Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[pagina 2,346]
III Partie. VI Boek. Hier beghint die seste bouc.
Hoe Anastasius Keyser wart. I. Zenoen, dat vint men vor waer, Regneerde XIX jaer. Zenoens wedewe, die keyserinne, Ghegreep trike ane met zinne 5[regelnummer] Ende nam te manne enen Anastasius, Dien soe keyser ende Augustus In sine brieve scriven dede. Dese ontfinc die werdichede Int jaer ons Heren XC ende drie 10[regelnummer] Ende CCCC, ghelovets mie, Ende regneerde in desen live XX jaer ende oec vive, Alse ons scrivet Segebrecht. Dese was quaet ende ongerecht; 15[regelnummer] Want hi valsche Arriane Entie quade Euticiane, Dat volc es van II paertien, Die onse gelove niet en lijen, Al willen si kerstijn heten nochtan, 20[regelnummer] Vorderde als een ongelovich man. Dies gaf hem in vele lande God vele mogendere viande, Die sere crancten tRoemsce rike, Dat hi dicken jammerlike 25[regelnummer] Sere ende utermaten clagede, Twi dattene daventure jagede, Ende hi van eneger wedersake Noint gewan enege wrake. Hine was, so here ofte knecht, 30[regelnummer] Dien hi dede wet oft recht. Dies es hi quader dode bleven, Alst u hier na wert bescreven. In sinen tiden, wi lesent dus, Was paues Anastasius, 35[regelnummer] Die den keyser verwaten dede Van siere ongelovechede. Maer nu wildi jegen recht, Anastasius, absolveren echt Van Constantinoble den patriaerke, 40[regelnummer] Die omme sine quade gewaerke Van ongelove was verwaten Van paues Felixe, sinen vorsaten. Maer hi pijndem omme niet, Want die kerke die ontriet. 45[regelnummer] Om dit ende om andere mesdaet Segetmen, dat geen toeverlaet Sijns wesen mach ten joncsten dage, Want hi staerf in zwaerre plage.
[pagina 2,347]
Daer hi ghinc tsiere heimelichede, 50[regelnummer] Ontfoer hem uut daer ter stede Sijn ingeweide, aldaer hi sat, Ende hi staerf aldaer ter stat. Na den paues Anastasius Wart paues een, hiet Symachus, 55[regelnummer] In keyser Anastasius tiden. Sulke waren die benyden, Ende cosen enen Laurens daer jegen, Ende scieden hem alse partijen plegen. Some clerken ende senature 60[regelnummer] Warens met Laureinse sture, Ende met Symachuse some: Hier af quam sware onvrome. Beede worden si paues gewijet, Up eenen dach gebenedijet, 65[regelnummer] So dat sijs in manne quamen, Dat si souden beede tsamen Te Ravene varen haestelike Toten coninc Diederike, Die coninc was vanden Oester Goten, 70[regelnummer] Die doot hadde ende verstoten Odonacre van Ytale, Ende besat tlant altemale: Wien so hi gave die werdichede, Soude paues bliven indie stede; 75[regelnummer] So dat Diederic daer af Een gherecht cort vonnesse gaf, Dat hi paues blive sonder toren, Die eerst paues was gecoren Entie hadde die meeste zide. 80[regelnummer] Dus wart inden selven stride Symachus paues indie stat, Ende dor genaden sette hi dat: Laurencius bisscop te Micerne, Diene hadde verstoten gherne. 85[regelnummer] IIII jaer sat hi met gemake, Symachus, naer dese sake: Doe partijede hare die kerke. Senaturen ende som die clerke Die maecten ten selven stonden 90[regelnummer] Van dorperhede valsche orconden, Ende wrougeden Symachus den paues Ende keerden sine doget in aves, Ende senden te Ravene gemeenlike Anden coninc Diederike 95[regelnummer] Hare orconden, die si wouden Die de dinc vortbringen souden, Ende senden om Laurencius echt Heimelike jegen recht; Entie clerke entie port 100[regelnummer] Hebben hem in tween gescort, Desen met desen, dander mettien. Si lieten die saken sien Den coninc Diedericke ende baden, Dat hi des ware beraden, 105[regelnummer] Dat hi besouke ende beghome Sente Pieters stoel van Rome. Coninc Diederic sendde aldaer Enen bisscop Pietre, ende wille al claer, Dat hi paues si sonder gevecht; 110[regelnummer] Ende dat was jegen bescreven recht. Symachus, dient stont onsiene, Vergaderde C bisscoppe ende XV, Ende hevet daer ghedaen Voer hem sine purgatie saen 115[regelnummer] Van dat hem die quade knechte Anebrochten met onrechte.
[pagina 2,348]
Pieter die wart daer verstoten, Dien de coninc vanden Oester Goten, Diederic, aldaer hadde ghesent. 120[regelnummer] Laurencius bleef al ongescent, Maer hi wart verwaten saen; Want sijt dorsten anegaen, Den stoel van Rome, die ere groot, Eer die paues Symachus was doot. 125[regelnummer] Dus was gheset met groter eere Symachus paues ende here Tsente Pieters inden stoel weder, Ende dandere worden gevellet neder.
Vanden paues Symacus. II. Omme dese dinc, om dese nijt, Was in Rome lange strijt, Orloghe swaer indie stede, So dat papen ende clerken mede 5[regelnummer] Vele daer omme bleven doot Ende menech ander, clene ende groot. Die ghene die jegen die kerke waren Quamen met gewapijnden scaren, Ende namen uten cloestre nonnen (r10">Ende dadense al naect vor hem ronnen, Ende gingense gheselen ende slaen, Dat zwaerlike was mesdaen. Lanc waest eer dit mochte tegaen Entie port in vreden staen; 15[regelnummer] Doch bleef Symachus te boven, Ende daer naer hevet hi verscroven Die Manicheen uter stede, Ende verbrande hare bouke mede Al teenen male, die na hem bleven, 20[regelnummer] Ende heefse uten lande verdreven. Dese Symachus loeste ende verbat Vele gevangene in meneger stat, Daer hi groot goet omme gaf, Ende halp hem der aermoeden af. 25[regelnummer] Vele dogeden dede hi mede Te Rome binnen indie stede, In kerken maken ende viseren Ende in eerliker visenteren. Dese Symachus die sette 30[regelnummer] Indie heileghe kerke bi wette, Up alle Sondaghe vanden jaren, Up alle feesten van maertelaren, Te singhene blidelike ende ho: ‘Gloria in excelsis Deo,’ 35[regelnummer] Dat wilen Telesforus stichte, Entie wonderlike dichte, Die meer sijn dan dinghel seide, Ende dit te singhene leide Te messen upten Kerstdach, 40[regelnummer] Dies men te voren niet en plach. Symachus, alse wijt horen, Was ute Sardeine gheboren, Ende Anastasius, die vor hem sat, Was van Rome uter stat. 45[regelnummer] In desere tijt, in desere stont, Was vanden Wandelen Trasamont Coninc te Affrike int lant. Hi was der kerstijnre viant, Want hi was een Arriaen. 50[regelnummer] Ten eersten heefti sluten gedaen Die kerken, die der kerstine waren, Ende versendde teere scaren CC ende XX mede Bisscoppen elc uut siere stede, 55[regelnummer] Die de paues up dien dach, Symachus, scone versach; Want hi stont hem in staden, Alsi swaerlijc waren verladen. Tier selver tijt in Affrike
[pagina 2,349]
60[regelnummer] Was Olimpius, een man rike, Ende dat was een Arriaen. In een bat soudi hem dwaen, Ende sprac grote dorperhede Uptie hoghe Drievoudichede. 65[regelnummer] Daerment toesach, eer hijt liet, Quam vliegende een vierich spiet, Ende vlooch hem in dat lijf Ende verbernde al den keytijf. Te Constantinoble indie stede 70[regelnummer] Ghesciede tien tiden mede, Dat een doepsel soude ontfaen Van eenen bisscop Arriaen, Entie bisscop besciet mede Qualike die Drievoudichede, 75[regelnummer] Alse die Arriane doen algader: ‘Ic dope di inden name sVader, Biden Sone, inden Heilegen Geest.’ Te hant, dit was te wonderne meest, So voer woch dat water claer, 80[regelnummer] Ende men en wiste hoe of waer. Doe liep die man, dien dat gesciede, Hem dopen onder gelovege liede.
Van Clothilden ende Clodoveus. III. In desen tiden, in desen doene, So hadden die Borgenyoene Eenen coninc, die Gondeldus hiet, Die IIII sonen na hem liet, 5[regelnummer] Cylpric ende Gondebandus, Gondemaer ende Gondesilus. Gondebant slouch Cylpricke doot Ende sijn wijf, dat hi gheboot Te sinkene met enen steene. 10[regelnummer] Twee dochtre, diere bleven clene, Deene, hiet Thorna, dedi verdriven; Dandere dedi mettem bliven, Die hiet Clothilt, ende hadde mede Doepsel ontfaen ende kerstijnhede. 15[regelnummer] In desen tiden sekerlike So was coninc van Vrancrike Clodoveus, Hilderics sone, Ende nochtoe was heidijn de gone. Hilderic wan desen sonderlinge 20[regelnummer] Andie coninginne van Doringe, Die bi namen hiet Basine. Dese traect al over sine, Alt recht, dat de Roemsce heren Hadden beseten met eeren 25[regelnummer] Tusscen der Sommen enter Loren. Sine vorders haddent te voren Toter Sommen in haer doen. Nochtoe lach te Sissoen Een bailliu van skeysers wegen; 30[regelnummer] Dien hevet Clodoveus verslegen Ende Parijs die stat beseten, Als een here, een prence vermeten. Dus wonnen die Vranken tlant, Dat noch heden es genant 35[regelnummer] Na die Vranken Vrankerike, Dat te voren gemeenlike Gallen hiet bi ouder namen. Alse die Romeinen al te samen Entie keyser Anastasius, 40[regelnummer] Die was een quaet hereticus, Vernam der Vranken mogenthede, Dat si waerheit ende vrede Hilden elcsins ommetrent, Hevet hi Clodoveuse ghesent 45[regelnummer] Sine prosente diere ende bequame, Consulaer ende Augustus name. Clodoveus sendde tien tiden Sine boden, die moesten liden
[pagina 2,350]
Harentare dor menech lant, 50[regelnummer] So dat die coninc Gondebant Van Boergoenyen die boden kende, Also alsemense dor tlant sende; Entie boden die versagen Clothilden, die in dien daghen 55[regelnummer] Scone was ende wel gemaect Ende van wijsheden wel geraect, Ende brochten haren here van hare, Clodoveuse, sulke mare. Alse hijt vernam, met allen zinne 60[regelnummer] Wart hi ontsteken van haerre minne, Ende sendde boden ende man Den coninc van Borgoenyen an, Dat hi hem senden wilde Siere nichten, der scoenre Clothilde. 65[regelnummer] Maer die coninc Gondebant Dat in sinen rade vant, Also alse hem int herte scoot Sijns broeders, haers vader, doot, Ende seide, dat hijs niet en woude, 70[regelnummer] Want soe te machtich werden soude. Hier omme en bleef niet de minne, Die coninc en minnedse met zinne, Ende dede al dese dinc verstaen Enen sinen raet, Aureliaen, 75[regelnummer] Die heimelijc ende wel ghenouch Tusscen hem II die bodscap drouch.
Hoe Clodoveus Clotilden nam. IIII. Clothilt, die scone joncvrouwe, Was kerstijn ende Gode getrouwe, Ende plach dicken gaen ende keren Te messen, ten dienste ons Heren. 5[regelnummer] Entie coninc van Vrankerike Sendde an hare heimelike Sinen raet Aureliaen, Dat hi an hare soude verstaen Haren wille ende haer gedochte. 10[regelnummer] Die ghene vantse, alse hise sochte, Eens Sondages, alsoe messe horde. Aureliaen, die niet en dorde, Hevet verwandelt sijn abijt Ende dede an ter selver tijt 15[regelnummer] Eens aerms menscen cledre dan, Ende ginc als een aerm man Sitten vor die kerke ter bede; Want het was der joncvrouwen sede, Alsoe sciet der kerken af, 20[regelnummer] Dat soe gerne duer Gode gaf. Nader messen deedsoe hare zede Ende gaf hare aelmoesene mede; Ende alsoe quam tAureliane, Mercte soene ende sach dien ane, 25[regelnummer] Ende soe gaf hem enen besant. Aureliaen custe hare hant, Entie joncvrouwe es saen In hare camere gegaen, Ende seide teenre haerre cameriere: 30[regelnummer] ‘Ganc, hale mi genen aermen man sciere;’ Ende seider hare lijctekijn an. Ende alse hi quam, so sprac die man Hovescelike ane die joncvrouwe, Ende brochte haer lijctekijn up trouwe: 35[regelnummer] Dat was sijns heren vingerlijn, Daer an stont dat gebeelde sijn, Daer hi mede te zeghelne plach; Want heren plagens up dien dach, Dat elc here die trouwe sine 40[regelnummer] Gaf met sinen vingerline; Ende dat hi zeghelde daer mede, Dat bleef vaste ghestadichede. Clothilt seide: ‘Twi bestu hare Comen in aerm mans gebare? 45[regelnummer] Du best, dat wetic sekerlike, Des coninx bode van Vranckerike.’ Hi sprac: ‘Hier sent mi mijn here, Die u mint, joncvrouwe, sere. Dit vingerlijn sent hi [u] up minne, 50[regelnummer] Omme te wesene coninghinne.’ Die joncvrouwe ontfinc dat Ende leit in haers oems scat, Ende groete ghetrouwelike
[pagina 2,351]
Clodoveuse, den coninc rike, 55[regelnummer] Ende seide: ‘En moet geen kerstijn wijf Wederdeelen haer lijf Altoes ghenen kerstinen man, Noch huwelijc vuldoen daer an. Du wetes selve, Aureliaen, 60[regelnummer] Want du heves kerstijndoem ontfaen. Merc wel, dat in ghere stont Dit niemene en werde cont. Maer dat God onse Here gebiet, Moete ghescien ende anders niet.’ 65[regelnummer] Van hare sciet Aureliaen, Ende soe hevet tfingerlijn ontfaen Heimelike in haers oems scat, Up aventure hoet quame na dat. Aureliaen seide sinen here 70[regelnummer] Hare antworde, min no mere, Ende hoe soe tfingerlijn behelt Ende leit onder haer oems ghelt. Ten naesten jare sendde te hant An den coninc Gondebant 75[regelnummer] Clodoveus van Vrancrike, Dat hi hem sende haestelike Sine nichte, die scone Clothilt. Dit hilt over redene wilt Gondebant, ende sprac tAureliane: 80[regelnummer] ‘Doe dinen here te verstane, Dat onredenlijc sijn sine wort, Want hem mijn nichte niet toe en hort.’ Sijn raet wart verwerret sekerlike; Want si den coninc van Vrankerike 85[regelnummer] Ontsagen, ende elc nauwe dochte, Wat hi hier bi meenen mochte; So dat gheviel tien stonden, Dat gheent vingerlijn was vonden Onder sconinx Gondebants scat. 90[regelnummer] Gondebant wart erre omme dat, Ende seide: hine wiste niet Hoe die sake ware ghesciet; Maer die nichte hevet hi genomen Ende hem, diere omme was comen, 95[regelnummer] Gaf hise met erren moede. Vro was die bode ende voer met spoede Ten coninc metter maget Clothilde, Alse diese gherne hebben wilde, Ende brochtse hem tote Sissoen. 100[regelnummer] Clodoveus, sonder meer doen, Ontfincse met grotre minnen Alse te siere coninghinnen.
Hoe Clothilt haren man castyde. V. Savonds, alse dat volc ginc uut, Entie coninc ende sine bruut Te samen souden te bedde gaen, Sette soe haer herte saen 5[regelnummer] An onsen Here ende seide: ‘Here ende coninc beide, Ghef mi eene bede alleene, Eer ic dijns bedden werde gemene.’ Die coninc sprac: ‘So biddet dan.’ 10[regelnummer] - ‘So biddic,’ seitsoe, ‘lieve man, Dattu gheloves getrouwelike Anden Vader van hemelrike, Want hi di maecte ende geboot, Ende an sinen Sone, die met sire doot 15[regelnummer] Uter hellen hevet verloest. Wiltu di houden an sinen troest
[pagina 2,352]
Ende ane den Heilegen Geest mede, Die met siere heilechede Alle die heileghe verclaert heeft; 20[regelnummer] Dese Drievoudicheit die gheeft, Diere an gheloven, euwelike Die bliscap van hemelrike. Mijn bidden es dat, lieve man, Dattu gheloven wilt daer an, 25[regelnummer] Entie afgoden laten te hant; Entie kerken, die du heves verbrant, Die doe betren ende maken. Ghedinct oec, biddic, eere saken, Dattu noch eeschs beede gader 30[regelnummer] Miere moeder goet ende mijns vader, Die Gondebant, mijn oem, verdede Met grotre hoverdichede; Ende God moeter noch toe stoken, Dat haer bloet moet sijn gewroken.’ 35[regelnummer] Clodoveus antworde daer: ‘Eene dinc bidstu mi, dats swaer, Dat ic mine gode verdreve, Ende ics ane die dine bleve: Daer af en bem ic niet beraden. 40[regelnummer] Maer vanden overdaden, Dat den dinen es ghedaen, Salic wreken, sonder waen, Teerst dats mi ghevallet stade.’ - ‘Neen,’ sprac soe, ‘dat ic gerenst bade, 45[regelnummer] Dat ware, dattu di liets verwinnen Ende wilds dinen Sceppere minnen.’ Dien nacht en mochtsoe anders mere Niet gewinnen anden here, Ende bleef mettem in huweleke; 50[regelnummer] Ende selden leet dach of weke, Soe en leidem emmer ane Omme kerstijndoem tontfane. Ende oec was soe in haer gebede Altoes hier omme an Gode mede.
Van Clodoveus kinderen. VI. Clodoveus heenen sande Aureliane an Gondebande, Dat hi sire nichten Clothilde, Die hi teere coninghinnen hilde, 5[regelnummer] Sendde hare van haren scatte. Gondebant wart erre omme datte, Ende seide: ‘Waent Clodoveus dat, Mi afwinnen lant of scat? Vare wech!’ seidi tAureliane. 10[regelnummer] Dander sprac: ‘Pijndi te verstane Wat men mi seggen hiet; Want mijn here di ontbiet, Dattu hem sets stede ende dach, Waer hi [di] ontmoeten mach 15[regelnummer] Omme sijn goet met sinen here: Entie best mach, hebbe sinen ghere.’ Doe peinsdi wat hi hadde te doene, Ende hem rieden die Borgenyoene, Dat hi siere nichten ghave 20[regelnummer] Een deel van haerre have, Want dit es gherechte sake, Ende hi vaste vriendscap make Met Clodoveuse ende metten Vranken, Dat si sijn rike niet en cranken; 25[regelnummer] Want het ware wreet volc ende stout, Ende hem niet an Gode en hout. Gondebant dien ginc dit ane, Ende gaf Aureliane Van sinen scatte dat meerre deel 30[regelnummer] Entie cleenode al gheel, Die Clothilden was der coninghinnen. Daer naer liet onse Here winnen Clodoveuse eenen sone; Ende alse gheboren was de ghone, 35[regelnummer] Staerf hi in siere wiegen clene, Dies die vader was in weene,
[pagina 2,353]
Ende seide: ‘Haddemen minen goden Dit kint bevolen ende geboden, Hen ware niet bleven doot.’ 40[regelnummer] - ‘Neen,’ sprac soe met zinne groot, ‘Omme dese dinc en doget mijn herte Nemmermeer rouwe no smerte; Maer ic danke dies onsen Here, Dat hi mi jonste der ere, 45[regelnummer] Dat hi deerste vrucht hebben woude, Die ic ter werelt bringen soude.’ Daer naer so gheviel dat ghone, Dat soe brochte eenen anderen sone, Dien soe oec ten doepsele brochte, 50[regelnummer] Entie wart quellende onsochte. Doe sprac die coninc: ‘Dese moet mede Sterven alse dander dede.’ Maer die coninghinne verbat An Gode onsen Here dat, 55[regelnummer] Dat bequam ende al ghenas, Dat sint scone ende vromech was. Hier naer ghesciede cortelike, Dat Clodoveus van Vrankerike Uptie Aelmanne soude striden, 60[regelnummer] Entie Vranken in dien tiden Sware scade moesten ontfaen. Doe sprac ten coninc Aureliaen: ‘Here coninc van Vrankerike, Gheloeve an Gode van hemelrike, 65[regelnummer] Daer di af predect met wisen zinne Mine vrouwe die coninghinne: Du salt den zeghe hier ontfaen.’ Hi liet sine ogen upwaert gaen Te hemelrike, ende sprac met wene: 70[regelnummer] ‘God, Here Jhesus Cristus alleene! Dien mijn wijf pleghet mi Te seggen dat hi Gods sone si, Ende du te helpene pleghes in plagen Hem die hope an di draghen: 75[regelnummer] Nu so biddic di ghenaden, Dattu mi hier staes in staden, Dat ic mine viande verwinne, Ende ic sie ende bekinne Die grote macht, die tfolc seghet, 80[regelnummer] Here! dat an di gheleghet. So willic mijn ghelove setten An di vortmeer, sonder letten, Ende wille dat doepsel, Here! Gherne ontfaen dor dine ere; 85[regelnummer] Want ic mine gode riep ane, Sine hebben macht in staden te stane; Ende hier omme hebbic gheacht, Dat si sijn alsonder macht, Die den ghenen hulpe ontseggen, 90[regelnummer] Die hare herte ane hem leggen. Warachtech God! di roepic an; An di houdix mi vort an, Alleenlike dattu mi huden Seghe gheves van desen luden.’
Hoe Clodoveus dAelmannen verwan. VII. Alse hi dus ane Gode bat, DAlemanne daer up die stat Verloren dien zege entie were; Haer coninc bleef mids int here 5[regelnummer] Liggende upten velde doot. Wie so mochte, hi ontscoot; Maer diere bleven te live, Lieten hem binden alse wive Ende baden omme ghenaden. 10[regelnummer] Voertwaert meer, tharen scaden, Beloveden si te sendene uut Den Vranken tsens ende tribuut, Ende ghaven up lant ende eere Clodoveuse, den groten here. 15[regelnummer] Dus wan hi daer die victorie, Ende keerde met groter glorie In dat lant van Vrankerike. In sijn keren sekerlike, Want die wijch was neven den Rine,
[pagina 2,354]
20[regelnummer] Quam hi ghevaren entie sine Dor Oesterike, dat nu heet Loreine, Uptie Mosele, die niet es clene, In ene stat, gheheeten Toel. Daer woende ende sat in sinen stoel 25[regelnummer] Sente Vedast, alsict las, Die sijnt bisscop tAtrecht was. Dien heeft die coninc upgenomen Ende dedene met hem comen In Vrankerike, om dat hi woude 30[regelnummer] Dat hi tgelove hem leren soude. Onder weghen, daer hi quam, Eenen blenden hi vernam, Dien hi te hant daer genas. Vro so was die coninc das, 35[regelnummer] Want hi sere was ghesterct Int ghelove, alse hi dit merct. Die coninginne hevet vernomen Haren here den coninc comen, Alse omme kerstijndoem tontfane. 40[regelnummer] Grote bliscap ginc hare ane. Sente Remi bat soe dan, Dat hi soude haren man In siere predicaden leren, Hoe hi hem soude an Gode keren. 45[regelnummer] Die coninc quam met sinen lieden Ende began bidden ende gebieden, Dat si hem wilden bekeren An Jhesumme Cristum, Gode teeren. Si seiden alle: ‘Coninc, here, 50[regelnummer] Valsche gode sonder eere Sijn wi ghereet te beghevene, Enten God vanden langen levene, Dien ons predect sente Remi, Dien gherne anebeden wi.’ 55[regelnummer] Grote blisceep so ontfinc Sente Remi om dese dinc. Te Riemen, daermenne dopen soude, Waest al vroe, jonc ende oude. Behanghen waren met cortinen, 60[regelnummer] Beede met edelen ende met finen, Alle die straten vander stat. Sente Remij hiet ende bat Den coninc enten Vranken mede, Dat elc penetencie dede 65[regelnummer] Voer sine zonden; ende daer na saen Souden si doepsel ontfaen. Daer quam die coninc Clodovee, In diere ghelike, min no mee, Alse wilen die keyser Constantijn 70[regelnummer] Ghedoept was metten volke sijn. Alse die coninc ten doepsele ginc, Sente Remij sprac dese dinc: ‘Cycambrien! wes goedertiere Ende laet sinken dine herte fiere; 75[regelnummer] Ende dattu braecs, dat maec gerede; Dattu anebedes mede, Dat brec te sticken vort mere.’ Sente Remij doepte den here, Also dat niemen ghedochte 80[regelnummer] Dat hi daer die kerseme brochte. Mettien quam daer cortelike Eene duve van hemelrike, In haren bec eene ampulle, Ende daer in kersemen te vulle, 85[regelnummer] Daer inden doepsele mede te hant Die bisscop ons Heren wighant Mede bestreec, daert menech sach. Noch heden up desen dach So es die ampulle ghinder, 90[regelnummer] Ende alle die coningen, meerre ende minder, Bekerstmender mede, alse mense sacreert: Dit es oint sidert ghecostumeert. Clodoveus hevet doepsel ontfaen Ende sijn here, sonder waen, 95[regelnummer] Meer dan XXX hondert man;
[pagina 2,355]
Ja ende cortelike daer an Doepte hem mede ghemeenlike Al dat volc van Vranckerike. Des coninx zustren waren bede 100[regelnummer] Doe ghedoept upter stede. V^C. jaer waest, alse wijt horen, Naer dat Jhesus was geboren.
Hoe hi die kerke eerde na toepsel. VIII. Clodoveus die gaf, Alse hi des heidijnscaps ginc af, Der kerken van Riemen goet ende lant. Sente Remij nam altehant 5[regelnummer] Een groot deel van ghenen goede, Ende gaeft met milden moede Der kerken van Lodine, ende setter mede Den eersten bisscop indie stede, Ende dat was een, hiet Gondebant, 10[regelnummer] Die nochtoe in huwelijcs bant Te wive hadde Remijs nichte; Maer het was te doene lichte, Want sijs beede gewillech waren. Soe moeste in enen cloester varen, 15[regelnummer] Ende hi ontfinc dat bisscopdoem. Maer nu haddi sulken roem Van hem te wachtene van wive, Dat al te dicken die keytive Sijn wijf hem visenteren liet. 20[regelnummer] Hier bi so es hem messchiet; Want hare wandelinge ongebonden Hebbene ghetrocken ten zonden, So dat die vrouwe kint ontfinc Ende ghenas, ende ontboot die dinc 25[regelnummer] Den bisscop; doe wart droeve de gone. - ‘In dieften es gewonnen die sone Ende ter werelt van hare comen, Bidi salmenne Dief dan noemen: Ic wille menne so hete bi namen.’ 30[regelnummer] Nochtan, dor al deser scamen, Quam sijn wijf up menegen dach, Also alsoe te voren plach, Ende lietse, alsoe was ghenesen, Also alse hi plach vor desen, 35[regelnummer] Te hem comen ende gaen. Nochtan dat hi menegen traen Voer sine eerste sonden liet, Echt mochtijs hem hoeden niet, Hine heefse brocht met kinde. 40[regelnummer] Boden dat soe na hem sinde, Ende seide: ‘Hiers ene dochter, minne!’ Die dochtre noemdi Vossinne. Also dat hire naer onsachte, Bisscop Gondebant, hem bedachte, 45[regelnummer] Ghesent hevet hi om sente Remij, Dat hi te Lodine quame, bidi Daer es sulke dinc gesciet, Hine caent berechten niet. Sente Remij quam daer bi staden, 50[regelnummer] Ende dander bat hem ghenaden Van diere grotre sondichede; Ende sente Remij weende mede, So dat die bisscop Gondebant Hem cume die zonde ontbant. 55[regelnummer] Doe saghene sente Remij Der wanhopen wesen bi; Hi seide, dat meerre mesdaet ware Wanhope dan die zonde zware. Doe sloot hine in ene cluse daer, 60[regelnummer] Die sere inge was, VII jaer. Doe quam tenden VII jaren Dinghel Gods an hem gevaren, Upten witten Donresdach, ende orconde Dattem vergeven ware de zonde, 65[regelnummer] Ende hietem, dat hi danen ginge Entie zondare ontfinge,
[pagina 2,356]
Diemen dan ontfaet ter kerken. Hi sprac: ‘In can niet gemerken, Dat ict sculdich te doene si; 70[regelnummer] Want hier sloot mi sente Remi, Ende hevet mi hier bezegelt mede.’ Dingel sprac: ‘Di es nu ter stede Hemelrike al ondaen. Dat saltu hier bi verstaen: 75[regelnummer] Die dore ondoet, al ongescaet Den zeghel, die hier voren staet.’ Dit ghesciede ter selver ure. Gondebant lach indie dure Ende seide: ‘Al quame Cristus te mi, 80[regelnummer] In gha nieweren, sente Remi Hine come, die mi hier bant.’ Dinghel haelde sente Remi te hant, Die settene weder in sine stat, Daer hi heilechlike in sat 85[regelnummer] Toten ende van sinen live. Latro, sijn sone van sinen wive, Was oec bisscop daer naden vader, Ende storven heilech bede gader.
Van sente Ledenaerde. IX. Sente Remi was vorwaer In clercscap XXII jaer, Ende LXX jaer oec mede Was hi bisscop daer indie stede. 5[regelnummer] Enen besetenen hi genas, Dien Benedictuse ontfochten was. Dies heet hi apostel sekerlike Vander cronen van Vrankerike. In sinen levene ende na sine doot 10[regelnummer] Dedi menege miracle groot. Te Riemen in sente Kerstoffels kerke Groevene eerlike sine clerke. In sinen tiden was sente Vedast, Die van Toel quam, alse een gast, 15[regelnummer] Met Clodoveuse den coninc, Alse hi kerstijndoem ontfinc. Dien maecte bisscop sente Remi, Ende vort sendene die here vri TAtrecht, dat hire bisscop ware, 20[regelnummer] Inder stede porten dare. Talre eersten dat hire in quam, Ghenas hi eenen die was lam; Ende also met ghewelt Die stat teersten was ghevelt, 25[regelnummer] Ondere twee tevalne mure Vant hi enen bere tier ure; Dien hiet hi rumen lant ende stat: Nemmermeer sachmenne na dat. Snachts, daer hi te stervene lach, 30[regelnummer] Eenen claren scijn men comen sach Up sine zale al uten trone, Ende men horde singen scone In hemelrike, aldaer men sach Dat sijn lachame doot lach. 35[regelnummer] Begraven so wart hi met rouwen In die kerke onser Vrouwen. Up desen tijt, in desen daghen, Horic der ystorien gewaghen, So was sente Ledenaert, 40[regelnummer] Dien doepte die here waert, Sente Remij, ende leerdem mede Doget ende kerstijnlike zede. Clodoveus, die grote here,
[pagina 2,357]
Die haddene vercoren sere, 45[regelnummer] So dat hi dor hem liet gaen Menegen, dien hi hadde gevaen. An Gode bejagedi die sake, Dat die ziec was ende tongemake Maecti ghesont metter vaert. 50[regelnummer] Eenen broeder haddi, hiet Lifaert, Daer porredi tOrlieins mede saen. In eenen cloester sijn si gegaen, Daer wart Lifaert clusenare. Ledenaert porrede van dare 55[regelnummer] Ende ginc tAquitaenyen waert Predeken an sine vaert. Menege miracle hi dede. Bi Lymogen quam hi mede In eenen sconen foreeste na tgone, 60[regelnummer] Daer hi in maecte sine wone. Tien tiden quam daer indien wike Die coninc van Vrankerike Met sinen wive omme jacht, Entie vrouwe drouch sware dracht, 65[regelnummer] So dat so daer in pinen ginc, Ende men hare met gere dinc Van erderike gehelpen mochte. Ledenaerde men daer brochte, Die halp hare met sire bede, 70[regelnummer] Dat soe genas daer ter stede. Dies keerde in joie die rouwe, Vanden kinde ende vander vrouwe. Die coninc gaf hem daer ter stat Wouts alse vele alse hi hem bat. 75[regelnummer] Eenen cloester maecti daer Ende ledere leven swaer; Maer waters gebrac daer ter stede. Doe bejagede metter bede An onsen Here Ledenaert, 80[regelnummer] Datter waters te vullen waert. Dor des coninx edelhede Hiet hi Nobles die stede. Sulke eere hem God te doene plach, Dat, wie so gevaen lach, 85[regelnummer] Riep hi ane hem, hi waes al quite. Ende so quamen si met vlite Ende brochtenre hare boyen gedragen. Vele warenre indien daghen, Die rovers ende mordenaers waren, 90[regelnummer] Die met hem bleven, ende wilden aren Die zonden, die si hadden gedaen, Ende worden in goeden ende ontfaen. Heilechleke bleef hi doot
[pagina 2,358]
Ende dede menege miracle groot. 95[regelnummer] Sint, alsemenne verdrouch, Verloeste hi gevangene genouch. Eenen here van Lymoge ghevel, Die wreet was ende harde fel, Die hadde boyen also swaer 100[regelnummer] Dat elken mensce ginc te naer. Eens so vinc hi eenen man, Die sente Ledenaerde ginc an. Dien verloesti ende hiet hem draghen Die ketenen, die vele lieden sagen. 105[regelnummer] Een here was, die tongemake Eenen pelegrijm dede sonder sake Ende gevaen hilt omme ghelt, Dies hem an sente Ledenaerde helt. Snachts quam sente Ledenaert 110[regelnummer] Ten here ende seide metter vaert: ‘Minen pelegrijm laet gaen.’ Des morgens liet die here staen, Want hi hilt over droems gedroch. Ter ander nacht quam hi noch 115[regelnummer] Ende seide: ‘Laet gaen minen man.’ Die here en hiltre hem niet an. Ter derder nacht nam Ledenaert Sinen pelegrijm ende ledene uutwaert. Doe viel die torre al gheheel 120[regelnummer] Ende half mede die casteel, Ende menech man blever onder. Die here selve, dat was wonder, Bleef te live te sinen lede, Tebrokene sine scinckele beede. 125[regelnummer] In Bartaengen lach een gevaen, Die liet sine ketene an hem slaen. Daer sagen alle die wachters toe, Dat sente Ledenaert quam doe Ende loestene, daer sijt saghen, 130[regelnummer] Ende dedem sine ketene draghen Te siere kerken, daer hi leget. Dus eist gesciet, alst es geseget.
Clodoveus strijt up[tie] Wester Goten. X. Alse Clodoveus hadde ontfaen Kerstijn name, also saen Voer hi van steden te steden, Ende sette kerken ende tlant in vreden, 5[regelnummer] So dat hi quam te Parijs binnen, Ende sprac te siere coninginnen Ende te sinen volke daer Ende seide: ‘Het dinct mi te swaer, Dat hier sitten die Wester Goten, 10[regelnummer] Ende hebben die Gallen verstoten,
[pagina 2,359]
Ende sijn quade Arriane, Ende hem daertoe trecken ane Dbeste van Gallen tonser onneren. Gaen wi inden name ons Heren, 15[regelnummer] Ende laetse ons uten lande slaen!’ Maer Clothilt die antworde saen: ‘Clodoveus, edel here, Maken wi ene kerke ere In dere sente Pieters van Rome, 20[regelnummer] Dat hi dijns inden wige gome.’ Mettien die coninc geprant Eene handaex ende warpse te hant, Ende seide: ‘Hier sal, sonder waen, Dies apostels kerke staen, 25[regelnummer] Talre eersten dat ons God onse Here Hier ter stat doet weder keren.’ Die coninc gherede hem wale Met sinen volke altemale, Ende so te Poytiers waert ter stede. 30[regelnummer] Daer sat in groter mogenthede Alaric met sinen roten, Coninc vanden Wester Goten. Alst Vrancsche here soude liden Dor tlant van Tours in genen tiden, 35[regelnummer] Gheboot die coninc ende hiet, Dat men daer name els niet Dan gras ende voederien, Dor sente Martijns ere, des vrijen. Te sente Martijns doeme hi sende 40[regelnummer] Sine boden met ghenende Met offeranden menegertiere Ende sijn goede ors, sijn diere, Ende seide: ‘Vaert! bi aventuren Ghi sult uter heileger scrifturen 45[regelnummer] Enech wordekijn horen luden, Dat ons den sege sal beduden.’ Selve bat hi Gode sere, Ende seide: ‘Oftu, Here! Mi helpen wilt, dat ic verdrive 50[regelnummer] Dese ongelovege keytive, Ghef mi tekijn, daer ic bi merke, Inden inganc vander kerke.’ Also die boden alte samen Te sente Martijns te Tours quamen, 55[regelnummer] Sanc een, diese gemoete, dit wort: ‘Here! du heves mi ghegort Met crachte tesen wighe waert.’ Dit wort hadden si lief ende waert, Diere quamen, ende danctens Gode, 60[regelnummer] Ende sendens den coninc bode. Voert quam hi met sinen scaren Teere rivieren gevaren, Die Vicenna heet in Latijn. Doe en wisti waer there sijn 65[regelnummer] Vinden soude enech gewat; Want die reghen hadde dat So sere doen wassen mede. Ane Gode sette hi sine gebede, Dat hi hem wisen soude tgewat. 70[regelnummer] Snachts bleef hi daer ter stat. Des maergens quam daer ene hinde, Die God daer sendde, diene minde, Die meeste die men hadde ghesien. Soe ginc voer there mettien 75[regelnummer] Ende woet over die riviere, Ende togede den volke sciere Waer dat die ondiepte lach. Vro was menech die dat sach. Alse die coninc quam bi Poytiers, 80[regelnummer] Nachts quam een groot hoop viers Van sente Hylaris kerke upgaende. Al daer die Vranken hadden staende Haer pawelyoene, quaemt te hant, Alse of selve metter hant 85[regelnummer] Sente Hylaris met hem ware. Doe hiet die coninc openbare,
[pagina 2,360]
Datmen roof no cracht mede Ne soude doen an ghene stede. X milen danen lagen die Goten 90[regelnummer] Gewapijnt met haren roten; Vagladijn so hiet dat velt, Daer wart gestreden met gewelt. Maer die Goten sekerlike Met haren coninc Alarike 95[regelnummer] Namen scade alte groot. Alaric die blevere doot, Alse hi XXI jaer Gheregneert hadde al daer; Maer Amelrijc sijn sone ontreet 100[regelnummer] Ende menech Gote, ende so ghereet Ten lande van Spaengen waert. Daer regneerdi inden aert Over een XVI jaer, Alse ghi horen sult hier naer. 105[regelnummer] Clodoveus wan dat velt Ende trac ane hem met ghewelt Alle die landen toter Geronden, Die te voren in langhen stonden Onder die Goten hadden ghewesen, 110[regelnummer] Ende keerde thuus naer desen. Alse hi te Tours weder quam, Grote ghiften dat hi nam Ende offeredse sente Martijns kerke. Het was al vro, leke ende clerke. 115[regelnummer] Sijn ors, dat hire offerde te voren, Eer die Goten tlant verloren, Wildi lossen omme ghelt Jeghen dat meesterscap, dat helt. C scellinghe selverine 120[regelnummer] Gaf hire omme, wit ende fine; Nochtan es dat paert daer bleven, Sente Martijn wils niet gheven. Doe sprac die coninc, dien des wondert: ‘Nu gheefter omme dan noch hondert.’ 125[regelnummer] Ende alse die ghegheven waren, Liet sente Martijn dat ors varen. Doe sprac die coninc met bliden moede: ‘Her Martijn! hulpe goede Bestu in alre maniere; 130[regelnummer] Maer dinen dienst vercoepstu diere!’ Aldaer indie selve kerke Quamen boden, ridderen, clerke, Die Anastasius die keyser sende, Ende screef an hem ende bekende, 135[regelnummer] Dat hi der cronen werdich ware. Clodoveus drouch crone daer nare, Ende gaf sente Martijns kerke Vele scats ende beterde tgewerke.
Boetius bloemen. XI. Tien tiden so was Symachus Te Rome patrisius, Een man die enen bouc maecte, Daer hi die wijsheit in gheraecte. 5[regelnummer] Boetius sijn zwagher mede Was tien tiden groot van wijshede, Die nemmermeer en wert vergeten Onder clerke, die wijsheit weten. In haren tiden hadden dOester Goten 10[regelnummer] Ytalen lant sere verstoten; Want coninc Diederic, haer here, Die Odenacre nam lijf ende eere, Also alst hier voren staet, Dede den Romeinen menech quaet. 15[regelnummer] Dit wilde weren Symachus Ende sijn zwagher Boetius Met wijsheiden ende met zinne, Ende bejageden Diederics onminne; Want si siere heresien 20[regelnummer] Noch siere quaetheit niet wilden lijen. Dies nam hi hem beeden haer leven,
[pagina 2,361]
Alse u hier na sal sijn bescreven. Boetius was een groot clerc Ende maecte oec menech were, 25[regelnummer] Daer ic u hier somege bloemen In Dietsce wort af wille noemen. ‘Ne gheene goede dinge en sijn, Sine sijn te claerre ende meer fijn, Eist datse vele lieden bekinnen 30[regelnummer] Ende sise prisen ende minnen. Vriendelijcheit openbare Hevet dese properteit in hare, Dat hare alleene ware tonsachte Te draghene al dat soe dachte; 35[regelnummer] Want elc sinen vrient ontect Gherne wat sijn herte mect. Eene zalege doot eist ende niet swaer, Die niet en coemt in de jonge jaer, Entie den droeven danne vromet, 40[regelnummer] Alsemense hem biddet ende noemet. Twi segdi dicken openbare, Ghi vriende! dat ic zalich ware? Nie en stont hi vaste no wel, Wie so hi was, die ghene die vel. 45[regelnummer] Wiltu up ersaters hulpe mecken, So moetstu die wonde ontecken. Die bescedenheit es so vri, Updat hare trecht mede si, Soene wille hare daer an niet keren, 50[regelnummer] Al belghen dongerechte heren. Hoe wonderlike keert daventure, Nu dat soete, nu dat sure. Meneghen so geeft soe tquade Ende alsonder mesdade, 55[regelnummer] Ende ghevet den onwerden te lone Te sittene in des coninx trone. Twi soude iemen vanden wisen Erdersche salichede prisen? Want soe slacht der aventuren. 60[regelnummer] Wien laet soe lange staen geduren? Ende alsoe van di sceet, die vrouwe, Wat laetsoe di dan swaren rouwe? Datmen metten ogen siet, Dan es ghenouch altoes niet: 65[regelnummer] Meer bedaerf ons dan dat goet. Die ghene die van zinne es vroet, Merct int herte nacht ende dach, Hoe die dinc enden mach. Wie es in so sekerre stede, 70[regelnummer] Oft in so grotre zalichede, Hine vint in sinen staet Iet dat jegen sine herte gaet? Eene cranke dinc eist ende een clene, Dat tgeluc breect al ghemeene. 75[regelnummer] Nature die laet hare genoegen Met cleenre dinc, die haer voegen; Ende wiltu oec te vele nutten, So wiltu die genouchte scutten. Die vele goets heeft sonderlinge, 80[regelnummer] Hem ghebersten vele dinghe; Die lettel hevet ende dat genoeget, Hine hevet niet dattem mesvoeget. In mesfal ens niet so quaet, Alse dat een peinsende gaet: 85[regelnummer] ‘Du waers salich hier te voren.’ Alse di daventure noepte met sporen, Soe vliet, ende hine es onder den dach Diese wederhouden mach. Nu machmen proeven wel hier mede,
[pagina 2,362]
90[regelnummer] Hoe keytijf die zalichede Es van deser werelt al; Want soe onlange geduren sal, Ende alsemense heeft en stopt si niet Algader des menscen verdriet.’
Vanden selven ende sine doot. XII. ‘Rijcheit, alsemense vort gevet, Dats al die scoenheit die soe hevet: Soe en dooch een twint bedect, Noch te ghader oec ghetrect. 5[regelnummer] Die ghevers hebben al die ere; Die vrecke haetmen emmermere. Sulc coeman ontsiet hem der straten: Haddi sijn goet thuus gelaten, Hi mochte vorden rovere singhen, 10[regelnummer] Noch vruchten hem van ghenen dingen. Wapene! welke salichede Leghet dan ane die rijchede? Want wien so soe volget mede, Hi verliest die sekerhede. 15[regelnummer] Alse een bose mensche onwaert Verheven wert, daer hi begaert, Inden stoel der werdichede, Men merct te bet an sine zede, Wies hi wert es ochte niet; 20[regelnummer] Wantmen te meer up hem siet. Die doot en achtet min no mere No der hoocheit, noch der ere; Soe leghet al in eene voude: Aerme, rike, jonge ende oude. 25[regelnummer] Mi dinct den lieden beter al Ongeluc dan gheval; Want tgeluc verwanen doet, Ende ongeval maect menegen vroet. Ongeval doet di bekinnen, 30[regelnummer] Wie di minnen of niet en minnen. Alse daventure van di scheet, Al haer volc soe met hare leet; Ende tongeval toget altoos, Wie di minnet sonder loos. 35[regelnummer] Daventure es so beraden, Dat soe haer goet den quaden Houder gevet dan den goeden, Ende mildelikere den overmoeden. Wiltu groot ghelt te hope bringhen, 40[regelnummer] Du moetes eenen anderen ontdwingen. Wiltu comen oec ter ere, Daer en leget an min no mere. Werelt eere, segt dit den dwasen, Dats een wint in dore geblasen. 45[regelnummer] Diemen tonrechte ghevet name, Het es recht dat hi hem scame. Willen wijt merken ende proeven, Grote noot ende groot behoeven Dwinghet ons te sine goet; 50[regelnummer] Want wat dingen datmen doet, Men doet vor des Heren ogen, Die hier neder siet van hoghen.’ Dese wort ende andere vele Scrivet Boetius in bispele, 55[regelnummer] In enen bouc, dus horen wi lijen, Heet ‘Die troost van philosophien,’ Daer hi in toget dat al tegaet Erdersch goet ende erdsch raet, Ende men daer an, meer no min, 60[regelnummer] Leggen en sal herte no zin. Desen maecti te Pavie, Inden prisoene, daer dorpernie Die coninc Diederic an hem dede Ende oec grote zonde mede; 65[regelnummer] Want alse hine lange hadde gevaen Ende menegen torment gedaen
[pagina 2,363]
Ende te Rome uter stat verdreven, Nam hi hem int ende sijn leven, Alsemen besceden sal hier naer; 70[regelnummer] Ende dit was in ons Heren jaer XXI ende hondert waerf vive, Dat hine dede vanden live.
Clodoveus siechede. XIII. Alse Clodoveus van Vrankerike Gheregneert hadde mogendelike XXV jaer met eeren, Wart hi quellende, alse die heren 5[regelnummer] Dicken doen van edelheden. Alsi haer joget in onvreden Ende in wapenen hebben gehouden, Queelen si dicke inder ouden. Maer hem en mochte staen in staden 10[regelnummer] Fisichien gheen no gheraden, Dat hi iet ghenesen ware. Mettien so verhordi mare Van eenen abt, hiet Severijn, Die lange hadde abt gesijn 15[regelnummer] Te sente Mauricius, daer hi leget Ende sijn gheselscap. Alsmen seget, Dat hi menech tekijn dade, So wart die coninc dies te rade, Dat hi omoedelike ontboot 20[regelnummer] Den abt dor genaden groot, Dat hi te hem soude comen. Alse die abt dat hevet vernomen, Es hi ten coninc gevaren Ghewillechlike sere, te waren, 25[regelnummer] Ende ghenas den coninc wale Van siere groter langer quale. Met hem bleef hi ene stonde Ende gaf den menegen gesonde Van sinen volke met sire bede, 30[regelnummer] Ende meneghen in Parijs mede, Ende ghenas cropele ende stomme, Dove, blende, manke, cromme; Die metten duvel waren beseten, Dien dedi haers vernoys vergeten. 35[regelnummer] Die coninc seide: ‘Her abt, here! Ic biddu dor die Gods ere: Neemt ghenouch van minen scatte Ende ghevet den aermen datte, Daert u dinct wel bestaet. 40[regelnummer] Wie so oec doer sine mesdaet In minen lande es gevaen, So wat dat hi hevet mesdaen, Dien scheldic quite ende vri.’ Met desen worde so hiet hi, 45[regelnummer] Datmen die kaerkeren ontslute Entie gevangene doe daer ute. Die van haren quaden daden Sonder enege genaden Verbuert hadden haer leven, 50[regelnummer] Sijn sente Severine gegeven. Selve vorwisti sinen ende; Want God den ingel an hem sende, Die hem seide al sijn doen. Doe ginc hi ten castele Nantoen, 55[regelnummer] Daer II heilege papen saten In hermitagen ende aten Sulc alse hijt conde gewinnen. Teersten dat hi quam daer binnen, Bat hi hem up genaden, 60[regelnummer] Dat sine ter erden daden. Onder hare handen staerf hi, de here. Doe wart daer claer also sere, Daer hi sinen gheest upgaf, Dat groot wonder was daer af. 65[regelnummer] Sijn dach es, diene houden wille, Die derde dach van ingange Sille. Te desen tiden so was mede
[pagina 2,364]
Te Poytiers indie stede Een abt, die hiet Maxencius. 70[regelnummer] Van hem lesen wi aldus, Dat hi dede, alsonder waen, Eenen doden mensche upstaen. Die inghele daden hem menege ere Ende daden hem menege ere. 75[regelnummer] Hine at anders, clene no groot, Dan borne ende gherstijn broot, Ende dicken at hi der ingele spise. Eene fonteine van groten prise Dedi springen met siere bede, 80[regelnummer] Daer menech heeft sijns evels vrede. Eens soude Clodoveus varen Uptie Goten met sinen scaren; Ende alse sijn here was geleghen Daer ter stede oft daer jegen, 85[regelnummer] Daer sente Maxencius cloester stont, Was daer somech dorper hont, Dat si den cloester storen souden Ende si den abt vermorderen wouden, So datter een trac sijn swaert 90[regelnummer] Ende hief die hant upwaert, Omme tonthovedene den man. Doe bleef hem daerm stijf staende dan. Daer na wart hi uten zinne Ende doodde hem selven ten beginne; 95[regelnummer] Sine ghesellen worden blent. Ende alse die coninc dat bekent, So tijde hi ten heilegen man Ende viel hem te voeten dan, Ende bat genade ende vrede 100[regelnummer] Hem ende sinen volke mede. Doe seinedse die goede man Ende gaf hem eten vort an Gheseint broot, ende tiere stont Keerden si ten tenten gesont. 105[regelnummer] Sine doot voerseidi te voren, Ende nam ende, alse wijt horen, Binnen utgaenge Meye V dage, Der inghele joie, der lieder clage.
Gondebands ende Clodoveus doot. XIIII. In des Clodoveus tiden, Daer wi die jare af overliden, Was deerste consilie heilechlike Ghehouden van Vrankerike, 5[regelnummer] Dor die nutscap vander kerken. Daer waren vele goeder clerken Ende XXXII bisscoppen mede Te samene daer indie stede. Dat consilie, sonder waen, 10[regelnummer] Versaemde sente Meylaen, Die heimelijc den coninc was; Entie coninc geboot hem das, Dat hi omme die nutscap sage, Die den kerstijnheide anelage. 15[regelnummer] Dese verwecte vander doot Een kint met miraclen groot, Dat metten viant was beseten; Ende alst die viant mochte weten, Dat daer quam sente Meylaen, 20[regelnummer] Ende hi tfat moet rumen saen, Hevet hi verworghet tkint. Alst sente Meylaen doot vint, Dede hi sine bede so groot, Dat hijt verwecte vander doot. 25[regelnummer] In desen tiden, alsict vant, Was doot die coninc Gondebant, Clothilden oem der coninghinnen, Dien soe niet en mochte minnen; Want hi doodde ende verdede 30[regelnummer] Haren vader ende haerre moeder mede; Ende Zeghemont ontfinc dat rike Van Borgoengen mogendelike,
[pagina 2,365]
Want hi was sijn outste sone. Nu so hadde kindere die ghone 35[regelnummer] Bi ere vrouwen, die was verstorven, Ende hevet een ander wijf verworven, Die sine kindere so leet gewan, Dat soere toe brochte haren man, Dat hi sinen sone Segerike 40[regelnummer] Ontliven dede jammerlike. Maer dat wart hem also leet, Dat hi penetencie ghereet Daer voren dede also groot, Dat men vint naer sine doot, 45[regelnummer] Dat hi heilech man verstaerf; Want miracle menech waerf Ghesciede te sinen grave, Daermen wonder leset ave. In Borgoengen viertmenne wel 50[regelnummer] Dander dach uutgaende Apriel. In desen tiden so bleef doot Clodoveus, die here groot, Doe hi hadde in Vrankerike Coninc geweest mogendelike 55[regelnummer] XXX jaer, ende hi die crone Ghewonnen hadde wel ende scone Van Vrankenlant ende Almaengen; Ende al Gallen tote bi Spaengen Dat was al in sijn bedwanc 60[regelnummer] Ende diende mede omme sinen danc. Te Parijs staerf hi in de stede Ende was aldaer begraven mede In sente Pieters kerke met eeren, Die sint den name moeste verkeren 65[regelnummer] Ende heet te sente Genevieven. Daers vele van hem in ouden brieven. Hi sciet van desen erdschen live Int jaer V^c ende driewaerf vive. Naer hem liet hi sonen viere, 70[regelnummer] Die deelden dat rike sciere In IIII deelen, ende elc nam een. Diederic, die de outste sceen, Sette te Mets den stoel sijns riken; An hem moeste dat lant wiken 75[regelnummer] Van Vrankelande ende Germane, Ende dat ghelegen was daer ane. Gyldebrecht sijn broeder mede Maecte Parijs sine hovetstede, Ende hadde Neustre tsire paertije, 80[regelnummer] Datmen nu heet Normendie, Ende dat lant daer bi hare ende geins. Clodomiris sette tOrlieins Sinen stoel, ende hadde tlant Al omme neven der Loren cant, 85[regelnummer] Tlant van Toulouse, Meine ende Toreine. Clotaris sat up die Aine Te Sissoen coninc ende here, Ende besat tlant min no mere Tusscen II broeders nort der zee. 90[regelnummer] Sidert so ghewan hijs mee, Want sijn geslachte hadde geellike Sidert al dat conincrike.
Van Clodoveus IIII kinderen. XV. Dese IIII broedere regneerden scone Alle in die Vrancsche crone, Ende droegen crone alle viere Gheweldelike na coninx maniere. 5[regelnummer] Diederic hadde eenen sone, Dodebrecht so hiet die ghone, Die sere vromech was van live. Haerre zuster gaven si te wive Alarike, den groten here,
[pagina 2,366]
10[regelnummer] Dien Clodoveus met groter ere Toulouse ende Pauye afwan, Ende sinen broeder slouch hi nochtan, Alarike, alsemen verheeste Hier te voren indie jeeste. 15[regelnummer] Tien tiden quam met erren zinne Te Parijs die coninghinne Clothilt ende bat haren kinden, Dat sijs hem wilden bewinden Te wrekene moeder ende vader 20[regelnummer] Ende haer onrecht algader. Hare kindere wordens erre, Ende versaemden na ende verre Groot here, ende setten hare vaert Ten lande van Borgoengen waert 25[regelnummer] Jegen Gondemare ende Segemonde, Die coningen waren indier stonde Naden vader Gondebande, Want si hoir waren vanden lande. Indien tijt ende tiere stont 30[regelnummer] Stichte die coninc Zegemont Een godshuus sente Mauricius teeren, Daer gemaertelijt waren der heren VI^M ende VI hondert mede Ende LXVI daer ter stede 35[regelnummer] Vanden keyser Maximiane. Die Fransoyse traken hem ane, Ende sijn in Bourgoenyen comen III coningen, die ic u sal nomen, Clotaris ende Gyldebrecht 40[regelnummer] Ende Clodomiris mettem echt. Die Borgenyoene hebbense gemoet Ende met wapenen ghegroet. Daer was bitterlijc gestreden. Gondemaer ontflo tier steden 45[regelnummer] Ende menech man mettem tier stont. Selve die coninc Zeghemont Waende tsente Mauricius ontflien. Clodomiris volgede dien Ende heeftene ghevaen alghinder 50[regelnummer] Ende sijn wijf ende sine kinder, Ende brochtse tOrlieins ghevaen. In sinen kaerker leidise saen, Ende daer naer dede hine ontliven, Beede met kinderen ende met wive, 55[regelnummer] Ende warpse in enen pitte mede: Daer en halp toe niemens bede. Dus swaerlike, want soet wilde, Wraken die kindere Clothilde, Haerre moeder, die rouwe groot 60[regelnummer] Om vader ende moeder doot Menegen dach hadde gedraghen. Van Zeghemonde hebbic gewagen Hier te voren, dat men kent Dat hi heilechlike es ghehent, 65[regelnummer] Ende onse Here dor hem doet Menege scone miracle goet.
Anastasius doot, ende van sente Briden. XVI. Te desen tiden was verstorven Die paues Symachus, ende hadde verworven
[pagina 2,367]
Hormisda den stoel van Rome, Ende was gheboren, alsict ghome, 5[regelnummer] Uten lande van Caeps van Princepate. Dese dede der kerken grote bate; Want hi dat paepscap ordineerde Ende Davids psalme leerde. Hi was den aermen goedertiere; 10[regelnummer] Daertoe meneghe ghichte diere Gaf hi der kerken vander stede; Ende daertoe tsente Pieters mede Dedi enen balke fijn Maken al wit selverijn, 15[regelnummer] Die wouch M ende LX pont Na tghewichte van Rome ront. Dese Hormisda, dese paues, Want die keyser gelovede aves, Anastasius die here, 20[regelnummer] Alsic hebbe gheseit ere, Sendde bisscoppe ende clerken Vander heilegher Roemscher kerken, Twee waerven, dat hi horen woude Ende sine dinc betren soude. 25[regelnummer] Ter eerster waerven en daden si niet; Ter ander waerf, alst die paues hiet, Voeren si al plein bescreven Tgelove ende hebbent hem gegheven, Dat hi dies soude beghien, 30[regelnummer] Dat hi bescreven mochte sien Vander heileger kerken van Rome. Des achti gelijc eenen drome; Maer hi hadde gerne ghescent Die boden ende boot groot prosent. 35[regelnummer] Dies en wilden si niet ontfaen, Hine wilde anegaen Der kerken ghehorsaemheit; Maer hi hevet al ontseit Ende hiet die boden van hem verstoten, 40[regelnummer] Ende ontboot den ghenoten, Dat mense uut Constantinoble dade, Ende met sulkere onghenade, Dat mense in ghene stat ontfinge. Den paues screef hi dese dinge, 45[regelnummer] Alse die te hem waert erre was: ‘Wine willen niet gehingen das, Dat men ons soude gebieden Ghelijc ghemeenen lieden; Maer wi willen keyserlike 50[regelnummer] Ghebieden over al onse rike.’ Cortelike naer dit ghescal Quam den keyser an mesfal; Want die blexeme ons Heren quam, Die hem daer sijn leven nam. 55[regelnummer] Naer den quaden Anastasius, Die versleghen was aldus, Wart Justijn keyser ghecoren, Dien wi den ouden noemen horen, Int jaer ons Heren, alsict besachte, 60[regelnummer] V^c X ende oec achte, Ende regneerde inden rike X jaer wel ende keyserlike. Hormisda die paues sende an desen Te Constantynoble, alse wijt lesen, 65[regelnummer] Sine boden ende screef ende bat, Dat hi die bisscoppe, die haer stat Gherumet hadden ende waren verdreven In keyser Anastasius leven, Weder wilde in goeden vreden 70[regelnummer] Doen comen te haerre steden; Want si omme tgelove ons Heren Waren comen ter onneren. Dies was die keyser sere blide Ende deet gerne, omme dat hi nyde 75[regelnummer] Donrecht, dattere was ghedaen; Entien boden, sonder waen, Die die paues daer sendde mede, Dedi grote hovescede Ende ontfinese met groter eeren, 80[regelnummer] Ende deedse vroilike van hem keren. In dit jaer ende in dit ghetide Staerf die maghet sente Bride
[pagina 2,368]
In Scollant, dus seit Segebrecht. Wonder eist nu ende echt 85[regelnummer] In harde menegerande stede Van miraclen, die soe dede. Hare moeder ende haer vader Waren kerstijn beede te gader, Ende soe was van kintschen jaren 90[regelnummer] In allen dogeden te waren, Ende dede miracle alle daghe So vele, dat dinct eene zaghe. Soe was den aermen goet ende milde, Ende alsoe meer gaf dan men wilde, 95[regelnummer] Ghewan soe met haerre bede, Dat God weder wassen dede. Alsemense te manne wilde dwingen, Sone wilde soes niet ghehinghen, Ende offerde hare zuverhede 100[regelnummer] Gode ende onser Vrouwen mede In eens heilechs bisscops hant, Diese in Gods dienste hant. Ende God dede sijn tekijn daer: Een hout stoet anden outaer 105[regelnummer] Verduerret, daer soe de hant an slouch; Altehant het loveren drouch, Ende noch heden eist oec groene Ende pleget den sieken goet te doene. Het gesciede, alse wijt horen, 110[regelnummer] Daermen ougesten soude haer coren, Dat dlant bereinde al gemene, Sonder haer coren alleene. Eens waren hare cledere nat, Ende soe quam saen thuus na dat, 115[regelnummer] Ende sach waer de zonne in scheen, Rechts alst ware der pertsen een; Haer nate cledre soe daer up slouch: Dat zonnescijn haer cledere wel drouch. Laserse liede baden hare 120[regelnummer] Omme bier, lude ende openbare, Maer soe en hads groot no cleine. Mettien seinde soe eene fonteine, Dat wart goet bier daer ter stede: Mildelike soet deelen dede. 125[regelnummer] Omme zout so bat hare een, Ende soe seinde eenen steen, Ende het wart zout uptie stat, Ende soe gaeft hem dies bat. Dieve quamen quadertiere 130[regelnummer] Van verren over eene riviere, Ende stalen hare haer vie. Int wederkeren verdronken sie, Entie beesten sijn wedercomen Ten velde, daer si waren genomen. 135[regelnummer] In des coninx hof so quam Een eenvoudich man, ende vernam
[pagina 2,369]
Eenen tammen vos inde zale, Die ten spele gemaect was wale; Dies haddene de coninc ghemint. 140[regelnummer] Die simpel man, dies niene kint, Sloughene doot; want hine hilt Over scale ende over wilt. Die coninc seide: hi souden ontliven, Ende daertoe al eygijn bliven 145[regelnummer] Kindere ende wijf al haer leven, Of selken vos daer wedergeven. Sente Bride es daer ghereden Om hem te helpene met beden, Ende onder weghen an hare quam 150[regelnummer] Een vos, die hem maecte tam Ende schuulde onder haer cleet. Soe bat over den man gereet; Maer dat was al sonder spoet, Men gave hem enen vos also goet. 155[regelnummer] Doe gaf hem sente Bride den haren, Die alse deerste conste gebaren. Den coninc wonderets utermaten, Ende hevet den man quite gelaten. Ende alse die maget entie man 160[regelnummer] Henen waren, die vos vort an Ontsloop ende es ten hole gekeert, Alse hem nature hadde geleert. Dit ende ander wonder groot Dede soe menech voer hare doot.
Vanden goeden paues Jan. XVII. Naest Hormisda, die paues was, Alsemen hier te voren las, So wart paues een heilech man, Die gheheten was Jan, 5[regelnummer] Die geboren was van Toscane. Tien tiden, doet men ons te verstane, So geboot die keyser Justijn, Die int gelove was fijn, Datmen name in Orient 10[regelnummer] Den Arrianen al omtrent Alle die kerken, ende mense gave Hem die der wet niet gingen ave. Nu verhorde dese tale Coninc Diederic van Ytale, 15[regelnummer] Die coninc vanden Oester Goten, Datmen dus wille verstoten Die Arriane van siere wet, Ende heefter hem jeghen gheset, Ende screef anden keyser Justine: 20[regelnummer] Hine ontbere hem sulker pine, Alse tonteerne die Arriane, Hi dade hem wel te verstane, Dat hi tlantscap van Ytale Ten swerde soude doen altemale; 25[regelnummer] Ende sende anden paues Jan, Dat hi redene name hier van, Die doe ziec was ende cranc; Nochtan moesti doen den ganc. Metten rade vander stede 30[regelnummer] Ende metten senaturen mede Tijdde hi daerwaert, wenende sere. Also dat quam die heilege here Bi Corinten ane die vaert, Ende wart hem daer geleent een paert 35[regelnummer] Van enen hogen man up dien dach, Dat sijn wijf te ridene plach; So dat hi reet tes hi quam Daer hi een ander paert nam, Ende sendde dander sinen here; 40[regelnummer] Maer dat en wilde nemmermere Vorwaert meer de vrouwe dragen,
[pagina 2,370]
Al haddement al tsticken geslagen. Doe gaf ghene goede man Dat paert den paues Jan, 45[regelnummer] Ende bat hem sere dat hijt name, Want het dochte Gode bequame. XV milen buten der stede Van Constantinoble, met groter hoochede, Met crucen ende met groten lechte, 50[regelnummer] Was hi ontfaen wel te rechte, Die paues entie gesellen sijn. Selve die keyser Justijn Ontmoetene dor sine werde, Ende neech hem uptie erde. 55[regelnummer] Ende alse hi dor die porte leet, Diemen daer ghuldijn heet, Bat ghinder een blent man dien, Entien gaf die paues sijn zien, Daer menech mensce toe gesach 60[regelnummer] Te Constantinobele up dien dach. Daer dede hem die keyser Justijn Altemale den wille sijn; Ende so met teldene ende met dravene, Dat hi quam tote Ravene 65[regelnummer] Toten coninc Diederike, Die dat benijdde dorperlike, Dat die keyser so groot ere Den paues hadde gedaen, den here. Daer dedi vaen den here groot 70[regelnummer] Ende dedene smaken shongers doot, Ende alle sine ghesellen mede. Symachus, die vander stede Van Rome patricius was, Ontlivedi, die goet oec was. 75[regelnummer] Boetiuse dedi vermorden, Die met sinen sconen worden Die VII aerten hevet verscoent. Maer daer na saen wart hi gehoent, Want God gaf hem die ghadoot 80[regelnummer] Met tormente swaer ende groot. Een heilech man die sach dit an, Dat Symachus entie paues Jan Desen Diedericke grepen ane Ende worpene int vier van Barlebane. 85[regelnummer] Dit wanic wel ende niet te scerne, Dat was Diederic vanden Berne.
Dorloghe van Clodoveus kinderen. XVIII. Alse die coninc van Orlieins, Clodomiris, naer sijn gepeins, Sinen wille ende grote zonde Ghedaen hadde an Zeghemonde 5[regelnummer] Ende metten wive ende metten kinden, Alse ghijt moget hier voren vinden, Haddem toren ende ommare, Dat die broeder Gondemare Borgoenyen lant soude behouden. 10[regelnummer] Up hem wildi verbouden, Ende es met here up hem gevaren. Gondemaer en wildem niet ontfaren, Maer quam jegen hem te wighe. Daer vochten si met groten prighe, 15[regelnummer] Ende Clodomiris die bleef doot, Daer sijn lant an nam scade groot. Alse die Vranken dat versagen, Wilden si dat niet verdragen, Ende senden an Gondemare, 20[regelnummer] Ende lietene nieweren hare no dare
[pagina 2,371]
Gherusten, eer hi was verdorven. In Borgoenyen hevet bestorven Jonc ende out, man ende wijf: Die Vranken namen hem allen tlijf. 25[regelnummer] Verwoest hebben si ende verbrant Altemale Borgoenyen lant; Ende alsijt al hebben ontheert, Sijn si in haer lant gekeert. Clotaris, coninc van Sissoen, 30[regelnummer] Alse hi hevet verhort dit doen, Hevet hi sine weduwe genomen: So wel hevet soe hem becomen. Nochtan hadsoe bi haren man Clodomirise, daer sise ane wan, 35[regelnummer] III sonen, die met hare hilt Die oude coninginne Clothilt. In desen tiden, alse dit es, Diederic, die coninc van Mes, Ende sijn sone Diedebrecht, 40[regelnummer] Ende Clotaris mettem echt, Metten here van Vrankerike, Leden den Rijn vromelike, Ende willen in Doringen tiden, Tlant winnen ende dorriden 45[regelnummer] Upten coninc Ermenfrijt. Die Doringers hadden tier tijt Putten gegraven upt velt, Daer men soude striden met gewelt, Entie verdect met zaden. 50[regelnummer] Dat quam den Fransoysen te scaden, Eer sijs worden wel gheware. Dit hadden si sere ommare, Dat si dus waren gehoent, Ende hebbens hem becroont, 55[regelnummer] Ende vochten dies te mere, Omme te wrekene dese onnere, Ende wonnen zeghe uptie Doringe. So sware slachtinge sonderlinge Was vanden Doringers daer, 60[regelnummer] Entie roke also swaer, Dat menegen brochte in node; Ende reden dor ghene dode Die Fransoyse oft scove waren. Doringen hebben si dorvaren
[pagina 2,372]
65[regelnummer] Ende gebernet ende gevaen Alle die lieden, sonder waen, Ende voerdense mettem tier tijt. Selve die coninc Ermenfrijt Die es nauwelike ontreden. 70[regelnummer] Die Fransoyse, die daer verstreden, Die sijn gekeert te lande waert. Aderic ende Bedechaert Hieten Ermenfrijts broedere twee. Clotaris, die hem was ghevee, 75[regelnummer] Rovede int orloghe tier stonde Bedechaerds dochter Radegonde, Ende hiltse tsire coninghinnen. Niet lange en plach soe sire minnen, Maer heeft hare te Poytiers begeven 80[regelnummer] Ende leedde een heilech leven, Ende leide an Gode hare minne, Also dat soe staerf santinne. Diederic es daer weder comen Ende hevet up ghelede genomen 85[regelnummer] Ermenfride ende up vrede. Vanden mure vander stede, Daer hi mettem stoet ende sprac, Stac hine, dat hi den hals brac, Ende daer naer dedi saen 90[regelnummer] Sine kindere mede verslaen.
Hoe Childebrecht die Wester Goten verwan. XIX. Gyldebrecht, die te Parijs sat Coninc ende here indie stat, Die es in Alvernen gevaren. Daer quam them een met ere maren 5[regelnummer] Van siere zuster, die jonge Clothilt, Die Amelric te wive hilt, Die coninc vanden Wester Goten, Ende in Spaengen was verstoten, Datse hare man sere meshelt; 10[regelnummer] Want hi wilde met ghewelt, Dat soe ware Arriane, Ende daer soe plach ter kerken te gane, Dedise bewerpen met slike, Ende hi slouchse so dorperlike, 15[regelnummer] Dat hare dbloet ran uten monde. Dat sende soe ter selver stonde Te lijctekene in een cleet, Om dat den broeder ware leet, Ende bat hem van deser sake 20[regelnummer] Jammerlike omme wrake. Gyldebrecht wart vererret. Onlange hevet hi ghemerret, Hine versaemde here groot, Omme te wrekene dese noot, 25[regelnummer] Ende so henen te Spaenyen waert. Den wijch, dien hi hevet begaert, Haddi jegen Amelrike. Daer wart gevochten bitterlike; Maer die Fransoyse wordens te boven, 30[regelnummer] Entie andere weken ende scoven; Ende Amelrijc die coninc sochte Een scip, dat hi ontfaren mochte; Maer dat en quam hem niet te tijt. Up hem versaemde al die strijt, 35[regelnummer] So dat hi hoepte hem te ghesciene, In ene kerstine kerke tontfliene; Ende alse hi de vlucht daerwaert nam, Eer hi binnen der kerken quam, Quam een Fransoys uten here 40[regelnummer] Ende dorliepen met enen spere, Dat hi daer up die stede Also sinen ende dede. Gyldebrecht voer in Spaengen lant Die Goten woesten altehant,
[pagina 2,373]
45[regelnummer] Ende wan Toletten die stede, Daer hi wan grote rijchede, Ende nam siere zuster Clothilde, Alse diese daer niet laten en wilde, Ende voeredse weder ter vaert 50[regelnummer] Mettem te Vrankerike waert. Maer daer soe weder te lande trac, Quam haere an een ongemac, Dat so swaer was ende so groot, Dat soe inden woch bleef doot. 55[regelnummer] Haren lachame voerdemen vort Tote Parijs indie port, Ende wart in sente Pieters kerke, Die scone was van dieren gewerke, Gegraven, daer die vader lach. 60[regelnummer] Gyldebrecht brochte uptien dach Tote Parijs indie stat Gheweldechlike groten scat Ende vele kerkelikere vate, Diere ende scone utermate, 65[regelnummer] Sonderlinge keeleten van kerke Van des wijs Salomoens gewerke, Ende daertoe XV patenen Van groten gewerke, niet van clenen; XX fortsieren van finen goude, 70[regelnummer] Daermen in leide, alsemen woude, Der heilegher ewangelien bouke, Diere gewracht van hoeke toeke Met sconen werke ende met renen, Beset met precieusen stenen. 75[regelnummer] Dese dinghe en wildi niet Datmen brake; maer hi hiet Datmense indie kerke soude geven, Daer si inden dienst Gods bleven.
Hoe Clodomiris kindere waren vermort. XX. Clothilt, die goede coninghinne, Die en wilde noit anders minne, Naer dat Clodoveus staerf; Maer soe plach menechwaerf 5[regelnummer] Te Tours te vaerne ende te wesene, Ende daer te biddene ende te lesene, Ende selden was soe te Parijs. Ende dese goede vrouwe wijs Hilt up Clodomiris kinder, 10[regelnummer] Haers soens, die tgeluc minder Hadde jegen die Borgenyoene, Ende daer bleef alse een coninc coene. Eens es soe te Parijs comen, Ende Gildebrecht hevet vernomen, 15[regelnummer] Dat soe werdelike ende sochte Haers soens kindere, alsoe best mochte, Uphilt, ende ghewan des nijt; Want hi peinst: ‘Mijn moeder tijt Dese kindere, levet soe scone, 20[regelnummer] Te bringene noch ter coninc crone.’ Clotarise, coninc van Sissoen, So wilde hi dit te wetene doen, Ende seide: ‘Alsic mach beseffen, Onse moeder wille heffen 25[regelnummer] Onse broeder kindere van Orlieins. Nu sie wat du hier toe peins. Mi dinke, wi moetense doen ontliven, Of doen dat si clerken bliven, Ende wi trecken an ons te hant 30[regelnummer] Clodomiris, ons broeder, lant.’ Over een sijn sijs gedraghen Ende senden in valscher lagen Indie stede te Parijs Eenen edelen man, vroet ende wijs, 35[regelnummer] Archadeuse, met losere trouwen, Ende seiden: ‘Segt dus onser vrouwen, Dat soe ons sende onse neven. Wi willen hem tconincrike geven.’ Clothilt was vro, ende hilt vor waer, 40[regelnummer] Ende sendde hem die kindere daer.
[pagina 2,374]
Clotaris nam den outsten sone; Te hant was gedoot die ghone. Alse die jonge dat versiet, Te sijns oems voeten dat hi sciet, 45[regelnummer] Gyldebrechte, ende bidt ghenaden, Dat hi hem sta in staden. Den oem ontfaermets ende sprac met wene: ‘Broeder! laet mi desen allene. Ic geve di vor hem groten scat.’ 50[regelnummer] Clotaris die wart erre om dat Ende seide: ‘Doe van di dien, Of di sal dat selve ghescien. Twi maecstu also groot gescal? Du heves dit beraden al.’ 55[regelnummer] Gyldebrecht liet dat kint gaen, Ende Clotaris dodet saen. Die kindere lieten si daer ter steden, Ende sijn beede woch ghereden, Ende der kindere maghetoghen 60[regelnummer] Moesten dat selve ghedoghen. Alse doudermoeder dit vernam, Was soe droeve ende gram Ende nam die dode kinder. Met weene ende met zange ginder 65[regelnummer] Beghinghense papen ende clerke Te Parijs in sente Pieters kerke, Daer doudervader lach te waren. Doutste was van X jaren Ende hiet Tidewant vorwaer; 70[regelnummer] Die joncste hadde VII jaer Ende hiet Gonthaert bi namen. Haerre beeder moeder te samen Hiet Gondeuse, die hadde te wive Clotaris, die vanden live 75[regelnummer] Ghene jonghelinghe dede. Die derde broeder ontflo ter stede, Want hem vriende te hulpen quamen: Die hiet Clodealt bi namen; Die wart priester sijnt ende begeven, 80[regelnummer] Ende leedde sijnt een heilech leven. Alse dit dus ghesciet es, Staerf coninc Diederic van Mes, Alse hi XXIII jaer Coninc hadde ghewesen daer, 85[regelnummer] Ende sijn sone Tydebrecht Wart coninc vanden Vranken recht.
Van Clothilden miraclen. XXI. Hier na so ghevielt echt, Dat die coninc Gyldebrecht Ende Clotaris, alst wel sceen, Droughen qualike over een, 5[regelnummer] So dat die coninc Tydebrecht Tooch dlant van Mes an hem recht, Ende was met Gyldebrechte tien tiden, Ende wilde met upten oem striden. Alst Clotaris wart geware, 10[regelnummer] Wart hire omme in groten vare, Want hi sach wel [dat hi tfelt Niene mochte houden] met gewelt,
[pagina 2,375]
Ende es gheweken in een wout. Gode beelagedi sine scout, 15[regelnummer] Ende hevet hem also beraden, Dat hi hem sette an Gods genaden. Clothilt, doude coninginne, Alsoe verhorde dese omminne, Es soe tote Tours ghereden, 20[regelnummer] Eer si onderlinghe streden, Ende quam tsente Martijns grave. Nacht no dach en sciet soere ave Ende soe bat daer onsen Here, Dat hijs gehinge nemmermere, 25[regelnummer] Dat tusscen hem II geen wijch gevalle. Die II coningen quamen met allen Up Clotarise ghevaren, So dat sine met haren scaren Ten naesten daghe willen bestaen, 30[regelnummer] Ende hem ende al die sine verslaen. Des maergens, alsemen striden soude, Quam een reghen ende een coude, Met eenen swaren tempeeste, Blexeme ende donder, de meeste 35[regelnummer] Die ieman geloven mochte. Tenten ende pawelyoene ne dochte No loge ghene te sulker were Inder twijer coningen here. So sterc viel doe die haghel, 40[regelnummer] Dattere niemen en was so bagel, Hine lach ter erden ghevelt. Niemen was daer die behelt Iet boven den live dan de schilt; Maer die blexeme was so wilt, 45[regelnummer] Datter lettel waren so fiere, Hine waende bernen vanden viere. Haer orssen waren gesparset so verre Over III milen, dies waersi erre, Ende some so verre tien stonden, 50[regelnummer] Dat sise nemmermeer en vonden. Alsi dus ter neder laghen, Ontsagen si hem vander plaghen, Ende hem berau haer overmoet, Dat si haer vleesch ende haer bloet 55[regelnummer] Also souden slands verdriven Oft in eenen wighe ontliven. Up Clotharise, daer hi lach, Sone quam up ghenen dach Vanden wedere niet een twint. 60[regelnummer] Boden hebben si ghesint Naer Clotarise omme vrede Ende omme euwelijc zoendinc mede. Dat dede hi gerne ende waes blide. Dus so scieden si vanden stride, 65[regelnummer] Ende elkerlijc oec vanden drien Keerde te lande waert mettien.
Hoe die Fransoysen trocken in Spaenyen. XXII. Naer dit orloghe geviel echt, Dat die coninc Gyldebrecht Ende Clotaris sijn broeder mede Met haerre grotre mogenthede 5[regelnummer] Te Spaengen setten hare vaert. Alt lant ontsach der Vranken swaert. Dus verherijeden si Spaengen sere: Lieden so versloughen si mere Dan ic wel gheseggen can. 10[regelnummer] Daer naer so traken si an Voer eene stat, staerc ende fijn, Hiet Cesar Augusta in Latijn, Die si emmer wilden winnen. Die liede, diere waren binnen, 15[regelnummer] Hebben heileghe asscen ontfaen Ende haren aneghedaen, Ende daden hare ghebeden Ane Gode met omoedicheden. Sente Vintcens roc hadden si daer;
[pagina 2,376]
20[regelnummer] Dien drougen si omme dor den vaer Uptie muren vander stat. Ghene coningen saghen dat, Ende vingen eenen paysant, Ende hieten hem te hant, 25[regelnummer] Dat hi ghinghe binnen der stede, Ende seiden den coninc goeden vrede, Ende hi quame sonder vaer: Si wilden den bisscop spreken daer. Alse die bisscop horde dat wort, 30[regelnummer] Quam hi ghewillechlike vort Ende brochte sine prosente Den tween coningen inde tente. Gyldebrecht hevet gebeden Den bisscop daer vander steden, 35[regelnummer] Si lieten de stat ende sciedenre ave, Updat men hem daer gave Van sente Vinteens heilechdome: Hine wilde andere vrome. Die bisscop en was niet in dole, 40[regelnummer] Ende gaf hem sente Vinteens stole, Ende si scieden vander port Ende voeren weder ende vort, Die coningen, ende dwongen an haer hant Een groot deel van Spaenyen lant, 45[regelnummer] Ende keerden weder naer datte Met joien ende met groten scatte. Alse Gyldebrecht quam te Parijs, Dedi, alse een here wijs, In sente Vinteens eere ene kerke 50[regelnummer] Maken, ende daer in sette hi clerke, Daer hi die stole in heeft ghesent, Die wilen drouch sente Vincent. Daer naer bleef doot Clothilt Te Tours, want onse Here wilt, 55[regelnummer] Eene vrouwe vul van goeder daet, Bi wies bede, bi wies raet Vrankerike kerstijn waert, Alst hier voren wart gheopenbaert; Ende soe sciet vanden erdschen live 60[regelnummer] Int jaer ons Heren V^C L ende vive. Hare sonen, Clotaris ende Gyldebrecht, Hebbense woch gedreghen recht Te Parijs indie stede, Ende hebbense begraven mede 65[regelnummer] Te sente Pieters te dien tiden, Bi Clodoveus haers mans ziden, Daer oec lach sente Genevieve, Die Gode dicken dede lieve. Daer na wart coninc Gyldebrecht 70[regelnummer] Quelende nader naturen recht; Ende alse hi lange ziec hadde gewesen, Staerf hi ende wart naer desen In sente Vintcentis kerke begraven, Die hem coste vele haven, 75[regelnummer] Buten der stede neven der Seine, Datmen nu heet tsente Germeine. Clotaris die nam in hant Sinen scat ende al sijn lant, Ende Clodomiris rike mede 80[regelnummer] Met Orlieins der goeder stede, Ende trike van Mes in Loreine, Ende was eenech here alleine; Want dandere sijn na haer leven Sonder hoir van zonen bleven.
Vanden keyser Justiniane. XXIII. Die jeesten vanden Vrancshen heren Hebben mi een stic doen keren Vanden Roemscen heren doene. Justijn, die heilege keyser, de coene, 5[regelnummer] In wies tiden die here groot, Clodoveus, smaecte die doot,
[pagina 2,377]
Die hadde eere suster sone: Justiniaen so hiet die ghone. Alse Justijn mercte die oude, 10[regelnummer] Dat hi onlanghe leven soude, Sette hine in sijn keyserike, Dat hijt berechte mogendlike. Dus staerf Justijn. Na sine doot Wart keyser ende here groot 15[regelnummer] Sijn neve Justiniaen, Ende hevet de keysercrone ontfaen Int jaer Gods V^C XX ende achte, Ende regneerde met machte XXXVIII jaer met eeren, 20[regelnummer] Here boven vele heren, Alsic u sal doen verstaen Daer die jeesten anegaen. Int ander jaer dat Justiniaen Die keysercrone hadde ontfaen, 25[regelnummer] So was sente Benedictus in groten levene, Die sine reghele rochte te gevene Den swarten moenken van sire orde. Die houden si noch van worde te worde Vaste in parkement bescreven: 30[regelnummer] God geve dat siere na moeten leven! Tier tijt voer hi te Monte Cassijn, Daer maecti den cloester sijn Ende daer dedi sinen ende. Die paues Gregorius, diet bekende, 35[regelnummer] Screef sine vite, voerwaer, Die ic setten sal hier naer. Int selve jaer, ten selven stonden, So wart sente Anthonis vonden, Alst God maecte openbare, 40[regelnummer] Waer dat sijn gebeente ware. Van danen, daer menne vant, Wart hi verheven altehant Ende te Alexanderien ghedraghen, Daert vele goeder lieden saghen. 45[regelnummer] In Justiniaens derde jaer So wart persecutie zwaer Vanden Wandelen in Affrike Uptie kerken ghemeenlike, Die vele heileger bisscoppe namen, 50[regelnummer] Ende sneden hem uut altesamen Die tongen uut haren mont, Die daer na worden ghesont Ende utermaten wel spraken. Menegen wonderde der saken. 55[regelnummer] Sulc van hem, seget Segebrecht, Verwaende hem ende wart stom echt; Ende Gregorius seghet mede, Datter sulc met wive mesdede, Die daer na nemmermeer en sprac, 60[regelnummer] Omme dat hi Gods gebot tebrac. In Justiniaens vierde jaer Gesciede eene plaghe swaer, Die hier voren staet bescreven, Hoe Clotaris sine neven, 65[regelnummer] Clodomiris kindere, verslouch, Ende dat rike an hem drouch, Sonder datter een ontran, Die sidert wart een heilech man, Alse ghi horen sult te waren, 70[regelnummer] Daermen sijn leven sal verclaren, Ende hoe God naer sine doot Dor hem dede miracle groot. Nu salic u vanden pauesen scriven. Die paues Jan, daer wi af bliven 75[regelnummer] Die redene lieten hier boven, Ende dien alle heileghe loven, Dien de coninc Diederic sterven dede Tote Ravene indie stede, Ende bleef also van hongre doot: 80[regelnummer] Naer hem so wart here groot Felix, van gebornessen Sabijn, Ende sijn vader hiet Constantijn. Dese sette ende woude, Datmen die zieke olyen soude. 85[regelnummer] Na Felixse wart met groter ere Bonefasius paues ende here, Gheboren van Rome uten gronde, Ghewonnen van enen Zegemonde, Eenen portre vander stede. 90[regelnummer] Dese ordineerde mede,
[pagina 2,378]
Datmen soude vanden clerken Die leeke seeden binnen der kerken, Die wile datmen Gode teeren Soude doen den dienst ons Heren. 95[regelnummer] Daer na quam dander Jan: Prejectus hiet hi diene wan, Van Rome was hi uter port. Dese verwiet in sine wort Anthemise ende sine paertije, 100[regelnummer] Omme sine quade heresie, Die te Constantinoble was patriaerke. Omme sijn ongelove staerke Was die keyser Justiniaen Al onwettenlike gegaen. 105[regelnummer] Agapytus die quam na Janne. Van Rome geboren waren dese manne, Deen naden andren, beede te gader. Dese Agapytus, der kerken vader, Sette up alle Zondaghen 110[regelnummer] Processie ende crucen draghen. In sinen tiden was in Ytale Over die Oester Goten also wale Coninc Tiedaet ende here groot; Want coninc Diederic was doot, 115[regelnummer] Die mi dinct, naer mijn lesen, Dat Diederic vanden Berne mochte wesen. Daer na wart coninc siere zuster sone: Amalswint so hiet si die ghone, Ende hi hiet Atelric bi namen, 120[regelnummer] Die regneerde beede tsamen Up Oester Goten ende up Ytale. Dese regneerde, weetmen wale, Naer sinen oem Diederic VIII jaer. Doe hi staerf, quam daer naer 125[regelnummer] Amelswind ende deelde hare, Om dat hi met hare coninc ware. Twee jaer regneerden si te samen. Doe begonstem Tiedaet scamen, Dat hi bi eens wijfs rade 130[regelnummer] Die lande berechten dade, Ende hevet Amelswinde verdreven Ende daer naer genomen tleven, Daer soe baedde in een bat, Ende regneerde naer dat. 135[regelnummer] Twee jaer haddi voer desen Coninc met hare ghewesen.
Vanden paues Agapytus. XXIIII. Int seste jaer gesciede dat, Dat Justiniaen besat Den stoel vanden keyserike. Tiedaet ontsach hem sekerlike 5[regelnummer] Des keysers overmoet groot Omme vrouwen Amelswinden doot, Ende hevet den paues gebeden, Dat hi bespreken ende bevreden Soude des keysers overmoet, 10[regelnummer] Ende hi voere metter spoet Te Constantynoble indie stat. Die paues Agapytus doet dat. Hi voer te Constantinoble saen, Daer hi met eren was ontfaen. 15[regelnummer] Daer hevet hi ghedisputeert Metten keyser ende gheweert Die pointe vanden gelove ons Heren, Ende wilde den keyser bekeren; Want vele vanden Grieken waren,
[pagina 2,379]
20[regelnummer] Die dat wilden openbaren Ende over recht gelove lijen, Dat Jhesus, die sone Marien, Niet en ware mensche ende God. Want Nestorius, die sot, 25[regelnummer] Die patriaerc daer was wilen, Hadde gepredect in sijn ghilen, Dat der mageden sone reene Een puur mensce ware alleene; Eutyces, een abt mede 30[regelnummer] Van Constantinoble die stede, Die seide in sine valsce scrifture, Dat ware al eene nature Die menscheit entie godlichede In onsen Here Jhesuse mede. 35[regelnummer] In dit ghelove hevet versien Die paues desen Justien, Ende hi predecte hem openbare, Dat Jhesus Cristus onse Here ware God ende mensce nader scrifturen, 40[regelnummer] In eenen persone II naturen. Doe dat disputeeren stont staerke, Quam Anthemius, die patriaerke, Die te voren was verwaten, Om dat hi niet en wilde laten 45[regelnummer] Dese ongelove, ende disputeerde Jegen den paues, die hem weerde. Daer horde die paues in sijn lijen, Dat hi lach in heresien. Nochtoe stont die vriendscap aves 50[regelnummer] Tusscen den keyser enten paues, So dat die keyser sprac aldus Anden paues Agapitus: ‘Of du lijes dies wi ghien, Of het moet also ghescien, 55[regelnummer] Dat ic di sal doen versenden In vremden lande in ellenden.’ Agapytus die paues antworde Blidelike, alse hi dit horde: ‘Ic sondich mensce, ic wille sien 60[regelnummer] Over eenen kerstinen Justien, Ende mi dinct, alsic can verstaen, Dat si Dyoclesiaen. Maer, keyser, ic verstont wel vorwaer Dijn dreghen, die mi geven vaer. 65[regelnummer] Voer waer seggict di vort an: Dune best gheen kerstijn man; Want dijn bisscop niet en wiste II naturen in Jhesum Criste.’ Anthemius was daer gehaelt. 70[regelnummer] Daer was gevraget ende getaelt. Noint en lijedi openbare, Dat Jhesus God ende mensce ware. Agapytus verwanne tien stonden, Daer hem die kerstine omme goeds jonden; 75[regelnummer] Entie keyser Justinien Omoedelike hem nadien Vorden paues viel daer weder, Ende neech hem toten voeten neder. Anthemius wart daer ontset,
[pagina 2,380]
80[regelnummer] Ende een, die gelovede bet, Was in sine stede brocht, Dien de paues hevet gesocht. Niet langhe daer na so bleef doot Agapytus, die here groot, 85[regelnummer] Ende [was] gheleit in een lodijn vat Ende brocht te Rome indie stat. Maer eer hi staerf haddi ghedaghet So lange daer, dat hi bejaghet Den coninc Tiedaet hadde sinen vrede 90[regelnummer] Vander groter dorperhede, Die hi Amalswinden dede, Diene verhief ter hoger stede.
Van Justiniaens dogheden. XXV. Na Tiedade, coninc van Ytale Ende vanden Oester Goten also wale, Die na Amelswinden doot Ne waer een jaer was here groot, 5[regelnummer] So wart coninc Heldepaet, Een tyran fel ende quaet. Een jaer regneerdi altemale Up dOester Goten ende up Ytale; Die wart verslegen in enen onvrede 10[regelnummer] Om sine grote dorperhede. Doe nam Evarius die crone, Diese drouch een jaer te lone, Entie wart versleghen mede. Daer na coesmen in sine stede 15[regelnummer] Totyla, den quaden tyrant, Die X jaer regneerde int lant, Dat u dystorie tellen sal Hier na naer de waerheit al. Dese keyser Justinien, 20[regelnummer] In wies tiden dat dede gescien Onse Here menech wonder, Was goet kerstijn vort besonder, Sidert dattene Agapitus Die paues bekeerde aldus: 25[regelnummer] Hi minde clergie ende recht. Van hem vintmen lesende echt, Dat hi alder keysere loye, Die in Rome met groter joye Voer sinen tijt hadden gewesen, 30[regelnummer] Altemale dede utelesen, Ende deedse met groter feesten Beede in Coden ende in Jeesten Setten, daer si souden staen Ende nemmermeer tegaen. 35[regelnummer] Wetten, die onnutte waren, Dedi afdoen sonder sparen, Ende dede nieuwe wette maken, Die nuttelijc waren ter saken. Dese vant dat Roemsche rike 40[regelnummer] Gedestruweert so jammerlike; Want Affrike hadden onscone Ghenomen der Roemscher crone Die Wandelen, diet besaten Fellike ende met ommaten, 45[regelnummer] Die Rome beroveden die stat Ende namen volc, goet ende scat, Also alse hier te voren staet. Asyen verwerdem met overdaet Die Persiene met haerre partije; 50[regelnummer] Die Arabiene ende van Surie, Armenie met anderen landen, Afreden den Romeinen met scanden. Europen maectem tongoede Die Goten met overmoede. 55[regelnummer] Justinien sette sine steden Ende sijn lant sere in vreden. Hem selven genougede ondersouken Wijsheit, die lach in bouken;
[pagina 2,381]
Maer hi coos enen ridder mare, 60[regelnummer] Die gheheeten was Bellizare, Die wijs was ende wel geraect. Dien hevet hi patricius gemaect, Ende beval hem dat hi vechte Uptie vianden voer trechte, 65[regelnummer] Die trike van Rome quetsten sere. Bellizarius die here Trac upt lant van Persi, Ende es comen also bi, Dat hise met wighe bestont, 70[regelnummer] Daer hi geslegen heeft ende gewont Een groot ongetellet diet; Ende oec, eer hi danen sciet, Hevet hise also ghehaet, Dat si lieten hare overdaet 75[regelnummer] Ende weken den Roemschen rike, Dat si lange mogendlike Met crachte hadden wederstaen Ende grote scade dicke ghedaen. Hier naer voer mogendelike 80[regelnummer] Bellizarius in Affrike Uptie felle Wandelen striden, Die tlant hadden in langen tiden Beseten met haerre ghewelt, Alse u hier voren es ghetelt, 85[regelnummer] Hoe Genseric Affrike wan, Ende was den lande een fel man Ende regneerde XLV jaer. Honoricus, sijn sone, daer naer VIII jaer, die de kerke scende 90[regelnummer] Entie bisscoppe versende, Also hier te voren staet. Daer na regneerde een quaet, Gontamont, in Affrike IX jaer sere onhoveschelike. 95[regelnummer] Sijn broeder Trasamont daer naer Was coninc XXVI jaer. Doe Hilderic VIII jaer naden vader, Die dat paepscap altegader, Die Genseric hadde verdreven, 100[regelnummer] Hare lande dede weder gheven, Eer hi crone wilde ontfaen. VIII jaer regneerdi, sonder waen; Doe slougene doot Ghildemere, Ende was V jaer na hem here.
Bellizarius orloghe uptie Wandelen. XXVI. Bellizarius die es comen In Affrike ende heeft raet genomen, Hoe hi die Wandelen best besta; Want hi hoepte wel, hoe soet gha, 5[regelnummer] Mochti alleene Cartago winnen, Dat wel ghemannet was van binnen Ende ghewapent ende so vast, Dat hi nontsaghe ghenen gast, Ende hi die Wandelen wel bestrede, 10[regelnummer] Hen ware of hem tfolc ontrede. Also dat God liet ghescien, Dat die Wandelen onversien Waren te houdene die stat, Alse die niet en waenden dat, 15[regelnummer] Dat die patrijs Bellizare Nemmermeer so coene en ware, Dat hi Kartago ghenake. Bellizaris vant ene sake, Dattem es ten besten comen, 20[regelnummer] Ende hevet bespiet ende vernomen, Dat die dorpers bi nachte quamen
[pagina 2,382]
Met vele waghenen te samen Ende voeren ten porten in, Diesmen ne wachte meer no min; 25[regelnummer] Want si orborlijc dingen brochten, Dies die porters niet en mochten Ontberen binnen der stat. Bellizarius mercte dat, Ende es snachts met comen stille, 30[regelnummer] Mettem die hi hebben wille In alsulker orbaren, Metten waghenen gevaren, Ende hevet die vaste stede Kaertago gewonnen daer mede, 35[regelnummer] Entie porten so beset, Dat sijn here al onghelet In comen mochte tallen straten. Daer ghingen si jagen tallen gaten Ghene Wandelen ende slaen. 40[regelnummer] Clene menechte mochter ontgaen, Diemen beliep metten swerde, Sine bleven up die erde Liggende ongecleet of doot. Menege dorperhede groot, 45[regelnummer] Die si der heileger kerken daden, Ende te vernoye ende te scaden Den keyserliken Roemscen rike, Moesten si ontgelden smertelike. Gylimeer es cume ontreden, 50[regelnummer] Daer die Romeine so sere streden, Die der Wandelen coninc was. Sine felheit, alsict las, Was so groot, dat hi en spaerde Vader no moeder dor gene waerde, 55[regelnummer] No niemen en was die hem bestont, Hoe groot hi was, hoe namecont, Wie hi was, lude of stille, Dedi iet jegen sinen wille. Nu es hi met groter pine 60[regelnummer] Cume ontreden ende som die sine. Maer Bellizaris volgede naer, Ende hine lietene hier no daer Nieweren rusten in Affrike. Die imborlinge gemeenlike, 65[regelnummer] Die swaerlike te haren scaden Hadden gheweest sere verladen Vanden Wandelen, waren hem fel, Ende stereten mede also wel Die Romeine harde sere, 70[regelnummer] Ende al omme der Wandele onnere, So dat Gillemeer wart verdreven Entie Wandelen, diere bleven, In eene ute vaste wostine. Daer besatene entie sine 75[regelnummer] Bellizarius harde saen, Dat hi nieweren en conste ontgaen, Ende maectene met hongre so mat, Dat Gillimeer tere hoger tijt bat Bi eenen bode Bellizare, 80[regelnummer] Dat hi doch sijns so genadich ware, Dat hi hem sende tsiere noot Eene haerpe ende een broot: Dat broot, om dat hi eten woude, Die haerpe, om dat hi clagen soude 85[regelnummer] Naer sine lants tonge met zanghe Der aventuren felle ganghe. Bellizarius ontfaermde sijns Ende senddem broot ende wijns Ghenouch tetene teenen male; 90[regelnummer] Ende daer naer, sonder wedertale, Gaf hem Gillemeer gevaen Met alden sinen, sonder waen. Dat vanden Wandelen bleef te live, Kindere, manne ende wive, 95[regelnummer] Waren in Poelyen lant gheset
[pagina 2,383]
Ende in eighijndoeme beslet. Bellizarius voerde Gillimere Tote Constantinobele tsinen here, Den keyser Justinien. 100[regelnummer] Maer dan mochte niet gescien, Dat hi den keyser nyghen woude; Maer hi sprac voer jonge ende oude: ‘Al eist idel idelheit, Daer die werelt met omme gheit!’ 105[regelnummer] Dus swaer ende dus jammerlike Wart verdoemt der Wandelen rike, Alsi meer dan XC jaer Hadden geregneert, voerwaer, In dat lant van Affrike 110[regelnummer] Alse fel volc dorperlike. Dus verloren si altesamen Die mogentheit metter namen, Dat si nemmeer te haren baten Lant wonnen noch besaten.
Van Totylen ende andere dinghe. XXVII. Naer desen sonderlingen zeghe Voer Bellizarius enweghe Striden uptie Oester Goten, Die met haren staerken roten 5[regelnummer] Hadden beseten al Ytale, Ende daertoe mede also wale Vele pinen daden den rike, Sijnt dat van Berne Diederike Keyser Zenoen altemale 10[regelnummer] Beval tlantscap van Ytale. Maer eer ic u dat bescheede, Hoe grote pine ende hoe leede Bellizarius den Goten dede, Eer so willic die waerhede 15[regelnummer] Besceden van Justiniens jare. Int jaer Gods, dits openbare, V hondert XXX ende achte Wart over dOoster Goten met crachte Ende over tlantscap van Ytale 20[regelnummer] Coninc ende here also wale Totyla, diemen heet Maldewille, Die menege scade ende onwille Den lantscap dede van Ytale, Dat hi ane hem trac altemale. 25[regelnummer] Dese tyrant, hebben wi verstaen, Was een ongelovech Arriaen, Ende was zwaer der heileger kerken Ende doodde papen ende clerken. Sente Benedictus seide desen 30[regelnummer] Vele dingen, alse wi lesen, Die hem te ghesciene waren, Ende hiet hem Rome sparen, Omme dat hi wel wiste dat, Dat hi winnen soude die stat 35[regelnummer] Omme die sonde, diemen dede Tote Rome indie stede. Want na den paues Agapytus Wart paues een, hiet Silverius, Vanden lande van Caeps geboren. 40[regelnummer] Want Hormisda, die hier te voren Paues te Rome hadde ghewesen, Die was die vader van desen.
[pagina 2,384]
An desen sendde die keyserinne Theodosia met fieren zinne, 45[regelnummer] Dat Anthemius die patriaerke Weder in sinen stoel ghestaerke Te Constantinoble indie stede, Dien omme sine ongelovechede Die paues Agapitus hadde verdreven, 50[regelnummer] Alse hier te voren es gescreven. Silverius ontseide dat; Dies nam menne te Rome in de stat Ende dedene versenden Tote Ponthen in ellenden, 55[regelnummer] Daer hi sinen ende dede. Na hem wart paues indie stede Vigilius, van Rome geboren. Van desen wi seggen horen, Dat hi der keyserinnen screef 60[regelnummer] Ende ghemaecte datmen verdreef Silveriuse sinen voersate, Daer hi ane dede ommate; Ende hi belovede, updat men woude, Dat hi weder roupen soude 65[regelnummer] Anthemiuse, die was verdreven, Worde hi paues daer verheven. Ende alse hi paues gecoren was, Vermaenden die keyserinne das, Dat hi haren patriaerke 70[regelnummer] In sinen stoel weder gestaerke. Dies en wildi niet gehingen, Want sijn zin was in andren dingen Dan hi hadde geweest te voren. Dies hadde die keyserinne toren, 75[regelnummer] Theodosia, met haren lieden, Ende dedene van Rome onbieden, Dat menne brochte met gewelt. In een scip men vaste helt, Entie Romeine quamen naer 80[regelnummer] Ende worpen na hem daer Modere, stoc ende steene, Ende seiden alle ghemeene: ‘Nemmermeer gescie di wel! Du waers den Romeinen so fel; 85[regelnummer] Hongher ende grote noot Moete di volgen entie doot!’ Alse hi te Constantenoble es comen, Hevet men groten raet genomen Achter een wel twee jaer, 90[regelnummer] Omme weder te settene daer Anthemiuse in sinen dingen. Die paues en wilds niet gehingen, Ende seide: ‘Mi dinct in minen zinne, Dat Theodosia, die keyserinne, 95[regelnummer] Noch die keyser Justiniaen Niet en hebben mi bestaen, Maer die keyser Dyoclesiaen Ende Lotyna, sonder waen, Sijn heidijn wijf, dinket mi wesen. 100[regelnummer] Doet dat ghi wilt met mi na desen: Ic smake dat ic hebbe verbuert.’ Mettien een, dies niet en duert, Plattene ende sprac hem dus an: ‘Wetstut niet, mordadich man! 105[regelnummer] Wien du geves dese antworde? Du waers die ghene die versmorde Den paues Silveriuse, ende de gone Die dodes der weduwen sone.’ Vigilius die wart vervaert 110[regelnummer] Ende vlo ter kerken waert Ende hilt hem anden outaer; Maer hi wart genomen daer
[pagina 2,385]
Met eenen reepe om de kele, Ende ghesleept met lieden vele 115[regelnummer] Al toter nacht achter de stede, Ende daer na gekaerkert mede, Daermen gaf te siere noot Een lettel waters ende broot. Sine clerken ende sijn covent 120[regelnummer] Dat wart al te male gesent In verren lande, in vremden steden, In swaerre pinen, in onvreden.
Van Totylen ende andre dinge. XXVIII. Met rechte verginct aldus Metten paues Vigilius; Want hi met felre gierechede Bejagede des paues stede. 5[regelnummer] Dies dedi penetencie zwaer Ende dankets Gode al openbaer, Dat hijt hier also becochte, Die quaetheit die hi wrochte; Ende wart ten lesten stonden 10[regelnummer] In zalegen ende vonden. Te desen tiden gheviel mede Te Constantenobele in de stede, Biden keyser Justiniaen, Dat hi versamen dede saen 15[regelnummer] Alle die bisscoppen, die hi mochte. Daer vulquam mens ende vulbrochte Jegen die valsche ongeloven, Die Marien wilden roven Haerre moederlikere eere, 20[regelnummer] Dat haer Sone, onse Here, Mensche ende niet God ware alleene. Dat wart geproevet daer gemene Bider scrifturen openbare, Dat hi God ende mensche ware, 25[regelnummer] Ende mense Gods moeder soude noemen. Daer hordemen alle de gene verdoemen, Die houden wilden hare paertije Jegen die moeder Gods Marie. Tien tiden was vanden Oester Goten 30[regelnummer] Totila int rike gestoten, Die al in Ytalen wilde winnen. In sinen tiden, alse wijt kinnen, Naer des outs Benedictus doot, Die van heilecheden was groot, 35[regelnummer] Was een heilech man, alsemen siet, Die jonge Benedictus hiet, Die moenc sat in siere celle. Die coninc Totila, die felle, Haddene utermaten leet, 40[regelnummer] Omme dat hine heilech weet, Ende dede maken altehant Om sine celle groten brant, Om hem te gevene sulke doot; Maer dat en scaedem clene no groot. 45[regelnummer] Doe dede hine daer ute trecken, Ende wille om ander sterven mecken. Enen oven dedi gloyen heet, Ende daer inne doen gereet; Daer was hi in nacht ende dach. 50[regelnummer] Des anders dages, daermen toesach, Quam hi uut ongescaet bede Van sinen live, van sinen clede. In Justiniaens XIIIIste jaer Ghesciede menech tekijn swaer 55[regelnummer] In Gallen, daert menech sach: Upten hoghen Paschedach So was die comete ghesien; Die hemel dochte bernen nadien; Het droop uten zwerke bloet, 60[regelnummer] Dat menech mercte, die was vroet; Ende sterfte ende evel swaer So gesciede vele daer naer. Ten naesten jare daer mede Te Constantynoble in die stede 65[regelnummer] Wart die sterfte also groot,
[pagina 2,386]
Datmen sette dor dien noot Onser Vrouwen feeste ter Lichtmesse, Omme dat soe soude gedinkenesse Hebben der stat, ende verjagen 70[regelnummer] Die sonderlinge sware plagen; Ende soe hevet die plage verdreven. Dus es die feeste staende bleven.
Dat grote orloghe tusschen Arture ende Morderette. XXIX. In Justiniaens XIIIIde jaer Gesciede dat orloge swaer Tusscen Arture ende Morderet; Want, also alst es geset 5[regelnummer] Indie jeeste vanden Bertoenen, Doe Artuur met menegen coenen Vechten voer up die Romeine, Beval hi alt lant ghemeine Mordrette, siere zuster sone. 10[regelnummer] Mordret dede alse die ghone Die mordadich van herten was, Ende verjonde den oem das, Dat hem sine dine so quam te vromen, Ende hevet hem sijn wijf genomen, 15[regelnummer] Die Gontymara heet in Latijn. Hi ontboot indie hulpe sijn Die Sassen, dat si weder quamen, Die sijn oem hadde altesamen Ute Bartaengen lant gesleghen. 20[regelnummer] Mettem heefti crone gedreghen Gheweldechlike ende jegen recht. Hier af rees een groot gevecht; Want Artuur hadde met eren groot Ghesleghen Luciuse doot, 25[regelnummer] Die tRoemsche here hadde up hem bracht, Ende hevet te winnene gehacht Rome die stat up keyser Lyoene, Ende quam, alse een prince coene, Toten berghe toe getoghen, 30[regelnummer] Om te lidene Monju den hoghen. Mettien es hem comen mare, Hoe dat in Bartaengen ware Sijn neve coninc met gewelt, Ende hoe hi tlant heeft an hem geselt. 35[regelnummer] Om dese mare wart hi gram. Met groter mogentheit hi quam Ghetrocken dor tlant van Gallen, Om dat te wrekene met allen, Ende beval Keyen sinen drussate, 40[regelnummer] Dat hi int lant van Gallen sate, Want hi was hertoge tAngiers, Ende hi hem rovens wachte ende viers. Dit was eer die Vrancsce heren Tlant besaten met eeren; 45[regelnummer] Dit was eer die Fransoysen quamen Ende si tlant in handen namen. Selve es hi over gevaren
[pagina 2,387]
Up Bertaengen met sinen scaren, Artuur, die edel lantshere. 50[regelnummer] Ten upgange vachtmen sere, Daer si tlant van Bertaengen sochten; Want Mordreit ende de sine brochten Menegen werachtegen man. Tyleke die wijch began 55[regelnummer] Entie stont tote indie nacht. Waluweyn was met alre cracht Jegen den broeder metten oem, Alse die wel sach ende nam goem, Dat die broeder was in tonrecht. 60[regelnummer] Bidi staerf hi int gevecht Metten oem, dies hadde rouwe. Oint so was hi hem getrouwe Dorentore in al sijn leven; Dies en wildijs niet begeven, 65[regelnummer] Hine toghet in sijns levens ende. Mordreit viel indie schende; Want die oem wan met gewelde Dien upganc daer vanden velde, Al waest grootlike tsire scaden; 70[regelnummer] Want swaerlike haddene verraden Mordreit sijn neve metten Sassen, Die hem an waren gewassen. Waluwein bleef doot aldus, Die in Latijn heet Walganus, 75[regelnummer] Ende menech edel man tier stede, Kerstijn ende heidijn mede.
Morderets doot ende Arturs ende. XXX. Gontymara die coninghinne Hort dies mare ende werts in inne, Dat haer man es inden lande. Beede die vreese entie scande 5[regelnummer] Ghingen hare so na van desen, Dat soe met Mordrette hadde gewesen, Dat soe hare nonne begaf Ende stont deser werelt af. Artuur wart des lants gemene; 10[regelnummer] Ende al haddi gheweest alleene, Daer omme sone waert niet bleven, Hine hadde verloren tleven, Ofte hine hadde den neve begaen, Die hem den lachter hadde gedaen, 15[regelnummer] Die hem hadde sijn wijf genomen Ende sine crone tsiere onvromen. Tusschen hem tween stont overwaer Torloge meer dan XXX jaer, Dat si dicken te meneger tijt 20[regelnummer] Vochten menegen swaren strijt Ende verloren volx een wonder, Ende Mordreit bleef emmer tonder. Int ende dochtem wesen scande, Dat hine dreef van lande te lande, 25[regelnummer] Dat hi gerusten niet en conde, Ende wilds up eene stonde Al aventuren, lijf ende ziele. Waert dat hem aldaer mesfiele, So ware altemale ghehent 30[regelnummer] Leven ende parlement; Behildi tlijf daer metter hant, So ware sijn Bartaenyelant. Alt volc dat hi geleesten mochte Doch hi teenen hope brochte, 35[regelnummer] Beede Sassen ende Poytevine, Dat waren meest al Sarrasine, Ende quam te Salesberie upt velt, Treckende met groter gewelt, Alse jegen den oem te stridene daer. 40[regelnummer] So groot wijch noch also swaer,
[pagina 2,388]
Wanic over waerheit wel, Dat in Bertaenyen nie ghevel; Want die oem brochter jegen Menegen overcoenen deghen, 45[regelnummer] Die ghewillich was int gevecht, Want hem dochte si hadden recht; Ende dander vochten sonder hopen, Alse die liever wilden vercopen Dat si daer brochten, dan gheven. 50[regelnummer] Dies lieter menech man sijn leven, So dat cume in eenege zide Edel man in genen stride Houden mochte dat lijf gesont. Mordreit bleef daer doot ter stont, 55[regelnummer] Ende van al dien van siere scaren Mochter cume een ontfaren, Ridder, diemen rekenen mochte. Artuur verloes oec so onsochte, Dat meerre deel bleef al verloren 60[regelnummer] Van sinen edelen uutvercoren; Ende selve ontfinc hi daer ter stonde Indien strijt eene dootwonde; Ende in [een] eylant naer desen Wart hi gevoert omme genesen, 65[regelnummer] Int jaer ons Heren, in vants nemmee, V^c XL ende jaren twee. Anders en vintmen cleene no groot Bescreven van siere doot; Want men nie sijnt vernam. 70[regelnummer] Waerwaert dat hi henen quam. Ende omme dat Merlijn hadde vorseit, Dat harde grote twivelicheit Van sinen stervene soude wesen, Sone vintmen nemmee van desen. 75[regelnummer] Bartaengen entie liede sine Beval hi eenen Constantine, Die was siere zuster sone. Crone so ontfine die ghone Van Bartaengen dat goede lant; 80[regelnummer] Maer nie sidert men en vant Artuurs gelike van stouten levene Ende in mildeliken ghevene, Vromeghere nochte bet ghemoet, Ende daertoe was hi kerstijn goet. 85[regelnummer] Constantijn behilt dlant ghinder Ende slouch doot II Mordreits kinder, Ende verdreef dInghelsche Sassen, Die int lant waren gewassen. Nie sidert en waren die Bertoene 90[regelnummer] Also moghende in haren doene, Alsi te voren hadden ghewesen; Ende oec suldi horen naer desen, Hoese dIngelsche verdreven Ende heren des rikes bleven.
Hoe Totyla Rome wan. XXXI. In Justiniaens XVste jaer So gesciede eene sterfte zwaer Te Constantinoble indie port. Omme die boete van dier mort 5[regelnummer] Was onser Vrouwen feeste geset, Also alsoe in doude wet Haren Sone inden tempel drouch, Daer doude Symoen omme louch. Noch heeten wi die gedinkenesse 10[regelnummer] Onser Vrouwen Lichtmesse. Ende alse die feeste was vuldaen, Was die sterfte al vergaen. In desen tiden gheviel dat, Dat die coninc Totyla besat 15[regelnummer] Rome met sinen Oester Goten, Ende hadde die stat also besloten, Dat die moeder hare kinder Van hongre wilden eten ginder. Die vlouke entie sware scaden,
[pagina 2,389]
20[regelnummer] Die si den paues Vigilius daden, Die es comen up die stede. Totyla wan die stat mede Ende dede die ondoen hoghe, So dat elc man keren moghe, 25[regelnummer] Omme dat die liede souden vlien; Ende wien soet mochte gescien Dat hi indie kerke quame, Dat men sijn leven niet en name. Een stic was hi indie stat, 30[regelnummer] Daer hi goedertierlike in sat Ende en was oec niet te fel; Dies waentmen de waerheit wel, Dattem gedochte sulker wort, Alse hi te voren hadde gehort 35[regelnummer] Van sente Benedictus monde. Daer na over eene stonde, In Justiniaens XVIIde jaer, So wan Totyla daer naer Prencen, die vaste stat, 40[regelnummer] Daer Herculiaen in bisscop sat. VII jaer met haren roten Lagenre voren die Oester Goten; Entie grave vanden here, Alse die stat was in sire were, 45[regelnummer] Ontboot hi Totila, wat hi woude Datmen metten bisscop soude Doen ende metten andren lieden. Totyla dede hem ghebieden, Dat hi den bisscop in dien tiden 50[regelnummer] Eenen rieme uut dade sniden Vander nollen toten hielen saen, Ende dade hem dan sijn hooft afslaen, Ende men alt ander volc ontlive, Manne, kindere ende wive. 55[regelnummer] Den bisscop ledemen ten mure Ende onthovedene tier ure, Ende sneet hem doe uut sinen velle Eenen rieme; daer na de felle Dedene werpen buten der stat. 60[regelnummer] Iemene ontfaermde dat, Die hem thovet leide an den hals; Ende een kindekijn als ende als, Dat daer gedoot was metten swerde, Leidi te samen indie erde, 65[regelnummer] Buten der vesten daer de gracht ginc. Daer na Totyla die coninc, Alse XL dagen waren leden, Ontboot die porters vander steden, Die selve diere te live bleven, 70[regelnummer] Dat si keerden: hi wildem geven Hare stat in goeden vreden. Dus quamer vele weder ter steden, Die teersten ontscuulden, daer si mochten; So dat si haren bisscop sochten, 75[regelnummer] Waer dat hi begraven laghe, Ende vondene inden XLsten daghe: Dat kint, dat daer met hem lach, Verrot, vul wormen up dien dach; Den bisscop vonden si ghesont, 80[regelnummer] Vul witheden, oft hi up die stont Te hant begraven hadde gewesen. Nochtan wonders mee van desen; Want thovet was anden hals So verheelt weder als ende als, 85[regelnummer] Datmen nieweren daer ter stede Tekijn en vant van gere snede. Doe sine upten rugge besagen, Daer hem die rieme was uutgedragen, Vonden sine aldaer ghesont 90[regelnummer] Ende al sijn lijf al ongewont.
Dorloghe tusscen den Lumbaerden enten Gepyden. XXXII. In Justiniaens XVIIIden jaere
[pagina 2,390]
Staerf die heilege man, de mare, Van Riemen die goede sente Remijs, Dien noch al Vrancrike geeft prijs. 5[regelnummer] In sinen XXsten jare bleef doot Totyla, die here groot Coninc over die Oester Goten was. Na hem wart coninc Teyas: II jaer was hijt ende nemmere. 10[regelnummer] Int jaer dat Totyla staerf, de here, Wart orloghe groot ende zwaer, Ende ghedeech te wighe daer naer, Tusscen die Gepyden entie Lumbaerde. Albuijn, die coninc waerde 15[regelnummer] Vanden Lumbaerden, quam tier stont Upten coninc Cunimont Vanden Gepyden, ende droegen over een, Om dat scade te groot sceen Te aventuurne so groot here, 20[regelnummer] Dat elc coninc na sinen gere Nemen soude LX man, Ende selve mede striden dan. Wie soes daer te boven bleve, Datmen hem die ghewelt geve 25[regelnummer] Euwelike an beeden siden. Up dese vorworde gingen si striden, Ende Albuijn verslouch tier stont Der Gepyden coninc Kunimont, Ende maecte van sinen herssenebene 30[regelnummer] Eenen nap, daer hi selve alleene Ute dranc vort al sijn leven. Siere dochter heefti verheven Teenen wive; entie Lumbaerde Die dwongen met haren zwaerde 35[regelnummer] Die Gepyden alle gemeenlike. Dus endde der Gepyden rike, Daer die Romeinen hier te voren Af hadden menegen swaren toren. Int XXIIIste jaer dat Justiniaen 40[regelnummer] Die keysercrone hadde ontfaen, So drouch een vliederboem rosinen, Dat groot wonder dochte scinen. In Justiniaens XXVste jaer Was paues, lesen wi vor waer, 45[regelnummer] In Rome naer Vigilius Een Romein, hiet Pelagius, Ende sijn vader hiet Johan. Men teech desen ende leide an, Dat hi hadde verworven, 50[regelnummer] Dat Vigilius was verdorven, Ende hi leide die hant ten cruce ons Heren Enter ewangelien Gode teeren, Ende swoer dat hijs onsculdich was. Dese gaf uut ende ghehingede das, 55[regelnummer] Dat men met werliken gerechte Uptie ongeloveghe vechte. In Justiniaens XXVIIste jaer Staerf Clothilt, weetmen vor waer, Dies hier voren gewagen waert. 60[regelnummer] Ten naesten jare staerf sente Medaert, Die van Dornyke ende van Noyoen Bisscop heilech was in sijn doen. Daer hi up sinen ende lach, Was ondaen, daermen toesach, 65[regelnummer] Die hemel, ende het was so claer Voer hem langhe al openbaer. Clotaris, coninc van Vrankerike,
[pagina 2,391]
Dede draghen werdelike Sinen lachame te Sissoen, 70[regelnummer] Aldaer hi hiet maken doen Up hem eene diere kerke, Scone van sonderlingen gewerke.
Bellizaris orloge up die Oester Goten. XXXIII. Alse Justiniaen die here XXXII jaer ende mere Dat Roemsche rike hadde berecht, So rees een nieuwe ghevecht 5[regelnummer] Uptie felle Oester Goten; Want Bellizaris, die verstoten Die Wandelen hadde uut Affrike, Ghereedde hem geweldelike Te comene int lant van Ytale 10[regelnummer] Met menegen man, gewapijnt wale, Om te verdrivene dOester Goten, Die met haren fellen roten Den rike vele pinen daden Enter kerken vele scaden. 15[regelnummer] Hi voer over in cortere wile Van Affrike int lant van Cycile. Van danen es hi te Napels comen; Aldaer hevet hi vernomen, Dat vele Goten waren daer binnen. 20[regelnummer] Die porters ne wilden niet kinnen; Want vele Goten daer binnen waren, Die si gherne souden sparen Ende houden voer Bellizare. Hier omme balch hi also zware, 25[regelnummer] Dat hi die stat bestont met nyde Ende wanse in corten tide; Ende alse die sine binnen waren, Doe en wildi niemene sparen, No Gote noch inborlinc; 30[regelnummer] Ende dat noch was swaerre dinc, Jonc ende out, man ende wijf, Al moest daer laten sijn lijf; Kerken, cloestre vander stede, Waren al berovet mede. 35[regelnummer] Van danen es hi te Rome comen, Ende alsene die Goten hebben vernomen, Hebben si nachts de porten ondaen Ende vloen te Ravene waert saen. Die patricius Bellizare 40[regelnummer] Offerde sente Pietre daere Een ghuldijn cruce, wouch C pont, Dat vanden Wandelen quam ter stont. Te Ravene trac hi met gewelde: Daer quamen die Goten te velde 45[regelnummer] Ende worden van hem verslegen, Haer coninc gevaen ende gedregen Te Constantinoblele gevaen Den keyser Justiniaen. Tier tijt endde ende tier stede 50[regelnummer] Der Oester Goten mogenthede, Dat in Ytale hadde gestaen LVII jaer, sonder waen.
Ene miracle van onser Vrouwen. XXXIIII. Het gesciede in desen tiden, Die wi hier overliden, Dat int lant van Orient Eens Joden kint was wel bekent 5[regelnummer] Met kerstinen kinderen, ende ginc Ter kerken mede ende ontfinc Met sinen ghespelen onversien Den lachame Gods mettien. So dat sijn vader vernam 10[regelnummer] Ende wart dies harde gram, Ende hevet enen oven geheet, Om te wrekene sijn leet. Die moeder hadt gerne benomen; Maer eer soere toe mochte comen, 15[regelnummer] So was dat kint mids inden brant. Ende alse die moeder die vlamme vant Uten monde verre slaen,
[pagina 2,392]
Scoredsoe haer huve saen, Ende liep met widen hare 20[regelnummer] Achter straten harentare, Ende maecte ter selver stont Den kerstinen haren rouwe cont. Die kerstine comen, daer si mogen, Ende hebben dat vier uutgetogen, 25[regelnummer] Ende vonden tkint vro ende gesont, Dies menegen wonderde tier stont. Gode loveden si alle gader, Ende namen den bosen vader Ende worpene inden oven, 30[regelnummer] Ende wart verbernt al te stove. Dit sagen si onversaget. Den kinde hebben si gevraget, Wie dat hem stont in staden, Daert inden brant lach verladen. 35[regelnummer] Het sprac: ‘Die vrouwe, die ic sach ginder, Daer ic was ende andere kinder, Daer ic ontfinc dat brodekijn wit, Soe bescermede mi, wet dit, Met haren mantele inden brant.’ 40[regelnummer] Hier bi wistemen te hant, Dat hem Maria stont in staden, Daert inden brant lach verladen. Dat kint wart kerstijn daer naer Ende was int ghelove claer, 45[regelnummer] Ende sijn moeder ontfinc mede Vray gelove ende kerstijnhede; Ende oec biden selven bispele So bekeerden hem liede vele.
Van Theophilus. XXXV. Het gheviel ten selven stonden, Dat Theofilus, die in zonden Alte zwaer ghevallen was, Bi onser Vrouwen bede ghenas. 5[regelnummer] Dese Theophilus was wilen ere In eene kerke een groot here, Int lant dat Cylicien heet, In vele dogeden ghereet, Ende een wel gheminnet man mede; 10[regelnummer] So dat die bisscop staerf vander stede, Ende wart te bisscop daer genomen, Maer hine wilder niet toe comen. Hi seide: hi ware onwert der ere, Daer te sine bisscop ende here. 15[regelnummer] Men cons hem verbidden niet, Also dat mens hem verliet Ende men eenen anderen nam. Ende alse die bisscop tsire stat quam, Rieden hem sulke bi onwette, 20[regelnummer] Dat hi Theophiluse ontsette Ende eenen andren gave sijn ambacht. Dit dedi saen, hi hads de macht. Theophilus die wart omblide Ende viel hier omme in nyde; 25[regelnummer] Entie duvel lach hem an, Alse hi ontset sach den man, So dat hi sochte nygromanciene, Om te winnene bi sduvels engiene Erdersche eere, mocht so comen. 30[regelnummer] Eenen Jode heefti vernomen, Die metten duvel ommeginc Ende menegen daer mede vinc. An dien leidi sine bede, Dat hi sijns hadde ontfarmechede. 35[regelnummer] Die Jode antworde: ‘Nu zie: Ter naester nacht so comme te mie. Ic sal di te minen meester bringen. Hi sal wel sien te dinen dingen.’ Snachts leeddine teere stede. 40[regelnummer] - ‘Wat dattu sies of hors mede,’ Sprac hi, ‘en wes niet vervaert; Ne mac geen tekijn, hoe soet vaert,
[pagina 2,393]
Wat so du vernemes ter stat.’ Theophilus gelovede dat. 45[regelnummer] Daer togede hem die toverare Eene ghecleedde witte scare, Met vele kersen daer ter stat. Indie middelt haer meester zat. Die Jode heeftene gheleet 50[regelnummer] In gheent quade covent gereet. Die meester duvel seide dan: ‘Twi brincstu ons desen man?’ Die Jode began weder spreken: ‘Sijn bisscop heeftene versteken, 55[regelnummer] Ende hi souct troest ane u.’ Hi sprac: ‘Salickene troesten nu, Ende hi sinen God es onderdaen? Nochtan, wille hi ons angaen, Wi sullen hem ghehelpen das, 60[regelnummer] Dat hi meerre here si dan hi was, Ende hi sal boven den bisscop wesen.’ Theophilus antworde na desen, Dat hi wille doen gereet So wat saken dat hi hem heet, 65[regelnummer] Ende custe sine voete te hant. Doe sprac ten Juede de viant: ‘Laet Marien ende haren sone, Want ic haetse beede die gone; Ende doe mi seker met brieve 70[regelnummer] Te doene vort al mine lieve, Ende hi mi danne niet ontfaert: Ende ic doe vort dat hi begaert.’ Theophilus hevet Gods versaect, Ende daer af enen brief gemaect 75[regelnummer] Ende met sinen vingerline Ghezeghelt omme vast te sine; Ende es weder danen gegaen, Vroe ende blide, sonder waen. Ten naesten daghe die bisscop quam, 80[regelnummer] Ende tgoet, dat hi hem teersten nam, Gaf hi Theophiluse weder, Ende dander wart gesteken neder, Ende clagede, dat hi sulke persone, Sonder redene ende onscone, 85[regelnummer] Ontset hadde om der lieder sprake. Theophilus wart bi derre sake So groot here in corten daghen, Dattene alle dandere ontsaghen.
Hoe hi den duvel ontginc. XXXVI. Alse Theophilus hadde gewesen Eene corte wile in desen, God onse Here, diene gewrachte Ende siere eerster doget gedachte, 5[regelnummer] Ne wildene niet laten gescent, Ende hevet hem kennesse gesent, Dat hi hem selven dus sprac an: ‘Waer salic henen, onsalich man? Noint was mensche verwoeder; 10[regelnummer] Ic hebbe Gods ende siere Moeder Gheloochent ende van mi verdreven, Ende hebbe mi den duvel upgegeven, Ende met brieve doen bekinnen. Wie mach den chaerter weder winnen?’ 15[regelnummer] Doe sprac hi dit met tranen heet: ‘Al eist so, dat ic Gode weet Vander maget Marien geboren, Die ic geloochent hebbe te voren, Nochtanne salic te hare tiden 20[regelnummer] Ende hare met beden anestriden, Dat soe mi in staden sta.’ Te haerre kerken ginc hi daer na, Ende bat vaste met crachte. XL daghe ende XL nachte 25[regelnummer] Lach hi in vasten ende in beden Voer hare kerke daer ter steden. Naer dese bede, na desen rouwe,
[pagina 2,394]
Quam hem snachts an onse Vrouwe Ende seide: ‘Mensce! an Gode lije, 30[regelnummer] Dien ic selve drouch, Marie, Ende dies du buten best gegaen. God sal dine trane ontfaen. Dies nam hi vleesch van minen live, Om te berechtene die keytive.’ 35[regelnummer] Doe warp hi tanscijn ter aerde, Ende riep wenende ende mesbaerde: ‘Ic groete u, glorien Vrouwe! Ende aneroupe u in minen rouwe! Ende dese bedinghe draghet 40[regelnummer] Vor hem ende verbit mi, Maget!’ Onse Vrouwe belovedem dat, Ende sciet van hem daer ter stat. Theophilus bleef inde bede III daghe vaste uptie stede, 45[regelnummer] Ende onse Vrouwe vertogede haer echt, Met bliden ansichte, alst es recht, Ende seide: ‘Gods man, sonder waen, God hevet dine trane ontfaen Dor minen wille, omdat ics bat, 50[regelnummer] Blivestu toter doot in dat, Dattu belooft heefs minen Sone.’ - ‘Vrouwe!’ sprac hi, ‘ic blive in tgone; Maer ic biddu, Maget reine! Alre ontfaermecheit fonteine! 55[regelnummer] Dattu mi hebben does den brief, Daer ic in, als een valsch dief, Dijns loochende ende oec dijn Kint; Want dats dat mine ziele bint.’ In desen nerenste, in dese bede, 60[regelnummer] Bleef hi echt drie daghe mede. Doe quam Maria dor sine lieve Voer hem aldaer metten brieve, Ende leidene up hem daer hi lach. Hi wart in wake; doe hine sach, 65[regelnummer] Was hi vro, dans gene sage. Ten alrenaesten Sondaghe Es hi indie kerke gegaen, Daer hi den bisscop wiste staen Metten lieden, alsemen pleget. 70[regelnummer] Alse dewangelie was geseget, Es hi te sinen voeten gevallen, Ende telde sine aventure van allen, Hoe hi wart des duvels man, Ende hoe hi genaden gewan 75[regelnummer] Bi onser Vrouwen ontfaermechede. Oec dedi lesen daer ter stede Den brief van sire groter ontrouwen. Alt volc benedijede onser Vrouwen. Theophilus lach ter erden neder. 80[regelnummer] Die bisscop hieten upstaen weder, Ende hiet dat hi den brief verbrande, Dien hi gegeven hadde den viande. Dit dedi, daer toesach de port. Die bisscop dede die messe vort 85[regelnummer] Ende monegede Theophiluse daer. Doe wart sijn anscijn also claer, Alse oft die zonne ware. Daer benedijedemen openbare Onser Vrouwen ende haren Sone. 90[regelnummer] Theophilus bleef na tgone III daghe ter stede, daer hi lach Ende hi onser Vrouwen sach, Ende daer naer hi orlof nam An sijn geselscap datter quam; 95[regelnummer] Want hire sinen ende dede, Ende wart begraven daer ter stede, Aldaerne bi haerre genaden Onse Vrouwe hevet beraden.
Ene miracle vanden cruce. XXXVII. Tien tiden dat Justiniaen Dat keyserike hadde ontfaen, Gesciede van enen valscen Jode, Eenen vulen, eenen rode, 5[regelnummer] Dat hi in eene kerke quam Ende hi dievelike nam Een cruce, dat naer onsen Here Ghesneden was dor sine ere, Ende hevet gewont ende geslagen 10[regelnummer] Ende diefelike thuus gedragen,
[pagina 2,395]
Om dat hijt verbernen woude. Ende alse hijt ontect, also houde Vint hi hem selven al bebloet. Hem wonderets in sinen moet, 15[regelnummer] Ende hevet heimelic wech gesteken. Dese mare began uutbreken, Entie kerstine die vonden Die bloetsporen tien stonden, Daer si hem volgeden achter voet. 20[regelnummer] Doch vonden si dbeelde al bebloet, Ende nament met groter werdichede; Den Juede steenden si uptie stede. Tien selven tiden es gevallen In dat lantscap oec van Gallen, 25[regelnummer] Dat een berch lach uptie Rone, Die lange hadde geluut onscone. Ten lesten scordi, alsement sach, Van enen berge daer hi an lach. Beede met husen ende met kerken, 30[regelnummer] Met leeken lieden ende met clerken Ende met vele dingen met allen Es hi indie Rone gevallen. In desen tiden sekerlike Was een groet orloge in Vrancrike; 35[regelnummer] Want Clotaris hadde enen sone, Euarius so hiet die ghone, Die hem jegen den vader sette Ende verorlogedene bi onwette, Ende dede scade der Roemscer crone. 40[regelnummer] Sider quam hire af te lone. Mettem was menech prince hoge, Van cleene Bertaengen die hertoge Tonebius was met hem mede. Alse die vader engenen vrede 45[regelnummer] Ne conste anden sone gecrighen, Moest hine bestaen met wighe, Ende nam mettem dat Vrancsce here. Die hertoge bleef doot inde were, Ende sijn sone wart gevaen. 50[regelnummer] Daer namene die vader saen, Hem ende sijn wijf ende sine kinder, Ende verbarnse te pulvere ginder. In Justiniaens XXXVIIste jaer Was in heilecheiden claer 55[regelnummer] Die coninghinne Radegont, Die Clotaris ene stont Hadde teere coninghinnen; Want, alsic u dede bekinnen, Doe die Fransoyse wonnen Doringen, 60[regelnummer] Doe ghevielt hem dat si vingen Sconinx Berdcharis dochter daer, Die Hermenfrijts zuster was vorwaer, Ende was die scone Radegont. Die dede Clotaris ene stont 65[regelnummer] Int lant van Vermendoys uphouden, Te nemene, alsoe quame ter ouden, Ende daer na haeldise te Sissoen. Daer dedi sine feeste doen Ende maectere af sine coninghinne 70[regelnummer] Jegen den wille van haren sinne. Doch al hadde soe eenen man, Ne sciet soe niet af nochtan Soene drouch naest der huut ene hare, Ende ginc gecleet int openbare 75[regelnummer] Alse hare wel betamelijc was, Al en wiste haer man niet das.
[pagina 2,396]
Wat dat soe hare mochte ontbreken, Hevet soe den aermen toegesteken Enten cloestren enten kerken 80[regelnummer] Enten anderen goeden werken. Snachts ontginc soe haren man Ende lach in hare bedinge dan Up ene hare, dat hare de huut Al vercout was uut ende uut, 85[regelnummer] Ende verdroucht goelike nochtan Dat scelden van haren man. Alse die coninc hadde gevaen Lieden, die hadden mesdaen, Ende mense dan soude ontliven, 90[regelnummer] Den rouwe, diemen hare dan sach driven, Eer soese haren man ontbat, Men conde niet vulscriven dat. Tote Pruem in Ardenne Dede onse Here en kenne, 95[regelnummer] Dat soe wert was groter ere; Want snachts riepen up hare sere Lieden, diere lagen ghevaen, Ende onse Here die brac saen Hare bande dor hare bede, 100[regelnummer] Ende worden dus verloest daer mede. Doe ghewan soe an haren man, Dat soe hare soude begeven dan.
Van sente Radegonden. XXXVIII. Nochtoe levede sente Medaert, Ende soe te hant darewaert Tote Noyoen in corter wilen. Soe bat, dat hise soude wilen. 5[regelnummer] Hare chierheit groot ende claer Liet soe daer upten outaer, Ende hevet nonnen abijt ontfaen. Niet lange daer na, sonder waen, Bejagede soe met haerre bede, 10[regelnummer] Dat soe te Poytiers indie stede Mettes coninx bede stichte Eenen cloester, daer scone gichte Sidert saen toe was gegeven, Daer soe leedde heilech leven, 15[regelnummer] Ende versaemdere vele vrouwen, Die Gode dienden daer met trouwen, Ende was daer sijnt abdesse. Sidert bi quader verranesse Wildse Clotaris weder halen 20[regelnummer] Ende over sijn wijf betalen. Hier omme bat soe onsen Here, Dat hijt gedoghe nemmermere; Ende alle die ghene, die dat rieden, Storven ghalinge vanden lieden; 25[regelnummer] Want hem haer geweide uutscoot Ten fondemente ende bleven doot. Doe wart Clotaris selve vervaert, Ende sendde te hant darewaert Sente Germaine van Parijs, 30[regelnummer] Dat hi den pays make in alre wijs, Die te hare voer ende bat genaden Des coninx van sulken mesdaden. Hi lietse vort vrilike leven,
[pagina 2,397]
Ende soe hevet hem vergeven 35[regelnummer] Ende was utermaten vro, Dat soe der werelt dus ontflo, Ende bleef vort in vreden daer In heileghen levene ende in swaer. Hoe nauwe dat soe hare sake 40[regelnummer] Sette buten allen gemake, Dat ware te seggene te lanc; Hoe gerne soe spise ende dranc Ende cledere den aermen gaf, Daer ware te vele te telne af; 45[regelnummer] Hoe ghewillichlike soe diende Gode ende al sine vriende, Dat en can niemen gegronden. Het gheviel hare teenen stonden, Dat men hare een wijf toebrochte, 50[regelnummer] Diemen cume getrecken mochte Vanden viant, diese besat, Ende node quam tier stat, Daer die coninghinne was. Alsoe wart gheware das, 55[regelnummer] Warp soe dat wijf onder voete, Ende tart met goeder moete Den wive up hare kele. Waest in nerenste oft in spele, Die duvel moeste beneden duere 60[regelnummer] Ende laten Gods creatuere. Eens sat soe in hare cluse Ende horde weenen achter huse, Ende soe vragede wat daer ware. Doe so brochtmen hare mare, 65[regelnummer] Datter doot ware der zuster ene, Die jonc ware ende harde clene. Soe bat datmen hare brochte Den doden, somen eerst mochte, Heimelike in hare celle. 70[regelnummer] Soe bat Gode, die brac de helle, Voer die zuster daer ter stont, Ende soe wart te hant ghesont. Soe staerf upten XVIIIden dach, Die in Oegstmaende gelach, 75[regelnummer] Ende een bailliu was daer bi, Die gevangene ende onvri Liede in eenen kaerker helt. Die ghecreech van haerre gewelt, Dat hi lach tier selver stont 80[regelnummer] Indie kele sere ongesont, Alse diere sine doot an kende. Uptie wile, dat soe ende, Soe quam te hem, alse hem dochte, Ende makede hem sijn evel sochte, 85[regelnummer] Ende hiet dat hi dor hare saen Die gevangene liete gaen. Ende alse hi hem vant genesen, Ne dorste hijs niet laten wesen.
Clotaris doot van Vrancrike. XXXIX. Clotaris, deser vrouwen man, Ende an hare geen kint en wan, Coninc van Vrankerike, Soude varen blidelike 5[regelnummer] Jaghen wilt met sinen honden Bi Conpiengen tien stonden. Aldaer quam hem an tier stede Een ongemac, een vreselijc rede. Daer wart hi bracht bet vort 10[regelnummer] Te Conpiengen in de port, In sijn coninclijc pallays. Des reden en wart geen pays,
[pagina 2,398]
So dat hi ghevoelde ende sach, Dattem quam sijn sterfdach, 15[regelnummer] Ende hi riep, aldaer hi lach: ‘Owi leider! owi! owach! Merket wat coninge het si, Hoe gheweldich ende hoe vri, Die dus grote coninge ontlivet!’ 20[regelnummer] In desen mesbare hi doot blivet, Doe hi L jaer, lettel mere, Hadde geweest ter werelt here. Sine IIII sonen sijn daer comen Ende hebben den vader genomen, 25[regelnummer] Ende voerdene te Sissoen, Alsi te rechte souden doen, Ende groevene in sente Medaerts kerke, Die cierlijc nu es van gewerke. Gontram ende Karibrecht, 30[regelnummer] Cylpric ende Segebrecht, Dus hieten sine IIII kinder. Cylpric voer danen ghinder, Aldaer hi wiste teere stat Datmen hilt sijns vaders scat, 35[regelnummer] Ende namene metter vaert, Ende so ten Fransoysen waert, Die hi ane hem trac met gelde. Parijs besat hi met ghewelde Ende trac an hem dat recht, 40[regelnummer] Dat sijn oem hilt, Gyldebrecht. MAer dan mochte niet lange wesen; Want hem volgeden naer desen Alle drie die broederen naer Ende verdrevene van daer, 45[regelnummer] Beede met vrienden ende met magen. Alse die Fransoysen dat versagen, Hebben si teenen payse gesproken Ende hebben dien twist tebroken, Ende scieden tusscen hem vieren 50[regelnummer] Haer rike bi manieren, Ende was ghedeelt bi sulker wijs, Dat Karibrecht besat Parijs Ende sijns oems Gyldebrechts rike; Cylpric mede dies ghelike 55[regelnummer] Die wart coninc van Sissoen, Ende trac tlant naer sijn doen, Dat sijn vader teerst besat; Seghebrecht sette inde stat Sinen stoel te Riemen mede, 60[regelnummer] Ende besat Mets die stede, Oustrike, dat nu heet Loreine, Ende daertoe Neustre gemeine, Ende es gheleghen upten Rijn, Dat wilen Diederic, de oem sijn, 65[regelnummer] Besat, alst hem te deele quam; Maer die heileghe Gontram Drouch tOrliens die crone, Ende hadde alt lant te lone,
[pagina 2,399]
Dat Clodomiris sijn oem besat, 70[regelnummer] Borgoengen ende menege stat. Dor des coninx Gontrams ere Dede dicken onse Here Menege miracle groot In sijn leven ende naer sine doot, 75[regelnummer] Alse tOrlieins wel es bescreven, Daer hi heilechlike es verheven.
Justiniaens des keysers doot. XL. In desen tiden, alse wi verstaen, Was die keyser Justiniaen Overhorich der heileger kerke Ende niet vray in sine gewerke, 5[regelnummer] Ende God gheseldene omme dat, Want hi al versnodelt sat. Doe ontboot hi enen goeden man, Daer vele wijsheden was an, Die gheheten was Justijn. 10[regelnummer] Selve dedi sinen fijn, Alse hi XXXVIII jaer Ende VII maende harde naer Berecht hadde tkeyserrike. Sulke seggen dat waerlike, 15[regelnummer] Dat dese selve Justiniaen Maecte selve, sonder waen, Die grote sonderlinge kerke Vanden sonderlingen gewerke, Die te Constantynobele staet; 20[regelnummer] Maer ic wane, si seggen quaet; Want het seget dystorie fijn, Datse die grote Constantijn Maecte in sente Sophien ere: Niet also, min no mere, 25[regelnummer] Dat die Sophie een wijf was; Maer, dies wet die waerheit das, Dat sophie in Griexe wort, Alsemen in Latijn ontbinden hort, So ludet aldus sekerlike: 30[regelnummer] ‘Des Vaders vroetscap van hemelrike.’ Dus staet die monster, na rechte lere, In Jhesus Cristus ons Heren ere, Ende diere andre dinc af tellen, Hets al dolinge datse quellen. 35[regelnummer] Hets waer, also wi verstaen, Dese selve Justiniaen Die sette indie diere kerke Bede clergessen ende clerke, Die dienen souden onsen Here 40[regelnummer] Ende singhen dor siere ere, Bede bi nachte ende bi daghe, Also alse die tijt gelaghe; Ende om datter waren so vele, Dat ginc buten allen spele, 45[regelnummer] Seidemen daer af geen getal; Ende hier omme waentmen al, Dat hi den groten tempel stichte, Dies niet es tgelovene lichte. Justijn, hebben wi verstaen, 50[regelnummer] Hevet tkeyserrike ontfaen Int jaer Gods, na ware lesse, V^C LX ende oec sesse, Ende was here XII jaer. Goet keyser was hi, dats waer; 55[regelnummer] Desen heetmen den jongen Justijn.
[pagina 2,400]
Het gheviel inden tiden sijn, Dat te Rome patrisius was Een hiet Naerces, daer ic af las Meneghe doghet ende ere, 60[regelnummer] Bidi hi was vromech sere Ende van levene kerstijn goet, Goedertiere ende welgemoet Jegen daerme ende gemate. Uutgerne so dede hi bate 65[regelnummer] Te makene kerke in meneger stede. In wakene ende in sijn gebede So was hi een nerenst man, So dat hi vele meer verwan Sine viande met siere bede, 70[regelnummer] Dan hi metten wapenen dede. Alse dese hadde uut Ytale DOester Goten alle te male Ghesuvert ende verdreven, Datter en geen in was bleven, 75[regelnummer] Wart hem sine grote pine Metten nydeghen venine Vanden Romeinen gheloent; Want si hebben hem becroont Anden keyser, den jongen Justijn, 80[regelnummer] Ende seiden: het ware beter sijn Den Oester Goten onderdaen, Dan Narces, die hem, sonder waen, Swaerlikere afbreect sijn gelt Met siere dorperliker gewelt, 85[regelnummer] Dan hem noit die Goten daden. Om dit wart Justijn beraden, Want hi hem Naerses ontsach, Dat hi sende up dien dach Daer enen bailliu, hiet Longijn, 90[regelnummer] Die soude in Ytale sijn Ende bliven in Naerses stede. Hier af quam dorsware onvrede.
Hoe die Lumbarde Ytale wonnen. XLI. Sophie oec, die keyserinne, Ontboet Naerses grote onminne Ende daertoe grote onwerdichede; Want soe an hem screef oec mede, 5[regelnummer] Dat hi te Constantynoble quame Ende hi onder handen name Spinnen, spoelen ende weven; Want hem betaemde bet sulc leven Metten diernen, metten wiven, 10[regelnummer] Dan hi lande soude bedriven. Narses die slouch thovet neder Ende ontboot der vrouwen weder: Behildem God een stic sijn leven, Hi soude haer sulc een webbe upgeven, 15[regelnummer] Dat soet nemmermeer gesponne, Hoe vele waerps soe gewonne, No vulwevede no vulmaect. Narses was wijs ende wel geraect,
[pagina 2,401]
Ende trac te Napels waert, 20[regelnummer] Droeve ende een deel vervaert Van sire vrouwen overmoet, Die hem onverschult dit doet. Nu was hi van groter waerde Ende bekent onder die Lumbaerde, 25[regelnummer] Die Pannonien doe besaten Ende waren ontsien utermaten Ende vruchtelijc den Roemscen rike, Sidert dat si mogendelike Besaten der Gepyden lant, 30[regelnummer] Doe Albuijn slouch metter hant Haren coninc doot, ende dranc Vort meer al sijn leven lanc Uut sinen hovede, alse ghijt horen Mocht indie jeeste hier te voren. 35[regelnummer] Dese coninc Albuijn Was Narses vrient, goet ende fijn. Dies heefti, al en waest niet scone, Dus ontboden in Pannone: ‘Ghi Lumbaerden! lust u dies, 40[regelnummer] Dat ghi verliest der werelt kies, Dat es trike van Ytale, Ic wilt u gheven altemale. Laet die loetsen, laet die keeten, Daer ghi in wonen moet ende beeten 45[regelnummer] Int aerme lant van Pannone. Neemt die borgen, die zale scone, Die pallaysen entie steden Van Ytale al ongestreden, Daer beede taruwe ende wijn 50[regelnummer] In vertert niet en mach sijn.’ Albuijn hevet dit vernomen, Ende hevet die Hunen gedaen comen Met sinen uutvercornen neven, Ende hevet hem Pannonien gegeven, 55[regelnummer] Ende metter macht vanden Lumbaerden Voer hi henen siere vaerde Over int lant van Ytale, Int jaer Gods, weetmen wale, V^C LX ende achte. 60[regelnummer] Meilane wan hi met crachte, Also groot was sijn gheval, Ende Ytale wel naer al Lichtelike, alse met enen drome, Sonder Ravene ende Rome. 65[regelnummer] Ende omme hem ende sine paertije Heet Ytale nu Lumbaerdie, Omme dat wonnen die Lumbaerde, Die van volke van cranker waerde Te aldus grotre eeren quamen. 70[regelnummer] Menegen dat si tleven namen, Eer si bedwongen die liede. Maer eer dese plaghe gesciede, Dat Albuijn Ytalen wan, Sach anden hemel menech man, 75[regelnummer] Hoe dat ridders sere vochten Indie lucht, die vierijn dochten. Men sachse striden ende bloeden, Riden, jagen ende verwoeden; Ende het meende, waent men vorwaer, 80[regelnummer] Der lieder bloet, dat saen daer naer Ghestuert was inne Lumbardie Van Albuijn ende sine partie.
Der Lumbaerden zeden. XLII. Nochtoe waren die Lumbaerde, Die tlant wonnen metten swaerde,
[pagina 2,402]
Heidijn, ende lange daer naer; Doch over ene stont, dats waer, 5[regelnummer] Ghevielt dat si hem daden dopen. Doch en wilden si niet ontlopen Haren heidijnschen geboden, Sine hilden hem metten afgoden, Ende anebeden bome mede, 10[regelnummer] Die si vercoren in sulkere stede; Ende Vipera, dat quade serpent, Was mettem over god bekent, Ende maecten hem ene gelike Van goude scone ende rike. 15[regelnummer] Doch worden si over lanc bekent; Want een bisscop van Bonevent, Hiet Barbatus, tracse daer af. So vele exempele hi hem gaf, Dat hi den boem heeft gevelt, 20[regelnummer] Daer hem al dat volc an helt, Ende dat ghuldine serpent Heefti tebroken ende gescent, Ende maecter enen kelet af, Dien hi ten dienst ons Heren gaf. 25[regelnummer] Doe scoeren hem die Lumbaerde van achter, Dattem nu soude dinken lachter, Den nolle toten halse neder. Voren lieten sijt wassen weder, Haer haer, dats vremde dinc, 30[regelnummer] Dattem toten tanden ginc. Clederen drougen si so wide, Hanghende an elke zide, Alst gestade moenke waren, Inder manieren, inder gebaren, 35[regelnummer] Alse nu some Vriesen plegen, Die hem in haer cledere ontwegen. Dit waren der Lumbaerden zeden, Die met overmoedicheden, Alse ghi hebt gehort de tale, 40[regelnummer] Wonnen dlantscap van Ytale. In desen tiden, meerre ende minder, Die IIII broederen, Clotaris kinder, Cylpric ende Karibrecht, Sente Gontram ende Segebrecht, 45[regelnummer] Staende elc in sinen rike, Regneerden mogendelike. Van Parijs coninc Karibrecht Dede huwelijc niet na recht; Want hi nam wijf ongeboren, 50[regelnummer] Hiet Ingelberge, alse wijt horen; Die croende hi tere coninginne, Om dat hi an hare leide minne. Dese hadde II camerieren, Scone ende van goeder manieren, 55[regelnummer] Die waren eens aerms mans kinder; Maer scoenre gene wistmen ginder. Monfrijd was geheten deene, Entie andere Martovene; So dat die coninc leide minne 60[regelnummer] An hem II met allen zinne; So dat die dinc so verre quam, Dat die coninginne vernam, Ende hevet die zustre gepijnt bede Met utermaten groten lede, 65[regelnummer] Ende dede haren vader mede Pine ende grote onwerdichede; So dats die coninc Karibrecht Niet langer en wilde dogen recht, Ende verstiet met erren zinne 70[regelnummer] Omme dat van hem die coninginne, Ende nam die joncste terre tijt, Die bi namen hiet Monfrijt,
[pagina 2,403]
Ende daer na nam hi Martovenen. Dan liet hi dor tale van ghenen, 75[regelnummer] No om hare ongeborlichede, Noch oec om ne ghenen onsede. Om dese dinc so dedene dan Sente Germaen inden ban, Die bisscop doe was te Parijs. 80[regelnummer] Nochtan in ne ghere wijs Sone wildise niet begeven, Hine hildse al haer leven. Maer Martovene wart ongesont Ende bleef doot in corter stont; 85[regelnummer] Want God wilt, alst sceen wel claer. Ende oec cortelike daer naer Staerf die coninc Karibrecht, Ende was begraven na sijn recht Te Blaves indie stede 90[regelnummer] Hogelike naer coninx zede.
Van coninc Cylprics kinderen. XLIII. Cylpric, coninc van Sissoen, Die en wilde niet anders doen, Dan, daer hi scone joncfrouwe vant, Hoe dat soe was geboren int lant, 5[regelnummer] Dat hise nam te wive. Dus haddire, wanic, meer dan vive; Doch so haddere ene die ere, Die was geheten Audomere: Dat was de rechte coninginne. 10[regelnummer] Nochtan so lach sine minne An ene sine amie tier stont, Die was geheten Vredegont, Ende was van bi Atrecht geboren Van aermen lieden, als wijt horen, 15[regelnummer] Van Cambecont, van dorpers al. Dese hadde dmeeste gheval Metten coninc Cylperike. Sint was soe vrouwe vanden rike. Die scoenste waest die leven mochte; 20[regelnummer] Maer so fel in haer gedochte, Noch die bet conste maken mort, So hevet men selden gehort. Gontram, coninc van Orlieins, Die en sette niet sijn gepeins 25[regelnummer] Noch sinen zin omme wijf, Maer hi leedde suver lijf; Want ic en hebbe niet verstaen, Dat hi met wive ie wart bevaen; Want hi staerf al sonder kint. 30[regelnummer] Ende Gode, dien hi heeft gemint, Dien beval hi, alse de vroede, Hoir te sine van sinen goede. Segebrecht, die coninc rike, Besat tlant van Oesterike. 35[regelnummer] Alse hi mare hevet verhort, Datmer om sprac onscone wort, Dat sine broedere huwelic daden An onnedele wijf, onberaden, Hevet hi in Spaenyen ghesent 40[regelnummer] Groten scat ende groot prosent Anden coninc Atanaghilt, Die te dien tiden trike hilt Vanden Wester Goten in Spaengen lant, Also alse hi te rade vant, 45[regelnummer] Ende hevet hem sire dochter gebeden; Want hi hadde vele wijsheden Van hare gehort ende scoenheit groet. Oec was wel der vriendscap noot; Want Clodoveus hadde met allen 50[regelnummer] Die Goten gejaget ute Gallen, Die sijn oudervader was, Ende Gyldebrecht sijn oem na das, Ende daertoe Clotaris sijn vader, Hadden in Spaengen bede te gader 55[regelnummer] Om haerre zuster uptie Goten
[pagina 2,404]
Vele scaden gedaen met haren roten. Atanagilt die warts te rade, Dat hi thuwelijc gerne dade, Ende hevet hem die joncfrouwe gesent, 60[regelnummer] Daer menech sint was bi gescent, Die Brunilt bi namen hiet: Scoenre wijf en wistmen niet. Ende Segebrecht pijnedse wel tontfane, Ende om dat soe was Arriane 65[regelnummer] Ende in ongelove belopen, Deedse die coninc dopen Ende deedse instruweren bet In die kerstine wet, Ende namse teere coninghinne. 70[regelnummer] Cylpric die wart dies in inne, Dat sijn broeder dus hoge huwede; Sijn huwelijc hi vernuwede, Al haddi vele wive te voren. Haerre zuster haddi vercoren, 75[regelnummer] Ende heeftere na in Spaengen gesent, Die hiet bi namen Galsuwint; Ende screef, up datmense hem gave, Hi stonde der ander wive ave. Atanaghilt sendese hem mede. 80[regelnummer] Die joncfrouwe hi dopen dede Ende namse teenen wive. Sint was soe van heilegen live.
Van Vredegonds scalchede. XLIIII. Galsuwint die coninginne Was een stic met groter minne Met coninc Cylpricke haren man; Maer Vredegont die lach haer an, 5[regelnummer] Sine amie, dat scalke wijf, Ende tormentedse sonder blijf, So datmen dicken daer ter steden In sceldene was ende in onvreden. Doe sprac Galsuwint de coninginne 10[regelnummer] An Chilprike met droeven zinne, Dat soe gedogen niet en conde Die pijnlijchede van Vredegonde, Ende bat haren man dat, Dat hi hare scoenheit ende scat, 15[regelnummer] Die si met hare brochte int lant, Wedergave in haer hant, Ende scheldese quite algader: Soe wilde keren te haren vader. Doch die coninc met scoenre tale 20[regelnummer] Ontgaf hare dit altemale Met smekene, so hi best conde. Maer die mort van Vredegonde, Die niemene gegronden mochte, Visierde nauwe ende sochte, 25[regelnummer] Hoe soe haers willen vulquame, Ende wachte des coninx grame; So dat soene eens sach gram onsachte, Ende bracht daertoe, dat hi bi nachte Galsuinden in haer bedde vermorde, 30[regelnummer] Ende al bi Vredegonds worde; Ende God togede miracle groot Te haren grave na hare doot. Om dese mort gewies groet strijt Tusscen die gebroedere tier tijt, 35[regelnummer] So dat sine wilden verdriven, Want hi sijn wijf wilde ontliven; So dat harde cume bleef, Datmenne slands niene verdreef. Cylperic hiltem vorwart mere 40[regelnummer] Andie coninginne Audomere, Daer hi III sonen ane wan: Tydebrecht hiet de outste man,
[pagina 2,405]
Meruvinc hiet doutste daer naer, Ende Clodoveus, dit was waer. 45[regelnummer] Vredegont, dient scre wach, Dat die coninc bi hare lach, Peinsde nauwe ende dochte, Hoe soe dit tebreken mochte Ende haerre vrouwen also honen, 50[regelnummer] Dat soe gelosede der cronen. So dat die coninc Segebrecht Uptie Sassen stichte gevecht, Entie coninc Cylpric voer mede Orlogen dor des broeders bede. 55[regelnummer] Die coninginne Audomere Die bleef thuus beswaert sere Van kinde, daer soe af gelach, Tien tiden dat Cilpric plach Des orloges upten broeder. 60[regelnummer] Vredegont sprac an de moeder, Der coninginnen van Sissoen, Ende seide: ‘Vrouwe, doet kerstijn doen Uwe dochter, hoe so mense nome, Alse u here wedercome 65[regelnummer] Vanden orloghe, dat hise ontfa Te blideliker, hoe dat gha.’ Dit nam die coninginne vor goet. Mettien soe ontbieden doet Eenen bisscop te dopene tkint; 70[regelnummer] Ende alsemen ginder niet en vint Dat kint te heffene geen wijf, Riet Vredegont, dat valsce lijf, Der coninginnen, dat soet hieve, Soe dader an den coninc lieve, 75[regelnummer] Ende si dadet al onbedochten. Hier binnen hebben zege gevochten Die Fransoysen uptie Sassen, Ende keerden te haren gassen Blidelike elc in sijn lant. 80[regelnummer] Vredegont die quam te hant Jegen den coninc gelopen of, Ende seide: ‘Here, Gode lof, Dat ghi hebt van uwen vianden Sege gevochten nu te handen! 85[regelnummer] Ghi hebt eene dochter, here, een kint, Die es gheheeten Hildesint, Die hevet mijn vrouwe geheven: Dus es soe u gevadere bleven. Bi wien slaepti dan, here?’ 90[regelnummer] Die coninc sprac: ‘Es Audomere Mijn gevadere, ende ic dan Niet te rechte mach sijn haer man, Liggic te nacht met di wale.’ Alse Cylpric quam inde zale, 95[regelnummer] Heeftene die coninginne gegroet Ende met haerre dochter gemoet. Doe sprac die coninc: ‘Ghi hebt mesdaen Met simpelheden, sonder waen. Ghi hieft mire dochter, ende bi desen 100[regelnummer] Ne mogedi mijn wijf niet wesen.’ Hare entie dochter hi begaf In ene abdie bet af,
[pagina 2,406]
Ende gavere grote rijcheit mede. Den bisscop, die tkint kerstijn dede, 105[regelnummer] Dien heefti slands verdreven. Vredegonde heefti verheven Tere wettachtegere coninginne, Daer vele ondogeden lach inne.
Van Albuijns doot. XLV. In keyser Justijns VIIIde jaer So staerf Albuijn vorwaer, Coninc over die Lumbaerde, Deerste die met sinen swaerde 5[regelnummer] Ytalen wan ter Lumbaerden behouf, Die swart was ende van leden grouf. Dese, alsic hier voren seide, Die was die ter neder leide Der Gepyden conincrike, 10[regelnummer] Ende slouch doot vromelike Kunimonde haren here, Ende dranc al vorwaert mere Uut sinen hovede, daer hi sat. Doch nam hi sire dochter na dat, 15[regelnummer] Ende nu sat hi ende dranc met hare, Ende sprac dus al openbare: ‘Nem ende drinc met dinen vader.’ Hare verkeerde de zin algader, Ende bejagede anden sciltknecht, 20[regelnummer] Dat hi sinen here doodde recht, Daer hi in sijn bedde lach. VI jaer haddi up dien dach Coninc geweest in Ytale. Na hem wart coninc van altemale 25[regelnummer] Een, hiet Cleb, over de Lumbaerde, Een stout man ende een goet ten swaerde, Die regneerde in Lumbaerdie II jaer over die paertie. Naer den paues Pelagius, 30[regelnummer] Die hem purgierde van Vigilius, Dat hi onsculdich was der doot, So wart paues ende here groot Jan die derde van dier namen. Geboren was hi altesamen 35[regelnummer] Van Rome, des en twifelt niet. Anastasius sijn vader hiet. Dese vernuwede die kerchove, Daer die maerteleren van love Wilen waren begraven. 40[regelnummer] Oec so leidi vele haven An eene kerke, die here, Ghesticht in sente Phillips ere Ende in sente Jacobs ere mede, Ende staerf in groter heilechede. 45[regelnummer] Te Rome so wart paues daer naer In Justijns Xde jaer Benedictus, die oec mede Van Rome was uter stede. Sijn vader hiet Bonefaes. 50[regelnummer] Dese was paues sonder solaes; Want die quade Lumbaerde Die verwoesten metten swaerde In sinen tiden naer al Ytale, Ende honger verdaerf tlant also wale 55[regelnummer] Ende grote sterfte met gemeene. In desen rouwe, in desen weene So staerf die paues; want de plage Corten, wanic, sine daghe. Atanaghilt staerf indien dagen, 60[regelnummer] Die de crone hadde gedragen In Spaengen XXII jaer Over die Wester Goten vorwaer. Lewegilt wart coninc, sijn sone: XVI jaer regneerde die ghone. 65[regelnummer] Die keyser Justijn die qual
[pagina 2,407]
Lange an sine voeten al, Ende sach wel in sinen tiden, Dat hi no striden no riden Mochte om te berechten sijn lant. 70[regelnummer] Eenen grave nam hi bider hant, Die Tyberius hiet bi namen. Daer die heren sagen altesamen, So coes hine teenen sone daer Ende maectene bi wette claer, 75[regelnummer] Dat hi sijn hoir wesen soude. Dese Tyberius, also houde Alse hi te keysere was gecoren, Dedi bringen, alse wijt horen, Ute Egypten corens genouch 80[regelnummer] Rome der stat, die ongevouch Van hongere hadde sere groot; Want vele Romeine dor de noot Ghingen den Lumbaerden in hant: Sine conden niet gehouden tlant. 85[regelnummer] Dese Tyberius, na dat Justijn Hadde gedaen den ende sijn, Ontfinc hi die crone met eeren, Ende dat was int jaer ons Heren V^C LXX ende achte, 90[regelnummer] Ende hi regneerde met machte VI jaer inden keyserrike Wel ende oec kerstijnlike, Alse Justijn dede sijn voersate, Die sinen tijt in meerre bate 95[regelnummer] Gheleden hadde, dan hi leet, Maer dat sijn wijf verweet Den patricius Naerses, Alst hier voren bescreven es. Want sidert dat hine verstac, 100[regelnummer] Naectem orloghe ende ongemac; Want men ginc up hem striden Ende vechten in allen ziden. Tyberius, die na hem quam, Was goet man, alsict vernam, 105[regelnummer] Ghemint van papen ende clerken. Dies maecti weder vele kerken In Constantynoble, die met allen Ghebroken waren ende gevallen. Dese here, dese keyser vri, 110[regelnummer] Voer int lant van Persi, Omme dat alte vele scaden Den Roemscen rike hadde beraden, Ende verslouchse ende verwan Ende ontlivede menegen man, 115[regelnummer] Ende verherijede ende verbrande Hare steden ende hare lande. Van danen brochti enen roof, Dats cume iemen heeft geloof, Ende olyfanten so geladen 120[regelnummer] Met vele dierre gewaden Ende met so overgroten scatte, Dat men mochte wanen datte, Dat merre mede versaden mochte Een grondeloes gierech gedochte.
Dorloge tusscen den Vrancscen coningen. XLVI. Int eerste jaer van Tyberius rike Worden orlogende vreselike Segebrecht, coninc van Oest Vranken, Ende Cylpric, diene wilde cranken, 5[regelnummer] Sijn broeder, coninc van Sissoen; Ende dat quam vele om selc doen, Dat haer broeder Karibrecht, Die de crone naer sijn recht Te Parijs drouch, was bleven doot, 10[regelnummer] Ende hine liet hoir clene no groet: Sone consten si niet vriendelike Wel ghedeelen sijn rike; Maer elc wilde dat beste deel Of dat lantscap al gheel.
[pagina 2,408]
15[regelnummer] Cylpric sendde sinen sone, Tydebrecht so hiet de ghone, Over der Loren met menegen man, Die Segebrechte, sinen oem, afwan Tours ende Poitiers ende ander steden. 20[regelnummer] Hem quam met groter mogentede Te ghemoete altehant Die hertoghe Gondebant, Die van coninc Segebrechte Tlantscap hilt te rechte. 25[regelnummer] Daer wart strijt ende groete mort Tote Poytiers bider port, Ende Tydebrecht die wan den strijt; Also dat daer ter selver tijt Gondebant die hertoge ontflo, 30[regelnummer] Die des verlies was onvro, Want hi verloes vele int ghevecht. Van danen so voer Tydebrecht Te Lymoge met sinen here, Ende dede vele van sinen ghere 35[regelnummer] Te Caures ende daer ommetrent; Want hi gewoest heeft ende gescent Cloestren, godshusen ende kerken; Papen slouch hi metten clerken, Ende hiet die nonnen ontheren, 40[regelnummer] Daer hi verloes vele bi siere eren. Cylpric die coninc, sijn vader, Versaemde sijn volc algader En es in sijns broeders lant gevaren, Ende verherijede sonder sparen 45[regelnummer] Sijns broeders lant al toten Rine. Coninc Zegebrecht entie sine Hebben hem gheset ter were, Ende versaemde een groot here, Ende quam teenen wige na tgone 50[regelnummer] Up Cylpricke ende sinen sone. Daer bleef doot in dat gevecht Cylprics sone Tydebrecht, Ende Segebrecht behilt dat velt. Cylpric vlo met ghewelt 55[regelnummer] Met sinen wive Vredegonde Ende sine kindere in corter stonde Tote Dorneke uptie Scelt. Daer veste hi hem met gewelt, Alse sijn lijf tontdragene daer, 60[regelnummer] Want hi sijns broeders hadde vaer. Seghebrecht ontfine de steden Boven Parijs al met vreden, Ende deedse hem hulde sweren, Dat si hem niet en souden deren, 65[regelnummer] Tote Ruem indie stat, Die tien tiden in Neustren sat, Dat sidert hiet Normendie; Ende keerde met sire paertie Tote Parijs inde stede, 70[regelnummer] Daermenne ontfinc in goeden vrede. Dit orloghe ende desen strijt, Desen mort ende desen nijt Maecten vele twee coninginnen. Men mochte geene scoenre kinnen, 75[regelnummer] Hebbeliker no bet geraect, No van live so vulmaect, No mordadegere van rade: Dies quamer af grote scade. Dat was Brunilt, Segebrechts wijf, 80[regelnummer] Daer menech omme verloes sijn lijf, Ende Cylprics wijf Vredegont, Die alle mordaet wel was cont, Alse ghi sult horen in corter tijt, Daermen die jeeste overlijt.
Coninc Segebrechts doot vor Dorneke. XLVII. Alse die Fransoysen dat vernamen, Dat die broedere vochten tsamen Ende coninc Cylpric was verdreven, Hebben si Segebrechte verheven 5[regelnummer] Ende ghecoren teenen here; Want si haetten Cylpricke sere Omme doverdaet, die Tydebrecht,
[pagina 2,409]
Sijn sone, hem dede jegen recht. Some met monde ende met brieven 10[regelnummer] Over coninc sine verhieven. Doe versaemde Segebrecht Grote menechte mettem echt, Ende hiet dat si in corten daghen Te Dorneke indie stat belaghen 15[regelnummer] Sinen broeder ende so versien, Dat hi hem niet en moge ontflien: Hi soudem comen teenen ontsette Met groten here sonder lette. Nochtoe levede van Parijs 20[regelnummer] Sente Germaen, die bisscop wijs, Een heilech man ende sere goet, Ende maecte dies Segebrechte vroet: - ‘Segebrecht,’ seithi, ‘vantmiverstaen: Vaersture ende du wilt verslaen 25[regelnummer] Dinen broeder, daer hi leghet, So seggic di, dat God dat seghet, Wiltu dit gepeins uutgeven, Het cost di dijns selves leven; Maer wiltune niet ontliven, 30[regelnummer] Die zeghe sal met di bliven. God sal di bruwen ende scinken Na diere boser herten dinken.’ Seghebrecht en gaf niet een ort Omme algader dese wort; 35[regelnummer] Maer hevet sijn ghetelt geslegen Voer Dorneke ende so beleghen Den broeder, al wildi ontflien, Dat hem niet en mochte gescien. Die mordadeghe Vredegont, 40[regelnummer] Dien vele scalcheden was cont, Die hare beleghen sach inde port, Soe peinsde eene nieuwe mort, Also dat soe daer uter stede Tharen rade daer comen dede 45[regelnummer] Twee jongelinghen welgeboren, Ende sette hem goeden wijn voren Ende maketse van dranke sat, Ende seide: ‘Nu vaert uter stat Toten coninc Seghebrecht, 50[regelnummer] Ende gelaet u also recht, Of ghine wilt te here kiesen, Ende ons die stede doen verliesen, Ende steectene doot. Mogedi ontgaen, Ic make u heren, sonder waen; 55[regelnummer] Eist oec dat ghi blivet doot, Ic wille setten rente groot Euwelike voer uwe ziele, Waert dat u also mesfiele.’ Die jongelinge en waren niet out, 60[regelnummer] Sat van wine ende stout, Ende sijn uter stat gestreken. Sonder vele talen spreken Quamen si in Segebrechts tenten; Alse of si wilden parlementen, 65[regelnummer] Ghelieten si hem beede tsamen; Ende teerst si anden coninc quamen, Staken sine al dore met kniven. Segebrecht die moester bliven: Eenen screi gaf hi ende viel doot. 70[regelnummer] Haer negeen oec daer ontscoot, Sine moesten beede te samen Daer sterven, die hem tleven namen, Daer lettel omme gaf Vredegont, Omme dat daer ter selver stont 75[regelnummer] Seghebrecht die coninc bleef, Diese uten lande verdreef. Coninc Cylpric en wiste niet,
[pagina 2,410]
Dat die dinc dus was gesciet; Want hi inden monster lach 80[regelnummer] Vor onser Vrouwen up dien dach Om sijns broeders overmoet. Mettien hi die mare verstoet Van Vredegonde der coninginne, Daer hem af verlichte de zinne, 85[regelnummer] Dat sijn broeder doot bleven ware Mids onder sijns selves scare.
Van Cylpricke ende Brunilden. XLVIII. Cylpric trac ute te hant. There, dat hi buten vant, Swoer hem sonder striden hulde; Want si wisten buten sire sculde 5[regelnummer] Den coninc Segebrechte doot. Ende alse hi dus quam uter noot, Ne hevet hijs vergheten niet, Dat hi onser Vrouwen behiet, Hine eerde te Dorneke haer kerke 10[regelnummer] Ende goedde euwelike de clerke, So dat mens sidert alle jare Ende noch heden wert geware, Voer hem ende vor sijns broeders doot, Die daer bleef met mesfalle groet. 15[regelnummer] Doch en grouf hine niet daer; Maer dedene voeren, vorwaer, Tote Lambers teere ander stede, Aldaer hine graven dede. Brunilt, coninc Segebrechts wijf, 20[regelnummer] Bi wies rade dat hi sijn lijf Eer tijt verliep jegen den broeder, Die bleef eene droeve moeder Met haren kindren, diere bleven. Soene weet in wat gelate leven. 25[regelnummer] Maer Gondebant die hertoge, Die ontsloop uten orloghe, Die nam bi nachte Hildebrechte, Den outsten sone, die met rechte Hoir was van sijns vaders rike: 30[regelnummer] Daer met vlo hi in Oesterike, Dat nu ten tiden heet Loreine, Daer Mets af es hooftstat gemeine. Daer ontboot hi tfolc te samen. Edele ende ghemate quamen 35[regelnummer] Ende hebbene coninc daer verheven, Ende hem alsulc lant gegeven Alse sijn vader daer besat, Ende daden hem manscap na dat. Cylpric es te Parijs comen 40[regelnummer] Ende hevet Brunilden daer genomen Ende leidse te Ruem indie stat. Oec nam hi al haren scat, Dies soe vele hadde daer ter stede. Hare dochtre nam hi mede 45[regelnummer] Ende sendese te Meaus gevaen: Dus sijn hare dingen vergaen. Cylpric hadde eenen sone, Meruvinc hiet die ghone. Met here sende hine over Lore, 50[regelnummer] Omme te dwingene, of hi verhore Of hem iemene ware onhout. Dese voer woch met ghewout Ende liet dat hem die vader hiet; Want hem de domme minne riet, 55[regelnummer] Die hi leide met allen zinnen An Brunilden der coninghinnen, Sijns oems weduwe, die scone was sere. Hier af quam grote onnere. Te Ruem es hi te hare comen 60[regelnummer] Ende heeftse te wive genomen. Cylpric verhorde die mare, Dat sijn sone gehuwet ware Jeghen redene ende jeghen wet.
[pagina 2,411]
Gram wart hi ende lettel hi let, 65[regelnummer] Hine vaert te Ruem te hant, Daer hi den sone ende Brunilden vant. Alsi des coninx coemste vernamen, Vloen si woch beede te samen In sente Martijns kerke daer, 70[regelnummer] Alse die ghene die hadden vaer, Datse die coninc sceden soude, Alse hi sekerlike woude. Die coninc die en conse niet wale Uutghebringhen met ghere tale. 75[regelnummer] Die kerke en wildi niet breken, Ende zwoer hem enen eet met treken Ende sprac: ‘Eist dat wille onse Here, Ic en scede u nemmermere.’ Met desen worde sijn si saen 80[regelnummer] Beede uter kerken gegaen, Entie coninc ontfinese bede Goedertierlike ghereede, Ende es oec mettem gheseten Beede festeren ende eten. 85[regelnummer] Maer Vredegont die coninginne, Die oint haette met fellen zinne Brunilden, ende soe haer weder, Brac al dese vriendscap neder; Want soe hare dies ontsach, 90[regelnummer] Dat Meruvinc up ghenen dach Hare te machtech wesen soude; Want hi was vander meester oude, Ende getrouwet sone met eren Der coninginnen Audomeren; 95[regelnummer] Ende bracht so verre anden coninc, Datmen thuwelijc tusscenginc Ende mense sciet met alre wet; Ende Meruvinc die was gheset Vanden vader, woude of en woude, 100[regelnummer] Dat hi priester werden soude, Ende oec in een eylant gesent, Daer hi in was al ombekent, Omme te levene na moenke wise, Wie dat love ofte mesprise.
Van Cylprics aventuren. XLIX. In desen tiden, des sijn wi wijs, Staerf sente Germaen van Parijs, Die seide ten coninc Zegebrechte Hier te voren inden ghevechte: 5[regelnummer] Wildi sijns broeders vermiden, Hi vochte zeghe in allen tiden; Ende wildi sinen broeder slaen, Het soudem an sijn leven gaen. Ende alse die selve Germaen 10[regelnummer] Sinen ende hadde gedaen, Begroevene papen ende clerke Buten in sente Vintsens kerke, Dat nu te sente Germaens heet, Also alsement te Parijs weet. 15[regelnummer] Doe dese dinc dus was vergaen, Hildebrecht die hadde verstaen, Die coninc was in Oesterike, Dat sijn moeder dus mogendelike In Vrankerike bedwongen sat. 20[regelnummer] Sinen oem Cylpricke hi bat, Dat hi dor hem so vele doen wilde, Dat hi hem siere moeder Brunilde Laten wilde quite ende vri. Cylpric doet gerne, ende bidi 25[regelnummer] Keerde Brunilt te haren sone. Maer emmer was soe de ghone, Die tusscen Cylpricke ende haer kint Werringe sayede oint sint. Banderside Vredegont 30[regelnummer] Porde mede toe in alre stont; So dat Vredegont vort an Cylpricke riet haren man, Dat hi tfolc van sinen rike Bescatte sere ende zwaerlike,
[pagina 2,412]
35[regelnummer] Ende hise te swaerre dienste sette Dan si te voren stonden bi wette. Vredegont die coninginne Brochte eerst den coninc hier inne. Hier omme was menech man int lant, 40[regelnummer] Die liet stede ende stoel te hant Ende voer aventure souken In menech lant, in vele houken. Vele weduwen, vele weesen, Die waren in swaerre vreesen 45[regelnummer] Ende riepen genade ende wrake Ane Gode omme dese sake. Cylpric viel indien stonden In evele, in ongesonden; Maer daer na, doe hem bet waert, 50[regelnummer] Worden sine kindere beswaert Ende worden quelende tier stont. Doe wart droeve Vredegont, Want dat hare kindre quolen; Doe sprac soe al onverholen 55[regelnummer] An den coninc ende versuchte, Om dat soe hare der plagen duchte Ende soe hare der zonden ontsach: ‘God, die alle dinc vermach, Hevet ons gespaert lange stonde 60[regelnummer] In meneger dorperliker zonde. Dicken hevet hi ons teblouwen Met evele ende met andren rouwen, Ende wine betren ons clene no groet. Nu sijn onse kindere doot. 65[regelnummer] Wi mogen jammerlike vreesen, De tranen der weduwen enter weesen Dat si gecort hebben haer lijf. Wat sal ons goet? wi sijn keytijf! Hets al vul, scure, scrinen, kelre: 70[regelnummer] Wie sal dit hebben ende voerent elre? Wies saelt sijn, alst es gespaert? Dat wi liefst hadden ende waert Ende ons meest stont inden moet, Dats al verloren! wat sal dit goet? 75[regelnummer] Nu, here, werct bi minen rade, Ende dien wi hebben gedaen scade, Laet ons hem haer goet keren, Ende afdoen oec, Gode teeren, Die scattinge entie quade brieve, 80[regelnummer] Ende verbernense dor ons Heren lieve; Al sijn ons die kindere ontstorven, Dat wi niet en bliven verdorven Inden euweliken torment.’ Dese dinc wart aldus gehent. 85[regelnummer] Cylpric brac ende hevet ontset Ende verbrant die quade wet Entie brieve ende alle de dinge, Die boerden ter reimeringe. Nochtan bleven hem II sonen doot, 90[regelnummer] Dies hi hadde rouwe groot.
Sente Gregorius begin. L. Vanden Fransoysen laten wi bliven, Wi sulre wel hier na af scriven, Ende sullen onse ystoric keren Ten keyseren enten Roemscen heren 5[regelnummer] Enten pauesen vander stede, Ende scriven hare aventure mede. In Tyberius vierde jaer, Die keyser was, leestmen vor waer, So wart te Rome paues gecoren 10[regelnummer] Na Benedictus, diet was te voren, Pelagius met wille te samen: Die ander waest van dier namen.
[pagina 2,413]
Eer dese paues was gecoren, So plachmen langen stont te voren, 15[regelnummer] Dat alse die kerke enen paues coos, Datmen te Constantinobele altoes Anden keyser screef, of hi woude, Dat hi den paues loven soude; Ende so ontboot hi sine lieve 20[regelnummer] Ende sinen wille met sinen brieve, Ende lovedene, eermenne wijede Ofte alse paues benedijede. Maer nu was metten Lumbaerden Rome beseten met hovaerden, 25[regelnummer] Ende Tyberius en conde Die stat ontsetten niet tier stonde. Dus wart deerste paues int hof Ghewijet sonder skeysers lof. Dese ordineerde indie lesse 30[regelnummer] Drie prefacien ende sesse. Doe paues was dese Pelagius, Doe was clerc Gregorius, Die na hem paues was vander port, Eens senaturs sone, alsemen hort, 35[regelnummer] Rike ende edel, alsemen hort. Sijn grote erve brochti vort Te gevene dore onsen Here; Want hi maecte dor sine ere VI cloestren in Cycile, 40[regelnummer] Ende in Rome ter selver wile Maecti eenen cloester mede, Daer hi hem moenc in cleden dede. Sijn ander goet gaf hi den aermen. Eens quam dingel an hem caermen, 45[regelnummer] Alse een mensche al openbare, Ende clagede, dat hi tebroken ware Uptie zee ende al verloren, Ende seide: ‘Omdat wi van di horen, Dattu sijs van herten milde, 50[regelnummer] Alse tote eenen vredescilde Comen wi te di, dor dine goede, Dat di ontfaerme onser armoede.’ Gregorius riep sinen drussate Ende seide: ‘Doe hem karitate. 55[regelnummer] Ghef hem dattu heves daer.’ Die knape gaf hem VI (denar.) swaer. Dander echter Gregoriuse bit: - ‘Ay! here,’ sprac hi, ‘wat sal mi dit? Ic hadde alleene up di troost. 60[regelnummer] Van deren blivic onverloest, Of ghi mi aldus versteect.’ Mettien hi echt ten drussate spreect Ende seide: ‘Es hier nu iet bleven?’ Hi seide: ‘Neent, dat men mach geven, 65[regelnummer] Dan een selverijn plateel.’ - ‘Ghef den aermen,’ sprac hi, ‘geheel.’ Dus ginc dingel siere straten Met Gregorius karitaten. In desen tiden voeren de Lumbarden 70[regelnummer] Up Vrankerike met haren swaerden Ende wonnen ende verloren, Alse ten orloge moet behoren; Maer tlant lieten si ongewonnen, Alse diet ghemeestren niet en connen. 75[regelnummer] In desen tiden so quam mede In Vlaenderen in eene stede, Die bi namen Berghene heet, Sente Winnoc, alsemen weet, Ute grote Bartaengen, danen hi was, 80[regelnummer] Ende verdiende an Gode das, Dat hi wart heilech, ende God dede Dor hem menege miracle mede. Die sine vite wille lesen, Daer vint hi scone dine van desen.
[pagina 2,414]
85[regelnummer] In desen tiden quamen mede Te Bordeaus indie stede Die wulven, ende en scaden twint No weder manne, wijf no kint; Maer si verbeten ende aten 90[regelnummer] Al die honde achter straten.
Hoe hi dInghelsche beweende. LI. Het gheviel in desen tiden, Dat dese Gregorius soude liden, Daer hier voren af bleef de tale, Te Rome, daermen altemale 5[regelnummer] Uptie maerct hilt comanscepe. Doe waerre overcomen met scepe Kinder ute Bartaengen groot, Van scoonheden sonder genoot, Die ghinder met andren ware 10[regelnummer] Te cope saten teere schare. Die sach hi claer ende wit gehuut, Van hare so scone, dat ginc al uut, Want hem inder herten dochte, Dat niet scoenres wesen mochte 15[regelnummer] Inder menscelikere nature. Daer vragede hi ter selver ure, Wanen sulke kinder quamen, Ende men seidem: altesamen Van grote Bartaengen, daer manne ende wive 20[regelnummer] Meest waren van so sconen live. Doe vragedi, ofte selke baren Heidijn ofte kerstijn waren, Ende men seidem: ‘Heidijn, here.’ Doe versuchte hi diepe ende sere 25[regelnummer] Ende sprac: ‘Wachaermen, keytive! Dat liede van so sconen live Die meester vander deemsterheden Besit met siere mogentheden, Ende dat so edele gedane 30[regelnummer] Binnen niet en hevet ane Die hope van hemelrike!’ Doe vragedi echt nerenstelike, Hoemen tvolc hiete bi namen. Men seide: ‘Ingelsce altesamen.’ 35[regelnummer] - ‘Met rechte,’ sprac hi, ‘heeten si so. So scone anscijn ende so vro Sijn schuldich wel sekerlike Met ingelen tsine in hemelrike. - Die jegenode, daer si uut quamen,’ 40[regelnummer] Sprac hi, ‘hoe heet soe bi namen?’ - ‘Deyra,’ antwordemen hem doe. - ‘Met rechte,’ seit hi, ‘heet soe alsoe. Men salse vander gramscap keren Ende bringhense ter genaden ons Heren.’ 45[regelnummer] Doe sprac hi: ‘Hoes die here genant, Die daer coninc es int lant?’ - ‘Ella,’ antworde die coepman. - ‘Dat luut,’ sprac Gregorius daer an, ‘Den lof Gods, diemen noch sal 50[regelnummer] Singen inden lande over al.’ Nu es Gregorius ten paues gegaen, Ende bejagede ane hem saen, Dat men den Ingelschen te hant, Die wonen in Bartaenyen lant, 55[regelnummer] Predicaren senden soude. Oec seidi, dat hi mede woude, Updat den paues bequame ware, Porren, updat merre vare.
[pagina 2,415]
Teerst hevet hem die paues ontseit; 60[regelnummer] Maer so vaste hi hem aneleit, Dat hi ontfinc sine bede. Met harde groter heimelichede Hevet hi benedictie ontfaen, Ende es also henen gegaen; 65[regelnummer] Want hadt geweten de stat, Soene hadde niet gehinget dat. Ende teersten dat de port vernam, Al Rome vorden paues quam, In III paertijen, screien, weenen, 70[regelnummer] Alse of sine souden steenen, Dat hine woch hadde gesent, Ende seiden: die stat ware gescent. Die paues was vro nader talen, Dat hine weder dede halen. 75[regelnummer] Dus es sijn wille ghevuerst; Want hine hadde niet geduerst Iet doen weder des paues wille. Te Rome keerdi droeve ende stille; Maer doe hi paues was selve daer naer, 80[regelnummer] Vulbrachti sinen wille daer.
Hoe coninc Lewigilt sinen sone vermorde. LII. In Tyberius seste jaer Regneerde in Spaengen, vor waer, Lewighilt over die Wester Goten, Die nochtoe met haren roten 5[regelnummer] Waren ongelovege Arriane, Ende sende den Fransoysen ane Om de dochter coninx Segebrecht, Die vor Dorneke int gevecht Vermort was, alst staet hier voren. 10[regelnummer] Sire dochter haddi vercoren Te ghevene sinen sone Ermengilde, Alse die edelijc huwen wilde. Die vrouwe was kerstijn goet Ende hevet haren man bevroet, 15[regelnummer] Dat soene tgelove dede lijen Ende brochtene uter bucgerien. Ingont was der vrouwen name. Dit was Leandere bequame, Die bisscop was in Ispalis, 20[regelnummer] Dat nu groot Sibille is. Alse die vader dit bekende, Togede hi den sone met genende, Dat hi hem weder keren soude Ter wet, die hi selve houden woude. 25[regelnummer] Die sone sprac: ‘Mijns lijfs mi rove; Maer ic en late niet tware gelove, Dat ic eens hebbe bekent, Om tesen live tsine gescent.’ Die vader nam hem tconincrike 30[regelnummer] Ende al sijn goet gemeenlike, Ende slotene in enen karker inge; Maer niet en dieden dese dinge. Up enen Paschenacht sendi saen Eenen bisscop Arriaen 35[regelnummer] Ten kerkere, dat hine monegen soude; Maer Ermenghilt die en woude Om svaders hulde, om genen pant, Ghemonecht wesen van sire hant. Die bisscop sette hem ten kere.
[pagina 2,416]
40[regelnummer] Sijn vader, die felle here, Dede in sinen prisoene den sone Sijn lijf nemen omme tgone. Maer God vertogede na sine doot Van hem vele miracle groot: 45[regelnummer] Dies was sijn vader droeve te waren, Als hi de waerheit horde vander maren, Dat hi den sone hadde doot. Doch en was niet also groot Sinen rouwe van Ermenghilde, 50[regelnummer] Dat hi hem iet betren wilde. Maer alse hi ziec was in sinen ende, Om den bisscop Leander hi sende, Dien hi dicken hadde te voren Torment gedaen ende toren, 55[regelnummer] Ende seide: hine dorstem niet beheten, Omme dat sijn volc soude weten, Want hise te sere ontsach; Doch beghiede hi, daer hi lach, Dat hare gelove ware quaet, 60[regelnummer] Ende kerstijnlijc gelove staet An dat die Roemsche kerke ghiet. Den bisscop bat hi ende riet, Dat hi wilde leren mede Sinen sone Ricarede, 65[regelnummer] Alse hi dede Ermenghilde. Doe staerf hi, wildi of en wilde. Ricareit, na des vaders doot, Die en hilt hem clene no groot Na des vaders heresie. 70[regelnummer] Sidert brochti al die partije Vanden Wester Goten, dat si lieten Dongelove ende kerstijn hieten. Vort suldi horen bedieden Some vanden heilegen lieden, 75[regelnummer] Die in deser keysere tiden Consten die werelt doreliden.
Van sente Benedictuse. LIII. Benedictus, die grote here, Die de reghele entie lere Den swerten moenken heeft gelaten, Was een heilech man utermaten 5[regelnummer] Ende geboren uut Ytale. Te Montecassijn, weetmen wale, Maecti eerst sine abdie. Nochtan, eer hi der moenke paertije Ane hem trac, sat hi verholen, 10[regelnummer] In eere roetsen gat verstolen, III jaer ombekent ghemeene, Sonder van eenen moenc alleene, Die hem met ere linen broot Met eenen clocsine neder boot. 15[regelnummer] Maer die viant balch hem utermaten Omme des moencs karitaten, Dat hi den man voedde in dat ghat, Ende brac dat clocsijn omme dat. Dies en liet hi niet sine weldaet, 20[regelnummer] Die moenc, omme den viant quaet. Up eenen Paschen es gesciet, Dat onse Here weten liet Enen pape van hem in deser wise. Hi seide: ‘Du maecs dine spise, 25[regelnummer] Ende mijn knecht in ghenen ghate Hevet honger meer dan mate.’ Die pape es te hem geclommen Pijnlike bi paden crommen, Ende seide: ‘Vrient, nem ende bekent 30[regelnummer] Dat di God hevet ghesent. Hets Paschen heden: ens geen recht, Dattu vasts, ons Heren knecht.’ Hem quam al ghinder inden zin Een wijf, die hi int begin 35[regelnummer] Daer te voren hadde gesien, Dat hi der kintsceit moeste plien; Entie duvel quam hem ane In eere merlen gedane, Ende vlooch dicken vor sine ogen. 40[regelnummer] Sine grote lust begonsti togen, So dat hi woch wilde ende begeven
[pagina 2,417]
Altemale sijn heilech leven, Ende hem ane die werelt keren. Maer God en lietene niet onteren; 45[regelnummer] Want hi dornen bi hem sach: Snachts spranc hire in ende lach, Ende keerden weder ende vort. Sijn lijf wart daer also gescort, Dat die smerte dien quaden wille 50[regelnummer] Al neder dede leggen stille; Noch oec nemmermeer daer naer Ne quam hem coringe swaer. Een abt staerf daer int lant, Ende alt covent quam altehant 55[regelnummer] Ende bat hem, dat hi haer abt ware. Node dedijt, doch daer nare Liet hijs hem ten lesten gehingen. Ende alse hise wilde dwingen Te houdene dat die regele hiet, 60[regelnummer] Ne wilden sijs gehingen niet, Ende scincten hem venijn Ende sendent hem na die zeden sijn. Doe scorde dat glasijn vat, Alse of een steen viele up dat. 65[regelnummer] Doe nam hi orlof entie sine Ende keerde weder ter wostine, Daer hi in groten dogeden wies, So dat hi maecte naer dies XII cloestren, daer menech quam, 70[regelnummer] Die sine reghele anenam. So heilech was hi, dat hi mochte Weten der lieder ghedochte.
Vanden selven. LIIII. Van sinen cloester cume ene mile Waren nonnen ter selver wile, Onder hem II joncfrouwen wel geboren, Die met haerre talen toren, 5[regelnummer] Die hem diende, dicke daden, So dat die ghene wart beraden, Dat hijt Benedictus vort brochte. Doe scalt hise beede onsochte Ende sprac: ‘Hout uwen mont met lede, 10[regelnummer] Oft ic doe inden ban u bede.’ In een gedreech sprac hi so; Maer sine achtens niet een stro, Die nonnen, cleene no groot, Ende bleven cortelijc daer na doot, 15[regelnummer] Ende men groufse inder kerken. Vort, alse die papen ente clerken Messe songen, entie dyaken Met rechte geboot sine saken: ‘Die inden ban es, ga uter duere!’ 20[regelnummer] Sach ene joncfrouwe daer ter ure, Die de nonnen hadde upgevoet Ende vor hem in bedingen stoet, Dat si rumden haer graf Ende gingen buten staen bet af. 25[regelnummer] Die vrouwe te Benedictuse ginc Ende ontdecte hem dese dinc, Ende vragede raets met wene groot. Doe seidi: ‘Nu nem dit broot Ende offeret hier vor hem dan, 30[regelnummer] Sine bliven nemmeer inden ban.’ Die vrouwe deet, ende na dien dach Bleef elc liggende daer soe lach. Eens quam honger groet int lant, Ende wat so Benedictus vant, 35[regelnummer] Hiet hi den aermen geven daer. Die kelderwaerder hadde vaer, Dat den broederen niet was bleven,
[pagina 2,418]
Ende en wilde tgene niet geven. Dies balch hem die heilege man, 40[regelnummer] Ende hiet datmen name dan Alle die olye entie vate, Ende mense worpe uptie strate, Dat daer ghene dinc mede Bleve van overhorichede. 45[regelnummer] Men warp gheent vat upte stene, Maer en quetste groet no clene. Doe hiet hij dat ment uphieve Ende ment gave dor Gods lieve. Sine moenke hi te samen dede 50[regelnummer] Ende scout de broeders mede, Ende hiet dat si alle Gode baden, Dat hi hem dade ghenaden. Na haer ghebede, up die stat, So wart daer een ydel vat 55[regelnummer] Al vul olyen vonden, Dat God gaf ten selven stonden. Menech ander wonder groot So dede hi vor sine doot, Ende staerf, naer onsen waen, 60[regelnummer] Doe keyser was Justiniaen, Upten XXIsten dach Die indie maent van Maerte lach. Int selve jaer, scrijft Elynant, Dat Benedictus staerf, alse hijt vant, 65[regelnummer] Senddi over berch in Gallen Sinen moenc Maurus, die met allen Sine moenke gebrachte Toter porten, ende custene sachte, Ende seindene ende gaf hem mede 70[regelnummer] Sine reghele aldaer ter stede, Ende daertoe sijns broeds gewichte, Ende een vat groet genouch lichte, Haers wijns mate, min no mere, Ende bevaelne onsen Here. 75[regelnummer] Maurus es te sente Mauricius comen. Daer heefti enen blenden vernomen, Die XI jaer antierde die kerke, Ende hadde geleert an die clerke Van toehorne altemale 80[regelnummer] Sine ghetiden harde wale. Dien gaf hi aldaer sijn sien Ende hietene bliven daer na dien. Eenen doden jonghelinc Verwecti naer dese dinc. 85[regelnummer] Alse hi tAutsure quam, Biden Heilegen Geest hi vernam Sijns heren Benedictus doot, Ende sine ziele met vrouden groot Varen inden hogen trone
[pagina 2,419]
90[regelnummer] Ter euweliker bliscap scone. Dese Maurus die ghenas Een kint, dat al cropel was Ende stom, ende gaf hem vort Beede gesonde ende wort. 95[regelnummer] Vele moenken sekerlike Maecti in Vranckerike. Sente Moer heetene de Walen. Te Parijs daer machmen halen Al noch paerdoen, daer hi leghet 100[regelnummer] Ende daer menne te eerne pleghet.
Van sente Medaerde ende sente Gyldarde. LV. In desen tiden waren heilech ende waert Sente Medaert ende sente Gyldaert, Die gedregen waren te samen Ende up enen dach ter werelt quamen, 5[regelnummer] Ende up enen dach ghewijt Ende bisscoppe ghebenedijt; Want te Ruem was bisscop sente Gyldaert, Ende te Noyoen sente Medaert; Ende beede storven up enen dach, 10[regelnummer] Daer miracle groot ane lach. Tesen tiden waren also wale IIII heileghe heren in Ytale: Een out man, die hiet Sabijn, Die van ouden die ogen sijn 15[regelnummer] Hadde verloren ende was blent, Ende over vray prophete bekent, Dien Totyla, die quade tyrant, Eere dede, alse hine vant. Dese was bisscop vulmaect in saken. 20[regelnummer] Dien wilde sijn archidiaken Vergeven met fellen venine, Omme naer hem bisscop tsine. Dit wiste die blende here, Ende voerseidem no min no mere 25[regelnummer] Naer sine doot bisscop tsine, Ende dranc tfenijn alsonder pine; Ende dertsche dyaken es doot gevallen, Alse oft hi tfenijn dronke met allen. Cassius was des anders name, 30[regelnummer] Ende was een bisscop goet ende bequame, Ende vorden coninc Totilen genas Enen die beseten was. Dies dedem vortmeer groot ere Totyla, die grote here. 35[regelnummer] Fulgentius was de derde genant. Dien vinc Totyla, die viant, Ende dedene in enen paerke staen, Dat hi nieweren mochte ontgaen, Entie zonne sceen up hem heet, 40[regelnummer] Die hem pine dede ende leet, Ende reghene ende donderslaghen. DOester Goten, die des plagen Dat si den bisscop inden ringe Wachten, dat hi niet nontginge, 45[regelnummer] Worden so utermaten nat, Dat si en consten gedoghen dat;
[pagina 2,420]
Maer binnen den ringe sone es met allen Een dropel waters niet gevallen. Vortmeer dede hem eere daer na 50[regelnummer] Die felle coninc Totyla. Crebonius so hiet die vierde, Die des bisscops name verchierde. Dien hadde Totyla ghevaen Ende waerpene vor enen bere saen. 55[regelnummer] Die viel te hant met goeder moete Ende lecte des bisscops voete. Hier omme eerdene dOester Goten Ende Totyla met sinen roten.
Van sente Brandane. LVI. Te desen tiden was sente Brandaen: Van Yrlant, alse wi verstaen, Was hi geboren in dat begin Dat tkerstijndoem eerst quam in. 5[regelnummer] Die predecte ende hadde jongers mede In Yrlant, in Scollant, in meneger stede. Van desen leestmen over waer, Dat hi indie zee voer VII jaer, Om dat hi wilde vinden ende zien 10[regelnummer] Deylanden, die de bouken plien Te hetene Fortunaet bi namen, Met vele sire jongers te samen. Indie vaert vant hi groet wonder, Dat goet te horne ware besonder, 15[regelnummer] Maer dat die jeesten te min dogen, Alsere vele in schijnt gelogen: Bidi scheetmen die dinc hier uut. Met desen was sente Machuut, Sijn jongre ende sijn moenc waert 20[regelnummer] Ende sijn geselle indie vaert, Die was ute Bertaengen geboren, Ende quam hier over, alswijt horen, Te Sentes wonen in Aquitane, Dat nu geheeten es, ic wane, 25[regelnummer] Gasscoengen; ende sijn goede leven Es in Latine wel bescreven. Sente Brandaen doepte desen Ende hietene goet ende heilech wesen. Eens drouch hi vier in sinen scoot, 30[regelnummer] Dat sijn cleet bleef sonder noot, Entie inghel ons Heren echt Die ontstac selve sijn lecht. Doe begherde sente Machuut Een wilder lant, dat lage bet uut, 35[regelnummer] Ende horde seggen dat een lant, Dat Yma ware ghenant, Indie zee verre laghe dane, Ende hem die soetheit laghe ane Vanden erdschen paradise. 40[regelnummer] Hi ende sijn meester Brandaen de wise Ghereeden een scip, horen wi tellen, Met XCV ghesellen, Die beghevene moenken waren, Ende ghinghen heenen varen 45[regelnummer] Oest, West, Zuut ende Nort, Ende vernamenre niet af een wort; Ende alsi teylant niet en vonden,
[pagina 2,421]
Keerden si thuus in langen stonden. Ende alsi thuus quamen, de Bertoene 50[regelnummer] Coren in haren doene Machute teenen bisscoppe daer Om menege miracle claer, Die hi dede ende hadde gedaen, Eer hi die ere hadde ontfaen. 55[regelnummer] Alse Machuut eene stont Sijn bisscopdoem, dattem was cont, Berecht hadde scone ende wel, Echt in siere herten vel, Dat hi dat eylant wilde soeken, 60[regelnummer] Daermen af lase in bouken, Daer dinghelen te sine plagen, Ende wilt vinden ende bejagen. Sijn scip ghereeddi daer ane, Ende nam sinen meester Brandane, 65[regelnummer] Ende met menegen heilegen man, Ende vinc echt die sorge an. Vele jare, hebben wi verstaen, Hebben si in dese vaert gedaen; So dat si in een eylant quamen, 70[regelnummer] Daer si een graf saen vernamen So groot, dat elc twifelen mochte, Oft dat enegen mensche dochte. So dat si alle Machute baden, Omdat si hem dies beraden, 75[regelnummer] Ende Brandaen sijn meester mede, Dattem God dade hare bede, Die si Gode bidden wouden, Dat hi ghenen mensche soude Up doen staen vander doot. 80[regelnummer] Machuut sprac: ‘Dits mi te groet.’ Maer dander badens hem so sere, Dat hi ter beden viel, die here, Ende bat Gode in groten weene, Dat hi dade hare bede gemene. 85[regelnummer] Ende alse hi endde sine ghebede, Stont die ruese up vander stede, So groot, so lanc, dat elken dochte, Dats niemene geloven en mochte. Men vragede, wie hi hadde gewesen 90[regelnummer] Ende wat hi gelovede vor desen. Doe seidi den name sijn: ‘Een rese wasic ende hiet Muldewijn. Heidijn wasic ende was ghescent Daer omme inden helschen torment. 95[regelnummer] Nu bem ic uter quader stede Verloest bi Machuuts bede. Jhesus Cristus, die Gods Sone, Dats die ware God; die ghone Diene cruusten sijn ghescent 100[regelnummer] In C waerven meerren torment.’ Ende want hi gelovet ende mect, Dat hi met Gode dus es verwect, So bidt hi datmenne kerstijn doe, Dat hi Gode behore toe.
Vanden gygant, dien sente Machuut verwecte. LVII. Die bisscop heeftene geleert Ende an onse ghelove bekeert, Ende doepten daer ter stede In deere der Drievoudichede. 5[regelnummer] Doe vrageden si hem, want hem lange stont Die zee hadde ghewesen cont,
[pagina 2,422]
Of hem iet ware bekant Yma, dat soete lant. - ‘Wilen,’ seiti, ‘hier te voren, 10[regelnummer] Doe ic die zee hadde vercoren Ende ic wandelde dor die vloede, Doe saghic Yma dat goede: Dats dbeste lant ende tscoenste mede, Datmen vint in enegere stede. 15[regelnummer] Maer dats cort ende lanc: Men vintere ne genen inganc. Ic wanics niet en was waert, Want ic mi hilt an heidijn aert.’ Die bisscop Machuut hem bat, 20[regelnummer] Dat hi name daer ter stat Haren cabel ende trocse dare, Daer hi waende dat teylant ware. Doe ginc hi henen dor die vloet Ende tooch tscip also te voet, 25[regelnummer] Oft hise gebringen mochte Toten eylande, datmen sochte. Maer hem quam een storem jegen, Diese niet en liet gheweghen Daer si wilden sijn, die heren, 30[regelnummer] Ende moesten ten lande keren, Daer verwect was die gygant. Daer bleven si een stic int lant, Entie grote man verstaerf, Ende si groevene anderwaerf, 35[regelnummer] Ende bevalen Gode die ziele Enten ingele sente Michiele. Die hope verloren si tien stonden, Dat si tlant niet en vonden, Ende wilden te lande keren. 40[regelnummer] Henen voeren si Gode teren, So dat quam een Paschedach; Doe versagen si waer lach Een cleene eylant, daer wilden si toe, Omme datmen daer messe doe. 45[regelnummer] Messe songen si overluut, Brandaen entie bisscop Machuut; Ende alse hi ter stillen quam, Al gheent geselscap vernam, Dattem verroerde geent lant. 50[regelnummer] Doe worden si geware te hant, Dat een visch ware, een levende dier. Want hi groot was ende onghier, Waren si vervaert ende verbolghen, Ende waenden alle sijn verswolgen. 55[regelnummer] Maer Machuut, al riepen si sere, Hilts hem vaste an onsen Here, Onthier ende messe was gedaen. Doe trooste hi die broedere saen; Maer si liepen te scepe waert, 60[regelnummer] Alse die sere waren vervaert. Doe viel Machuut in sine gebede, Ende bejagede dat God dede Den visch so langhe liggen daer, Dat al te scepe was sonder vaer; 65[regelnummer] Ende hi ginc met sachten gange Ten scepe na dandere lange.
Vanden selven Machute. LVIII. Up eenen Pascheavont ghevel, Dat sente Machuut also wel Eenen doden hevet verwect, Daer menre met ten grave trect. 5[regelnummer] Hi stont up vander doot Ende clagede sinen dorst dorgroot, Ende bat om eenen toge van wine; Maer daer en plach geen te sine. Machuut sach een stenijn vat, 10[regelnummer] Ende hiet hem bringen dat Vul waters, ende hi seinet daer: Daer wart dwater goet wijn claer, Ende dat vat, dat stenijn was,
[pagina 2,423]
Wart ter selver stont gelas. 15[regelnummer] Aldaer hi ginc weder ende vort Predeken ons Heren wort In Bartaengen, dat Ingelant heet, Sach hi driven rouwe ende leet Enen zwijnherde ende jammer groot. 20[regelnummer] Hem was eene soch doot, Die hi hadde geworpen daer, Omme dat soe was den corne swaer, Ende hare waren IIII verkine bleven, Die van hongere lieten tleven. 25[regelnummer] Sinen here ontsach die knecht. Doe quamer sente Machuut recht, Ende stac hare in dore den staf, Daer hi hare tleven mede gaf. Dese miracle ende menege mede 30[regelnummer] Leestmen dat sente Machuut dede. In sinen tiden was Bailot Here, die gherne dede dor God Ende hilt Machute in eren groot. Maer talre eersten dat hi was doot, 35[regelnummer] Die in grote Bartaengen saten Waerre vele, die utermaten Machute daden grote scade. Dies so wart hi des te rade, Dat hi met sinen moenken thant 40[regelnummer] Henen rumde goelike tlant, Ende quam over uut grote Bartaengen Int lant van Acquitaengen, Int lant van Sentes, daer men hem dede Eere ende menege hoveschede. 45[regelnummer] Daer wart hem een ezel gegheven, Dien hevet hi also gedreven, Dat hi hout drouch uten woude, Datmen ter kokenen bernen soude; So dattene een wulf verbeet. 50[regelnummer] Dat was sente Machute leet, Ende dede den wulf te hem comen, Ende hiet dat hi hevet genomen Thout, dat die ezel dragen soude, Dat hijt draghe uten woude. 55[regelnummer] Die wulf wart daer toe bedreven, Dat hi diende al sijn leven. Dit hebben wi vonden bescreven Van des goets Machuuts leven.
Van sente Columbane ende sente Samsoene. LIX. In keyser Justijns eerste jaer, Vinden wi lesende vor waer, Dat sente Columbaen van Yrlant In bartaengen wart becant, 5[regelnummer] Dat Ingelant nu heet bi namen. Hi ende sine ghesellen quamen Hier over int lant van Gallen, Daer si Gods wort spraken met allen, Die horen wilden dwort ons Heren. 10[regelnummer] Doe ontfinghene met eren Seghebrecht, die coninc rike, Die Bourgoenyen ende Oesterike Hilt alse een here groot, Ende sint bleef vor Dorneke doot, 15[regelnummer] Ende gaf hem bosch, lant ende weide, Daer hi ende sine moenken beide Mochten hacken ende winnen. Enen cloester si daer beginnen. Aldaer liet hi sijn covent 20[regelnummer] Ende ginc souken al ommetrent, Waer hi schulen mochte alleene. Doe vant hi in eenen steene Een hol van eenen wilden bere. Dien jaghedi woch sonder were, 25[regelnummer] Ende zat in hermitagen daer, Gode biddende met herten claer. Daer dedi uut eenen maerberstene Springen eene fonteine reene.
[pagina 2,424]
An hem quam volc van al omtrent, 30[regelnummer] So dat hi hadde een groot covent. Doe ginc hi soeken indie wostine, Waer hi entie moenken sine Alrebest woenden tien stonden, So dat hi hevet van erden vonden 35[regelnummer] Eenen tevalnen casteel, Dat wilen staerc was ende gheel, Dat Luxovium in Latijn heet; Daer vant hi fonteinen heet Ende stenine ymagen, die theidene diet 40[regelnummer] Hare gode wesen hiet. Daer maecti eene abdie Ende van moenken ene grote paertije. Sijn jongere was sente Galle, Die vorbaerste boven dandre alle. 45[regelnummer] Bi hem dede God sint in Sassen Een covent van moenken wassen. Noch es die cloester ten daghe heden Een huus van grotre werdicheden. Dese dinc ende ander mede 50[regelnummer] Leestmen dat sente Columbaen dede; Ende voerseide meneghe dinc, Die so ende anders niene verghinc, Alsemen hier naer sal vertellen Van hem ende van sinen ghesellen. 55[regelnummer] Ten selven tiden, alsict vernam, Was sente Sampsoen, die wilen quam Ute grote Bartaenyen int cleene, Dien wi houden int ghemeene Den heilechsten, diemen doe vant. 60[regelnummer] Sente Machuut, die grote zant, Was sijn maech ende van sinen lande. Dese Sampsoen, alsict becande, Quam eens gaende inden woude. Daer hi ende een ander liden soude, 65[regelnummer] Hordi een wilt duvels wijf. Sijn gheselle wart so keytijf, Dat hi vlo van groten vare, Ende dat wilde wijf hem nare, Ende gaf hem sulc enen stoot, 70[regelnummer] Dat soene daer liet over doot. Mettien heefti dat wijf versien Snellike lopen ende vlien, Grijs alse eene oude quene, Dor dat wout lopende hene. 75[regelnummer] Hi volgede na aldaer hi vant Sinen geselle liggende int sant, Die cume levende bliven mochte. Doe riep hi na dwijf onsochte: ‘Bi Jhesum Cristum hetic di, 80[regelnummer] Dattu staes ende ontbeits mi!’ Soe bleef staende, alse hijt hiet, Bevende, inde hant eenen spiet:
[pagina 2,425]
Dien liet soe sinken uptie erde. Hi sprac: ‘Wie bestu, quade onwerde?’ 85[regelnummer] - ‘Ic bem,’ sprac soe, ‘eene Theomaca.’ (Dat luut in Dietsch harde na Alse die ghene die Gode orloghen). ‘Ic ende die ghene, daer wi moghen, Hebben oint gescaet uwen luden. 90[regelnummer] Nu en leeftre inden daghe huden Niemene meer dan ic alleene In allen desen woude ghemeene. Ic hadde zustre tweewaerf viere Ende eene moedere onghiere. 95[regelnummer] Hier wasic eenen man ghegheven, Ende alse hi verloos sijn leven, Sone mochtic noit henen dan.’ Doe seide die heileghe man: ‘Mochtstu den man sijn lijf geven, 100[regelnummer] Dien du geraect hebs an sijn leven, Oft om dine ziele sorghen?’ - ‘Neen ic,’ seitsoe, ‘al soude men mi worgen; Noch ic en mach mi betren niet Nemmermeer, wat mijns gesciet; 105[regelnummer] Want van kinde tote heden Hebbic ghelevet met quaetheden.’ Doe antworde die heileghe man: ‘Gode, onsen Here, so biddic dan, Sijnt dattu best so quaet een wijf, 110[regelnummer] Dattu hier enden moets dijn lijf.’ Ter slinker ziden waert soe spranc Ende viel doot eer iet lanc; Ende vort maecte hi ghesont Sinen gheselle in corter stont. 115[regelnummer] Dit hebbic hier bidi gheset, Omme dat ic wane te bet Dat ghelijc es waer te sine, Dan vanden savage Merline Ende van anderen toveressen, 120[regelnummer] Daermen af leest in Artuurs lessen Ende in anderen bouken mede, Die loghene mingen metter waerhede.
Van heilegen lieden ende sente Amante. LX. Dese miracle ende andere mede Leestmen dat sente Sampsoen dede; Ende was eerst moenc ende abt daer naer, Ende daer naer leeddi leven swaer 5[regelnummer] In hermitagen ende in holen: Sint was hi erdschbisscop te Dolen. In clene Bartaengen nam hi ende, Daerne dinghel ons Heren sende. Dese Sampsoen leerde Etbine 10[regelnummer] Ende trakene vander werelt pine Ter clergien in goet leven. Sijnt hevet hi hem moenc begeven In enen cloester, wi lesent dus, Daer priester was Wingnalius, 15[regelnummer] Ende Etbin was sijn dyaken. Eens souden si hem beede maken
[pagina 2,426]
Messe spreken buten der abdien; Ende alsi quamen, in ere stijen Vonden si eenen maladen man, 20[regelnummer] Daer vele einselijcheden was an. Hi lach ende bat up die aerde. Si vrageden, hoe hi so gebaerde. Hi seide: ‘Ic hebbe siecheit vele, Maer het gaet mi uten spele. 25[regelnummer] Mi sijn bestopt mijn nesegaten Met vulecheden so utermaten, Men helpe mi heden up desen dach, Ic wane ic niet langer leven mach.’ Indie middelt namene Etbijn; 30[regelnummer] Die priester taste den nese sijn, Alse dien te makene claer. Die malade maecte mesbaer Ende seide: ‘Her oude, doet u hant dane! Wildi mi helpen, buget hier ane, 35[regelnummer] Ende neemt mijn nese in uwen mont, Ende zuget mi uut in deser stont.’ Wingnalius viel uptie knien, Alse die wille helpen dien; Ende alse hi sinen nese zooch, 40[regelnummer] Enen steen hi daer ute tooch, Die hem viel inden mont, Precieus ende diere tiere stont. Mettien hebsi den zieken verloren, Ende sien beede ende horen, 45[regelnummer] Dat Jhesus Cristus es, onse Here, Die hem dies belovede sere. Noch hevetmen den selven steen: Dies ghelike en es negheen. In keyser Justijns vijfte jaer 50[regelnummer] Staerf sente Vedast, vorwaer, Deerste bisscop van Atracht, Die van Toel daer was bracht. Int seste jaer, alse wijt horen, Was sente Amant geboren, 55[regelnummer] Die Vlaendren bekeerde ende Ghent de stede Van heidijnscap ten kerstijnhede. Dese was uut Aquitaenge geboren, Dat wi Gasscoenyen noemen horen, Ende was clusenere te Tours, 60[regelnummer] Daer hi den live dede clene succoers; Ende moenc was hi langen stont, Als ons sine jeeste maket cont. Sidert wart hi te Maestrecht Bisscop ende hevet berecht 65[regelnummer] Den stoel daer met groter eren, Alse sine jeeste hier na sal leren.
[pagina 2,427]
Dese bekeerde sente Baven, Enen grave rike van haven, Die grave was up Aspengouwe, 70[regelnummer] Die rovere was ende ongetrouwe Ende alle sine dage hadde gewesen, Ende sidert heilech wart na desen, Ende hem sijnt te Ghent begaf Ende stont der sonden af, 75[regelnummer] Ende vray moenc bleef toter doot, Alst sidert wart der werelt bloot. Dese Amant met Gods gewelt Maecte III cloestren up die Scelt. Noch staen te Ghent die twee, 80[regelnummer] Ende die derde dats, min no mee, Daermen nu begraven weet, Dat Sente-Amands in Pevele heet. Te Ghent inden tor Blandijn, Daer Mercurius hadde gesijn 85[regelnummer] Langhe over god geheert, Dien heefti verdreven ende ontheert. Eenen verhanghenen keytijf Dien gaf hi metter bede tlijf, Ende bleef in heilegen doene doot, 90[regelnummer] Al dogedi menege smerte groot. Andere heileghe lieden meer, Dan ic seide no nu noch eer, Waren vele in desen tiden; Maer nu moetic overliden 95[regelnummer] Die dinghen met corten worden. Die alle die redene, diere toe horden, Vulbringen wilde, het ware te lanc: Dies so cortic minen ganc. Dies meer wille, does ondersouc: 100[regelnummer] Ic beginne den sevenden bouc.

Vorige Volgende

III Partie. VI Boek. Hier beghint die seste bouc.

Hoe Anastasius Keyser wart. I.

Vanden paues Symacus. II.

Van Clothilden ende Clodoveus. III.

Hoe Clodoveus Clotilden nam. IIII.

Hoe Clothilt haren man castyde. V.

Van Clodoveus kinderen. VI.

Hoe Clodoveus dAelmannen verwan. VII.

Hoe hi die kerke eerde na toepsel. VIII.

Van sente Ledenaerde. IX.

Clodoveus strijt up[tie] Wester Goten. X.

Boetius bloemen. XI.

Vanden selven ende sine doot. XII.

Clodoveus siechede. XIII.

Gondebands ende Clodoveus doot. XIIII.

Van Clodoveus IIII kinderen. XV.

Anastasius doot, ende van sente Briden. XVI.

Vanden goeden paues Jan. XVII.

Dorloghe van Clodoveus kinderen. XVIII.

Hoe Childebrecht die Wester Goten verwan. XIX.

Hoe Clodomiris kindere waren vermort. XX.

Van Clothilden miraclen. XXI.

Hoe die Fransoysen trocken in Spaenyen. XXII.

Vanden keyser Justiniane. XXIII.

Vanden paues Agapytus. XXIIII.

Van Justiniaens dogheden. XXV.

Bellizarius orloghe uptie Wandelen. XXVI.

Van Totylen ende andere dinghe. XXVII.

Van Totylen ende andre dinge. XXVIII.

Dat grote orloghe tusschen Arture ende Morderette. XXIX.

Morderets doot ende Arturs ende. XXX.

Hoe Totyla Rome wan. XXXI.

Dorloghe tusscen den Lumbaerden enten Gepyden. XXXII.

Bellizaris orloge up die Oester Goten. XXXIII.

Ene miracle van onser Vrouwen. XXXIIII.

Van Theophilus. XXXV.

Hoe hi den duvel ontginc. XXXVI.

Ene miracle vanden cruce. XXXVII.

Van sente Radegonden. XXXVIII.

Clotaris doot van Vrancrike. XXXIX.

Justiniaens des keysers doot. XL.

Hoe die Lumbarde Ytale wonnen. XLI.

Der Lumbaerden zeden. XLII.

Van coninc Cylprics kinderen. XLIII.

Van Vredegonds scalchede. XLIIII.

Van Albuijns doot. XLV.

Dorloge tusscen den Vrancscen coningen. XLVI.

Coninc Segebrechts doot vor Dorneke. XLVII.

Van Cylpricke ende Brunilden. XLVIII.

Van Cylprics aventuren. XLIX.

Sente Gregorius begin. L.

Hoe hi dInghelsche beweende. LI.

Hoe coninc Lewigilt sinen sone vermorde. LII.

Van sente Benedictuse. LIII.

Vanden selven. LIIII.

Van sente Medaerde ende sente Gyldarde. LV.

Van sente Brandane. LVI.

Vanden gygant, dien sente Machuut verwecte. LVII.

Vanden selven Machute. LVIII.

Van sente Columbane ende sente Samsoene. LIX.

Van heilegen lieden ende sente Amante. LX.

III Partie. VI Boek.
Hier beghint die seste bouc.