaert,
 
Die dat coren slaet ter neder:
 
Also voer hi vort ende weder,
 
Ende waerp algader onder voet
20
Wat so was in sijn gemoet.
 
Oudenborch was in dien daghen,
 
Alse ons die ystorien gewagen,
 
In Vlaendren ene vaste stede:
 
Die velden si ende slichten mede,
25
Ende voert danen al omme ende omme,
 
Nu zuut, nu west, nu straten cromme,
 
Noch en liet, al sonder waen,
 
Nieweren eene veste staen.
 
Therenborch heefti ghevelt
30
Ende oec Atrecht met gewelt,
 
Ende alle die steden hare ende geins
 
Tusscen daer ende Orlieins;
 
So dat van Rome Etius,
 
Die was der stat patricius,
35
Hevet vernomen dese mare,
 
Ende quam metter Roemscer scare.
 
Die coninc vanden Wester Goten
 
Quam mettem met sinen roten,
 
Ende was die coninc Diederijc.
40
Daer quam mede dies gelijc
 
Vanden Vranken coninc Meruvinc,
 
Ende mettem menech jongelinc,
 
Stout, vromech also wel,
 
Enten Hunen sere fel;
45
Want si scade ende grote scande
 
Hadden gedaen in sinen lande.
 
Up dat velt van Tsalons quamen
 
Dese grote heren alle te samen.
 
Daer vernam coninc Ettel saen,
50
Dat menne met wighe wilde bestaen,
 
Ende sach wel dat daer ter uren
 
Algader stont in aventuren.
 
Sijn raetsel dat hi souken dede,
 
Hoet daer vergaen soude ter stede;
55
Ende wart wel seker dies,
 
Dat groot soude sijn dat verlies,
 
Ende dat die vander ander zide
 
Souden verliesen inden stride
 
Sekerlike eenen hoeftman.
60
Nu lach sine hope daer an,
 
Naer sijn lot ende naer sijn lesen,
 
Dat dat Etius soude wesen,
 
Ende en wilde te ghenen tiden
 
Niet ontwiken, hine wilde striden.
65
Nochtan was hi in groten vare,
 
Want hi so meneghe grote scare
 
Jeghen hem daer sach ghereet.
 
Die gheene, die hi hadde leet,
 
Dien gaf hi den vorwijch voren.
70
Lievere waren si hem verloren
 
Dan sine getrouwe man,
 
Daer sijn troest meest lach an.

Vanden groten wijch vanden Hunen. XXIIII.

 
Men begonste den wijch stranc
 
Des morgens metter zonnen upganc.
 
An drien steden wart bestaen
 
Ettel vanden Hunen saen.
5
Die Romeine up deene zide
 
Quamen, die wijs waren van stride,
 
Die den aren van Rome brochten,
 
Daer si stoutelike onder vochten;
 
Up dander zide die Wester Goten
10
Quamen met dorsterken roten
 
Uptie Hunen swaer verheven,
 
Alse diese slands hadden verdreven;
 
Ter derder zide quamen die Vranken,
 
Alse die hem gerne souden danken,
15
Dat si dat Vrancsche conincrike
 
Verherijet hadden so swaerlike.
 
Daer wart gevochten in elke zide
 
So bitterlike in ghenen stride,
 
Dat men niet en can gheleren,
20
Dat, sidert der passien ons Heren,
 
Oint in Gallen daer te voren
 
So menech mensche bleef verloren;
 
Want die Hunen dat wel saghen,
 
Datse die vlucht niet conde ontdragen
25
Ende wilden vercopen dat si brochten.
 
Romeine, Vranken, Goten vochten,
 
Alse die gherne wilden verjagen
 
Die liede, die de werelt plaghen.
 
Die nacht die benam den strijt:
30
So fier, so groot was daer de nijt.
 
Up dien velde bleven nochtan
 
Doot liggende CM man
 
Ende LXXXM oec mede.
 
Oec bleef daer doot uptie wijchstede
35
Coninc Diederic vanden Wester Goten,
 
Die was beweent van sinen roten.
 
Nochtan behilden met gewelt
 
Die Romeine entie Vranken tfelt,
 
Ende dreven die Hunen met onminnen
40
Weder te haren lijtsen binnen.
 
Ettel die vernam die mare,
 
Wie doot in dander zide ware,
 
Ende vernam ende sach wel
 
Dat dmeeste verlies up hem vel.
45
Altemale die karrine,
 
Die karren entie waghene sine,
 
Doet hi setten teenen ringe,
 
Waers te doene, dat hire in ginghe
 
Ten naesten dage met sinen besten,
50
Ghelijc het ware in eere vesten.
 
Oec was hi also beraden,
 
Waert so dat sonder ghenaden
 
Daventure ten naesten daghe
 
Up hem gave die sware plaghe,
55
Ende hi saghe dat hi ne mochte
 
Hem niet verweren, hoe so hi vochte,
 
Sone wildi niet gedoghen,
 
Dat hi saghe met sinen oghen,
 
Dat sine vianden mettem speelden
60
In haerre feesten, in haerre weelden;
 
Maer hi wildem selven wreken
 
Ende wilde sijn karrijn ontsteken,
 
Ende hem verbernen entie sine
 
Altemale metten karrine,
65
So dat hem niet worde te goede
 
No roof, no zeghe, no overmoede,
 
Sonder dat si saghen albloot
 
Hare vianden vor hem doot.
 
Ten naesten dage, alst verdagede,
70
Ende men sere reet ende jagede,
 
Om te siene wiere was doot,
 
Of wiere uten wighe ontscoot,
 
Vonden die Wester Goten doot
 
Diederic, haren here groot,
75
Dies si dreven groot mesbaer,
 
Ende leident den Hunen so naer,
 
Hadden hem die Vranken ente Romeine
 
Also vrienden geweest gemeine,
 
Alsten orloghe hadde bestaen,
80
Si hadden gewroken, sonder waen,
 
Haren here; want daer ware bleven
 
Ettel met al sinen neven.
 
Maer Etius van Rome sach
 
Die Hunen tonder up dien dach,
85
Ende ontsach hem der Wester Goten,
 
Waren si met haren roten
 
Des orloghes te boven bleven,
 
Si hadden dien van Rome gegeven
 
So vele te doghene, alsem dochte,
90
Dats trike genesen niet en mochte,-
 
Ende dede eenen dullen raet
 
Ende eene ongeraecte daet.
 
Hi sprac ten Goten enten Vranken,
 
Ende began hem sere danken,
95
Dat si also vromelike
 
Gheholpen hadden den Roemscen rike.
 
Oec sprac hi ten Wester Goten,
 
Al ware haer coninc doot gescoten,
 
Dat si hem wiselike helden:
100
Den Hunen ware so swaer een telden
 
Nu geleert int lant van Gallen,
 
Hen soudem nemmermeer gevallen,
 
Dat si tlant weder souden soeken.
 
Tursimonde heet hijs roeken,
105
Die sinen vader daer verloos
 
In dien wighe, dien roekeloes
 
Die Wester Goten hadden verloren,
 
Dat si daer raets wilden horen
 
Ende si te lande wilden keren,
110
Dattem ghene vremde heren
 
Tlant van Toulouse afwinnen
 
Ende Spaengen besitten binnen;
 
Want die Wester Goten besaten dat,
 
Lant, borch, bosch ende stat.
115
Selve metten Roemscen scaren
 
Es Etius heenen gevaren,
 
Ende metten Vranken Meruvinc
 
Voer woch besetten sine dinc.
 
Tursimont metten sinen algader
120
Voer thuus met sinen doden vader.
 
Dus wart Ettel [daer] vertroost,
 
Daer toe uut swaerre anxt verloest.

Hoe Ettel weder quam in Gallen. XXV.

 
Ettel es blide ende vro,
 
Dattem comen es also,
 
Dattene die vianden begeven,
 
Daer hi laten waende tleven,
5
Ende sette met haesten sine vaert
 
Weder te Pannonien waert,
 
Dat nu es tlant van Ongerien,
 
Ende vervulde sine paertijen
 
Van die hem versleghen waren,
10
Ende quam met sinen scaren
 
Weder te Gallen waert getrect,
 
Alse die hem te wrekene meet
 
Dattem te scaden was gesciet.
 
Wiene werde en vant hi niet;
15
Maer wat so staende bleven was
 
Ter eerster coemst, sijt seker das,
 
Dat hevet hi met sire gewelt
 
Ghedestruweert ende gevelt.
 
Te Riemen togedi openbare,
20
Die viant, dat hi leetsman ware
 
Vanden Hunen; want menne sach
 
Binnen der port, alst was dach.
 
Te Troys sijn die Hunen comen,
 
Want si die stat wilden verdomen,
25
Alse hi andere hadde gedaen.
 
Jegen hem quam ter porten saen
 
Sente Lupus, die bisscop sat
 
Te Troys in die goede stat,
 
Ende vragede Ettele, wat hi sochte,
30
Twi hi uptie lande vochte,
 
Wie hi ware, dat hijt sprake.
 
- ‘Ic bem,’ sprac hi, ‘die Gods wrake,
 
Ettel, coninc vanden Hunen.’
 
Die bisscop sprac: ‘Ens geen stunen
35
Niet jegen die Gods roede.
 
Ic hebbe die scaep Gods sonder hoede
 
Dicken alse een wulf gescuert.
 
Wat so wi hebben verbuert,
 
Com ende wreect in allen dinghen,
40
Alse verre alst God wille gehingen.
 
Willecome,’ sprac hi, ‘nu bi tide!’
 
Mettien ondedi die porte wide,
 
Ende hiet dat men sonder stunen
 
In liete comen al die Hunen.
45
Hier togede God in sine stede
 
Sine grote ontfaermechede,
 
Die hi uptie ghene hevet,
 
Die hem met trouwen sculdich gevet;
 
Want die Hunen quamen in,
50
Alse die wilden meer no min
 
Dan ontdeeren ende ontliven
 
Dies an Gode wilden bliven;
 
Ende God verdonkerde so haer sien,
 
Datter niemen en was van dien,
55
Diere man sach, wijf of kint.
 
Aldus waren si ziende blint,
 
Ende leden dor die port
 
Sonder roof te doene of mort.
 
Dus bleef Troys staende in dit soccours
60
Dor sente Martijns eere van Tours,
 
Ende vanden Hunen sonder messcien.
 
Orlieins verbat sente Angien,
 
Alse hier inden bouc te voren
 
Ghescreven es ende ghi moget horen.

Ene miracle vander Drievoudichede. XXVI.

 
Ene stede es in Gallen,
 
Daer die Hunen voren gevallen
 
Waren met overgroter cracht,
 
Ende souden mure ende gracht
5
Hebben ghewonnen vander stede,
 
Sonder dat met haerre bede
 
Die goede lieden dat benamen.
 
Vasacencis heet soe bi namen
 
In Latijn: in can die wort
10
In Dietsch niet gebringen vort.
 
Ende alse die Hunen danen reden,
 
Die bisscop daer vander steden
 
Seide messe ende dancte sere
 
Gode, onsen lieven Here,
15
Die so mildelike die sine
 
Verloost hadde uter pine.
 
Tien tiden plagen omme te gane
 
Die ongeloveghe Arriane,
 
Die jegen die Drievoudichede
20
Seggen haere dorperhede,
 
Ende seggen minder algader
 
Den Sone sijn dan den Vader,
 
Entie Heilege Geest noch minder si
 
Dan Vader ende Sone daer bi.
25
God, die daer ter rechter schole
 
Bringhen wilde die waren in dole,
 
Togede daer al openbare,
 
Dat God in drien personen ware,
 
Even gheweldich alle drie,
30
een, ende es noch ende was ie.
 
Want daer die bisscop messe zanc,
 
Ende hi Gode seide danc,
 
Dat die Hunen waren verscroven,
 
Sach hi an den verwelve boven
35
Vanden chore boven den outare
 
Hanghen drie dropelen clare,
 
Claer alse een kerstael ghemeene,
 
Even groot ende even cleene,
 
Die te samen neder dropen,
40
Ende versaemden hem ende hopen
 
Alle drie te samene in een,
 
Ende worden te ghader daer een steen.
 
Men hief up die ghimme claer,
 
Ende in een ghuldijn cruce daer
45
Settemense; doe vielen ghemeene
 
Uut dien cruce dandere steene,
 
Ende, alsoe bi haer selven was,
 
Meneghen zieken soe ghenas.
 
Den goeden was soe scone ende claer,
50
Den quaden eynselijc ende zwaer.
 
Hier bi mochtmen verstaen,
 
Dat drie persoenen, sonder waen,
 
Even groot hebben ghebot,
 
Ende dat die drie sijn een God;
55
Ende alse wi lieden onwerdich vinden,
 
Wine sullen hem niet te verre onbinden
 
Der godlicheden sacrament,
 
Die van herten sijn onbekent.
 
Int derde jaer dat Martiaen
60
Dat keyserrike hadde ontfaen,
 
So hevet hem Ettel vermannet,
 
Ende hevet utegebannet
 
Van Pannonien sine macht,
 
Alse die te stervene acht
65
Of Rome te winnene altemale
 
Ende trike lantscap van Ytale,
 
Ende hevet gewonnen met gewelt
 
Aquileren ende ghevelt
 
Die mogentheit van Meilane,
70
Pavie, ende oec daer ane
 
Al dat stont in sijn gemoet.
 
Leo, die heilech was ende goet,
 
Paues van Rome, quam hem jegen,
 
Niet alse nu die pauesen plegen,
75
No met scilde, no met spere.
 
Noch oec met gescaerden here,
 
Maer met bedingen bewaert.
 
Mettem waren an die vaert
 
Der uutvercorne inghelen scare,
80
Ende dies wart men wel geware;
 
Want Ettel lach ende sijn gediet
 
Upt water, dat Padus hiet
 
Ende lopet duer Pavie.
 
Daer quam met cleenre compangie
85
Die paues Leo ende bat
 
Voer Rome sine goede stat,
 
Dat hi haers genadich ware.
 
Ettel antwordde openbare:
 
Hine wilde niet dor sine bede
90
Rome alleene sparen de stede;
 
Maer hi wilde altemale
 
Dor sinen wille rumen Ytale.
 
Niet en bat die paues dat,
 
Hine gaf hem al dat hi bat,
95
Of meer dan hi gebidden mochte.
 
Ende alse sijn raet an hem besochte,
 
Twi hi so ghewillike dede
 
Des paues wille ende sine bede:
 
- ‘Neen,’ seiti, ‘ic en deets min no mere
100
Dor sinen wille, no dor sine ere;
 
Maer een oude hadde mi vervaert,
 
Die bi hem stont ende hilt een swaert,
 
Met eenen onsienliken anscine,
 
Ende dregede mi te doene pine,
105
Ja te ghevene die doot,
 
Ontseidic hem clene of groot.’

Een wijch vanden Hunen enten Wester Goten. XXVII.

 
Int jaer ons Heren L ende sesse
 
Ende CCCC quam gedinckenesse
 
In des conincs Ettels moet,
 
Dat sijn volc storte haer bloet
5
Neven Tsalons inden velde,
 
Ende hem scade met ghewelde
 
Die Wester Goten vele daden,
 
Al lieten si daer thaerre scaden
 
Haren coninc Diederike;
10
Ende quam met here mogendelike
 
Up Tursimonde, Diederics sone,
 
Omme te wrekene dat ghone,
 
Ende quam te lande waert.
 
Wat so was an sine vaert
15
Veldi al met ghewelt.
 
Tursimont gaf hem velt
 
Ende vacht up hem met prighe
 
Stoutelike teenen volcwighe,
 
Ende hevet den wijch ghewonnen,
20
So dat hi ontfaren ende ontronnen
 
Weder es te Pannonien waert.
 
Ende aldaer an ghene vaert
 
Quam hi an enen huwelike,
 
Ende daer hi waende blidelike
25
Snachts met siere [bruut] gaen rusten,
 
Waest dat si helseden ende custen,
 
Dat was eene corte stont.
 
Maer hi quam te bedde gesont,
 
Ende es te hant sonder wort
30
In sijn selves bloet versmort,
 
Met eenen evele, horic lijen,
 
Heet in Griexe apoplexien.
 
Doe wart coninc na tghone
 
Vanden Hunen een sijn sone.
35
Des nachts, alse Ettel versmort was,
 
Heeftem God gheopenbaert das
 
In slape, den keyser Martiaen,
 
Ende togedem daer also saen,
 
Dat Ettels boghe tebroken ware:
40
Ende dat was waer openbare.
 
Dus quam die werelt weder in vreden.
 
Ter selver tijt gheviel tere steden,
 
Daer sente Servaes begraven leget,
 
Dat es datmen Maestrecht seghet,
45
Upten dach van siere feeste
 
Sagen mindste ende meeste,
 
Dat uten hemel quam een scijn
 
Neder toten grave sijn,
 
Dor die kerke groot ende wijt,
50
Ende bleef vander vespertijt
 
Toter dagheraet claer:
 
Dat sach menech, verre ende naer.
 
Eens ghesciede also wel,
 
Dat tecsel vander kerken vel
55
Over sijn graf, lichte van ouden;
 
Ende alsijt weder decken souden,
 
Sone mochten sijt niet vulbringhen;
 
Nochtanne altoes in ghenen dingen
 
No reghen, haghel, nochte snee
60
Ne viel up sijn graf nemmermee.
 
Oec vant men eens sijn graf mede
 
Met eenen cleede van groter dierhede
 
Verdect utermaten scone:
 
Dat waentmen dat quam uten trone.

Valentiniaens doot. XXVIII.

 
Int vijfte jaer dat Martiaen
 
Tkeyserike hadde ontfaen
 
Met Valentiniaen ghemeene,
 
Dede eene mesdaet niet cleene
5
Valentiniaen bi wanrade:
 
Hi dede verslaen te siere scade
 
Etiuse, daer hi ane mesdede,
 
Die patrijs was vander stede.
 
Nu haddi eenen palesgrave,
10
Hiet Maximus, die hier ave
 
Groten nijt hadde, ende heeft gesproken
 
An Etius vriende; ende wart gewroken
 
Sine doot, want daer na saen
 
Wart versleghen Valentiniaen;
15
Ende Maximus, diet al beriet,
 
Omme Etiuse te wrekene niet,
 
Maer omme die scone keyserinne,
 
Daer hi ane leide sine minne,
 
Nam dat rike ane met ghewelt,
20
Entie keyserinne hi helt
 
Te hem waert, waest lief of leet.
 
Die vrouwe was van moede heet,
 
Ende hevet ghesent in Affrike
 
Anden coninc Genserike,
25
Die der Wandelen coninc was,
 
Dattem wille ontfaermen das,
 
Datse Maximus met ghewelt
 
Aldus rovede ende helt.
 
Maer, eer Genseric mochte comen,
30
Es Maximuse tlijf ghenomen,
 
Ende wart ontleet van lede te lede
 
Ende indie Tybre geworpen mede.
 
Doe croenden ter selver tijt
 
Die Romeinen enen, hiet Avijt,
35
Dien die keyser Martiaen
 
Teenen geselle hevet ontfaen;
 
Maer men noemet niet Avite
 
Inder rechter keysere vite.
 
Doe si te samen hilden trike,
40
Quam ghevaren uut Affrike
 
Coninc Genseric, der Wandelen here,
 
Ende quetste Rome die stat sere.
 
Wat dat hire vant nam hi daer,
 
Cleene ende groot, licht ende zwaer.
45
XIIII daghen daden niet el
 
Die Wandele ende haer coninc fel,
 
Dan si roveden ende namen
 
Dat binnen Rome was te samen.
 
Maer die paues Leo verbat
50
Brant te stichtene indie stat,
 
Tormenteringhe ende mort:
 
Dus vele vordeels hadde de port.
 
Alst Genseric al hadde geroeft,
 
Meer ghenomen dan men geloeft,
55
Nam hi vele lieden mede
 
Ghevaen uter Roemscher stede,
 
Ende Eudoxia die keyserinne,
 
Diene met boden brochte daer inne,
 
Ende hare II dochtere, ende voereste dane
60
Onder dandere ghevane,
 
Ende voer dor tlant van Principaet,
 
Daer hi wrochte menech quaet,
 
Ende rovede ende brande mede
 
Dorpe, port, lant ende stede.
65
Calabren, Poelgen hi dorvoer,
 
Ende dat lantscap van Laboer,
 
Ende voerde uut desen lande gevaen
 
Meneghen man, alsonder waen,
 
Die some waren weder geloest
70
Ende some bleven al ongetroest.

Van sente Pauline, bisscop te Meilane. XXIX.

 
Het was bisscop te Meilane
 
Tien tiden, naer onsen wane,
 
Een, hiet Paulijn bi namen;
 
Die gaf sijn goet wech al tsamen,
5
Om te verlossene die keytive,
 
Of om nooddorste van haren live.
 
Eene weduwe quam hem an
 
Ende bat daer den goeden man,
 
Dat hi hare wilde in staden staen;
10
Want haren sone hadde gevaen
 
Der Wandelen coninc swagher;
 
Ende soe ware van goede so magher,
 
Dat soet geleesten niet mochte,
 
Dat soene uten prisoene cochte.
15
Die bisscop sprac: ‘In weet wat geven.
 
Ic geve di mijns selves leven.
 
Sech dat ic dijn eygijn si,
 
Ende losse dinen sone met mi.’
 
Soe twifelde eerst, maer daer naer
20
Verstont soet over waer.
 
Mettem voer soe in Affrike
 
Ende bat den here nerenstelike,
 
Die haren sone hadde ghevaen,
 
Dat hire toe wille verstaen,
25
Ende hine hare wilde gheven.
 
Maer die bede es achterbleven:
 
Fierlike ontseidijt hare.
 
Doe sprac die vrouwe openbare:
 
‘So hout u, here, desen man,
30
Ende ghevet mi minen sone dan.’
 
Alse hi den man so simpel sach,
 
Vragedi hem, wies hi plach.
 
Doe sprac hi: ‘In can conste ghene
 
Dan hove te winnene allene.’
35
Dat bequam den heidinen mettien,
 
Ende gaf den sone omme dien.
 
Die weduwe voer te lande vro,
 
Entie bisscop bleef daer also,
 
Ende wan colen ende cruut.
40
Dicken quam sijn here daer uut,
 
Ende vande te sinen man,
 
Ende leide sinen zin daer an;
 
Ende Paulijn diendem vanden crude
 
Ter tafle daer vor sine lude.
45
Eens sprac sijn here in heimelicheden
 
Jeghen hem in eere steden,
 
Ende Paulijn liet hem dit verstaen:
 
‘Siet wat ghi sult anevaen,
 
Ende besettet wiselike,
50
Radic wel, der Wandelen rike;
 
Want die coninc, sonder waen,
 
Die sal sterven harde saen.’
 
Dit horde die swager ende seide dit wort
 
Sinen here den coninc vort,
55
Dattem dit seide sijn hofman,
 
Daer vele wijsheden leghet an.
 
Die coninc sprac: ‘Ic wilne sien.’
 
- ‘Here, dat mach wel ghescien.
 
Van groenen crude dient hi mi
60
Ter taflen, here, ende di
 
Salic hem vanden crude doen bringhen,
 
Dat dune kennes bi desen dinghen.’
 
Die coninc at met sinen zwagher;
 
Ende Paulijn quam, die coledragher,
65
Ende diende van dies hi plach.
 
Teerst dattene die coninc sach,
 
Seidi tsinen zwagher daer:
 
‘Du heves mi geseit al waer;
 
Want te nacht, die leet al nu,
70
Saghic meneghen bailliu
 
Ten rechte sitten jegen mi,
 
Ende daer sat dese selve bi;
 
Ende hebben mi ontwijst de roede,
 
Die ic hilt met overmoede.
75
Maer vraget, wie es dese man;
 
Want ic gewanen niet en can,
 
Dat een ghemeene man mach wesen
 
Van werdicheden gelijc desen.’
 
Sijn here die vragedem echt,
80
Wie hi ware; hi sprac: ‘Dijn knecht,
 
Die di te dienne es ghewone
 
Voer der aermer weduwen sone.’
 
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘sech mi te hant,
 
Wat manne du waers in dijn lant.
85
Dat willic weten voer waer.’
 
Paulijn wilts niet ontwiken daer,
 
Ende seide dat hi een bisscop was.
 
Sijn here wart in vare das
 
Ende seide: ‘Kies wattu wout;
90
Want du sekerlike sout
 
Te dinen lande met groter eren,
 
Alst goet recht es, wederkeren.’
 
Paulijn sprac: ‘Doe mi ene bede,
 
Dat alle die van miere stede,
95
Die hier int lant sijn ghevaen,
 
Met mi vri te lande gaen.’
 
Men deetse al Affrike dore halen,
 
Ende vanden goeden man wel betalen;
 
Ende scepe oec gespiset
100
Ende te lande met eren gewiset.
 
Paulijns wort was vonden waer.
 
Onlanghe levede die coninc daer naer,
 
Alse u die bouc hier na sal leren,
 
Ende Paulijn keerde met eren
105
Met groter menechte te lande,
 
Die hem alleene in heidine hande
 
Ghevaen ende eighijn gaf van live,
 
Omme dontfaerme van enen wive.

Van sente Nyclaeuse. XXX.

 
Te desen tiden so ghevel
 
Van sente Nyclaeuse also wel
 
Dese miracle in Affrike.
 
Een heidijn Wandel was, een rike,
5
Die in Calabren dat lant
 
Onder ander volc daer vant
 
Van sente Nyclaeus een beeldekijn;
 
Ende men seidem vor waerheit fijn
 
Van hem, daert na was gescreven,
10
Hoe heilech hi was in dit leven,
 
Ende God naer sine doot
 
Dor hem dede wonder groot.
 
Die Wandel heeft dbeelde genomen,
 
Ende alse hi es te lande comen,
15
Want een tolnere was dat,
 
Beval hi hem al sinen seat,
 
Ende anders ghenen man no wive,
 
Ghelijc alse hi ware in live.
 
Dieve die verspieden dat
20
Ende namen al sinen scat.
 
Ende alse die man dat vernam,
 
Wart hi gheenen beelde gram
 
Ende ghinct gheselen ende blouwen,
 
Alse den sculdeghen der ontrouwen,
25
Ende swoer: hi sout verbranden mede,
 
Hine brochtem sinen scat ter stede.
 
Sente Nyclaeus heeftem verbaert
 
Daer die dieve saten gescaert,
 
Omme te deelne haren scat,
30
Ende hietem wederkeren dat,
 
Of si blevere omme doot.
 
Snachts hadden si vreese so groet,
 
Dat si dien scat droughen verholen
 
Ter stat daer sine hadden gestolen,
35
Ende leidene neder ende vloen,
 
Alse die els en wisten wat doen.
 
Nu gheviel den tolnare,
 
Alse die hadde te doene dare,
 
Dat hi ginder weder quam;
40
Ende alse hi sijn goet vernam
 
Wederbrocht, groot ende clene,
 
Vor sente Nyclaus beelde allene,
 
Ne wisti wat van wondere spreken.
 
Die tranen begonsten hem uutbreken
45
Van bliscepen ende van vrouden mede.
 
Daer belijede hi up die stede,
 
Dat sente Nyclaeus groet here ware,
 
Dor wies beelde openbare
 
God so groot wonder hadde gedaen.
50
Dese miracle quam ute saen,
 
Ende sente Nyclaeus wart bekent
 
Onder die Wandele al omtrent
 
Affrike aldurenture
 
Met dusgedaenre aventure.

Aurelius Ambrosius doot. XXXI.

 
Oec gheviel int selve jaer
 
In Bertaengen overwaer,
 
Dat Ingelant heet up desen dach,
 
Datmen ene sterre sach,
5
Die meeste diemen noit sach van viere;
 
Daer na van vremder maniere
 
Een vier ghescepen als een drake;
 
Uut sinen monde, dits ware sake,
 
Gingen II viere, scaerp als een swaert;
10
Deen vier ginc te Gallen waert,
 
Ende dander jegen Yrlant,
 
Ende deelde hem te hant
 
Int ende in VII viere,
 
Die waren van mindere maniere.
15
Ten naesten jare so wart daer
 
In enen wighe fel ende swaer
 
Aurelius gesleghen doot;
 
Ende Uter sijn broeder ontboot
 
Merline, dat hine spreken woude,
20
Ende hi hem ontbinden soude
 
Die mare vander selver sterren,
 
Diemen sach so groet van verren,
 
Ende hi hem seide die sake
 
Vanden wonderliken drake.
25
Merlijn seidem overluut:
 
‘Uter! ghi siter bi beduut,
 
Bider sterren ende biden drake;
 
Maer die sonderlike sake,
 
Datmen sach uut sdraken monde
30
Eene vlamme gaen tier stonde
 
Jegen dat lantscap van Gallen,
 
Dat bediedet, dat sal gevallen,
 
Dat di werden sal een sone:
 
So moghende so wert de ghone,
35
Dat hi sal an sine hande
 
Dwingen harde vele lande.
 
Dander vier, dat te Yrlant ginc,
 
Dat bediedet een ander dinc,
 
Om datter ute gingen vijf enden:
40
God sal di eene dochter senden,
 
Daer, onder manne ende wive,
 
Af geboren werden si vive.
 
Si ende haer geslachte mede,
 
Elc na anderen in sine stede,
45
Sullen besitten mogendelike
 
Van Bertaengen tconincrike.’
 
Uter hevet vernomen mare,
 
Dat sijn broeder versleghen ware,
 
Ende dedem cronen te hant
50
Coninc in Bertaengen lant,
 
Ende hi dede altehant maken
 
Fijn ghoudijn II scone draken,
 
Naden drake, diemen scone
 
Sach verbaren inden trone.
55
Den eenen offerdi Gode teren
 
Selve indie kerke ons Heren,
 
Enten anderen voerdi in stride,
 
Waer so hi vacht in elken tide;
 
Ende omme dusgedanech doen
60
Hietmenne Uter Pandragoen.
 
DWalsch dicht seghet nochtan,
 
Dat sijn broeder, dander man,
 
Pandragoen bi namen hiet;
 
Ende alse hi sijn leven liet,
65
Dat Uter quamen beede die namen
 
Metten conincrike te samen.
 
Doch ghelovet die redene mine
 
Bet der ystorien in Latine;
 
Want soes met redene bet besceden
70
Ende seghet dleven van hem beeden
 
Ghelovelikere dant Romans,
 
Dat selden vray es ende ghans.

Dorloge tusscen Uter enten Sassen. XXXII.

 
Alse die Sassen alle te samen
 
Aureliusen doot vernamen,
 
Dien si hulde hadden gesworen,
 
Wanen si wreken haren toren
5
Ende lieten hem genoeghen niet
 
Metten lande, dat hem liet
 
Die coninc Aurelius in vreden,
 
Sine verbranden dorp ende steden
 
Van Scollant, dat wilen hiet Albane,
10
Al tote Everwijc der stat ane,
 
Ende volgheden II heren na,
 
Octa ende Eosa,
 
Die vromech waren in stride.
 
Dese mare gine verre ende wide,
15
So dat Uter Pandragoen
 
Verhorde der Sassen doen
 
Ende trac uut met groten here
 
Jegen die heidine ter were,
 
Die velden kerken ende clusen
20
Ende daertoe alrehande godshusen.
 
Ende alsi ter wijchstat quamen,
 
Daer die heren vielen te samen,
 
Wonnen die Sassen den strijt,
 
Dat dor noot te ghere tijt
25
Die coninc selve nam die vlucht;
 
Entie Bertoenen dor die vrucht
 
Volgeden haren coninc mede,
 
Tote dat si in sekerre stede
 
Weder scaerden haer here,
30
Ende hem echt worpen ter were,
 
Ende hebben bestaen met machte
 
Gheent heidijn volc ende met crachte,
 
Ende ghesconfiert ende verslegen,
 
So dat si moesten der vlucht plegen,
35
Die Sassen, ende ondergaen,
 
Haer heren worden ghevaen,
 
Octa ende Eosa mede,
 
Ende waren geleit in sekerre stede;
 
Ende dandere, die behilden tleven,
40
Worden alle slands verdreven.
 
Dus behilt Uter Pandragoen
 
Van Bertaengen alt regioen.
 
Hier naer ghesciede teere feeste,
 
Daer harde vele waren der meeste
45
Van sinen lande vrouwen ende heren,
 
Dat die coninc begonde keren
 
Sinen zin an eene vrouwe,
 
Die haren man was sere getrouwe,
 
Ende was, seget tLatijn, sonder faelge,
50
Hertoghinne van Cornewaelge,
 
Die de scoenste was, diemen vant
 
Binnen Baertaengen in alt lant:
 
Ygerne hiet soe bi namen.
 
Maer soe ontseidene altesamen
55
Ende deet haren man te verstane,
 
Ende voer heimelike van dane
 
In stilre hale met haren here.
 
Hier omme balch die coninc sere
 
Ende orloghede den goeden man,
60
Dien hi som sijn goet afwan;
 
So dat hi bi Merlijns rade
 
Up een avondstonde spade
 
Te Tintaveel reet toter vrouwen,
 
Also ghedaen, diene anescouwen,
65
Dattem dochte die hertoge wesen,
 
- So haddene Merlijn belesen -
 
Ende alle die mettem quamen,
 
Dochten ghedaen alle te samen
 
Alse des hertoghen mayseniede.
70
Uptien nacht daer gesciede
 
Dat hi den coninc Artur wan,
 
Den miltsten enten waertsten man,
 
Die noch crone noint ontfinc,
 
Ghetrouwe kerstijn in alre dinc,
75
Crachtich, blide ende milde
 
Ende vromech oec ten schilde.
 
Vele meer boerden seit de Wale
 
Van deser dinc in siere tale,
 
Dan die Bertaensche jeest inheeft:
80
Hoe dat Merlijn te houdene geeft
 
Keyen moeder te sogene tkint;
 
Hoe dat Keye daer omme sint
 
Ongenaturt was al sijn lijf,
 
Want sine amme was een quaet wijf,
85
Ende Artur siere moeder sooch:
 
Dat latic achter, want niet dooch.
 
Hets met boerden al gemeene,
 
Alse tswert dat stac inden stene,
 
Dat coninc Artur utetrac;
90
Want dLatijn niet daer af en sprac.

Van Maertiaens doot ende Leoens begin. XXXIII.

 
Martiaen wart overwaer
 
Verraden int seste jaer
 
Ende daertoe in sine seste maent.
 
Van daer hijs niet en hadde bewaent,
5
Wart hi te Constantinoble gesleghen.
 
Trike hevet an hem gedreghen
 
Een die keyser Leo hiet.
 
Leo, alsemen bescreven ziet,
 
Quam ter keyserliker eren
10
Int jaer Jhesus Cristus ons Heren
 
CCCC L ende achte,
 
Ende hilt tlant met machte
 
XV jaer na die coronike.
 
Alse hi quam ten keyserike,
15
Dede hi examineren scone
 
Dat consilie van Calcedone,
 
Aldaer die paues Leo doe was,
 
Alsemen hier te voren las,
 
Ende daer oec der heilegher vadere
20
VIC ende XXX waren te gadere;
 
Ende alse hijt wel hadde gesien,
 
So wart hi geware indien,
 
Dat nutte was ende goet,
 
Want alleens haer wille stoet;
25
Ende confirmeerde hare wet
 
Ende al dat siere hadden gheset,
 
Noch en wilde in al sijn leven
 
Daer jegen ghene sentencie geven.
 
Dese Leo maecte vrede,
30
Ende namer af enen ghisel mede,
 
Jeghen Walamerise van Oester Goten,
 
Die met Ettele ende met sinen roten
 
Ten groten wighe was in Gallen.
 
Die ghisel, diere lach vor hem allen,
35
Was een kint doe van VIII jaren
 
Ende hiet Diederic te waren,
 
Ende was Walameris broeder sone.
 
Sidert wart coninc die ghone,
 
Alse u die jeeste vanden jaren
40
Hier na noch wel sal verclaren.
 
Van desen Leo leestmen nochtan
 
Eene dinc daer wonder leget an,
 
Dat hi te Rome quam in de port
 
Ende hi weder ende vort
45
Alle die ymagen nam ende sochte
 
Ende te Constantinoble brochte,
 
Ende verbrandedse altemale,
 
Daer hi niet an dede wale.
 
In Leoens tiden so ghevel,
50
Dat in Ytalen also wel
 
Een man, die Augustulus hiet,
 
Hem so verre raden liet,
 
Dat hi dat keyserrike anevinc.
 
Nu verhorde dese dinc
55
Odonacre, die was gheboren
 
Ute Ruschen, alse wijt horen,
 
Ende es metten Ruschen comen
 
Ende hevet Ytale al ghenomen.
 
Beede steden ende lant
60
Sette hi al in sine hant,
 
Ende verbrande ende verslouch
 
Wat so jegen hem iet drouch.
 
Augustulus wart vervaert
 
Ende dede af metter vaert
65
Die diere keyserlike ghewaden,
 
Omme te hebbene ghenaden.
 
Odonaker quam in Rome
 
Met groter feesten, met groter ghome,
 
Ende wart coninc in Ytale,
70
Ende regneerde in payse wale
 
XIIII jaer of daer omtrent.
 
Augustulus die wart gescent.
 
XV maende ende nemmere
 
Besat hi die keyserlike ere.
75
Waest den keyser Leo lief of leet,
 
Odonacer hi bereet
 
Onder hem alt lant van Ytale
 
Ende Rome die stat also wale.

Wat in Leoens tiden ghevel. XXXIIII.

 
Leo die keyser hilt sijn rike
 
In Orienten mogendelike.
 
In sijn VIste jaer geviel dat
 
Tote Toulouse indie stat,
5
Die int westende staet van Gallen,
 
Datmen daer wonder sach gevallen.
 
Indie stat te middewaerde
 
So ontspranc bloet uter aerde,
 
Ende liep dien dach dore also wale
10
Alse ene beke van berghe te dale.
 
Die Wester Goten mercten dat,
 
Die daer doe regneerden in de stat,
 
Ende wilden over waer bedieden,
 
Dat ongheval van haren lieden
15
Gheent wonder meende ende niet el,
 
Ende ic waent also ghevel.
 
In keyser Leoens seste jaer
 
Ghesciede dat al over waer,
 
Dat een mielre, een scrivere was,
20
Die hem wilde bewinden das,
 
Dat hi scriven wilde de ghone
 
Jhesumme Cristum Marien sone
 
Recht na Jupiters maniere.
 
Sijn hant die verdrogedem sciere.
25
Daer naer hevet hi beghiet,
 
Dattem die dinc was gesciet,
 
Dat hem ware sere leet:
 
Doe ghenasene ghereet
 
Gennadius aldaer ter stede,
30
Een bisscop, met siere bede.
 
Int IXste jaer dat Leoen
 
Hem des riken wilde onderdoen,
 
Viel in siecheden ende in qualen
 
Ende begonste van crachte dalen
35
Uter Pandragoen die here,
 
Die Bertaengen hilt in deer;
 
Entie Sassen, die daer laghen
 
Ghevaen [in] sinen daghen,
 
Octa ende Eosa die twee
40
Enter andere someghe mee,
 
Daden met mieden ende met goede,
 
Dat diese hadden indie hoede
 
Mettem uten lande ontstolen,
 
Ende quamen heimelike ende verholen
45
In Sassen te haren maghen,
 
Daer si met beden ende met claghen
 
Een ongetellet volc gewonnen.
 
Ende teersten si wint hebben connen,
 
Sijn si in Bertaengen gekeert
50
Ende hebben des lands vele onteert.
 
Die coninc Uter Pandragoen
 
Die en mochter selve niet toe doen,
 
Ende sendder siere dochter man,
 
Die de Sassen weren began;
55
Maer so fier waren die Bertoene,
 
Doe si Uter Pandraghoene,
 
Haren here, niet en saghen,
 
Dat si lettel daden of plaghen
 
Wat so hem die zwagher hiet.
60
Dus en const gedieden niet
 
Wat so die Bertoene vochten;
 
Want si gewinnen niet en mochten
 
Uptie Sassen een bottoen.
 
Die coninc Uter pandragoen
65
Hevet vernomen, dat die sine
 
Al verloren hare pine;
 
Ende omme dat hi hoepte mede,
 
Dat sine jeghenwordichede
 
Al sijn volc soude verbouden,
70
Ende oec dat die Sassen souden
 
Hem lichte te meer vervaren,
 
Dedi hem up eere rosbaren
 
Voeren henen ter wijchstat.
 
Alse die Sassen saghen dat,
75
Maecten si haer spot harde groot,
 
Ende seiden: ‘Een coninc half doot
 
Doet hem te wighe bringhen!
 
Dat en scaet ons in ghenen dingen!’
 
Mettien es die wijch bestaen,
80
So dat die Sassen ondergaen,
 
Entie Bertoene wonnen den zeghe,
 
Entie Sassen vloen enweghe,
 
Waer si tlijf mochten ontdraghen.
 
Doe begans den coninc behaghen,
85
Ende voer in diere ghebare
 
Of hi al ghenesen ware;
 
Want hem die mare toe wart gedreghen,
 
Dat si beede waren versleghen,
 
Octa ende Eoza, die waren
90
Hoeftman vander Sassen scaren.
 
- ‘Dese heidine,’ sprachi, ‘maecten mare,
 
Dat ic een coninc half doot ware;
 
Maer ic bens blider in minen zinne,
 
Dat icse half doot verwinne,
95
Dan si up mi al ghesont
 
Seghe wonnen telker stont;
 
Want hets eerlikere sterven
 
Met eeren ende lof verwerven,
 
Dan met onneren ende met scanden
100
Altoes te wikene den vianden.’

Wanen die cruceweke quam.XXXV.

 
In keyser Leoens XIste jaer
 
So gesciede plaghe swaer
 
Tote Vianen uptie Rone,
 
Die sceen dat God vanden trone
5
Ghesent hadde daer in de stede;
 
Want erdbeve waser mede,
 
Die de husen metten kerken,
 
Hoe vast si waren van gewerken,
 
Neder vellede alle daghe.
10
Nochtan was daer meerre plage:
 
Die wulve ende andre felle diere
 
Quamen uten woude, ongiere,
 
Lopende daer indie port,
 
Ende daden harde sware mort,
15
Dies menech maecte hantgeslach.
 
Daertoe upten Paschedach
 
Verbrande daer altemale
 
Indie stat des coninx zale,
 
Die diere was ende harde waert.
20
[Dor dese plagen hiet Mamaert,]
 
Die bisscop was daer in de stede,
 
Datmen III dage processie dede
 
Voer die upvaert Gods ons Heren,
 
Ende men vasten soude hem teeren,
25
Omme dat God die plage verliete.
 
In aldusgedanen verdriete
 
Wart die costume upgeheven,
 
Ende wart daer utegegeven
 
In alle den kerken van Gallen.
30
Jeghen plaghen ende mesfallen
 
So pleghemens noch sekerleke,
 
Ende dat heet die cruceweke.
 
In keyser Leons XIIIIste jaer
 
So wart bisscop overwaer
35
Te Riemen sente Remijs,
 
Die van dogeden hadde prijs,
 
Entie doepte sekerlike
 
Den eersten, die in Vrancrike
 
coninc kerstijn name ontfinc,
40
Also alse u hierna die dinc
 
Wert vertellet ende verclaert,
 
Alse die ystorie coemt daerwaert
 
In des selves Leoens tiden
 
Quamen up Egypten striden
45
Die Sarrasinen, ende daden
 
Vele vernoys ende scaden
 
Beede den lande enter steden.
 
In deser pinen, in deser onvreden
 
Waren van Venegen coeplude,
50
Die hem met specie ende met crude
 
Ghenerden ende met gewande,
 
Beede bi zeuwe ende bi lande.
 
Alsi tlant dus verwerret saghen,
 
Quamen si in ghenen daghen,
55
Beede met crachte ende met liste,
 
Ende namen den Ewangeliste
 
Sente Maerke, daer hi lach
 
Ende hadde gheleghen menegen dach,
 
Ende voerdene met groter vrouden mede
60
Te Venege in hare stede,
 
Daer hi upten dach van huden
 
Gheheert es van vele luden.
 
In desen tiden wart verheven
 
Sente Martijn, wies heilech leven
65
Die bouc hier boven hevet geseit,
 
Ende wart in ene kerke gheleit,
 
Eene diere, eene wel geraecte,
 
Die hem sente Prepetius maecte.
 
Maer doemenne met groter werden
70
Heffen soude uter erden,
 
Sone mochtemen binnen III daghen
 
Ghenen lachame niet verdraghen,
 
Wat crachte dat siere toe daden.
 
Nochtan vasten si ende baden
75
Ende pijnden harde sere;
 
Maer dat en diedde min no mere.
 
Ter vierden daghe, alst niet en diet,
 
Ghevalt dat men ghinder siet
 
Enen sconen ouden, graeu gehaert,
80
Ende seide: ‘Twi sidi vervaert?
 
Slaet ane u hant: ziet waer hi staet,
 
Martijn, die u niet af en gaet.
 
Selve dedi sinen mantel af
 
Ende slouch sine hant an dat graf,
85
Ende dandere priestren daden also.
 
So licht was tgraf, dat sijs alle vro
 
Waren, diere hant an sloughen,
 
Ende songhen lude ende droughen
 
Den lachame daer sine hebben wouden.
90
Ende alsi om den man zien souden,
 
Die hem halp te desere dinc,
 
Ne waser man noch jongelinc,
 
Die wisten waer hi bequam:
 
Dies waren si vro ende gram.

Keyser Leoens doot ende Zenoens begin. XXXVI.

 
Alse keyser Leo XV jaer
 
Geregneert hadde harde naer,
 
Wart hi ziec ende staerf.
 
Dat keyserike wan ende verwaerf
5
Zenon tsiere werelt eeren,
 
Ende dit was int jaer ons Heren
 
CCCC LXX ende drie.
 
Nerenstelike pogede hie,
 
Hoe hi solken raet ghesochte,
10
Dat hi vastelike regneren mochte
 
Ende sekerlike in Ytale,
 
Dat nochtoe was altemale
 
In keyser Odonacers gewelt.
 
Dien ghisel, dien keyser Leo helt
15
Om den vrede vanden Oester Goten,
 
Dien senddi met staerken roten
 
Van Grieken te Rome waert.
 
Diederic sette sine vaert
 
Duer Bulgren ende dor Pannone,
20
Ende quam met enen here scone
 
TAquileren voer die stede,
 
Daer hi waende in groten vrede
 
Liggen, want hem mochts wel lusten,
 
Omme hem ende sijn here rusten;
25
Want hi vanter tsinen ghereide
 
Groene mersche ende scone heide.
 
Odonacer quam bi nachte
 
Up hem varende ende met crachte,
 
Ende waende die Goten sconfieren;
30
Maer si waren met banieren
 
Al omme bewaert ende met here,
 
Ende worpen hem ter were,
 
So dat si behilden tfelt,
 
Ende Odonacer met ghewelt
35
Wiken moeste ende ontflien
 
Met eere cleenre menechte van dien,
 
Die hi mettem hadde brocht.
 
Rome die stat heefti besocht,
 
Alse diere hem in waent onthouden.
40
Si slotene buten, alse diene wouden
 
Inlaten dor ne ghene bede.
 
Te Ravene vlo hi indie stede.
 
Diederic entie Oester Goten
 
Volgeden na met haren roten,
45
Ende hebbene ghevanghen daer
 
Ende mede ontlivet daer naer.
 
Dus wonnen dOester Goten Ytale,
 
Ende coninc Diederic die wart wale
 
Indie stat van Rome ontfaen.
50
Zenon die quam daer na saen
 
Ende sette sinen stoel te Ravene,
 
Ende omme hem selven wel te begravene
 
Met vasten vrienden in sijn rike,
 
Maecti coninc Diederike
55
Naer hem den alremeesten here,
 
Ende dedem daertoe meneghe ere.
 
Sine ene dochter gaf hi saen
 
Coninc Alarike, sonder waen,
 
Die vanden Wester Goten coninc was.
60
Daer na wart hi te rade das,
 
Dat hi den coninc Sigismonde
 
Van Borgoengen teere ander stonde
 
Siere ander dochter gaf te wive,
 
Om dat hi vast in Gallen blive.
65
Amelberten, sire nichten eene,
 
Gaf hi in huwelike ghemeene
 
Van Doringen coninc Ermenfride,
 
Dat hi staerc blive andie zide.
 
Der Vranken en wildi niet ontbaren,
70
Hine wilde dat si hem hout waren,
 
Ende gaf coninc Meruvincs sone,
 
Hilderic was geheten de ghone,
 
Te wive siere dochter mede,
 
Omme daer te hebbene vrede.
75
Siere zuster gaf hi in Affrike
 
Te wive den coninc Honorike.
 
Der Wandelen coninc was die gone
 
Ende hadde ghesijn Genserics sone,
 
Ende was aergere dan de vader.
80
Dus bewaerdem algader
 
Die keyser Zenoen ende sette mede
 
Sinen stoel te Ravene in de stede,
 
Quaet keyser, hebbic verstaen,
 
Ende ongelovech Arriaen,
85
Ende jegen die kerke talre stont
 
Wreet, fel, alst ware een hont.
 
Scrifturen dedi selve werken
 
Jegen tgelove der heileger kerken.

Wat in Zenoens tiden gevel. XXXVII.

 
In keyser Zenons tiden was doot
 
Genseric, die here groot,
 
Die coninc vanden Wandelen was,
 
Daermen hier te voren af las,
5
Die sijn sterven ende sinen ende
 
Bi sente Pauline bekende.
 
Die ordineerde vor sine kinder
 
Up sine doot die dinc ghinder,
 
Dat deen broeder na sanders doot,
10
Sonder werringe clene of groet,
 
Coninc vanden Wandelen ware.
 
Na hem wart coninc openbare
 
Honoricus, sijn outste sone.
 
Int beghin so was de ghone
15
Een deel sachte jegen de kerke
 
Ende jegen papen ende clerke;
 
Nochtan was hi, sonder waen,
 
Een ongelovech Arriaen;
 
Ende want dat hi togen woude,
20
Dat hi die kerke vorderen soude,
 
Alle die anderen paertien
 
Van Maniches eresien,
 
Daer sente Augustijn in was wilen,
 
Sochti over vele milen,
25
Ende deedse bernen ende verderven
 
Ende jammerlike sterven.
 
Ende omme dat int lant van Affrike
 
In dien tiden sekerlike
 
Waren vele Arriane,
30
Ende hiere hem selve hilt ane,
 
Gaf hi selve orlof do
 
In die kerke van Kartagho,
 
Dat men enen bisscop make
 
Na die kerstijnlike sake,
35
Ende oec omme keyser Zenons bede.
 
Daer wart ghecoren in de stede
 
Eugenius, een heilech man,
 
Ende ontfine den last saen an.
 
Dies waren die kerstine vro
40
Indie stat van Carthago;
 
Want men waser sonder daer
 
Te voren XXIIII jaer.
 
Ghene Eugenius hi begonde
 
Een man te sine van goeden gronde,
45
Eerlike ende goedertiere,
 
Ende van also scoenre maniere
 
Ende met allen lieden waert,
 
Het scheen, hads een man begaert,
 
Dat hi tlijf voer hem sette,
50
Behouden kerstijnlike wette.
 
Gheen ghelt es snachts mettem bleven,
 
Hen ware hem so spade gegeven,
 
Dat het ware donkere nacht.
 
Hine hevet anders niet geacht,
55
Dan hoe hi dat ghetide
 
Alleenlike vanden daghe lide;
 
Overdaet die liet hi varen,
 
Daer an en wildi niet te waren;
 
Ende God selve heeftene vorsien
60
Alle deghe wel van dien.
 
Maer alse vortquam die mare
 
Van siere doghet harentare,
 
So ginc groot toren ane
 
Den bisscoppen Arriane,
65
Ende van sinen goeden saken
 
Seiden si vele achterspraken,
 
Ende rieden den coninc Honorike,
 
Dat hi verbiede mogendelike,
 
Dat Eugenius ne geen sermoen
70
Voer die meente mee sal doen,
 
No niemen in sine kerke ontfaen,
 
Die heidijn es of Arriaen,
 
Of die sulke clederen draghen
 
Alse die Wandelen doe plaghen.
75
Om dat gebot waren gedoot
 
Man ende wijf, clene ende groot;
 
Nochtan en mochtmense niet keren
 
Vanden gelove Gods ons Heren.
 
Doe was hem ontseit altemale
80
Haer rente ende sconinx zale.
 
Hoe edel dat si waren,
 
Si waren wech gesent bi scaren
 
Te arebeidene in ellenden,
 
Hen si of si hem bekenden,
85
Dat si gheloven desghelike
 
Metten coninc Honorike.
 
Blidelike rumden si tlant.
 
Een man waser met ere lammer hant,
 
Ende was ten arbeide getogen,
90
Dies hi in langen hadde geplogen;
 
Ende teerst datmenne ter pinen bant,
 
Wart hi ghesont an sine hant.
 
Coninc Honoric die began
 
Der kerken dus te stridene an.

Van coninc Honorics quaethede.XXXVIII.

 
Dese Honoric, die dus began
 
Den ghelove te stridene an,
 
Wart sinen magen viant groet;
 
Want hi wilde na sine doot
5
Erven tlant sinen kinden,
 
Ende sochte den wech ende wilden vinden
 
Ende begonstene anegaen.
 
Sinen broeder vermordi saen,
 
Sinen outsten, Diederike;
10
Sine kinderen dies gelike.
 
Van Diederics wive wart hi in vare,
 
Want hi kennedse openbare
 
Utermaten wijs ende vroet,
 
So dat hise ontliven doet;
15
Daer naer haren outsten sone,
 
Al was hi wel gelettert die ghone,
 
Dedi mede doden tien stonden.
 
Daer naer sinen bisscop Jeconden
 
Dedi verbernen an enen stake,
20
Ende alleene omme die sake,
 
Dat hi hout was na ghelike
 
Sinen broeder Diederike.
 
Diederike heefti aerm ende naect
 
Verdreven ende vluchtich gemaect,
25
Ende dandere broedere ende haer kinder
 
Ghedoot, verdreven hier ende ghinder.
 
Graven ende andere edele liede
 
Dedi dat noint en gesciede,
 
Ende deedse ontliven openbaerlike.
30
Naer sinen vader Genserike
 
So ginc hi den rechten ganc,
 
Die sijn broeders wijf verdranc
 
Ende oec hare kindere mede.
 
Daer Genseric sine bede
35
Over dede, alse hi bleef doot,
 
Ende hi oec met eede groot
 
Belovede te houdene in sijn hof,
 
Daer liet hi eet ende ghelof.
 
Hi verbrande ende ontlivede de sine
40
Met utermaten swaerre pine.
 
Dit herdi aldus VI jaer,
 
Ende was alse wel den ghenen zwaer,
 
Die sijn gelove sterken wouden,
 
Alse dies niet en wilden houden.
45
Nu haddi versteken ofte doot
 
Alle die lieden, clene ende groot,
 
Die hi waende ende dochte,
 
Daer hem last af comen mochte;
 
Ende hi gesterct waent hebben trike,
50
Daer hi in here was cortelike,
 
Ghinc hi hem setten ende keeren
 
Vaste jegen die kerke ons Heren.
 
Hi gaf een wort uut van onpayse,
 
Dat niemen in sinen pallayse
55
Dienen soude no wesen,
 
Noch ridderscaps plegen na desen,
 
Hine ware recht Arriaen.
 
Vele waerre, sonder waen,
 
Die ridderscap eer wilden laten
60
Eer haer selves gelove haten:
 
Die sijn gherovet van haren goede
 
Ende ghesent in vaster hoede
 
In Sardeinen, in Cysile.
 
Oec dwanc hi ter selver wile
65
Nonnen ende heileghe joncvrouwen,
 
Ende dedem vele torments ende rouwen,
 
Ende hietem dat si seggen souden,
 
Datse die heileghe bisscoppe wouden
 
Ontsuveren ende hebben gescent.
70
Sulker dedemen so groot torment
 
Omme dat te seggene, diet bestaerf;
 
Ende sulke was die so bedaerf
 
Van tormente, diemen hare dede,
 
Dat soe bleef cropel an hare lede.
75
Al omme niet waest dat dit gesciede,
 
Wanter ne gene quaets en ghiede.
 
Daer na wille hi bet vort geraken.
 
Bisscoppen, papen ende dyaken,
 
Die der kerken meesters waren,
80
Hevet hi gevaen teere scaren
 
VM, XXIIII min,
 
Daer menech out man was in.
 
Die heveti alle slands verdreven
 
Ende hem te geselscepe gegeven
85
Wive, kindere ende man,
 
Die der kerken lijeden an.
 
Doe sende hise inder More lant,
 
Dat es dongevallechste datmen vant;
 
Ende so nauwe lach elc bi andren,
90
Dat niemen buten mochte wandren
 
Omme te doene sine heimelichede,
 
Maer bi naer elc up anderen dede,
 
Die roke van elk orine
 
Die ginc hem boven alle pine.
95
Van desen tormente groot
 
Bleven vele liede doot,
 
Oude lieden, jongelinghe,
 
Die ongewone waren deser dinge.
 
In een lant waersi ghesent,
100
Daer in was menech serpent,
 
Daer si af bleven ongescaet;
 
Ende souden si half wesen versaet,
 
So moesten si gherste ende anders niet
 
Eten, alst die coninc hiet.

Van siere grotere felheit. XXXIX.

 
Alse dese dinc dus was gedaen,
 
Heeft hi swaerre dinc bestaen.
 
Hi sendde lettren cortelike
 
Tallen kerken in Affrike,
5
Die dus spraken fellike sere:
 
‘Honoric, coninc ende here
 
Over Wandelen ende Allane,
 
Doet allen bisscoppen te verstane, Dat hi wille, dat si vro
10
Alle comen te Caerthago
 
Upten eersten dach van Aprille.
 
Want hi ghebiet ende wille,
 
Datmen vander Drievoudechede
 
Disputere daer ter stede,
15
Ende ment bi scrifturen proeve,
 
Wat best te gelovene boeve.
 
Daer sullen onse bisscoppe wesen,
 
Die sullen antworden te dese.’
 
Sine meninge was gevenijnt;
20
Want hi altemale pijnt,
 
Hoe hi ontlivet ende onteert
 
Hem die best waren geleert.
 
Maer God getroeste, onse Here,
 
Met eere miraclen sere
25
Die kerstine van heilegen wane,
 
Ende sconfierde dArriane.
 
Te Caerthago was een blende,
 
Hiet Felix, dien menech kende,
 
Daer hem God ane verbaerde,
30
Ende seide them: ‘Ganc dire vaerde
 
Toten bisscop Eugenien,
 
Ende sech: ic sende di te dien;
 
Ende alse hi die vonte wijt,
 
Dat hi dine ogen benedijt:
35
Du salt daer ontfaen dijn zien.’
 
Felix en achte niet van dien
 
Ende namer toe ghenen ghoem,
 
Want hijt al tellet over droem.
 
Echt ende derdewaerven mede
40
Hiet hem God dat hi dat dede;
 
Ende hijs te hant upgestaen
 
Enter kerken gegaen,
 
Ende seide ten bisscop die wort,
 
Die hi snachts hadde gehort.
45
-‘Ganc wech!’ sprac die bisscop them,
 
‘Want ic een zondare bem.’
 
-‘Neen,’ sprac die ghene, ‘hoe dat si,
 
Ic en scede niet van di.’
 
Doe hi die vonte hadde ghewijt,
50
Belesen ende gebenedijt,
 
Sprac hi dus den blenden an:
 
‘God, diet al mach ende can,
 
Laet di na dijn gelove gescien
 
Ane dijn licht ende an dijn zien.’
55
Doe maecti hem een cruce recht
 
An sine ogen, ende ontfinc sijn lecht.
 
Dit wart indie stat openbare,
 
So dat den coninc quam de mare,
 
Ende sprac te Felixe ginder saen
60
Ende vragedem, wat hem was gedaen
 
Ende hoe hi ontfinc sijn lecht.
 
Openbare teldijt echt.
 
Die valsche bisscoppen saen
 
Vrageden oec, wattem was gedaen;
65
Ende want si tware [en] conden gedecken,
 
So moesten sijt ten aerchsten trecken;
 
Want Felix was bekennet te wel.
 
Doch peinsden si, alse honden fel,
 
Om hem te morderne alse rueden,
70
Ghelijc alse die quade Jueden,
 
Die Lazaruse wilden verslaen,
 
Dien God dede vander doot upstaen.

Van siere grotre boosheit. XL.

 
Hierna so es die dach comen,
 
Daer die disputeringe was genomen:
 
Daer togeden donse bider scrifture
 
Drie personen in ene nature
5
Claerlike ende harde wel;
 
Maer die Arrianen fel
 
Ne consten metten blenden ogen
 
Tlicht van Gode niet gedoghen,
 
Ende ontboden den coninc dat,
10
Dat si verroerden die stat
 
Ende si die audientie ontseiden.
 
Die coninc thant, sonder beiden,
 
Alle die kerken van Affrike
 
Dedi sluten ghemeenlike,
15
Ende al der bisscoppen goet,
 
Die hem waren wedermoet,
 
Dedi al nemen ende gaeft den sinen.
 
Nochtan dedi hem meerre pinen:
 
Also alse te Carthago te samen
20
Ghene heileghe bisscoppe quamen,
 
Dedi beroven altehant
 
Indie herberghen, daer hise vant,
 
Ende ontcleden; ter selver uren
 
Hiet hise steken buten muren,
25
Ende geboot noch felre dinghe:
 
Diese te herberghene ontfinghe,
 
Of die hem gave dranc of spise,
 
Of goet dade in eneger wise,
 
Te pulvere moesti sijn verbrant
30
Met alden sinen altehant.
 
Dus bleven si buten in groter noot,
 
Onder die lucht aect ende bloot;
 
So dat die coninc eens voer meinen,
 
Ende si quamen an hem screien
35
Ende riepen: ‘Wat hebwi mesdaen,
 
Dat wi naect ende aerm gaen,
 
Ende wi ontgoet sijn ende ontset?
 
Men doe ons doch recht ende wet!’
 
Honoric sachse fellike an,
40
Ende gheboot sine man,
 
Dat sise metter haest dorreden.
 
Doe worden daer te hant vertreden
 
Een groot deel, ende meest de oude
 
Die bleven ginder onder moude.
45
Daer na waren si ghesent
 
In Croscos ende verellent,
 
Daer si houwen moesten hout
 
Sconinx orbore met gewout.
 
Andre bisscoppe maecti te velde
50
Ackerlieden met gewelde,
 
Ende alle die leeke entie clerke,
 
Dies hem andie heilege kerke
 
Hilden, waest man of wijf,
 
Dien tormentemen sijn lijf.
55
Waren si edel, rike of vri,
 
Jonc of out, hoe dat si,
 
Bisscoppen, ridderen of joncvrouwen,
 
Si moesten sterven met groeten rouwen
 
Ende swaren torment liden.
60
Nochtan daden hem tien tiden
 
Swaerre torment die Arriane,
 
Die hem met vlite volgeden ane,
 
Dan die coninc selve dede
 
Ende alle die Wandelen mede.
65
Vele goeder kerstinen waren
 
Die wilden ontsculen ende ontfaren
 
In hagedochten ende in wostinen,
 
Die van hongre ende van pinen
 
Swelten moesten ende bederven
70
Ende jammerlike sterven.

Vander plaghen van Affrike. XLI.

 
In deser tijt, in deser ure,
 
Wart verbolgen die nature
 
Up dat lantscap van Affrike;
 
Want groot hongher sekerlike
5
Was al dorentore tlant.
 
Die hemel die wart viant,
 
Want hen reinde altoes niet;
 
Het scinet oft God der erden verbiet,
 
Datse ghene vrucht en draghe.
10
Die beesten waren doot vander plage
 
Entie lantliede na al verstorven,
 
Ende diere leveden so verdorven,
 
Dat si schenen souken tgraf.
 
Some traken si hem bet af
15
Indie wilde foreesten bet uut,
 
Ende sochten wortele ende cruut.
 
Vele storvenre, sonder waen,
 
Daer si souden in huus gaen.
 
Straten, paden metten weghen
20
Worden metten doden beslegen.
 
Vanden doden die sware stanc
 
Maecte doe die levende cranc.
 
Die lieden storven alle dage,
 
Ende dat was ene sware plage.
25
So vele ontfarmenesse en waser ave,
 
Datmense gedregen hadde ten grave;
 
Want die levende gebraken
 
Te vuldoene sulke saken.
 
Die noot vanden cranken live
30
Dreef utermaten vele keytive
 
Te Carthago indie stede,
 
Die de coninc uutdriven dede,
 
Dat hi selve niet en cranke
 
Ofte sterve vanden stanke.
35
Ten lesten so staerf dorperlike
 
Honoric, coninc van Affrike,
 
Alse hi hadde VIII jaer gewesen
 
Coninc ende gelevet in desen;
 
Want die worme aten dien keytijf
40
Binnen altemale sijn lijf,
 
So dat si hem uten live wonden:
 
Dus staerf hi in vulen zonden.
 
Gontamont nam in Affrike
 
Naer hem der Wandelen conincrike.
45
Dese dede weder senden
 
Omme Eugeniuse, die in ellenden
 
Ghesent was bi Honorike,
 
Ende settene weder hovescelike
 
In sinen stoel te Carthago,
50
Dies die liede waren vro.
 
In keyser Zenoens tiden mede
 
Was honger in meneger stede,
 
So dat in Borgoengen was
 
Een edel rike man, alsict las,
55
Die Ecticius hiet bi namen,
 
Hi hilt IIIIM aerme tsamen;
 
Hier omme quam hem daer of
 
Van God een scone belof.

Vanden Wimmalen, den Lumbaerden. XLII.

 
In keyser Zenoens tiden mede
 
Gewonnen die mogenthede
 
Die Wimelen van Rusenlant,
 
Die lettel doe waren becant.
5
Die Wimelen dat sijn Lumbaerde.
 
Omme dat si droegen lange baerde,
 
So worden si eerst also ghenant.
 
Doe si besaten Rusenlant,
 
Worden si machtich ende ontsien.
10
Nu suldi horen een deel van dien;
 
Want teersten seidic u wanen si quamen,
 
Nu suldi vort horen bi namen,
 
Wie hare coningen waren, haer heren,
 
Diese brachten ter groter eeren.
15
Alsic u eersten maecte cont,
 
Haer eerst coninc hiet Agelmont,
 
Na Ybor ende naer Agyoen,
 
Daer si met uten lande ontfloen,
 
Dat Scandimania es ghenant.
20
Agelmont haer coninc vant
 
Gheboren van enen gemeenen wive
 
VII kindere, die die keytive
 
Warp in eene vule ghore.
 
Die coninc die reet daer vore,
25
Ende taster na met sinen scachte;
 
Deen kint hilter hem an met crachte:
 
Dat dede uphouden Agelmont.
 
Daer na verginc so die stont,
 
Dat der Lumbaerden coninc waert
30
Na Agelmonde, ende sine vaert
 
Uptie Bulgren heeft verheven,
 
Die Agelmonde namen tleven,
 
Ende wrac sinen here so.
 
Dese hiet coninc Lamissio,
35
Haer ander coninc, lesic nu.
 
Die derde hiet Lechu,
 
Die vierde die hiet Hildeoch,
 
Entie vijfte Guideoch.
 
Dese was coninc in Zenons daghen.
40
Doe si int lant van Rusen lagen,
 
Binnen XL jaren verginct so,
 
Dat si waren des lants vro
 
Onder Guideoch ende sinen sone.
 
Calaffone so hiet die ghone,
45
Die haer seste coninc was.
 
Tactoen quamer na, alsict las,
 
Haer VIIste, die heefse geset
 
Indien velde van Afet,
 
Daer si slougen ten derden jare
50
Coninc Roedolve met sire scare,
 
Die crone vanden Herlen drouch.
 
Doe wart dat lant haer gevouch,
 
Entie Lumbaerden worden ontsien
 
Utermaten sere nadien.
55
Hier naer slouch Nasco doot
 
Tactone, den here groot,
 
Ende was de VIIIste der Lumbaerde
 
Coninc, ende bleef in de waerde
 
XL jaer, na die cronike,
60
Gheweldich here ende rike.
 
Waltharichus, Nasken sone,
 
Wart coninc, ende regneerde die ghone
 
Uptie Lumbaerde VII jaer;
 
Andehin XVII jaer daer naer;
65
Daer naer sijn sone Alvuijn
 
Moeste XXXI jaer coninc sijn:
 
Want XXV jaer drouch hi crone
 
In dat lantscap van Pannone;
 
Doe wonnen die Lumbaerde Ytale
70
Ende besaten tlant altemale,
 
Ende daer sat die coninc Alwijn
 
VI jaer naer den wille sijn.
 
Hier omme heetet tplein van Ytale
 
Lumbaerdien noch altemale;
75
Want die Lumbaerde wonnent met crachte,
 
Ende noch sittere haer geslachte.
 
Cleb die drouch crone daer naer
 
Vanden Lumbaerden II jaer.
 
Naer sine doot lieten si hem gedoghen,
80
Dat si regneerden onder hertoghen,
 
Ende saten also X jaer.
 
Doe maecten si enen coninc daer naer:
 
Dien hieten si Flavus bi namen,
 
Ende dor sine eere alte samen
85
Die coninc na over Lumbaerden sat,
 
Toenamenden si Flavus na dat.
 
VI jaer regneerde Flavus.
 
Doe XXV jaer Agililfus.
 
Adolalt wart coninc, sijn sone;
90
XIII jaer waest die ghone;
 
Rocharich XVI jaer;
 
Rodoalt V jaer daer naer;
 
Doe Ariprech der jare IX.
 
Sine kinderen, alsi ghedeghen,
95
Streden onderlinghe daer naer,
 
Welc hare here soude sijn daer.
 
Doe quam Grunilt met gevechte
 
Ende slouch den outsten Godebrechte,
 
Ende nam des zuster te wive,
100
Ende wart coninc in sinen live:
 
Dese regneerde XV jaer.
 
Ariprechs sone quam daer naer,
 
Een die Pertaritaltus hiet,
 
Ende wart coninc over dat diet:
105
XVII jaer waest die ghone.
 
Naer hem wart Camprech, sijn sone,
 
Coninc over die Lumbaerde
 
XII jaer met groter waerde,
 
Ende liet Limprecht, sinen sone.
110
Enen voghet hadde die ghone,
 
Diene berechte, hiet Ansprant.
 
Jegen dat kint quam te hant
 
Een hertoghe, hiet Egebrecht,
 
Ende verwanne in een ghevecht,
115
Ende drouch een jaer die crone daer;
 
Sijn sone na hem IX jaer.
 
Up desen so quam Ansprant,
 
Limprechts voghet, sijn viant,
 
Ende verdrevene in ene riviere,
120
Daer hi was verdronken sciere,
 
Ende was coninc der maende drie.
 
Enen sone so liet hie,
 
Die Luprant bi namen hiet,
 
Dien hi tconincrike liet,
125
Een kerstijn man ende gehertich,
 
Die der jaren XXXII
 
Die crone drouch in sinen levene.
 
Doe Rascis der jare VII,
 
Die moenc wart daer na begeven.
130
Daer naer es ter cronen verheven
 
Aystulf, die sijn broeder was;
 
Maer God maectem quite das,
 
Der werelt enter heileger kerken;
 
Want hi haette al Gods gewerken.
135
VII jaer was hijt ende nemmere.
 
Desidere die wart here.
 
XVIII jaer, dus horic lyen,
 
Drouch hi crone in Lumbaerdien.
 
Doe quam coninc Karel die Grote,
140
Entie Fransoyse ende hare genote,
 
Ende velden met groter onwaerden
 
Die crone vanden Lumbaerden,
 
Alsi hadden in Ytale
 
Gheregneert altemale
145
CC jaer ende daertoe viere,
 
Alse ghi hier na sult horen sciere.

Van sente Germeine van Autsure. XLIII.

 
Nu vort sullen wi u bedieden
 
Een deel vanden heilegen lieden,
 
Die van XLVIII jaren
 
Onder dese II keyseren waren,
5
Daer dese bouc heeft af geseit
 
Entie redene vort gheleit.
 
In des jonges Theodosius tiden,
 
Daer wi die redene af lieten liden,
 
Was bisscop tAutsure sente Germaen,
10
Die eerst was in balgien gedaen
 
Ende hadde een wel geboren wijf.
 
Teerst was werlijc sijn lijf,
 
Ende daer na wart hi over lanc
 
Bisscop sere an sinen danc.
15
Metter ordinen hevet hi begeven
 
Altemale der werelt leven,
 
Ende sijn wijf alse zuster gehouden.
 
Al sijn goet cranken ende ouden
 
Enten aermen heefti gegeven.
20
Sint hi te priestre wart verheven,
 
Sone at hi nie taerwijn broot;
 
Ende hine plach dor ghene noot
 
Wijn no olie, nochte zout,
 
Al nochtan dat hi was out;
25
Sonder alleene dat hi plach
 
Te Paschen ende up Kerstdach
 
Eens wijn te drinken ende cleine,
 
Dat nochtan al meest was fonteine.
 
Asscen wart sijn eerste gerechte
30
Ende gherstijn broet, dat gene knechte
 
Ne dorsschen nochte moelen mede,
 
Dan sine aerme maghere lede.
 
Waest heet of cout, sijn abijt
 
Was een roc ende ene covele wijt;
35
Eene hare was hem naest ant vel;
 
In asscen lach hi also wel;
 
Sijn hooft hinc emmer ter erden waert;
 
So waer hi ginc andie vaert,
 
Drouch hi emmer heilechdoem mede;
40
Hi suchte altoes in sine bede;
 
Hi herberghede ende dwouch voete
 
Wien soet was of quam te gemoete.
 
Eene boetscap, alsict vernam,
 
Tien tiden ute Bertaengen quam,
45
Dat dongelovege Pelagiane
 
Der kerken swaerlijc gingen ane:
 
Die bisscoppe en helpen hem van Gallen,
 
Tgelove sal faelgieren met allen.
 
Doe waren daer toe gebeden saen
50
Lupus van Troys ende dese Germaen.
 
Si voeren daer, dese heren wijs.
 
Ende alsi quamen te Parijs,
 
Daer hevet dese Germaen versien
 
Eene joncvrouwe mettien,
55
Hiet Genevieve, ende seide ten vader
 
Enter moeder beede te gader:
 
‘Dit was eene zaleghe dracht,
 
Dat ghi dit kint ter werelt bracht;
 
Want soe waert wert groter ere
60
Voer Gode, onsen lieven Here.’
 
Bi sinen rade belovede soe mede
 
Onsen Here zuverhede,
 
Ende hi benedijedse mede,
 
Ende so henen ende rumde die stede.
65
Alse hi in Bartaengen quam,
 
So sach hi daer ende vernam,
 
Dat die Poytevinen entie Sassen
 
Den Bertoenen waren over gewassen.
 
Hi was andie Bertoensche zide,
70
Alse metten kerstinen, inden stride,
 
Want dandere al heidijn waren.
 
Ende alse naken souden die scharen,
 
Riep hi lude: ‘Alleluya!’
 
Den heidinen quam een vaer daer na,
75
Ende si weken teere riviere,
 
Daerre vele verdronken sciere;
 
Entie Bertoene sonder bloet
 
Wonnen ghinder roof ende goet.
 
Ende alsi hadden gedreven dane
80
Dongelovege Pelagiane,
 
Setten si met groter eeren
 
Te lande waert haer keren.

Sente Germaens doot. XLIIII.

 
Alse Germaen te lande es comen,
 
Hebbent die heresiene vernomen,
 
Ende quamen in Bertaengen weder,
 
Om tgelove te velne neder.
5
Doe wart weder harde saen
 
Ontboden de bisscop Germaen,
 
Ende hi nam met hem te sulker were
 
Den bisscop van Trieren Severe,
 
Ende es in Bertaengen comen,
10
Ende hevet herberge ghenomen
 
Met enen man, die verkine wachte,
 
Want hem die coninc doe bi nachte
 
Sine herberghe ontseide.
 
Savonds [men] hem te voren leide,
15
Hem ende sinen gheselle ghemeene,
 
Een calf, dat die wert hadde alleene.
 
Snachts so dede sente Germaen
 
Die been in sine huut beslaen,
 
Ende maket met siere bede
20
Ghesont in al sine lede.
 
Des morghens so ghinc harde saen
 
Ten pallayse sente Germaen,
 
Ende stac den coninc uten rike
 
Van Gods halven gheweldechlike,
25
Ende maecte met groter eere
 
Sinen wert coninc ende here,
 
Die zwijnherde hadde ghewesen.
 
Vortmeer so gheviel desen,
 
Dat si droeghen die Bertoensce crone,
30
Die van hem quamen, te lone.
 
Alse hi ute Bertaengen sciet
 
Ende hi dongeloveghe diet,
 
Die heresienen entie Pelagiane,
 
Verwonnen hadde ende gedreven dane,
35
Hevet hi biden Heilegen Gheest
 
Dat verstaen ende verheest,
 
Dat een sijn geselle was doot,
 
Die hem was dor lieve groot
 
Naer gevolget, doe hi wech ginc.
40
Doe ginc hi dor dese dinc
 
Ende dedene ontgraven daer hi lach,
 
Ende sprac aldus up dien dach:
 
‘Gheselle, sech, hoe staet met di?
 
Wiltu upstaen ende gaen met mi?’
45
Mettien die ghene levende upsat
 
Ende antworde weder dat:
 
‘Daer ic bem ende bliven moet,
 
Daer eist soete, sachte ende goet.
 
In hebbe te keerne gene luste.’
50
Germaen seide: ‘Vrient, so ruste.’
 
Mettien leidi thovet neder,
 
Ende danen hi quam, voer hi weder.
 
Daer na quam dese Germaen
 
Tote Auston, daer sente Cassiaen
55
Begraven lach. Hi sprac te hem:
 
‘Hoe eist met di?’ Hi seide: ‘Ic bem
 
In soeter rusten, in groter eren,
 
Ende ontbeide tfonnesse ons Heren.’
 
Ghermaen seide: ‘Rust langen tijt
60
Ende nem in Cristum dijn delijt,
 
Ende bidde dat wi met eren comen,
 
Aldaer Jhesus Cristus sal domen.’
 
Hem nam een dief sijn paerdekijn,
 
Die naect ende aerm dochte sijn,
65
Ende en conste nieweren ontwiken
 
Binnen ere nacht, no oec ontstriken.
 
Smaergens quam die dief te voet,
 
Ende brachte tpaert in sijn ghemoet:
 
Dat ontfinc Germaen gereet,
70
Ende gaf hem te lone sijn cleet.
 
Aerme quamen hem eens ane,
 
Omme aelmoesnen tontfane.
 
III bysanten hadde sijn dyaken.
 
- ‘Ghef wech,’ sprac hi saen, ‘de saken.
75
God sal emmer sijn aerme voeden.’
 
Die dyaken wille hem behoeden,
 
Ende hevet maer enen besant gegeven.
 
Doe quamen hem ridende beneven
 
Lieden, die hem vaste andraven,
80
Ende hem CC sc. ghaven.
 
Dat hiet hi den dyaken ontfaen,
 
Ende sprac aldus an hem saen:
 
‘Hadstu wel gedaen mijn wort,
 
Du hads noch C sc. vort.’
85
Den dyaken wonderde tier stont,
 
Dattem sijn heimelicheit wart cont.
 
Oec so quam hi teenen male
 
Tote Ravene in Ytale,
 
Daerne bat die keyserinne
90
Met hare tetene up rechte minne.
 
Daer dedi enen doden upstaen;
 
Daer ontstaerf hem sijn ezel saen,
 
Diene drouch te siere noot:
 
Dien verwecti vander doot.
95
Tote Ravene indie stede
 
Dedi sinen ende mede.
 
Sijn lachame wart gedragen
 
Van Ravene tAutsure in dien dagen.
 
Drie dode dedi upstaen mede:
100
Eenen tOrliens indie stede;
 
Den anderen eens ballius sone,
 
Te Ravene so was dat ghone;
 
Sijn jongre was die derde man.
 
Hi staerf, alsict gevinden can,
105
Int jaer ons Heren vijftalf hondert.
 
Sine miracle menech wondert.

Sente Lupus doot. XLV.

 
Sente Lupus, dien met sente Germane
 
In Bertaengen beviel te gane,
 
Hadde oec een getrouwet wijf,
 
Ende daer na leeddi moencs lijf
5
Te Troys in die goede stede.
 
Daer na wart hi bisscop mede.
 
Jegen die Hunen hi verbat
 
Voer onsen Here Troys de stat.
 
Grote miracle dat hi dede
10
An menech ziecs menscen lede.
 
LII jaer, alsemen hort,
 
So berechte hi Troys de port.
 
Te dien tiden was sente Mamertijn,
 
Die lange heidijn hadde gesijn
15
Ende daer na blent ende lam,
 
So dat hi tsente Germane quam,
 
Daer hi kerstijndoem ontfinc
 
Ende genas van alre dinc,
 
Ende wart abt ende moenc daer naer
20
Ende diende Gode menech jaer.
 
Oec was tier tijt sente Mariaen,
 
Die oec bisscop wart ontfaen,
 
Die enen ever teenen stonden
 
Met beden verloeste vanden honden,
25
Ende ene berinne thaerre noet
 
Mede bescudde vander doot;
 
Ende alse hi doot was, dedi ontgaen
 
Enen mensche, die was gevaen
 
Up sine mesdaet tien stonden
30
Ende met ysere vaste gebonden.
 
Tien tiden so was bisscop mede
 
Tote Lyoens indie stede
 
Sente Eucherius, die bisscop waert,
 
Want die ingel geopenbaert
35
Hadde dat hijs werdich ware:
 
Dus ne kiestmen nu niet bi jare.
 
Hylarius was met groten danke
 
Die bisscop van Arleblanke,
 
Die minre der aermoede,
40
Ende maecte van al sinen goede
 
Arfname Gode onsen Here:
 
Nochtan was hi rike sere.
 
Selve wart hi ackerman,
 
Diere te voren niet conste an,
45
Want hi was van hogen conne,
 
Ende omme dat hi gherne wonne,
 
Daer hi mede mochte onthalen
 
Die aerme, die van hongre qualen.
 
In deser tijt, dat weetmen wale,
50
Was Petronius in Ytale,
 
Die boeke maecte, daermen in vint
 
Bloemekine, die men mint.
 
Petronius hevet dit gheset:
 
‘Wat dooch daer scependoem of wet,
55
Daer els niemen heeft gewelt
 
Dan alleene droghe ghelt,
 
Ende daer aermoede nochte bede
 
Mach gevinden ghene stede?
 
Recht ende wet es nu vele.
60
Voer meerre sekerheit ic dat hele,
 
Dat een man cope sijn recht,
 
Dan hi uptie aventure vecht.
 
Die ghelt heeft, hi es sonder plage;
 
Hi seilt vor wint ende voer wage;
65
Hi set daventure ende voeghet,
 
Also alse hem genoeghet;
 
Hi hevet al in eere somme
 
Ghedisputeert die meesters omme;
 
Hi winnet gelt in allen hoven;
70
Men sal sine wijsheit loven
 
Boven Catoene den wisen.
 
Wat helpt dat wi den (denar.) prisen?
 
Dat wi prisen dat es clene.
 
Hevestu gelt, so peins allene
75
Wattu begers, het sal gescien.
 
Men mach den (denar.) gherne sien,
 
Want het es der werelt god:
 
Diene scuwet, hi es sot.’

Van sente Genevieven. XLVI.

 
In dien tiden dat Marciaen
 
Dat keyserike hadde ontfaen,
 
Doe waser ene maget wijs,
 
Genevieve van Parijs,
5
Die van Autsure sente Germaen
 
Alse over dochter hadde ontfaen,
 
Ende voerseit hadde van hare,
 
Dat soe noch werden soude mare.
 
Doe doot waren beede ghader
10
Haer moeder ende oec haer vader,
 
Quam soe te Parijs indie stat,
 
Entie Hunen quamen binnen dat,
 
Omme te destruweerne met allen
 
Dat rike lantscap van Gallen;
15
Maer soe alleene met haerre bede
 
Bescudde Parijs die goede stede,
 
Dat die Hunen met gere saken
 
Der stat niet en consten genaken.
 
Ter stede daer up ghenen dach
20
Sente Denijs begraven lach,
 
Dede soe eene kerke maken
 
Met miraclen, met sconen saken.
 
So grote dinc dede God dor hare,
 
Dat te lanc te telne ware:
25
Vele gevanghene keytive
 
Verloeste soe binnen haren live;
 
Vele liede, die waren beseten,
 
Dede soe der pinen vergheten.
 
Soe levede meer dan LXXX jaer,
30
Ende was eene prophetesse waer.
 
Tien tiden was sente Symoen,
 
Die sonderlinge was in sijn doen,
 
Die in eene columme, voer waer,
 
Up ende neder stont VII jaer.
35
Eene andere maectemen hem echt,
 
Daer stont hi X jaer in gherecht.
 
Eene derde maectemen hem al ront,
 
Daer hi XXII jaer in stont.
 
Eene vierde was hem doe gheset,
40
Daer stont hi IIII jaer in met.
 
Wie so ziec quam, daer hi was,
 
Uptie stede hi ghenas.
 
Meneghen heidinen man hi leerde
 
Enten kerstijndoeme bekeerde.
45
Sijn een been verrotte hem daer:
 
Doe stont hi al gheel een jaer
 
Up dat een been alleene.
 
Sijn name horde begheene
 
Een heidijn coninc, die te hem quam,
50
Die genaden ane hem nam.
 
Ne gheen wijf en moeste mede
 
Comen, daer hi was ter stede,
 
Noch selfs siere moeder diere quam,
 
Dierre omme mesbaerde ende was gram.
55
In eene vijfte columme, vor waer,
 
Stont hi tote siere doot VI jaer.
 
Eenen drake hi ghenas,
 
Die gewont int oge was.
 
Bi Antyochen, danen hi was,
60
Stont dese Symoen, alsict las.
 
Een wijf hadde een serpent gedronken,
 
Ende was hare inden buuc gesonken;
 
Dat dede hi hare ten monde uutgaen,
 
Ende dat serpent barst doe saen.
65
Wien so hi halp uter noot,
 
Dien riet hi vaste ende geboot,
 
Dat hi bi Gode swerens afquame
 
Ende zwoere alleene bi siere name.
 
Noch tfolc van sinen religioene
70
Sweren meest bi sente Symoene.
 
Ende doe hi staerf, drouchmenne mede
 
TAntyochen indie stede.
 
Dedi levende wonder groot,
 
Hi deeds noch mee na sine doot.
75
In desen tiden, alsict las
 
Indie croniken, so was
 
Een clerc, die Prosper hiet,
 
Die scone gescrifte na hem liet,
 
Ende was spaues Leoens notaris.
80
Menege scone bloeme, die waer is,
 
Die vindic in sinen boeken,
 
Daer ic somege uut wille soeken.

Van Prospers bloemen. XLVII.

 
Prosper doet ons bekinnen:
 
‘Wi sullen die lieden also minnen,
 
Dat wi niet en sullen laten,
 
Wine sullen hare mesdaet haten.
5
Wel seggen ende qualike leven,
 
Dats vonnesse over hem selven gegeven.
 
Hets onrecht datmen quaetheit vermoet
 
An hem, daermen an siet al goet.
 
Minne Gode om dinc en ghene,
10
Dan omme hem selven allene;
 
Want si Gode onwert maken,
 
Die hem dienen omme ander saken.
 
Men sal vanden quaden niet
 
Wanhopen, wat soes ghesciet;
15
Maer men sal Gode bidden sere,
 
Dat hise betre dor sine eere;
 
Want der heileghere ghetal
 
Wasset vanden quaden al.
 
Kerkelijc goet, na recht bediede,
20
Dats aelmoesne der goeder liede,
 
Daermen die zonden met verloest
 
Enten aermen met vertroost,
 
Want het es der aermer erve:
 
Niemene en settese tsire bederve.
25
Hets recht, datmen den aermen gevet
 
Wat goede so die kerke hevet;
 
Dat soe hevet si met hem gemene,
 
Die selve en hebben groet no clene.
 
Deeltmen oec den riken dies,
30
Dans el niet dan groet verlies.
 
Penset, ghi werlike riese,
 
Wat scaden het es ende wat verliese,
 
Gode te siene nemmermere;
 
Dat gheselscap entie eere
35
Vanden heileghen te begevene;
 
Sterven ten euweliken levene;
 
Indie helle te sine versmort,
 
Van wormen emmermee gescort;
 
Die vlamme ten euweliken gedoge,
40
Den bittren rooc indie oge,
 
Vier ende vlamme sonder lecht
 
Emmermeer te smakene echt:
 
Peins hier omme, so sal vergaen
 
Des vleesch genouchte, sonder waen.’
45
In Zenoens tiden, des sijn wi wijs,
 
Was te Riemen bisscop sente Remijs,
 
Dien een heilech man te voren
 
Voersach dat hi soude sijn geboren.
 
Te sinen XXIIsten jare
50
So wart hi erdschbisscop te waren;
 
Want een schijn van hemelrike
 
Vercosene daertoe sekerlike.
 
Eens soudi met sire nichten eten,
 
Ende soe hadde haers so vergheten,
55
Dat hare wijn gebrac int vat.
 
Sente Remijs seinde dat,
 
Ende dat vat wart vul te hant,
 
So datmen openbare vant
 
Den kelnere binnen diep,
60
Alst over toter bonnen liep.
 
Vor desen tijt was de paues Leo doot,
 
Die van heylecheit was groot,
 
Alst hier voren es bescreven;
 
Ende wart paues naer sijn leven
65
Hylarius, van live reine,
 
Ende was geboren van Sardeine.
 
Dese verboot den bisscoppen dat,
 
Dat niemene in sine stat,
 
Alse hi storve, bisscop en sette,
70
Maer datmen bisscoppe core bi wette.
 
Na hem wart paues, het moeste sijn,
 
Simplicius, [die] Tyburtijn
 
Van rechter gebornessen was.
 
Dese verboot, alsict las,
75
Dat geen clerc in ghenen dinghe
 
Van leken man kerke ontfinge,
 
Sonder presentatie alleene;
 
Noch hout ment vor recht gemene.
 
Felix wart daer na paues gecoren,
80
Ende was van Rome gheboren,
 
Eens papen sone. Dese verwiet
 
Die herisiene ende sparedse niet:
 
Pieter van Alexandrie,
 
Anastasius ende sine paertie,
85
Van Constantinoble den patriaerke,
 
Ende hare gesellen, leke ende claerke.
 
Naer hem quam Gelasius.
 
Sijn vader hiet Valerius,
 
Ende was uut Affrike geboren.
90
Dese ginc verdriven ende schoren
 
Ute Rome die Manicheen,
 
Diere doe was menech een,
 
Die jegen tgelove spreken:
 
Hare scrifture dedi breken.
95
Hi was die doe singhen dede
 
Die prefacie ende maecte mede.
 
Dese hadde die aerme lief
 
Ende clergie hi verhief,
 
Ende verloeste Rome die port
100
Van des swaers hongers mort.
 
Dese verboot den clerken al
 
Comenscepe ende sulc ghescal,
 
Wantse God uten temple waerp
 
Met eere gheselen swaer ende scaerp.

Vanden eersten kerstijn coninc van Vrancrike. XLVIII.

 
Te deser tijt ende tesen stonden
 
So wart sente Michiels kerke vonden
 
Uptie montaenge Garghane,
 
Int jaer ons Heren, na den verstane,
5
CCCC LXX ende een,
 
Ghehouwen in eenen gheelen steen,
 
Die dinghel Gods daer selve stichte
 
Om ons aerme sondeghe wichte,
 
Dat wi van onsen sonden genaden
10
Gode ende hem al ghinder baden.
 
Ten selven tiden, alse dit was,
 
Wart die prophete Barnabas
 
In Cypren vonden in enen crochte,
 
Daerne groef ende bewrochte
15
Jan Marcus, een siere neven,
 
Alse hi verloren hadde tleven
 
In een vier dor onsen Here;
 
Ende mettem warter vonden mere
 
Die ewangelie oec, die hem bleef,
20
Die sente Mattheus selve screef
 
In Eubreuscher talen fine.
 
Dit was al vonden in Salamine.
 
In des selves Zenoens tiden,
 
Daer wi die redene af overliden,
25
So regneerde mogendelike
 
Die seste coninc van Vrancrike,
 
Hylderic, coninc Meruvincs sone:
 
Heidijn coninc was die ghone.
 
Sijn vader hadde here gewesen
30
Met groter werdicheit vor desen,
 
Alse wi lesen, rechts X jaer,
 
Ende hi XXVII daer naer.
 
Keyser Zenoens dochter die was
 
Sijn wijf, alsemen hier voren las.
35
Maer Hilderic verkeerde so sine zinne,
 
Dat hi leide sine minne
 
An die coninghinne van Doringhen
 
Ende minnedse boven allen dingen,
 
Die bi namen hiet Basine.
40
Omme hare leet hi meneghe pine.
 
Coninc Hilderic wan an de ghone
 
Clodoveuse sinen sone,
 
Die sidert coninc mogendelike
 
Sat int lant van Vrankerike,
45
Alse u die bouc hier na sal leeren.
 
Hylderic staerf int jaer ons Heren
 
CCCC LXXX ende vive,
 
Ende sciet heidijn vanden live,
 
Int XIIste jaer, sonder waen,
50
Dat Zenoen crone hadde ontfaen.
 
In dien tiden of daer omtrent,
 
Alse in jeesten es bekent,
 
Dat keyser Leo trike ontfinc,
 
Ghesciede in Bartaengen die dinc,
55
Dat Uter Pandragoen staerf,
 
Ende Artur sijn sone verwaerf
 
Biden lande ghemeenlike
 
Die coninccrone ende dat rike,
 
Daer tRomans te vele toe seghet,
60
Daer mi niet an gheleghet,
 
Dat ict hier vertrecken soude;
 
Want ict over boerde houde.
 
Tien tiden was Artur te waren
 
Een jongelinc van XV jaren,
65
Ende was stout ende dore milde
 
Ende vromech sere ten scilde.
 
Ende al es van hem achterbleven
 
Boerden vele, die sijn bescreven
 
Van menestrelen, van goliarden,
70
Die favelen visieren begaerden,
 
Dies en salmen niet ommare
 
Van hem maken dat ware,
 
Dat ic cortelike tesen tiden
 
Van hem wille overliden.
75
Artur vant dat lant verladen,
 
Ghedestruweert ende verraden
 
Van Poytevinen ende van Sassen
 
Ende van Scotten, die ghewassen
 
Met ghewelde waren int lant.
80
Sijn here versaemde hi te hant
 
Ende belachse in een foreest,
 
Daer si hem verwerden meest
 
Metter dickeit vanden bomen.
 
Hier omme begonste Artur gomen,
85
Ende hiet dat hout al omme vellen,
 
Dat si met haren ghesellen
 
Al daer verderven souden,
 
Of si hem niet upgeven wouden.
 
Hier omme dwancse so de noot,
90
Dat si dor die bitter doot
 
Hem selven moesten upgeven
 
(Want die honger nam hem tleven)
 
Ende orlof bidden thaerre onneren,
 
Dat si te lande moesten keren,
95
Ende daer laten al haer goet.
 
Ghiselen vor dien overmoet
 
Willen si den coninc gherne laten,
 
Omme te vaerne haerre straten,
 
Ende tribuut erfelike te gevene
100
Toten ende van haren levene.
 
Dus rumden die Sassen tlant.
 
Die Scotten boden hare hant
 
Ende worden alle eygijn mede,
 
Ende ontfingen daer te stede
105
Dat lant, dat eerst hiet Albane,
 
Daer in ghemeenlike te gane
 
Ende daer te winne hare lijfnere.
 
Dus wart eygijn al dat here,
 
Ende Albane wart Scollant
110
Na die Scotten daer genant.

Vanden coninc Arture. XLIX.

 
Dus wart Artur des lants here,
 
Ende regneerde met groter ere
 
Meer dan LXXV jaer.
 
Sijn gelike en wart nie daer naer,
5
Noch te voren, in waerre dinc,
 
Over die kerstine coninc;
 
Want alle deylanden, die laghen
 
Van Afferike in ghenen dagen
 
Al toter vervrorne zee,
10
Dienden hem, ende daer toe mee
 
Van Rusen alle die lande hier neder,
 
Al toten Rine vort ende weder.
 
Onder hem was mogendelike
 
Gallen, dat nu heet Vrancrike,
15
Al tote Spaengen dat vaste lant.
 
Favele, die ic van hem vant,
 
Die latic al achterbliven.
 
Van Lancelote canic niet scriven,
 
Van Perchevale, van Eggraveine;
20
Maer den goeden Waleweine
 
Vindic in sine jeesten geset,
 
Ende sinen broeder den valscen Mordret,
 
Ende van Eniau den hertoge Keyen,
 
Daer hem die Walen mede meyen.
25
Nu salic u hier overliden
 
Cortelike van Arturs tiden.
 
Die Sassen, daer dIngelsce af quamen,
 
Die begonsten hem sere scamen,
 
Dat si des lants waren verdreven;
30
Ende al hadden si hare neven
 
Te ghisele in Bertaengen gelaten,
 
Si keerden omme haerre straten
 
Ende braken trouwe ende ghelof,
 
Wat sore hem sal comen of,
35
Ende zeilden in Bertaengen weder
 
Ende velden muren ende huse neder;
 
Sine lieten staen kerke no stat.
 
Coninc Artur verhorde dat,
 
Die loesheit vanden heidinen honden:
40
Onthoveden hiet hi tien stonden
 
Die ghiselen, die hem waren bleven
 
Ende die si hem hadden ghegheven,
 
Ende dede te samen uut sijn here,
 
Omme hem te settene ter were.
45
DIngelsche Sassen, die wel wisten,
 
Waert dat si des zegen misten,
 
Dat si alle waren doot,
 
Ende dat oec met rechte groot,
 
Setten hem vaste ter were
50
Ende daden scade in Arturs here
 
Utermaten groot ende sware.
 
Artur troeste sijn volc inden vare.
 
Een swert haddi in sine hant,
 
Dat Calabrunus was ghenant,
55
Ende eenen vreseliken spiet,
 
Die bi namen Reu hiet;
 
Up sinen helm enen guldinen drake,
 
Want sijn vader plach der sake.
 
Enen scilt haddi, daer in gehouwen
60
Was dymagie van onser Vrouwen,
 
Ende alse hem die noot ginc na,
 
Plach hi te roepene: ‘Ave Maria!’
 
Hi brac up deene zide,
 
Daer die sine waren in stride
65
Ende int aerchste vanden spele.
 
Vor hem moester wiken vele,
 
Also dat hi met gewelt
 
Den Sassen afwan dat velt,
 
Ende sire menegen doden lieten.
70
Den anderen dien begans verdrieten,
 
Ende hebben den rugge gegeven
 
[Ende vloen up enen berch daer neven,]
 
Daer si hem so sterke werden,
 
Dat si menegen sere derden,
75
So dat Arture dies verdroot,
 
Ende riep met moede groot,
 
Met luder stemmen: ‘Ave Maria!’
 
Ende trac den Sassen daer met na
 
Te voet; want men mochte tien tiden
80
Den berch up te hem niet riden.
 
Den schilt hi vordie slage waerp;
 
Met Calabrunuse, dat sere was scaerp,
 
Slouch hire toe gane doot,
 
Eer hi ruste clene of groot,
85
CCCC ende LXX man;
 
So dat hi hem den wijch afwan
 
Bider hulpen van onser Vrouwen.
 
Daer waren te sticken ghehouwen
 
Die beste vanden Sassen al.
90
Snachts vloen si over berch ende dal
 
Alle diere te live bleven;
 
No nemmermeer in Arturs leven
 
Sone dorsten si dies gheroeken,
 
Dat si Baertaengen wilden soeken,
95
Sonder doe die quade Mordret
 
Hem jegen den oem hevet gheset.
 
Dus hilt hi vort in groten vrede
 
Lant ende port, ende wan mede
 
Al dat bi hem was gheleghen,
100
Ende dat hem sette daer jeghen.

Vanden hove dat Artuur hilt. L.

 
Alse Artur hadde an hem bedwongen
 
Alle die liede ende alle die tongen,
 
Die in eylanden sijn geseten,
 
Van allen die wire nu weten
5
Tusschen daer uutgaet die Geronde
 
Tote dat men ghezeilen conde
 
In die grote Rusche zee,
 
Ende daertoe mede mee
 
Gallen al tote bewest den Rine,
10
Armoriken, daer uut die sine
 
Gheboren waren, alsemen wel weet,
 
Ende dat men nu Bertaengen heet,
 
Ende dat nu heet Normendie,
 
Ent al weec an sine paertie,
15
Dat benorden der Lore was,
 
Dedi huwelijc, alsict las,
 
An eene vrouwe van Rome geboren,
 
Hiet Gontymara, alse wijt horen.
 
Genoevere es soe in Walsch genant.
20
Een hof hilti in sijn lant
 
Te Lonnen, dat ic nie en las
 
Dat sulc een hof gehouden was.
 
Alle die coningen entie lantsheren,
 
Die doe regneerden met eren,
25
Van Ruschen waren alle daer,
 
Van Denemaerken, over waer,
 
Van Norweghen, van Weendenlant,
 
Ende mettem menech wilt seriant
 
Van Yrlant, van Yrcani.
30
Aginsel, die hem sat bi,
 
Van Schollant, die moester sijn,
 
Die heet Angelus in Latijn;
 
Entie princen, die met allen
 
Saten in dat lant van Gallen.
35
Sulke feeste wart nie gedaen.
 
Voer coninc Artuur moesten gaen
 
IIII coninghen teere scharen,
 
Ghecroent, diene moesten bewaren,
 
Ende elc met eenen ghuldinen swerde.
40
Na hem volgeden sine gheverde,
 
Sine baroenen vanden lande,
 
Chierlike ghecleet bi hande.
 
Aldus dede hi sinen ganc
 
Al tote dat men hem messe zanc,
45
Ende keerde weder also ter zale.
 
Die coninginne also wale
 
Die festeerde met haren vrouwen,
 
Daermen wonder af mochte scouwen
 
Van edelen vrouwen ende van sconen,
50
Van hobanden ende van cronen,
 
Van paremente menegertiere,
 
Sonderlinge van meneger maniere.
 
Daer was grote feeste tien male,
 
Groot ghesanc ende menege tale,
55
Menech instrument, menech spel,
 
Ridderen, serianten also wel;
 
Elc so toghede daer, dies rochte,
 
Hoe hi hem te wapenen vermochte.
 
In can vertellen thondertste deel
60
Vander feesten niet gheheel,
 
Also alse tLatijn bescheet;
 
Maer dat dar ic seggen gereet,
 
Dat in kerstine ystorien nie
 
Van meerre wart gelesen bi mie.
65
Bin desen dat dese feeste stoet,
 
Quamen van ghelate vroet,
 
Wijs van worden, jonc van jaren,
 
Liede in ghenen hove gevaren,
 
Die bootscap van Rome brochten
70
Ende Arture te sprekene sochten.
 
Ende alsi in waren ontfaen,
 
Daden si hare boetscap saen,
 
Ende dageden den coninc Arture
 
Te Rome voerdie senature,
75
Recht vonnesse daer tontfane,
 
Voerden keyser Leo te stane;
 
Want hi den Roemscen tribuut onthelde,
 
Dien wilen eer wan met gewelde
 
Julius Cesar up Bertaengen;
80
Ende hi Gallen al bi Spaengen
 
Dien van Rome af hadde gewonnen
 
Ende vele eylande onder der zonnen.
 
Waert dat hijs niet doen en woude,
 
Datmenne ten naesten Oeste soude
85
Emmer souken, sonder meer spreken,
 
Ende donrecht metten swerde wreken.
 
Artur hevet wel ghehort
 
Met ghemake al hare wort,
 
Ende hiet die heren beiden met staden:
90
Hi wildem antworden ende beraden.

Arturs antworde toten Romeinen. LI.

 
In eene ziden es hi ghetoghen
 
Upten vasten tor, den hoghen,
 
Dien wilen setten die Trinevante,
 
Dat nu heet Lonnen, die gygante.
5
Aldaer si doe te rade ghinghen,
 
Sprac Waleweyn aldus ten dingen:
 
‘Danc hebs God! want wi Bertoene
 
Wine hadden anders niet te doene
 
Dan eten, drinken ende singhen,
10
Spel met vrouwen, dansen, springen,
 
Dies es leden langhe stont.
 
Nu wert ons ander materie cont,
 
Daer wi vers af moeten maken,
 
Die vanden swerde sullen smaken!
15
Ende dit ontbieden ons de beste,
 
Die oint stat wonnen of veste:
 
Dat sijn die vromeghe Roemheren.’
 
Mettien versaemden hem die heren,
 
Die tes coninx rade behoren,
20
Ende Artur selve die sprac voren:
 
‘Ghi heren,’ seiti, ‘ghi hebt gemeine
 
Wel gehort wat die Romeine
 
Ons ontbieden; ende dinket u goet,
 
Ic hebbe vonden in minen moet
25
Wat ic hem antworden sal,
 
Eist dat ghijt mi radet al.
 
Eersten willic antworden dit:
 
Datmen met ghewelt besit
 
Ende met crachte winnet echt,
30
Dat en mach nemmer wesen recht.
 
Souden wi tribuut te Rome gheven,
 
Die ons met crachte an was gedreven
 
Van Juliuse? dan ware geen recht.
 
Vort willen wi hem toghen echt,
35
Dat Brennus ende Bellijn,
 
Daer wi af gheboren sijn,
 
Want si waren des lants heren,
 
Rome wilen wonnen met eeren,
 
Ende hinghen voer dat Capittole
40
XX Romeinen teere schole,
 
Langhe eer Julius was geboren.
 
Grote Constantijn, die hier te voren
 
Gheboren was tote Everwijc,
 
Die was keyser dies gelijc.
45
Dus eist recht dat ons Rome toehort,
 
Eist van orloghen of van gebort;
 
Ende willen hem seggen overluut,
 
Dat wi eeschen Roemschen tribuut,
 
Ende willen ten naesten Oeste comen
50
Up wat velde si willen noemen:
 
Ende dien God daer ghevet zeghe,
 
Blive here vort alleweghe.’
 
Alle seiden si: ‘Dit dinct ons goet.’
 
Mettien men incomen doet
55
Die Romeine ende seidem ditte.
 
Vertornet ende in groter hitte
 
Keerden si te Rome inde stat,
 
Ende seiden den senaturen dat.
 
Ende Artur hevet die sine vermaent,
60
Die hi hem hout van herten waent,
 
Dat si ten naesten Oeste met allen
 
Hem te hulpen comen in Gallen.
 
Aldaer hebben sine wel ghetroest,
 
Harewaert west ende van Rusen oest,
65
Dat sine tusscen doot ende leven
 
Altoos niet en wilden begheven.
 
Mettien es dat hof ghesceden.
 
Die heren keerden hem gereeden,
 
Ende Artur, die milde, die coene,
70
Ghereedde hem ende sine Bertoene.
 
Morderette, sinen neve, hi beval
 
Sijn wijf ende Bertaengen al,
 
Ende trac sijn volc te samen saen.
 
Te scepe so sijn si ghegaen
75
Ende quamen ghemeenlike
 
Gheseilt int lant van Armorike,
 
Dat men nu Bertaengen heet.
 
In eene havene, al daer steet
 
Sente Michiels berch nu bi dage,
80
Daer horde Artur eene claghe,
 
Dat een gygant, een groet viant,
 
Hadde geroeft daer int lant
 
Eene joncvrouwe van magen groot;
 
Want sijn zwagher die coninc Loot,
85
Siere zuster man, was haer neve.
 
Artur hiet dat tfolc daer bleve,
 
Ende dorcroop van hoeken thoeken
 
Omme ghenen ruese soeken,
 
So dat hi vernam die mare,
90
Dat hi up eene roetse ware,
 
Metter joncvrouwen, in die zee.
 
Alleene voer hire ende nemmee,
 
Ende hevet ghenen ruese bestaen:
 
Dien rovede hi vanden live saen,
95
Ende vant die joncvrouwe doot,
 
Die hi grouf met eeren groot;
 
Ende brochte sinen volke de mare,
 
Ende seidem al openbare,
 
Dat hi noint in al Ingelant
100
So sterken gygant en vant,
 
Sonder den reuse Richoene,
 
Die was van alsulken doene,
 
Dat hi hadde te siere hovaerden
 
Al ghemaect van coninx baerden
105
Eenen roc, dien hi anedrouch,
 
Also alse hise alle verslouch.
 
Doe wildi hem Arturs baert;
 
Ende Artur voer darewaert,
 
Ende slouch doot dien gygant
110
In eenen eenwijch metter hant.

Hoe Waluweyn sijns oems boetscap dede. LII.

 
Doe Artur hadde havene genomen
 
Ende sijn volc es te scepe comen,
 
Trac hi henen te Parijs waert.
 
Wat so daer was andie vaert,
5
Ghinc hem altemale in hant.
 
Binnen Parijs dat hi vant
 
Eenen bailliu, dien de wet
 
Van Rome daer hadde gheset,
 
Die Felloen bi namen hiet;
10
Ende want hi merket ende siet,
 
Dat hi niet en mach te velde
 
Aldaer vechten met ghewelde,
 
So bit hi omme eenen camp:
 
Wie so verwint sonder scamp,
15
Dat onder hem bleve die stat.
 
Artur nontseide niet dat,
 
Noch en wilde oec daer bi
 
Datten iemen vochte dan hi.
 
Indie vaert daer inde Zeine
20
Daer vochten si beede alleine,
 
Dat al nu in deser wile
 
In Fransoys heet die Yle.
 
Daer hadde Felloen den ramp,
 
Want hi verloos tlijf inden camp.
25
Ghinder quamen an hem gevallen
 
Norweghers, Deenen ende Gallen.
 
Van danen trac hi upwaert
 
Tote Austun met snelre, vaert;
 
Want hi horde mare das,
30
Dat tRoemsche here comen was
 
Met Luciuse, dien keyser Leoen
 
Hadde bevolen al sijn doen,
 
Ende brochte mettem van over mere
 
Een onghetelt machtich here,
35
Perchiene ende Mediene,
 
Affricane ende Numidiene,
 
Beede coningen ende hertoghen,
 
Also vele alsere hem doghen.
 
An hem hevet Artur ghesent
40
Omme te houdene parlement,
 
Weltijt dat hi wille striden,
 
Ofte waer hi sijns wille ontbiden.
 
Dese bootscap dede Waluwein
 
Ende voer heenen berch ende plein,
45
Ende liet succoers onder weghe,
 
Up aventure wies men pleghe,
 
Dat hi emmer wete ontset,
 
Dat hi ontwiken moghe te bet.
 
Ende alse hi quam vor die van Rome,
50
Ende hi die boetscap van sinen ome
 
Met onvervaerden moede dede,
 
Stont een Romein daer ter stede
 
Ende seide: ‘Die Bertoene
 
Sijn staerc van worden, cranc van doene.’
55
Waluwein antworde ende sprac:
 
‘Wat seghestu den Bertoenen lac?
 
Sie of si doen dorren ende spreken!’
 
Mettien worde hevet hi ghesteken
 
Sijn swert den Romein dort lijf.
60
Daer wart getrocken menech knijf;
 
Maer Waluwein ende sine ghesellen,
 
Omtrent XX, horen wi tellen,
 
Die sijn getrocken daer ten orssen
 
Ende ontreden ghere porssen,
65
Ende weken, doe si dat saghen,
 
Aldaer hare laghe laghen,
 
Daer die Romeinen niet af en wisten.
 
Ghinder so begonstmen twisten,
 
Entie Romeine waren onghescaert:
70
Dies verloren si eenen schaert
 
Uten haren onversien,
 
Dat si dor noot moesten vlien
 
Ten haren weder, alse die hem saghen
 
Bedroghen inder Bertoene laghen.
75
An beeden ziden bleef volc doot;
 
Maer die scade was te groot
 
Die up dien van Rome vel:
 
Daer blevenre doot Vc wel,
 
Ende ghevaen met groter eeren
80
Wel XXX vanden meesten heren.
 
Dus keerden weder die Bertoene,
 
Blide sere van haren doene;
 
Ende alse die coninc Artur wiste
 
Daventure vanden twiste,
85
Was hi utermaten blide.
 
Die gevaen waren inden stride,
 
Sende hi te houdene te Parijs.
 
Waluweyn hadde alden prijs
 
Vander boetscap enter daet,
90
Up aventure hoet vort vergaet.

Den groten wijch tusschen Arture enten Romeinen. LIII.

 
Lucius es metten sinen
 
Van herten in groter pinen,
 
Dat die Bertoene int scoenste waren;
 
Nochtan wildi ghebaren
5
Of hijs niet een twint en achte.
 
Hi trac henen wech met crachte
 
Te Lengeres te Borgoengen waert.
 
Daer vant hi dies hi begaert,
 
Die stat bewest tsinen bouf,
10
Spise, dranc ende haernasch grouf
 
Ende groot here, dat upter heide
 
Sijns te vechtene ontbeide.
 
Daer docht hem goet sijn ende woude
 
Datmen Artuurs ontbeiden soude;
15
Want hi kende die Bertoene
 
Van so overdadeghen doene,
 
Si soudene soeken harentare,
 
In wat enden lants hi ware,
 
Of hi soude hem ontwiken
20
Ende over die berghe striken;
 
Ende mercte wel in sijn gedochte,
 
Dat te ghevoughe niet sijn mochte;
 
Want die Bertoenen souden hem volgen
 
Uptie hielen sere verbolghen.
25
Aldus slouch hi sijn ghetelt
 
Buten Lengres up dat velt.
 
Artuur hevet dit vernomen,
 
Ende es metten sinen comen,
 
Scone treckende, wel bewaert,
30
Met sinen here te Lengeres waert,
 
Alse die de Romeine sochte.
 
Groot volc hi mettem brochte,
 
Die alle haetten die Romeine,
 
Omme dat si wilden alleine
35
Hovet van alder werelt wesen.
 
So na quamen si met desen,
 
Dat elc mochte openbare
 
Anescouwen sanders scare,
 
Ende hem die scuttren onderschoten
40
An beeden ziden vander roten.
 
Maer die avont ginc in hant;
 
Men slouch tenten daer int sant,
 
Ende beiden der dagheraet.
 
Des maerghens, als de zonne upgaet,
45
Ghereeddem menech man te stride:
 
‘Asaermes!’ riepmen an elke zide.
 
Die wijch begonste metter zonnen.
 
Daer was gejaget ende geronnen
 
Omden vorwijch in elke zide.
50
Artuur was vro ende blide,
 
Ende sprac alse een coninc coene:
 
‘Ghi heren, ghi getrouwe Bertoene,
 
Peinst omme deere up desen dach!
 
Dits eere, die niet tegaen en mach:
55
Seghe te vechtene uptie Romeine,
 
Die thovet willen sijn alleine
 
Over al der werelt diet.
 
Hets al spot ende el niet,
 
Dat wi hier te voren vochten,
60
Al waest also dat niet en mochten
 
Onse vianden vor ons gheduren:
 
Dit sijn die heren der aventuren!
 
Hier af sal ons emmermere
 
Name wassen ende ere;
65
Noch nemmermeer naer desen tiden
 
Sone sal volc up ons dorren striden.
 
Ghi hebt mi XXX conincriken
 
Met uwer doget ghedaen wiken,
 
Daer ic coninc ende here af bem:
70
Nu toe! ende elc zie voer hem!’
 
Mettien versaemden hem die scaren.
 
Daer mochtmen horen mesbaren,
 
Desen jaghen, den gheenen vlien,
 
Ende met wapenen wonder ghescien,
75
Volc van menegerande tonghen,
 
Die daer onderlinghe dronghen.
 
Grote volc staerf an elke zide;
 
Maer die persse vanden stride
 
Quam up Luciuse entie Romeine;
80
Want die waren met Waleweyne,
 
Volgheden daer hi wilde varen;
 
Ende Waluweyn versach den aren
 
Blecken inden Roemschen standaert.
 
Therte stont hem darewaert,
85
Want hi peinse dat daer helde
 
Dbeste riddersceep vanden velde,
 
Ende es indie Romeine ghevallen,
 
Ende anden prinche van hem allen,
 
Luciuse, versament mede,
90
Die wonder daer met wapenen dede.
 
Doch heeftene met crachte groot
 
Waluweyn gesleghen doot,
 
Enten aerne ghevelt int zant.
 
[Ende coninc Artur quam te hant
95
Ende brac daer in met groter cracht,
 
Daer Walewein dus stont ende vacht,
 
Ende sloech daer soe vreselike slage,
 
Dat nieman en dorste in dien dage
 
Sire slage ontbeiden, si u becant.]
100
Doe wart ondaen die scare thant;
 
Ende alse dandere scaren saghen
 
Luciuse doot ende dander jaghen,
 
Enten standaert onder voete,
 
Vloe daer wie soes hadde moete,
105
Alse die omme ghene dinc en sagen
 
Dan alleene omme tlijf ontdragen.

Hoe die Romeine den strijt verloren. LIIII.

 
In dien wighe bleven doot
 
Coningen ende heren groot
 
An elke zide seere vele.
 
Maer den Romeinen ginct uten spele,
5
Want die Bertoene behilden tfelt.
 
Roof wonnen si al onghetelt,
 
Orssen, wapenen ende haernasch.
 
Artuur was vro ende rasch,
 
Ende hiet datmen brochte ter erden
10
Elken man naer sire werden
 
Uptie wijchstat daer hi lach.
 
Ende alse hi Luciuse sach
 
Doot liggende onder die heren,
 
Dede hine upnemen met eeren
15
Ende dedene zuveren vanden bloede.
 
Eerlike, met groten goede,
 
Hiet hine balsemen ende ghereeden,
 
Ende hoverdelike cleeden,
 
Ende leidene up eenen waghen,
20
Ende hietene te Rome draghen,
 
Ende screef den heren, den senaturen,
 
Fierlike in siere scrifturen:
 
‘Dusghedanen cheins ende tribuut
 
Es men schuldich te sendene uut
25
Van Bertaengen tote Rome!
 
Elc man merke ende ghome,
 
Wiene hebben wille ende halen:
 
Dus conen die Bertoene betalen!’
 
Oec ontboot hi jongen ende ouden,
30
Dat si hem beraden souden;
 
Want hi emmer comen woude,
 
Alse die Rome winnen soude,
 
Ende sijt verweren, of si mochten,
 
Of dat si hem also bedochten,
35
Dat si dies waren beraden,
 
Dat si quamen up ghenaden.
 
In desen staerf keyser Leoen,
 
Doe wart keyser Zenoen.
 
Ende Artuur sette hem dat hi wan
40
Alle die lande ten berghe an,
 
Beede steden ende vesten.
 
Hi sette hem met al sinen besten
 
Hoe dat hi ane hem bedwanc,
 
Over breet ende over lanc,
45
Al Gallen tote Nerbone,
 
Ende peinsede om die keysercrone
 
Te winnene van Rome der stat,
 
Ende hevet versamet volc ende scat,
 
Daer hi mede moge vulbringen
50
Den wille van sinen dinghen.
 
Van Perchevale, van Galyote,
 
Van Egraveine, van Lancelote,
 
Vanden coninc Ban van Benowijc
 
Ende Behoerde dies ghelijc,
55
Ende van vele geveinseder namen,
 
Sone vandic altesamen
 
Cleene no groot inden Latine:
 
Dies docht mi verlorne pine,
 
Dat ict hier ontbinden soude;
60
Want ic dWalsch over boerde houde.
 
In dese orloghe uptie Romeine
 
So was Artur, die coninc reine,
 
XX jaer wel ofte mere,
 
Ende quam met grotre eere
65
Ten berghe toe om altemale
 
Te lidenne ende te winnen Ytale;
 
Maer dattem daventure benam,
 
Ende hem sulke niemare quam,
 
Daer hijs omme moeste begeven;
70
Want die in Bertaenyen bleven,
 
Daden hem scade ende ongetrouwe.
 
Dat was jammer ende rouwe.
 
Hadde ten besten gehent sine dinc,
 
Sone hadde beter coninc
75
Inder werelt niet gewesen.
 
Maer dit es also wi lesen:
 
Daventure, sonder waen,
 
Laet ghene hoge dinc lange staen.

Van Fulgentius ende sine sproken. LV.

 
In keyser Zenoens tiden was
 
Fulgentius, die vele las
 
Ende maecte vele sermoene
 
Ghelovelijc ende van goeden doene.
5
Van sinen bloemen so willic
 
U hier setten somech stic.
 
Fulgentius seget in sinen bouken:
 
‘Kerstijn man en sal niet soeken
 
Eeneghe wrake hier int leven,
10
Maer Gode sal hijt al upgeven.
 
Ne roeke di in ghere wisen,
 
Dat di die werelt liede prisen;
 
Maer zie, dat du di dorres togen
 
Alleene voer ons Heren oghen.
15
Omme niet werpt hi onder voet
 
Erdsch leven ende erdsch goet,
 
Die int herte leeft alse de fiere,
 
Nader riker lieder maniere;
 
Want Zacheus en gaf niet node
20
Al sijn grote goet dor Gode,
 
Ende Pieter, alst es gheset,
 
Die en liet niet dan scip ende net:
 
Nochtan es Pieter gepriset mere
 
Dan Zacheus, die rike here,
25
Omme dat die rike dat beseffe,
 
Dat hi hem niet en verheffe,
 
Al laet hi sijn grote goet
 
Omme Gode, maer blive in omoet.
 
Al prisen wi dat magedoem sere,
30
Dies bidi, no min no mere,
 
Sone lachtren wi dat huwelic niet;
 
Want alsemen II goede dingen siet,
 
Men seget: ‘Dits goet ende dit best.’
 
Dus bliven die herten al ontvest.
35
Alse hem mageden so voegen,
 
Dat si den lieden willen genoegen,
 
Sone sijn si niet waerlike reine:
 
Si rouken anders dan Gode alleine.
 
Die en es Cristus niet getrouwe,
40
Die souct datse die werelt scouwe.
 
Dat een man doet dat God gebiet,
 
Dan coemt hem van naturen niet,
 
Maer het sent hem God van hoghen;
 
Ghelijc dat wi sien met ogen,
45
Die ghemaect sijn om licht sien;
 
Ende dat en mach hem niet gescien,
 
Hen si dat si tlicht behouden.
 
Dus en eist niet bi onsen scouden,
 
Dat die dogeden werken iet;
50
Maer sijn scout eist, diere ons toe riet.
 
Hi es verdoemt, die derdsce goet
 
Dorperlike ende qualike verdoet;
 
Maer hijs verdoemt, die hem verheft,
 
Alse hi die ghiften Gods beseft.
55
Sondare! en laet di niet gescien,
 
Dattu wantrouwes den fisisien.
 
Wanhope niet, hets openbare,
 
Dat hi staerf omden zondare.
 
Sie dat berouwenesse ende hope
60
Nemmermeer di en ontlope.
 
Wiltu di selven niet ontkeren
 
Vander goedertierheit ons Heren,
 
So onthout di van zonden,
 
So saltu met Gode werden vonden.
65
Cristus ne ware niet noch en woude
 
Comen inder werelt oude,
 
Dan om zonden af te doene:
 
Wes dies seker ende coene.
 
Dat es alleens in wat ouden
70
Dat di God werpt om behouden.
 
Du sijs behouden, wiltus betrouwen.
 
Nie en quam te spade berouwen,
 
Updat met waerre herten was
 
Ende sonder wanhope, sijt seker das.’
75
Dit sijn Fulgentius wort,
 
Die van edelre ghebort
 
Van Caertago was geboren
 
Ende eerst moenc was, alse wijt horen,
 
Daer die moeder sere omme mesliet,
80
Al waest hare omme niet.
 
Hem leiden die quade Arriane
 
Vele torments ende pine ane.
 
Sidert wart hi bisscop gecoren,
 
Daer hi pine ende menegen toren
85
Vander Wandelen coninc gedogede,
 
Want hi tgelove te houdene pogede,
 
Ende was versent tote in Sardeine
 
Met LX bisscoppen ghemeine.
 
Miracle scuwede dese here
90
Te doene utermaten sere;
 
Want hi seide, dat sulke saken
 
Namecont eenen man maken:
 
Al heeft hi heilecheit beseven,
 
Hets beter der werelt oncont leven
95
Ende voer Gode sijn bekent.
 
XXV jaer ommetrent
 
Was hi bisscop, ende staerf vorwaer
 
In sijn LXVste jaer.
 
LXX daghen voer sine doot
100
Qual hi in siecheden groot,
 
Ende bat Gode in sinen verdriete,
 
Dat hi hem der werelt verliete
 
Met penetencien hem ontladen,
 
Ende hi hem ghinder dade genaden.
105
Upten jaersdach bleef hi doot
 
In heilecheden harde groot.
 
Menech ander heilech man,
 
Die ic vulscriven niet en can,
 
Waren inden selven tiden;
110
Maer wi moeten overliden
 
Ende keren ten keyseren waert:
 
Hoe nu up, nu nederwaert,
 
Dat Roemsche rike clam ende vel,
 
Also alse daventure fel
115
Altoes niet en wille gehinghen
 
Ghedurecheit in erdschen dinghen.
 
Den vijften bouc sullen wi hier laten,
 
Ende ons vort daer toe ghesaten,
 
Dat wi den sesten bestaen,
120
Also alse die materien gaen,
 
Wie keysere waren ende coninge mede
 
Elc na anderen in sine stede.

Vorige Volgende