Logo DBNL
Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III Partie. IV Boek.
Hier begint die vierde bouc vander derder partien.

In wat jaren Honorius ende sijn neve trike ontfingen. I.

 
Honorius, die XIII jaer
 
Geregneret hadde, overwaer,
 
Int Roemsche rike in Occident,
 
Ende sijn broeder in Orient,
5
Regneerde met sinen neve vort
 
Theodosius, alsemen hort,
 
XIIII jaer getrouwelike.
 
Si ontfingen tRoemsce rike
 
Int jaer ons Heren, wet vorwaer,
10
CCCC ende XI jaer.
 
Stillicoen, die valsche grave,
 
Gincs den keyser Honorius ave,
 
Die siere dochter hadde te wive,
 
Ende pijnde, die keytive,
15
Hoe hi sinen swager ontlive,
 
Ende hi sinen sone bedrive
 
Dat hi come ter keysercrone.
 
Die pensede ene nieuwe hone.
 
Hine rekent min no mere,
20
Dat hi onder den keyser was here,
 
Hine wildene oec onterven
 
Ende alt Roemsce lant bederven;
 
Want hi was, alse wijt horen,
 
Vanden Wandelen geboren,
25
Ende heeftse ontboden, dat si quamen
 
Inden Duudscen lande tsamen,
 
Ende leden den Rijn met allen,
 
Ende quamen int lant van Gallen:
 
Si vonden tlant al sonder were,
30
Groten scat ende grote lijfnere;
 
Sine dorsten upten keyser niet mecken,
 
Hi soude hem sine macht ontrecken.
 
Alaricus met sinen roten
 
- Die coninc was vanden Wester Goten,
35
Ende so vanden Romeinen versaget,
 
Dat hi gerne hadde bejaghet
 
Ieweren enen hoec vanden lande,
 
Ende boot beede sine hande,
 
Datmen hem gave bosch ende heide,
40
Lucht, water ende weide, -
 
Hine eeschede niet dan vrede
 
Enten rike te dienne mede,
 
Ende maecte mettem sekeringe.
 
Stillicoen, die sonderlinghe
45
TRoemsche rike wilde onteren,
 
Sprac hier toe an dandre heren,
 
Die up tRoemsce rike vochten,
 
Dat si hem oec hulpe brochten:
 
Die Swaven entie Allane
50
Entie Borgenyoene trac hi hem ane,
 
Ende hevet met sinen rade met allen
 
Almaengen ende tlant van Gallen
 
Ghedestruweert ende Acquitaengen,
 
Ende meest altemale Spaengen;
55
Want bi sire valscher mort
 
Quamen dese liede vort
 
Ende scorden dat Roemsce rike,
 
Alse ghi sult horen cortelike;
 
Want hi den swager waent versagen
60
Ende al uten rike jaghen,
 
Ende Eucherius sinen sone
 
Dedi keyser maken om tgone.
 
Die Wandelen entie Allane
 
Entie Zwaven met menegen vane
65
Quamen treckende in Vrankelant,
 
Alse die wilden altehant
 
In dat rike lant van Gallen.
 
Jegen hem quamen gevallen
 
Die Gallen met stouten moede,
70
Maer en verginc hem niet te goede;
 
Want die Wandelen sloegense omme
 
Ende dodere ene grote somme.
 
Der Wandele heren waren doe
 
Marcomeris ende Sannoe.
75
Dus quamen si den Rijn toe ane
 
Die Zwaven entie Allane,
 
Ende wonnen in corten tide
 
Alle die landscepe met stride
 
Toten berghe, die heet Pyrene,
80
Dien men, wanic, int gemeene
 
Nu ter wilen Porsesers heet,
 
Daer Gallen ende Spaengen sceet.

Vanden Wandelen ende sente Nichasise. II.

 
Nu die Wandelen over Rijn waren,
 
Scieden si hem in groten scaren.
 
Die coninc vanden Wandelen was
 
In dien tiden, alsict las,
5
Modegisilus, die XXX jaer
 
Allen kerstinen was te zwaer.
 
Resplendial die was te waren
 
Coninc vander Alanen scaren;
 
Maer die Wandele te samen
10
Waren vander meester namen:
 
Dese daden die meeste mort.
 
Cume so bleef eenege port
 
Bewest den Rine, benort den berghen,
 
Sine gingense dore ergen,
15
Ende slougen ende vingen
 
Alle die kerstine, die si begingen.
 
Dese plaghe hadde voersien
 
Sente Nychasis lange voerdien,
 
Eer datse God sendde in Gallen,
20
Ende seide een sermoen vor hem allen,
 
Dat Riemen ende andere steden
 
Omme hare grote overdicheden
 
Ende omme hare dorperlike luxure
 
Gheselen God soude harde sture;
25
So dat die Wandelen met gewelt
 
Vele steden hebben gevelt,
 
Ende hebben Riemen, die grote stat,
 
Ommeseten ende maectense mat.
 
Wandelen waren sulke liede,
30
Dat si no gichte, eere no miede
 
Niene begerden, no ander goet,
 
Meer dan stuerten kerstine bloet.
 
Alt lant omme Riemen die port
 
Hebben si beroeft ende testort;
35
Ende want hem die kerstine dochten
 
Dat si hare gode niet en mochten,
 
So wilden si vellen altesamen
 
Dat was van kerstijnre namen.
 
Sente Nychasis die sat
40
Bisscop te Riemen in die stat,
 
Entie Wandelen die streden
 
Uptie mure vander steden;
 
Ende so machtich was dat here
 
Entie gramscap van onsen Here,
45
Dat daer die porters stonden ter were,
 
Dat dat en halp min no mere;
 
So dat die porters worden vervaert
 
Ende liepen ten bisscop waert,
 
Die tier wilen ende up dien dach
50
Indie kerke in bedingen lach,
 
Ende bat Gode ende siere genaden,
 
Dat hi sijn volc moeste beraden,
 
Ende dat moeste vor hare zonden
 
Die ghesele sijn, die si tien stonden
55
Vanden heidinen moesten ontfaen.
 
Die porters vrageden hem saen,
 
Weder si hem up wilden gheven
 
Ende in eigijndoeme leven,
 
Oft dat si voer haer recht
60
Sterven aldaer int gevecht.
 
Sente Nychasis wiste dat
 
Van Gode, dat Riemen die stat
 
Altemale soude sijn testort,
 
Ende hevet aldus gheantwort:
65
‘Wi weten wel ende kinnen,
 
Dat wi in deser onminnen
 
Ghevallen sijn tonser onneren
 
Biden rechten ordele ons Heren:
 
Dit hebben verbuert onse zonden.
70
Dies so radic tesen stonden,
 
Dat wi ons gewillike keren
 
An die ghesele Gods ons Heren,
 
Ende wi daer ane lopen
 
In berouwenessen ende in hopen;
75
Ende laet ons hier ontfaen de doot,
 
Dat dese pine ende dese noot
 
Ons make van zonden reene;
 
Ende ic wille met u ghemeene
 
Ofte vor u die doot ontfaen.
80
Nu laet ons Gode bidden saen
 
Vor onse vianden, datse onse Here
 
Noch ter zalicheden kere.’

Van sente Nychasis doot. III.

 
Sente Eutropia bat ende las,
 
Die des bisscops zuster was,
 
Ende troeste ter marteleren crone
 
Den goeden lieden also scone.
5
In deser tijt, in deser stonde,
 
So hebben die vule honde,
 
Die Wandelen, tebroken de mure,
 
Ende sijn comen gelopen dure.
 
Wat dat si vonden in die port,
10
Hebben si geslegen ende gemort.
 
Alse die bisscop dat vernam,
 
Dat dat heidijn volc inquam,
 
Lach hi in onser Vrouwen kerke,
 
Die hi van sconen gewerke
15
In sinen tiden stichten dede,
 
Ende hadde den stoel geset daer mede,
 
Daer die bisscop in sitten soude
 
Up dien tijt dat hi sterven woude,
 
Ende sijn zuster Eutropia
20
Ende sine gesellen volgeden na.
 
Hi quam al lesende saen
 
Ter west monsterdore gegaen,
 
Ende sach geent volc in comen getrect
 
Al met ysere verdect.
25
Metter hant weivedi, alse die woude
 
Datmen een stic horen soude,
 
Ende sprac: ‘Ay! erdsce mogenthede,
 
Die te Gods onderhorichede
 
Altoes moet sijn gereet,
30
Wedert es lief of leet!
 
Twi eist, dat ghi tesen tiden
 
Sonder redene wilt striden,
 
Ende uwen zege, die hort ter eren,
 
In verwoetheden wilt keren?
35
Want die trecht can wel bedieden
 
Vanden edelen orloges lieden,
 
Die wilen die vianden onderdreven,
 
Hi vindet dus van hem bescreven:
 
Wes den omoedegen goedertiere,
40
Ende orloge emmer uptie fiere.
 
Nu es dit omoedege kerstijn diet,
 
Dat ghi vor u hier liggen ziet,
 
Omoedelike nu ten stonden
 
Gereet te stervene om sine zonden.
45
Laet u uwe zonden rouwen sere,
 
Ende kent Gode den rechten Here,
 
Dat sine gramscepe ende sine onwerde,
 
Alhier nu met uwen swerde
 
Up ons toget alse te castijene,
50
Up u niet en valle te vermalendijene
 
Euwelike inder hellen.
 
Wildi oec doden mine ghesellen,
 
Die dore Gode die were begeven,
 
Ic late gerne vor hem mijn leven.
55
Doet mi mede sonder sparen,
 
Dat wi tsamen te hemele varen.’
 
Alse hi dit sprac, sine achtens niet;
 
Maer die bisscop den hals biet,
 
Ende seide dit versekijn daer na:
60
‘Adhesit pavimento anima mea.’
 
Met dien een Wandel liet vliegen tswaert
 
Ende slouch hem thoeft af metter vaert,
 
Ende thooft vulseide dat versekijn sum:
 
‘Vivifica me secundum verbum tuum,’
65
Dats: ‘Here! gef mi weder tleven
 
Na dijn wort dat es bescreven.’
 
Noch leghet die steen vorden dosale
 
Te Riemen, daermen waent wale
 
Dat sente Nychasis onthoeft was.
70
Men seget ende men waent oec das,
 
Ende men scrivet oec andie want,
 
Dat hi sijn hooft uphief metter hant
 
Ende droucht tote upten hoeftoutaer;
 
Maer in sine passien, overwaer,
75
Sone lasict niet bescreven;
 
Maer God, van wien coemt al tleven,
 
Mochte wel, alsonder waen,
 
Die miracle hebben gedaen.

Sente Eutropien doot. IIII.

 
Eutropia die heeft versien
 
Haren broeder doot mettien,
 
Ende mercte ten selven tiden,
 
Dat men haers wilde vermiden
5
Om hare scoenheit; want sise wouden
 
Te haerre onsuverheden houden.
 
Upten ghenen soe hare verdrouch,
 
Die haren broeder thovet afslouch:
 
- ‘Wapene!’ riep soe, ‘mordenare, tyran!
10
Du heves enen heilegen man
 
Met dinen onreinen handen
 
Hier vermort te dinen scanden,
 
Ende wils mi houden levende mede,
 
Om te vulbringene dine dorperhede.
15
Dat ordeel, dat van Gode coemt,
 
Hevet di nu ter stat verdoemt.’
 
Mettien soe upten mordenere spranc,
 
Ende vergraemdene an sinen danc,
 
Niet alse een wijf uten zinne,
20
Die ter wraken hadde minne,
 
Maer dat God daer wilde wreken,
 
Ende heeftem dogen uutgesteken,
 
Alse die vele seerre begerde
 
Daer te blivene onder die swerde,
25
Dan soe hadde gedaen zonde
 
Onder die dorpre heidine honde;
 
Ende es dus aldaer doot bleven
 
Haren heilegen broeder beneven.
 
Dander volc al ghemeene
30
Slougen si doot, groot ende clene,
 
So datmen int heilege bloet
 
Achter straten te Riemen woet.
 
Nu gesciede dese plaghe
 
Naest sente Lucien daghe.
35
Alst al verslegen was daer,
 
Quam den vianden an groet vaer,
 
Alse of si sagen in dien tiden
 
Ingelen scaren up hem striden,
 
Ende hebben in die kerke gehort
40
Einselijc luut ende wort,
 
Meer dan iemene heeft geloef.
 
Van vare lieten si den roof
 
Ende sijn sonder keren gevloen,
 
Waer so si waenden geroen.
45
Dus bleef ydel die stat te waren,
 
Entie heileghe maertelaren
 
Waren bi daghe ende bi nachte
 
Lange onder der inghele wachte;
 
So dat lieden, die waren ontweken
50
Ende verre danen gestreken,
 
Van verren bi nachte saghen
 
Vander steden, daer si lagen,
 
Grote claerheit ende lecht,
 
Ende gevoelden comende echt
55
Van danen die lucht so soete;
 
Oec horden si met goeder moete
 
Den scoensten zanc daer mede singen,
 
Die soete was boven allen dingen.
 
Dus omme dese miracle groot
60
Die porters, die vander doot
 
Een cleenre menechte sijn ontweken,
 
Sijn bet naerre der stat gestreken,
 
Dien God liet dat lijf behouden,
 
Dat si die maertelers graven souden.
65
Si quamen doch bet naer der stede
 
In vastene ende in haer gebede:
 
So sijn si alle ghinder comen,
 
Daer si die soete lucht hebben vernomen.
 
Beede met love ende met claghen
70
Namen si die dode daer si laghen,
 
Ende brachtense met groter werden
 
In heilegen steden daer ter erden.
 
Vort meer pijnden si meere
 
Gode te dienne onsen Here,
75
Dan si te voren hadden gedaen.
 
Dus eist te Riemen vergaen,
 
Entie Wandelen voeren vort.
 
Cume was casteel of port
 
In Gallen, dat nu gemeenlike
80
Al meest heet Vrankerike,
 
Sine hebbent met gewelt
 
Ghedestruweert ende ghevelt.

Vanden bisscop Desidere van Lengers. V.

 
Crosus was hertoge, wi lesent dus,
 
Onder den coninc Modegisilus
 
Over die Wandelen, die dorstreden
 
Gallen ende velden die steden.
5
Dese quam met sinen scaren
 
Te Bourgoengen waert gevaren,
 
Rovende ende vellende mede
 
Dorp, lant, borch ende stede,
 
Ende viel vor Lengers, die vaste stat,
10
Die hi met crachte besat
 
Met eenen ongetelden here.
 
Die bisscop die hiet Desidere,
 
Die den stoel hilt vander stede,
 
Ende was van groter reinechede,
15
Van cleenre spise, milde den aermen,
 
Diere hi sere began ontfaermen,
 
Goedertieren ende ghemate,
 
Ghedoochsamech ende gesate.
 
Alsene die Wandelen besaten sture,
20
So es hi gegaen ten mure
 
Met papen ende met clerken mede,
 
Ende metten porters vander stede,
 
Ende riep vanden mure lude:
 
‘Wi sijn Jhesus Cristus lude;
25
Den levenden God der mogentheden
 
Dien eeren wi ende anebeden,
 
Diet al maecte dat es goet.
 
Siet dat ghi ons geen quaet en doet,
 
Dat die gramscap Gods en come
30
Up u ende u verdome.’
 
So hi van Gode meer castijt,
 
So dat volc vermalendijt
 
Met torne meer wart ontsteken.
 
Met engienen gingen si breken,
35
Ende quamen in ten tinnen.
 
Wat so sire vonden binnen,
 
Weder het was man of wijf
 
Of kindere, si namen hem tlijf:
 
Al dat si vonden was viant;
40
Si staken an vier ende brant.
 
Maer dien bisscop hebsi vonden
 
Indie kerke, liggende tien stonden
 
Vaste in siere gebede.
 
Si vingene ter selver stede,
45
So dat menne vor Crosus brochte.
 
Den bisscop was te moede onsochte
 
Van sinen portren tferlies,
 
Ende bat ghenen Crosus dies,
 
Dat hi die porters vander stede
50
Dor ons Heren wille vermede:
 
Voer hem selven en bat hi niet.
 
Crosus lelike up hem siet,
 
Ende sprac hem an met wilder tale,
 
Dat die man verstont niet wale,
55
Alse die fel was ende wreet.
 
Die bisscop offerdem ghereet,
 
Dat hi gherne die doot anginge,
 
Up dat die prince gehinghe,
 
Datmen doch die grote mort
60
Verbode daer inde port.
 
Dat en mochte niet gescien;
 
Want die wilde barbarien
 
Die was sonder enege genaden
 
Ende met felheit gheladen.
65
Te hant geboot hi, dat men rovede
 
Den bisscop van sinen hovede.
 
Vele kerstinen, sonder waen,
 
Moesten dat selve anevaen,
 
Ende wart gesleghen inde stat
70
Menech man ende wijf omme dat;
 
Ende emmer moeste hi laten thooft,
 
Wie so lijede dat hi geloeft
 
An Jhesum Cristum onsen Here:
 
Van dien ontginc min no mere.

Miraclen vanden bisscop. VI.

 
Die mordenare, die den bisscop slouch,
 
Onlange hire roem af drouch,
 
Maer hi liep hem selven doot
 
Jegen ene porte met haesten groot,
5
Diere noch anden muur staet.
 
Noch omme sine dorpre daet
 
Sone was soe niet upghedaen,
 
Maer vermaect was soe saen,
 
Te lijctekene openbare
10
Dat die dinc gesciede dare,
 
Ghelijc dat soe ware verbannen
 
Van Gode ende van allen mannen.
 
Die mordenare, die tswert verdrouch,
 
Alse hi den bisscop thovet afslouch,
15
Hadde die bisscop ten selven stonden
 
Eenen bouc in sine hant gepronden,
 
Alse die vercoren hadde sere
 
Ons Heren wort ende sine lere.
 
Alse dat swert den hals afleet,
20
Voert inden bouc vort ende sneet
 
Metten slaghe vele blade;
 
Maer God behoede sonder scade
 
Die lettre, dat soe was ongecorven,
 
Ende datter en geen was bedorven.
25
Des bisscops bloet bestorte mede
 
Den bouc oec ter selver stede,
 
Ende gaf ter selvere stonde
 
Van siere maertelie orconde;
 
Nochtan, alsement wel besiet,
30
Sone scadet den lettren niet.
 
IX daghe binnen Meye
 
So wart gepassijt met gescreie
 
Dese bisscop Desidere,
 
Ende voer onder der ingle here,
35
Alse die maertelare ons Heren.
 
God hi doet hem noch vele eeren;
 
Want die droeve oft ongesont
 
Hem versouct al noch ter stont,
 
Hi gaet blide siere vaerde;
40
Waert dattem ander dinc verswaerde,
 
Ende hine versouct met goeder herten,
 
Hi wert quite vander smerten;
 
Es hi cropel, blent of stom,
 
Of vanden artentiken crom,
45
Souct hine met reinen moede,
 
Hi ghevet daer sine goede.
 
Onder dandre miracle gemene,
 
Die hi doet menech ene,
 
So doet hi eene sonderlinghe:
50
Die in siere kerken ginghe
 
Om te zwerne up sinen outaer,
 
Ende Gods name aneroept daer,
 
Ware oec sijn eet valsch of waer,
 
Het worde te hant openbaer;
55
Want Gods wrake, sonder waen,
 
Soudene thant uptie stede slaen.
 
Met desen bisscop Desidere
 
Bleef doot een groet kerstijn here
 
Ende sijn coerbisscop Vincent:
60
Dus eist te Lengers bekent.

Van sente Antidius van Besensoen. VII.

 
Alse dus Lengeres was ghevelt,
 
Voeren si henen met gewelt,
 
Die Wandelen, van steden te steden,
 
Ende roveden ende streden,
5
Ende daden overgrote mort
 
Uptie kerstine weder ende vort,
 
So dat si quamen te Besensoen,
 
Daer si dat selve wilden doen,
 
Dat si te Lengeres hadden gedaen.
10
Die erderschbisscop, sonder waen,
 
Was daer, lesen wi aldus,
 
Die heileghe sente Antidius,
 
Dien ene scone dinc gesciede,
 
Eer die Wandele, die quade liede,
15
Daer quamen vordie stat;
 
Want eens so gheviel hem dat,
 
Dat hi naer sine maniere
 
Quam up den zande vander riviere
 
Bider bruggen, daer hi lach;
20
So dat hi aldaer sach
 
Van duvelen ene grote scare,
 
Die haren meester brachten mare,
 
Hoe si hare besichede
 
Elc hadde gedaen in sine stede.
25
Onder hem in ghenen choer
 
Sach hi enen swarten Moer,
 
Die enen scoe indie hant brochte,
 
Dien hi den meester togen mochte,
 
Teenen lijctekene dat hijs begome,
30
Dat hi selve den paues van Rome,
 
Dies die scoe was overwaer,
 
Ghecort hadde VII jaer,
 
Ende hine hadde met eenen wive
 
Inden val brocht vanden live.
35
Die bisscop riep altehant
 
Te hem daer genen viant,
 
Ende maendene bi ons Heren cracht
 
Ende bider heileger crucen macht,
 
Dat hine up hem zitten liete,
40
Ende sonder noot van verdriete
 
Onder Gods gheweldichede
 
Tote Rome droughe indie stede,
 
Behoudens lijfs ende gesont,
 
Ende also in cortre stont
45
Also weder droughe dane:
 
Dit gebot leidi hem ane.
 
Daer hi upten viant was,
 
Dicken hi dit versekijn las:
 
‘Deus! in adiutorium meum intende,’
50
Ende quam te Rome min no mee
 
Dan upten Witten Donresdach,
 
Rechts alse die wile gelach
 
Datmen messe soude anslaen.
 
Den viant liet hi buten staen,
55
Dat hij sijns ontbeiden soude;
 
Ten paues ginc hi also houde
 
Ende hevet hem die dinc getelt,
 
Ende loochenets met gewelt.
 
Doe togedi hem ghenen scoe,
60
Entie paues lijets doe,
 
Ende deets hem bijechten saen
 
Ende hevet penetencie ontfaen.
 
Antidius zanc in sine stede
 
Ende wijede die kerseme mede.
65
Een deel heeftire mettem genomen,
 
Ende es weder thuus comen
 
Vanden viant gedreghen
 
Upten Paeschavont, als wi plegen
 
Den dienst te doene van dien dage.
70
In dien tiden dat de sware plage
 
Vanden Wandelen was in Gallen,
 
Quamen vor Besensoen gevallen
 
Ende hebben met gewelt
 
Die stat gewonnen ende gevelt,
75
Doe wart die erdschbisscop gevaen.
 
Men ginckene spotten ende slaen;
 
Want al wilden die Wandele smeken
 
Ende iet goets doen den leken,
 
Den papen waren si emmer gehat;
80
Ende dat was al omme dat,
 
Want si met leerne ende met geboden
 
Die liede keerden van haren goden.
 
Die erderschbisscop was gemaect
 
Siere cledere moedernaect,
85
Ende was geslegen ende teblouwen,
 
Datmen dbloet mochte scouwen,
 
Mont, rugge ende andere lede,
 
Met stocken ende met geselen mede;
 
Ende gheseit dat Crosus woude,
90
Dat hi Cristus loochenen soude
 
Ende hare goden anebeden,
 
Oft hi moet met serecheden,
 
Met tormenten laten tleven.
 
Alse hem dus waren gegeven
95
So vele slaghen, dat hi bebloet
 
Ende al oec teswollen stoet,
 
Ende men tier stont menech ene
 
Sien mochte die blote beene,
 
Danctijs alsonder vaer
100
Soetelike Gode daer,
 
Ende sach up sinen fellen viant:
 
- ‘Onsalege! nu doe te hant
 
Dattu bestonds, wat soet sal sijn.
 
God die es die hulpe mijn:
105
Dies ne salic niet ontsien
 
Dat mi van manne mach gescien.’
 
Dit wort hadde die tyran onwert,
 
Ende verhief te hant sijn zwert
 
Ende heeftene onthovet daer:
110
Dus wart hi maertelere claer.
 
Desen ende menegen heilegen man,
 
Menech stat ende borch nochtan
 
Dode Crosus ende velde
 
Tote Arleblanke neder, ende quelde
115
Al dat volc ende dat lant,
 
Dat hi neven dat mere vant.

Hoe Crossus ende sine Wandelen verdorven. VIII.

 
Honorius heeft dit verstaen,
 
Dat die Wandelen dus dorgaen
 
Altemale tlant van Gallen,
 
Ende wildse weren eer si vallen
5
Over die berghe van Montjouwen.
 
Eenen bailliu, enen getrouwen,
 
In Arleblanken hi beval
 
Ghene orloge te houdene al,
 
Die bi namen hiet Mariaen.
10
Ende Gode ontfaermde, sonder waen,
 
Der goeder heilegher lieden doot,
 
Ende togede sine wrake groot
 
Up Crosuse ende uptie sine,
 
Alstem wel wart anschine;
15
Want die selve Mariaen
 
Hevet die Wandelen ondaen,
 
So datter lettel ontreden,
 
Sine bleven daer ter steden;
 
Entie gevangene entie roof,
20
Die meerre was dan gheloof,
 
Was hem meest ontjaget al.
 
Up Crossuse quam al tongeval,
 
Want hi levende was gevaen.
 
Doe dedene voeren Mariaen
25
Weder van steden te steden,
 
Die hi met siere mogentheden
 
Ghevellet hadde ende verbrant;
 
Omme dat hi wilde den tyrant
 
Met scanden doen enden sijn leven,
30
Ende hem God oec wilde geven
 
Rechte wrake hier te waren
 
Van sinen heilegen martelaren.
 
Telker stat lietmenne scouwen
 
Den lieden, ende men gincken blouwen,
35
Ende ten lesten nam men hem tlijf
 
Alse eenen dorpren keytijf.
 
Dus sijn die heidine Gods roede
 
Beede uptie quade ende upte goede,
 
Wie so kerstijn name ontfaet.
40
Maer nu merct ende verstaet:
 
Alse die vader bluwet sijn kint
 
Metter roeden, dat hi mint,
 
Ende dat kint dan bidt genaden,
 
Werdes die vader saen beraden,
45
Dat hi hem wert goedertiere
 
Ende werpt die roede inden viere.
 
Dus, alse God hadde gecastijt
 
Metten viant vermalendijt
 
Sijn kerstijn volc, liet hine saen
50
Den onsen in wraken vaen.
 
Dus so wart der Wandele scare
 
Ghejaghet weder harentare,
 
Die van Crossus volke ontquamen,
 
Toter wilen dat si vernamen
55
Waer Modegisilus haer coninc lach,
 
Ende quamen an hem up dien dach.
 
Nu hebben die Alanen verstaen,
 
Hoe dat Crossus was ondaen
 
Ende doot bleven inden stride.
60
Sijns verlies waren si blide:
 
Niet dat si die kerstine minden,
 
Want si Gode niet en kinden;
 
Maer omme tferlies vander scaden,
 
Dattem die Wandelen hadden beraden,
65
Ende willen wreken haren toren.
 
Haer beste volc hebsi gecoren;
 
Die Wandelen si versochten,
 
Swaerlike si up hem vochten,
 
Eer dat sijs te boven quamen.
70
Die Wandelen hadden si doot tsamen
 
Gheslegen, ofte wel naer al,
 
Maer dat Resplendial
 
Vanden Alanen dat vernam
 
Enten sinen te hulpen quam,
75
Alse een haer coninc, met groten here.
 
Daer verloren in die were
 
Die Wandelen XXM man,
 
Ende oec blever doot nochtan
 
Modegisilus onder sijn diet,
80
Die coninc vanden Wandelen hiet.
 
XXX jaer haddi ghedraghen
 
Die crone in sinen daghen.
 
Die crone ontfinc na tgone
 
Een, hiet Gonderic, sijn sone,
85
Die Spaengen wan, alst staet hier naer,
 
Ende regneerde XVI jaer.

Vanden Wester Goten. IX.

 
In desen tiden alse dit was,
 
Alsict in Segebrechte las,
 
So wart te Rome indie stede
 
Ghesien grote wonderlichede;
5
Want ene vrouwe ende een man,
 
Die niet meerre waren nochtan
 
Dan andere lieden groot ende clene,
 
Wonnen ene dochter ghemeene,
 
Ene grote gygantinne,
10
Dies menegen wonderde van zinne.
 
Nu Stillicoen, des keysers zweer,
 
Daer ic die tale af liet eer,
 
Die Wandele brochte met haren roten
 
In Gallen entie Wester Goten,
15
So viel den Gallen grote scade
 
Bi sinen mordadegen rade.
 
Nu waren si so machtich int lant,
 
Al wilde des riken viant
 
Sine macht leggen daer an,
20
Hine verdrevese niet nochtan;
 
Want die Wester Goten gemeenlike
 
Met haren coninc Alarike
 
Quamen int lant van Ytale,
 
Aldaer si ten menegen male
25
Somwile grote scade namen,
 
Ende somwile si so bequamen,
 
Dat sijs oec te boven bleven.
 
Dese hebben dus gescreven
 
An Honoriuse den keyser saen:
30
Si wildene met wighe bestaen,
 
Of gheve hem int Roemsce rike
 
Eenech lant, daermen in wike,
 
Dat de Goten mach gevoeden.
 
Honorius siet tfolc verwoeden,
35
Ende siet oec verloren met allen
 
Vanden heidinen tlant van Gallen,
 
Ende maecte vrede metten Goten,
 
Ende gaf Gallen haren roten,
 
Dat si die Wandelen verdreven
40
Ende siere gheweldich in bleven.
 
Die Wandelen vernamen dat,
 
Ende lieten lant ende stat
 
Entie bosschen metten heiden,
 
- Want sine dorstre niet onbeiden,
45
Omme die scade die hem gedaen
 
Te Haerleblanke hadde Mariaen,
 
Entie Vranken haddense verbloot -,
 
Ende vloen henen dor die noot,
 
Die Swaven mettem entie Alane,
50
Ende so henen in Acquitane,
 
So dat si in Spaengen quamen
 
Ende tlant onder hem namen,
 
Ende regneerden aldaer
 
Fellike wel XXX jaer;
55
Want si die kerstine ente kerke,
 
Bisscoppen, papen ende clerke
 
Destruweerden ende sloughen,
 
Tote dat God anders wilde voegen.
 
Alaric metten Wester Goten
60
Was kerstijn ende al meest sine roten,
 
Ende voer te Gallen waert.
 
Up hem quam indie vaert
 
Stillicoen, des keysers zweer;
 
Want hem was dat herte seer,
65
Alse hi vernam den vasten vrede
 
Entie gesworne vriendelichede
 
Tusscen die Goten ente Romeine.
 
Alse een verrader onreine,
 
Nochtan dat hise lange heeft gesterct,
70
Hi proevet nauwe ende merct,
 
Hoe hi die vriendscap mach gebreken.
 
Na die Goten es hi gestreken,
 
Ende quam up enen Paschedach,
 
Daer die coninc Alaric lach,
75
Onversien up hem gevallen,
 
Ende wanet there ondoen met allen.
 
Int beghin hi zeghe vacht,
 
Want Stillicoen hadde so grote macht,
 
Ende dander waenden dor thoge getide
80
Seker liggen ende blide,
 
Ende, eer si hem gewapenen conden,
 
Hadden si menegen ongesonden;
 
Doch vercoeverden de Goten
 
Ende hebben Stillicoene verstoten,
85
Ende wonnen hem af den zeghe,
 
Ende jagedene dorperlike enweghe.

Honorius wrake uptie verraders. X.

 
Honorius hevet verstaen,
 
Hoe sijn zweer heeft mesdaen
 
Uptie Goten sonderlinghe,
 
Die waren in siere sekeringhe,
5
Entie mort wart hem cont,
 
Dat hi na sire eren stont,
 
Hoe hine versloeghe of verstake,
 
Ende sinen sone keyser make,
 
Ende hi int lant eerst brochte de Goten
10
Entie Wandele met haren roten,
 
Om hem mordelike te slane.
 
Met sinen here reet hi hem ane
 
Ende vacht eenen wijch dor noot,
 
Ende slouch Stillicoene doot
15
Ende Eucherius sinen sone.
 
In dien wighe bleven de ghone
 
Die raet waren van gere dinc,
 
Ende dander volc al meest ontginc.
 
Nu es Alaricus worden gram,
20
Dat binnen pays ende vrede quam
 
Up hem upten Paschedach
 
Stillicoen, aldaer hi lach,
 
Ende hi hem sulke scade dede,
 
Ende ontseget allen vrede,
25
Dien hi den keyser hadde besproken,
 
Want hi up hem was tebroken,
 
Al en waest biden keyser niet.
 
Van Gallen datti weder sciet,
 
Ende es comen in Ytale
30
Omme Rome te winne altemale.
 
Honorius was so verladen
 
Van hem, diene hadden verraden
 
Ende sijns selves liede waren,
 
Hine mochte niet der Goten scaren
35
Met siere macht wederstaen,
 
Wat soes gesciet, sonder waen;
 
Ende dinct hem best, dat hi tien tiden
 
Die Wester Goten late liden,
 
Ende hi besta die tyranne,
40
Die mordenaren, die valsce manne,
 
Diene aldus wilden bederven
 
Entie keysercrone verwerven.
 
Eenen getrouwen vant hi int lant,
 
Diemen hiet die grave Constant;
45
Dien beval hi, dat hi met allen
 
Ommesetten soude tlant van Gallen;
 
Want daer was een, hiet Constantijn,
 
Ende wilde met crachte keyser sijn,
 
Ende hadde enen sone die Constant hiet,
50
Die moenc was ende afsciet,
 
Ende hem keyser noemen dede.
 
Tote Arleblanken in die stede
 
Beginghene die grave Constant
 
Ende slougene doot altehant;
55
Ende Constante sinen sone
 
Verriet een ander, ende de gone
 
Hiet Geroens; tote Viane
 
Slouch hine doot. Doe trac ane
 
Die gewelt een, hiet Maximus,
60
Die wart verdreven, ende aldus
 
Bleef die grave Constant te boven,
 
Dies hem die Romeinen beloven.
 
In Bertaengen, dat nu Ingelant
 
Achter die werelt es genant,
65
Wilde oec keysercrone ontfaen
 
Enten Roemscen rike ontgaen;
 
Die bleef om die dinc versleghen,
 
Want hi was Honoriuse jeghen.
 
Dus es anden keyser gevallen
70
Bartaengen weder ende Gallen,
 
Omme dat van achter den Goten
 
Van ne ghenen uter roten
 
Ne ghene hulpe moghe gescien,
 
Comen si in wiken of in vlien.

Hoe die Wester Goten Rome wonnen. XI.

 
Alaric, die tRoemsche rike
 
Verraden sach dus jammerlike,
 
Die wile dat de grave Constant
 
Onderdede van Gallen tlant
5
Entie verraderen verslouch,
 
Was hi wel in wane ghenouch,
 
Dat Rome, die edele stede,
 
Al onbewarent ware daer mede,
 
Ende hevet Rome die stat beleghen.
10
Honorius siet, dat hi hier jegen
 
Altoes gestriden niet en can,
 
Omme dat also menech tyran
 
Dat Roemsce rike hadde verraden,
 
Ende waerpt al ande Gods genaden;
15
Ende want hi hem ane Gode helt,
 
Hevet God met siere gewelt
 
Sine vianden vor sine doot
 
Al onteert, clene ende groot.
 
Maer die zonden van Ytale,
20
Dien lachter, dien si sonder hale,
 
Die heidine Romeine, spraken
 
Jegen die kerstine zaken,
 
Ende niet en wilden afstaen,
 
Die wilde God wreken, sonder waen,
25
Met eenen here dat kerstijn was,
 
Dat si mochten merken das,
 
Dat die ghone, die sere haten
 
Hare gode utermaten,
 
Rome wonnen te haren verwite,
30
Niet Radagasus die Syte;
 
Ende omme dat hi tkerstijn diet
 
Doch ontfaermen soude iet,
 
Dies theidine volc niet en dade,
 
Dat emmer souct de meeste scade.
35
Alaricus, die here vermeten,
 
Hevet Rome die stat beseten.
 
Honorius die keyser sach
 
Dat hise niet ontsetten en mach,
 
Ende wouden die Goten of en wouden,
40
Dat sijt daer na rumen souden,
 
Al daden si hem scade een deel.
 
Gode beval hijt al gheel
 
Die dinc, ende trac in sijn behout.
 
Die paues Innocent was out,
45
Ende wiste dat die gramscap ons Heren
 
Uptie stat haer soude keren,
 
Om dat heidijn dorper diet,
 
Dat emmer daer wederriet,
 
Datmen Cristus die stat verbode
50
Ende men anebede die gode;
 
Ende es te Ravene gevaren,
 
Ende liet dat wreken den kerstinen scaren.
 
Dus hebben die Wester Goten
 
Rome gewonnen met haren roten.
55
Alaricus hiet ende geboot,
 
Wie so hi ware, clene of groot,
 
Die indie heileghe steden weke,
 
Dat hi daer bleve sekerleke,
 
Ende hem niemen en mesdade
60
Noch an goede dade scade;
 
Ende alre meest leeke of clerke,
 
Die in sente Pieters kerke
 
Hem onthilden, dat geboot hi,
 
Dat si emmer bleven vri;
65
Ende si slougen, so si minst mochten,
 
Lieden daer si jegen vochten;
 
Maer dat si roven dat si vonden
 
Buten Gods husen tallen stonden,
 
Ende si altoes niet en vermeden
70
De mamerien vander steden.
 
Hier bi mochtmen proeven wel,
 
Dat God was der stede fel,
 
Ende dat die zonden hadden verbuert.
 
Al was Rome vaste gemuert,
75
Sine conste niet ontkeren
 
Die grote onwerdicheit ons Heren.
 
Up enen sente Bertelmeus dach,
 
Die in Oegstmaent gelach,
 
So wart die edele stat verloren,
80
Die gestaen hadde daer te voren
 
XIC jaer LX ende viere,
 
Sint dat Romulus die fiere
 
Teersten die stede Rome hiet.
 
Int jaer ons Heren, alsemen siet,
85
CCCC X ende twee
 
Ghesciede dit, no min no mee,
 
Dat Rome, dat erderike
 
Bedwongen hadde vromelike,
 
Aldus vanden Wester Goten
90
Dorperlike was verstoten.
 
Die coninc Alaric die helt
 
Sijn spot metter Roemscer gewelt.
 
Enen man nam hi, die Attalus hiet,
 
In spotte voer dat Roemsce diet,
95
Ende maecter enen keyser af.
 
Keyser gewaden hi hem gaf
 
Ende voerdene achter steden
 
Rechts na der keyseren zeden.
 
Enen dach so was hi here
100
In spotte ende een twint mere;
 
Ten anderen dage ontseidemen echt,
 
Ende cleedene alse enen knecht
 
Ende dedene dienen maten heren,
 
Den Romeinen tonneren.

Ene miracle die daer ghevel. XII.

 
Bi ere dinc so proeftmen wel,
 
Dat dese dinc in Rome gevel,
 
Dat die gramscap Gods dede,
 
Niet der Goten moghenthede;
5
Want doe tfolc dor Rome ran,
 
Quam een Gote, een mogende man,
 
Die vant ene heilege maghet
 
Ende van jaren wel gedaghet
 
In eenen huse sittende doe,
10
Dat den kerstinen horde toe.
 
Hovescelike vragedi hare,
 
Offer gout oft selver in ware;
 
Ende soe sprac met bouden zinne,
 
Datter dies vele ware inne,
15
Beede van selvere ende van goude,
 
Ende seide dat soet bringen soude.
 
Mettien so brochte soe daer
 
Vate diere, scone ende claer,
 
Ende oec vele teere rote.
20
Tebarenteert so was die Gote,
 
Alse hi so vele dinges ende so diere
 
Sach ende so menegertiere.
 
Doe sprac die heilege maget te hem:
 
‘Oftu dorres, sich ende nem:
25
Dits sente Pieters goet, Gods vrient,
 
Daermen hem mede dient.
 
Sie wat du does up desen dach,
 
Want ict verweren niet en mach,
 
Ende oec en dar ict houden niet.’
30
Alse die Gote dat versiet,
 
Bider wijsheit vanden zinne,
 
Die hi der maget sach hebben inne,
 
Ende bider vrese van Gode mede,
 
Quam hem an grote wonderlichede,
35
Ende ontboot dat haestelike
 
Sinen here den coninc Alarike;
 
Die hiet datmen droege de vate
 
Allegader haerre strate
 
Gheheel in sente Pieters kerke,
40
Ende allegader leeke ende clerke
 
Ende alle dies hem hilden an hare,
 
Datmen vri ende openbare
 
Leeden soude daer ten stonden.
 
Dit huus, daer tgoet was vonden,
45
Was verre vander kerken geleghen.
 
Daer volgeden ende quamen tjegen
 
Menech man diet anesach,
 
Hoemen daer drouch up dien dach,
 
Openbare ende al bloot,
50
Ghene vate diere ende groot
 
Beede van selvere ende van goude.
 
Vele volx, want die coninc woude,
 
Gingen met zwerden, die dat weren,
 
Dattem niemen mochte deren.
55
Beede Goten entie Romeine
 
Loveden Gode alle gemeine
 
Ende songhen ons Heren zanc.
 
Indie stat was groot geelanc
 
Van Gode te lovene dor al de mort,
60
Diemen daer dede indie port,
 
So dat menech utequam,
 
Alse hi horde ende vernam,
 
Die ghescuult was over zide:
 
Si worden van herten blide.
65
Oec liepenre vele heidine mede
 
Gheminget onder tkerstijnhede,
 
Die kerstijnheit lijeden metten monde,
 
Ende niet metter herten gronde,
 
Omme dat si tlijf wilden behouden.
70
Sidert, woudsi of en wouden,
 
Hadden sijs lachter ende verwijt,
 
Dat si eer noot te sulker tijt
 
Hare gode lieten varen,
 
Om dat si tlijf mochten sparen.
75
So die Romeine seerre dronghen
 
An die kerstine diere zonghen,
 
Om tontdraghene dat leven,
 
So die Goten daer beneven
 
Maecten te vastere hoede
80
Omme dbehout vanden goede,
 
Ende brochten ghene diere vate
 
Met groter perssen dor de strate
 
Al in sente Pieters kerke.
 
Leke, heidine ende clerke,
85
Alle diere mede ghingen,
 
Waren vri van allen dinghen.
 
Hier bi mochtment proeven wel,
 
Alse dese miracle gevel,
 
Hen hat die stede niet verbuert,
90
Soene hadde dat niet besuert:
 
God hadde behoet alse wel de stat,
 
Alse hi dede sente Pieters scat.

Alaricus doot vanden Wester Goten. XIII.

 
Alaricus wan dus die stede,
 
Daer hi roof ende scade dede
 
Ende verbrander in een deel;
 
Maer alt beste bleef geheel.
5
Ten derden dage ontsagen de Goten,
 
Worden si met here besloten
 
Vanden keyser vander stede
 
Ende vanden grave Constante mede,
 
Die groot here hadde te samen,
10
Het mochtem comen te mesquamen;
 
Ende hebben die stat gelaten,
 
Ende voeren henen haerre straten
 
Ten lande van Poelgien waert.
 
Ghevaen hebben si andie vaert
15
Beede wijf ende manne,
 
Ende daertoe mede nochtanne
 
Des keysers zuster Honorius,
 
Die hiet Placidia; ende aldus
 
Sijn si uten lande gevaren.
20
Teenen wive namse te waren
 
Athaulfus, een edel Gote,
 
Die hogeste van alder rote,
 
Een van sconinx Alaricus neven,
 
Die coninc oec wart in sijn leven.
25
Cortelike gheviel hier naer,
 
Eer dat leet dat half jaer,
 
Also alsi hare vaert
 
Setten te Cecilien waert,
 
Dat si braken uptie zee
30
Ende verloren lieden mee
 
Ende goets dan ghemate was.
 
Alaricus was droeve das
 
Ende was te Consensius inde stede:
 
Daer staerf hi vander gadoot mede.
35
Die Goten waren droeve hier af,
 
Ende maecten hem een graf
 
Van sere wonderlikere maniere:
 
Daer was eene lopende riviere,
 
Die scieden si inde middelt ontwee,
40
Ende indie middelt min no mee,
 
Daer die stroem te lopene plach,
 
Maecten si een graf, daer hi in lach,
 
Van utermaten dieren dingen;
 
Ende om dat si niet wilden gehingen,
45
Datmen meer besage daer nare,
 
Lieten si dwater lopen dare
 
Rechts aldaert te voren liep:
 
Dus leget hi int water diep.
 
Athaulfuse hebben si verheven,
50
Die een was van sinen neven,
 
Te coninghe in sine stede;
 
Sijn wijf was Placidia mede,
 
Alsic seide hier te voren.
 
Echt verhief hem haer toren,
55
Den Goten, ende keerden te Rome weder,
 
Ende nament al up ende neder
 
Dat si daer hadden gelaten,
 
Ende voeren henen haerre straten.
 
Ende omme dat God togen woude,
60
Dat het was der zonden scoude,
 
Dat Rome hadde sulke plage,
 
Ghesciede daer in corten daghe,
 
Dat God vanden hemele vier
 
Sendde neder so onghier,
65
Dat die grote gestichten alle
 
Brochte in so swaren valle,
 
Die van ysere ende van metale
 
Ende van maerbre diere also wale
 
Gemaect waren, ende daer in stonden
70
Die beelden van ouden stonden,
 
Na hare keyseren, na hare gode,
 
Jegen ons Heren gebode,
 
So dat die maerct al omme ende omme
 
Al verbernde teere summe;
75
Om dat God daer wilde togen
 
Den Romeinen vor haer ogen,
 
Dat hi velde met sire cracht
 
Dat den vianden ontfacht.
 
In desen tiden, in desen stonden,
80
Wart in Affrike vonden
 
Van enen reuse een twivoudich tant:
 
Men drouch over een int lant,
 
Dat hi groot was tanden hondert:
 
Des hevet den menegen gewondert.

Hoe God des keysers vianden scende. XIIII.

 
Honorius hilts hem an Gode
 
Ende dede gerne sine gebode;
 
So wat dat die heidine spraken
 
Up onse gelove quade saken,
5
Hine keerdem niet daer af,
 
Maer Gode dat hijt al upgaf.
 
Ende hier omme so dede hem ere
 
Ende vordeel God onse Here;
 
Want in Bertaengen ende in Gallen
10
So deedse God algader vallen,
 
Die hem setten omme sijn rike
 
Af te winnene verradenlike:
 
Alse in Baertaengen Gratiaen,
 
Die te hant moeste den ende ontfaen,
15
Ende Constantijn in Gallen,
 
Die metten zone moeste vallen,
 
Ende Maximus, die was verdreven,
 
Die behilt cume sijn leven,
 
Alse hi keyser wilde wesen.
20
Daer na so quam up hem na desen
 
Jovinus, van Gallen geboren,
 
Ende wilde coninc sijn gecoren:
 
Te hant moesti die doot ontfaen.
 
Doe sijn broeder Sebastiaen;
25
Maer te hant doe hi was gecoren,
 
Hevet hi sijn lijf verloren.
 
Doe die verdoemde Attalus,
 
Dien de coninc Alaricus
 
Des eens dages gaf de keysercrone,
30
Ende dedene sanders dages onscone
 
Dienen gaen alse enen knecht,
 
Wilde oec sijn keyser over recht,
 
Ende wart orlogende uptie zee,
 
Ende wart gevaen, dies wart hem wee,
35
Ende ghesent den grave Constant;
 
Die senddene voert altehant
 
Honoriuse den keyser saen.
 
Die hant dedi hem afslaen
 
Ende lietene also te live,
40
Ghelijc recht eenen keytive.
 
Binnen desen dat dese tyranne,
 
Dese mordadeghe manne,
 
Aldus alle worden bedorven,
 
Hebben die Goten verworven,
45
Dat si tlant van Nerboene
 
Besaten te haren doene.
 
Nu wart in Affrike in roere
 
Jegen den keyser vremde voere;
 
Want die grave Heracliaen,
50
Die in Affrike was gedaen
 
In dien tiden dat Attalus deere
 
Ane hem trac alse gerecht here,
 
Om te verdrivene die scaren,
 
Die van Attalus zide waren,
55
Sine dingen gingen hem so scone,
 
Dat hi wilde die keysercrone;
 
Maer dat gedeech al tenen drome.
 
Dese sochte tlant van Rome
 
Ende hevet die zee begrepen
60
Met IIIIM ende VIIC scepen,
 
Dat sere te wonderne was;
 
Want men noint dat en las,
 
Dat noint Cerces no Alexander,
 
Nochte mede oec geen ander,
65
So vele scepe hadde te samen,
 
No die Grieken die vor Troyen quamen.
 
Dese brochte volx so vele,
 
Dattet ginc al uten spele,
 
Ende es an tlant van Rome gevallen
70
Ende utegetrocken met hem allen,
 
Omme te winnene tkeyserrike.
 
Het en sceen ne ghene gelike,
 
Dat Honoriuse iet soude
 
Bliven in sinen behoude;
75
Doch die grave van Rome Constant,
 
Dien Honorius in hant
 
Den last vanden orloghe leide,
 
Quam jegen hem upter heide,
 
Omme te gemoetene sijn here.
80
Heracliaen hadde cranke were;
 
Want God en was hem niet hout,
 
Om dat hi sonder rechte scout
 
Honoriuse sinen here
 
Nemen wilde lijf ende eere.
85
Sijn here was omme begaen,
 
Som ghesleghen, som ghevaen,
 
Ende verloos aldaer ter stede
 
Alle sine scepe mede,
 
Dat hi nauwelike met eenen,
90
Met lettel lieden ende met cleenen,
 
Te Kaertago was ontfaren,
 
Daerne sloughen sonder sparen
 
Die ridderen diere waren bleven:
 
Aldus so liet hi sijn leven.
95
Die keyser Honorius
 
Die verwan met Gode aldus
 
Altemale sine viande,
 
Diene wilden uten lande
 
Verdriven ende uut sinen rike,
100
Ende bleef keyser mogendelike;
 
Ende dat wan hem metter hant
 
Onder Gode die grave Constant.

Hoe die grave Constant verdreef die Goten. XV.

 
Alse tRoemsce rike gesuvert was,
 
Alse men hier te voren las,
 
Vanden tyrannen, die dat lant
 
Wilden houden elc in hant,
5
Doe geboot Honorius te hant
 
Entie goede grave Constant,
 
Die vrome was ende getrouwe,
 
Dore al Affrike, datmen scouwe
 
Omder kerstine orbare,
10
Ende men pays geve harentare
 
Beede papen ende clerken
 
Ende allen kerstinen kerken.
 
Constant die grave voer vort
 
Tote Arleblanken inde port,
15
Vijf jaer naer dat Alaricus
 
Rome hadde verdorven dus,
 
Ende verdreef die Goten scone
 
Uten lande van Nerbone,
 
Ende heefse so vervaert,
20
Dat si weken te Spaengen waert;
 
Want hi benam den scepen den ganc,
 
Dattem coren nochte dranc
 
No comanscepe toecomen mochte,
 
Dattem ter lijfneren dochte.
25
Athaulfus, die droech de crone
 
Vanden Goten, doe si Nerbone
 
Rumen moesten ende henen varen,
 
Die hadde te wive, te waren,
 
Honorius zuster Placidia.
30
Van hare quam sidert daer na
 
Den Roemscen rike groet gevouch;
 
Want soe die vrienscap so overdrouch,
 
Dat haer man den keyser boot
 
Te dienne te siere noot
35
Met sinen volke, met sinen here.
 
Ende oec haddi groten ghere,
 
Want hijt al niet vulbringen mochte,
 
Hoe so men strede ende vochte,
 
Dat hi gewonne dat keyserike,
40
So dat die Goten gemeenlike
 
Die Roemsche wet hebben ontfaen
 
Ende bleven den keyser onderdaen,
 
Ende hi weder met siere namen
 
Dat Roemsce rike moeste versamen,
45
Dat so sere ghescoort was.
 
Maer nu wart hi geware das,
 
Dat die Goten te wilt waren,
 
Ende men so ongetemde scaren
 
Altoes met ghenen lichten dingen
50
Te wette niet [ne] mochte dwingen.
 
Boven al dochtem sijn de bate,
 
Dat hi vort in vreden zate
 
Jegen dat grote Roemsce rike.
 
Hiertoe riet mede hertelike
55
Placidia, des conincs wijf.
 
Doch verloos hi saen sijn lijf
 
In Spaengen te Barselone,
 
Alse hi drie jaer was in de crone.
 
Na hem wart Serseric here:
60
Die waest een jaer ende nemmere.
 
Doe sloegene doot sijns selfs lude,
 
Die Wester Goten, die felle, de rude.
 
Doe wart Wallia coninc daer naer,
 
Ende waest XXII jaer.
65
Die Goten croenden om de sake,
 
Dat hi den Roemscen vrede brake;
 
Maer God vercosene omme dbeste,
 
Want hi den vrede sere veste.
 
Dese hadde van Gode vaer:
70
Want hier te voren int naeste jaer
 
Hadden hem gereet de Goten,
 
Gewapent ende gesceept met roten
 
Te vaerne alle in Affrike,
 
Om tlant te winne gemeenlike.
75
Ter Navelzee quamen si doch,
 
Datmen nu heet Stroch ende Maroch;
 
Dats wijt, alse ons Horosius seget,
 
Daer dit in bescreven leghet,
 
XII mielgen bi rechter maten.
80
Daer moesten si vele lieden laten,
 
Die si sagen vor hem verdrinken,
 
Scepe ende man te gronde sinken.
 
Oec gedachtem dies gelike
 
Der tijt vanden coninc Alarike,
85
Dat doe hi van Rome schiet
 
Entie stat berovet liet,
 
Entie Goten met haren scaren
 
In Cicilien wilden varen,
 
Daer si toesaghen indien stont,
90
Hoe haer here ginc in gront.
 
Om dese dinc ontsach hi Gode,
 
Ende sendde anden keyser bode
 
Ende ghisele, ende maecte vrede
 
Vasten ende getrouwen mede.
95
Siere zuster Placidia
 
Senddi hem eerlike na,
 
Ende boet hem selven hovescelike
 
Onderdanech den Roemscen rike.
 
Die Wandelen entie Allane mede
100
Baden den keyser omme vrede,
 
Entie Swaven hare gesellen,
 
Ende screven: ‘Dune dorves di niet quellen:
 
Wes in vreden, du entie dine,
 
Ende laet ons leven inder pine.
105
Laet ons elc anderen slaen:
 
Wat scadet di, wie so ondergaen?
 
Al slaen wi elc andren gemeenlike,
 
Al eist vrome den Roemscen rike.’
 
Dus quam Honorius te boven:
110
Want hi Gode altoes hiet loven,
 
So velde God sine viande,
 
Die stoeden naer sine scande.

Wat in Honorius tiden gevel. XVI.

 
In des Honorius daghen,
 
Alse wi Segebrechte horen gewagen,
 
Waren clerke die disputeerden,
 
Daer si hem vele mede geneerden,
5
Vander vorwetecheit ons Heren;
 
Ende wilden seggen ende leren,
 
An wien so God hevet versien
 
Dattem enege dine sal gescien,
 
Eist hemelrike, eist de helle,
10
Hets omme niet dat hi hem quelle;
 
Es hi ter bliscap voeracht,
 
Hi moeter toe met alder cracht,
 
So wat zonden so hi doet;
 
Eist oec dat hi ter hellen moet,
15
Wat sal hem vasten ende vieren?
 
Hi moetere [toe] in alre manieren.
 
Dit ghelove, dese herisie,
 
Es recht dat God vermalendie;
 
Want het maect weldoen onwaert
20
Ende trect talre quaetheit waert.
 
Wat dooch voersienecheit
 
Ofte oec eeneghe wijsheit,
 
Of soe niet en stonde in staden
 
Den ghenen diere hem mede laden?
25
Anders ware God onrecht,
 
Ne loendi niet elken mensce echt
 
Na sijn gewerke in dit leven.
 
Men sal weldoen [ende] Gode upgheven
 
Te sinen wille, te siere genaden,
30
Den loen van allen weldaden;
 
Want mensceit mach te genen stonden
 
Der Godheit zin ghegronden.
 
In Honorius seste jaer,
 
Dat hi met orloghen zwaer,
35
Met Theodosiuse den jongen,
 
Sinen neve, hadde bedwongen
 
Dat Roemsche rike, so gesciede,
 
Dat een Juede vor die liede
 
Indie ongeloveghe kerken
40
Hem dopen dede valscen clerken,
 
Omme te meerne sijn bejach;
 
So dat gheviel up enen dach,
 
Dat die triwant quam, die dulle,
 
Ter kerken, daermen te vulle
45
Ghelovede na die Roemsche kerke,
 
Ende eeschede vor die clerke
 
Met triwanten, met valscen rade,
 
Datmenne daer kerstijn dade;
 
Ende alsemen soude int water steken,
50
Die vonte sonder eenech leken
 
Van allen watre verstaerf.
 
Dit was noch geproevet III waerf,
 
Dat emmer also ghevel.
 
Hier proevede die kerke wel,
55
Dat die Juede met valschen zinne
 
Comen was also daer inne,
 
Ende dat doepsel niet en diede
 
En ghenen ongelovegen lieden.
 
In desen tiden, wet voerwaer,
60
Alsemen screef ons Heren jaer
 
CCCC XX ende een min,
 
Was te Rome ter kerken in
 
Paues gecoren Zosimus
 
Na den eersten Innocentius.
65
Dese gaf uut ende woude,
 
Datmen benedijen soude
 
Pascheavonde naer al recht
 
Die paeskerse, dat heilege lecht.
 
In desen tiden gheviel mede,
70
Datmen oec in somege stede
 
Paschen niet hilt ter rechter stonden;
 
Want some lieden niene conden
 
Haren kalendier niet wel.
 
Dies gesciede ende ghevel,
75
Dat [God] die miracle wrochte,
 
Daer hise bi te weghe brochte;
 
Want in Ytale was ene stede,
 
Daer God emmer Pascheavont dede
 
Indie vonte sonder conduut
80
Water comen, men weet waer uut;
 
Ende doe si tonrechte wouden
 
Haren Paschen emmer houden,
 
Sone quam dat water niet,
 
Tote dien dat es gesciet
85
Dat rechts quam de rechte dach:
 
Doe quaemt alst te voren plach.

Hoe sente Steven was vonden. XVII.

 
In desen tiden, in desen stonden,
 
Was sente Stevens lachame vonden,
 
Ende mettem oec also wel
 
Nychodemus ende Gamaliel,
5
Ende Abilon, Gamaliels sone.
 
Luciaen dat was de gone,
 
Een priester van Jherusalem,
 
Die dus selve scrivet van hem.
 
Hi seget dat hi lach ende sliep,
10
Ende III waerf quam te hem ende riep
 
Gamaliel ende seide aldus:
 
- ‘Stant up!’ seiti, ‘Lucianus!
 
Ganc tote Janne ende sech hem,
 
Den bisscop van Jherusalem,
15
Dat hi ons uter erden doe draghen;
 
Want bidi in sinen daghen
 
Saelt gescien ende in dien stonden,
 
Dat wi sullen werden vonden.
 
Maer dan seggic niet omme mi,
20
Sonder omme diere liggen bi;
 
Want hem wel betaemt groet ere,
 
Ende onse stede es onwert sere.’
 
Doe seide die pape Luciaen:
 
‘Wie bestu? here! doet mi verstaen.’
25
- ‘Ic bem,’ seiti, ‘Gamaliel,
 
Pauwels meester, bekinnet wel.
 
Die bi mi leghet es sente Steven,
 
Dien de Joden namen tleven;
 
Te sente Stevens voeten leghet
30
Nychodemus, daermen af seghet,
 
Die snachts tonsen Here quam
 
Ende diene vander crucen nam
 
Ende diene leide inden grave.
 
Mijn sone Abylon leget bet ave,
35
Die nie wijf en kende te waren.’
 
Mettien worde es hi woch gevaren.
 
Luciaen onsen Here bat:
 
Of van Gode quame dat,
 
Dat hem God te siene dede
40
Anderwaerf ende derdewaerf mede.
 
Ten naesten Vrijndage sach hi mede
 
Gamaliel, die hem gevrach dede,
 
Twi hi hem verroekeloesde dan,
 
Hine ginge ten bisscoppe Jan.
45
Luciaen antworde tier stede:
 
‘Here! en dede ghene roekeloesede;
 
Maer ic bat Gode, oft van hem quame,
 
Dat ict driewaerf vername.’
 
- ‘Hore, pape!’ sprac Gamaliel,
50
‘Want du peinses hoe du wel
 
Weten sout al openbare,
 
Wie deen oft dander ware:
 
Sich, ic toge di ene maniere.’
 
Doe togedi hem paenre viere;
55
Van goude die drie te maten groet:
 
Deen was vul van rosen root,
 
Dander vul witter rosen fijn;
 
Die vierde paender selverijn,
 
Entie was vul van sofferane.
60
Doe sprac hem Gamaliel ane:
 
‘Dit gevet ons bediedinge groot:
 
Die paenre metten rosen root
 
Meent sente Stevens graf openbare,
 
Die alleene maertelare
65
Van onsen gheselscepe was;
 
Die metten witten, merke das,
 
Meent Nychodemus ende mie;
 
Die selverine paenre, besie,
 
Meent Abylon, minen sone,
70
Want hi maget was die ghone.’
 
Mettien worde voer hi dane;
 
Doch so wart van Luciane
 
Ontbeit tote dat de Vrijndach quam.
 
Doe quam hi derdewaerf al gram,
75
Ende scoutene omme sine roekeloesede
 
Ende omme sine vuerste mede.
 
Luciaen es upgestaen
 
Ende te Jherusalem gegaen,
 
Ende seide dat den bisscop Jan,
80
Die nam bisscoppe ende andre man,
 
Ende voer te ghere steden saen,
 
Daer hem wijsde Luciaen.
 
Ende alsemen daer graven begonde,
 
Wart erdbeve ter selver stonde,
85
Ende quam die lucht daer so groot,
 
Dat nieman sach dies genoet.
 
Daer bi ghenasen uptie stede
 
LXXIII zieke mede
 
Van menegerande evele zwaer.
90
Ende hievense uter erden daer,
 
Ende sente Steven droegen die clerke
 
Tote Syon indie kerke,
 
Daer hi dyaken was ghewijt
 
Ende vanden apostelen gebenedijt.
95
Hier naer sidert quam daer ane
 
Ene vrouwe, hiet Juliane,
 
Ende waende ontgraven haren man,
 
Die indie kerke lach daer an,
 
Ende nam sente Stevene ende voerden mede
100
Te Constantenoble indie stede,
 
Daer inden weghe vor vele liede
 
Menege miracle gesciede.
 
Sente Steven hi was vonden
 
Van Luciane indien stonden
105
Ende, alsement gemerken mach,
 
Des anders dages na Kerstdach,
 
Ende gesteent, alsemen waent,
 
Des anders daghes in Oestmaent.
 
Die heileghe kerke diene eert,
110
Hevet dese feeste verkeert.

Van sente Stevens miraclen. XVIII.

 
Ten naesten jare alse vonden was
 
Sente Steven, alsemen las,
 
So quam Orosius die pape,
 
Sente Augustijns jongere ende knape,
5
Vanden lande van Jherusalem
 
(Want hi was in Bethlem
 
Tote Jheronimuse, den wisen man),
 
Ende gheviel hem dat hi gewan
 
Van sente Stevens heilechdoeme,
10
Die was der maertelaren bloeme.
 
Dat brochte hi vor hem in Affrike,
 
Ende oec gescreven properlike
 
Dystorien, hoe hi tien stonden
 
Bi Jherusalem was vonden.
15
Doe ment in Affrike vernam,
 
Dat gheent heilechdoem daer quam,
 
Quamer vele daer ter stede;
 
Want daer God vele miraclen dede,
 
Die hier som bescreven sijn,
20
Alse ons bescrivet sente Augustijn.
 
Een bisscop, die Proiectus hiet,
 
Die brachte onder sijn ghediet
 
Van sente Stevens heilechdoeme:
 
Daer quam dor sine willecome
25
Van volke jegen een groot covent.
 
Een wijf quamer toe al blent,
 
Ende brachte bloemen ende bat genaden,
 
Ende bat dat mense daer ane dade;
 
Ende alse sire an waren gedaen,
30
Dede soese an hare ogen saen,
 
Ende sach te hant scoene ende claer,
 
Dies menegen wonderde daer.
 
Een bisscop, die Lucillus hiet,
 
Hadde vanden festele swaer verdriet,
35
So datmen soude sniden.
 
Hem gheviel ten selven tiden,
 
Daer hi sente Stevens heilechdoem drouch,
 
Dat hi genas, dies menech louch.
 
Een priester, die Eucharius hiet,
40
Hadde vanden steene adde verdriet
 
Ende hadde devel lange gedragen.
 
Hem gheviel in ghenen dagen,
 
Dat hi altemale ghenas,
 
Alse hi quam daer theilechdoem was.
45
Oec so was aldaer int lant
 
Een groot here kerstine viant,
 
Die oec mede dor ghene bede
 
Ontfaen wilde kerstijnhede.
 
Eene dochter haddi nochtan,
50
Die kerstijn was ende haer man.
 
Doude man was van evele verladen;
 
Swagher ende dochter baden,
 
Dat hi doepsel wilde ontfaen.
 
Hi seide: hine daets niet, sonder waen,
55
Ende sprac hem an groot overmoet;
 
So dat swager ende dochter dochte goet,
 
Dat hi sente Stevene versochte,
 
Ende hem bade dat hi mochte.
 
Dit dedi met goeder herten
60
In weenne ende in groter smerten.
 
Orlof heeft hi danen genomen,
 
Ende drouch vor hem vanden bloemen
 
Vanden outare, alse die geloeft,
 
Ende leidse onder sijn sweers hoeft,
65
So datmen daer na slapen begaet.
 
Ende alst coemt andie dageraet,
 
Riep die heidijn in siere talen,
 
Datmen den bisscop hem soude halen.
 
Men seide, hi ware uter stat.
70
Mettien hi omden papen bat.
 
Doe quamen die papen, ende hi seide:
 
‘Ic gelove an kerstijnhede.’
 
Dies worden si alle vro,
 
Ende hi wart gedopet so.
75
Alse lange alse hi leefde vort,
 
Haddi inden mont dit wort:
 
‘Cristus! ontfanc minen gheest!’
 
Dit wort, hebben wi verheest,
 
Was dat sente Steven sprac,
80
Alse hem sijn herte brac;
 
Nochtan dat hi niet en horde,
 
Dat sente Steven sprac de worde.
 
Ende niet lange daer na mede
 
Staerf hi selve daer ter stede.
85
Vele lieden daer ter stont
 
Worden alles evels gesont.

Vanden selven. XIX.

 
Echt in Affrike teere stede
 
Was oec sente Stevens gebede
 
In ene kerke. Daer gesciede
 
Dat enen waghen dreven liede,
5
Dien ossen togen naden zede;
 
Een kint ginc daer spelen mede;
 
Entie ossen ontliepen den man
 
Ende liepen dat kint doot nochtan
 
Ende al te sticken sine lede.
10
Die moeder hieft up ter stede
 
Ende hevet sente Stevene gedragen
 
In weenne met groter clagen.
 
Tkint wart te live ende so gesont,
 
Dat niemene en wart cont
15
Lijctekijn selfs, sijt seker das,
 
Waer dat kint gequetst was.
 
Eene nonne was van evele doot,
 
Die met beden uter noot
 
Van haren vrienden was gebeden,
20
Ende genas aldaer ter steden.
 
Een ander kint was verstorven.
 
Sine vrienden hebben verworven
 
Olye ute sente Stevens kerke;
 
Ende met ghelove sterke
25
Hebben si dat kint bestreken:
 
Saen quaemt te live ende began spreken.
 
Eenen anderen here, enen riken man,
 
Ontstaerf een kint, ende hi gewan
 
Met gebede, met groten wene,
30
Dat te live quam al reene.
 
Sevene gebroedere waren mede
 
Van Capadocien der stede
 
Ende III zustren, alse wijt horen,
 
Waren harde wel geboren,
35
Dien na haers vader doot
 
Die moeder gaf vloeke groet
 
Omme onrecht dat si haer daden.
 
God gheselese met ere genaden,
 
So dat si alle te male mede
40
Yechtech worden in die lede
 
Ende zwaerlike bevende,
 
Datse niemen en sach levende,
 
Hem en gruwelde daer hise sach.
 
Dese gingen menegen dach
45
Dolende van lande te lande,
 
So datse menech man becande.
 
Twee sijnre in Affrike comen,
 
Want si mare hebben vernomen,
 
Dat God dor sente Stevens ere
50
Menegen daer genas van sere.
 
Teenen Paschen gingen si daer:
 
Deen ginc in behevelt zwaer
 
In sente Stevens kerke ende bat
 
Nerenstelike aldaer ter stat,
55
Ende bleef liggende in dier gebare
 
Alse oft hi in slape ware,
 
Sonder bevingen vanden leden;
 
Nochtan was hi vanden zeden,
 
Dat hi bevede in sinen slape.
60
Cortelike stont up die knape
 
Ghesont van al sinen leden.
 
Sine eene zuster quam daer ter steden,
 
Ende wart mede ghesont.
 
Doe stont up ter selver stont
65
Sente Augustijn ende heeft gedaen
 
Een sermoen van dien II saen,
 
Ende maecte den lieden cont,
 
Twi si worden ongesont,
 
Ende togede datse onse Here
70
Verloest hadde om sente Stevens ere.
 
Dese miracle sekerlike
 
Ghesciede doe in Affrike.

Vanden Vrancken. XX.

 
In Honorius IXde jaer
 
Vinden wi gescreven vorwaer,
 
Dat Maercomeris es verstorven,
 
Die Vrancrike hadde verworven.
5
Desen heetmen sekerlike
 
Den andren coninc van Vrancrike;
 
Niet dat hi iet noch crone
 
Drouch, maer regneerde scone
 
Over die Vranken upten Rijn
10
Met enen geselle sijn,
 
Die Simio bi namen hiet.
 
Dese twee heren ende haer gediet
 
Die hadden, alsic seide te voren,
 
Uptie Wandelen enen wijch verloren,
15
Ende sidert wonnen si weder die ere,
 
Ende slougen enen der Wandelen here,
 
Modegisiluse, doot.
 
Niet lange daer na, alst God geboet,
 
Storven si beede in groter eeren.
20
Doe dochte goet den Vrancscen heren,
 
Dat hare coninge droegen crone;
 
Oec so dochtem wesen scone,
 
Dat die sone na den vader
 
Dat conincrike behilde algader,
25
Ende emmer upten outsten quame.
 
Dus ontfinc crone ende name
 
Der Vranken, die al nu betide
 
Fransoyse heeten verre ende wide,
 
Farramont, Maercomeris sone:
30
XVI jaer regneerde die ghone.
 
Ende doe screefmen, alsict vant,
 
In dat Oester Vrancsche lant
 
Dat incarnation vorwaer
 
CCCC ende XX jaer.
35
Hier naer over II jaer gesciede,
 
Dat die Vranken onder haer liede
 
Uutcoren viere edele man,
 
Daer grote wijsheide lach an,
 
Omme te makene ene wet,
40
Dat alt volc voere te bet;
 
Want soude elc sinen wille volgen,
 
Alsi vochten ofte bolgen
 
Onder hem, so ware tlant verdorven.
 
Dese viere heren diet verworven
45
Entie hier toe quamen tsamen,
 
Die hieten aldus bi namen:
 
Usogast ende Bosogast,
 
Silagast ende Widagast.
 
Biden namen machmen verstaen,
50
Dat tfolc wilt was, sonder waen.
 
In Vranckerike hebben si geset,
 
Dese IIII heren, ene wet
 
Met groten nerenste ende met zinne,
 
Die noch gescreven es daer inne,
55
Ende heet Der Saleken Wet bi namen.
 
In drien steden quaemsi tsamen,
 
Die van namen sere wilt sijn,
 
Ende dus heeten in Latijn:
 
Saletaym ende Bodoaym,
60
Ende dat derde Wandaym.
 
So stout, so wreet waren die Vranken,
 
Dats hem niemen en dorste ondanken,
 
Al hadsi hem leede gedaen,
 
Ende heidijn waersi, sonder waen.

Van sente Jeronimus doot. XXI.

 
Int ander jaer dat Farramont
 
Die Vrancsce crone ontfaen bestont,
 
Doe wart teenen paues gecoren
 
Bonefasius, van Rome geboren,
5
Eens papen sone, hiet Bocont.
 
Jegen hem coesmen tier stont
 
Eulalius; dies wart erre
 
Die clergie ende sere in werre,
 
Also dat si beede te samen
10
Vorden keyser Honorius quamen.
 
Te hant Honorius dede
 
Hem beeden varen uter stede,
 
Ende ontsette Eulalius
 
Ende ontfinc Bonefasius,
15
Omme dat hi eerst ende te voren
 
Ghewijet was ende vercoren.
 
Dese paues hevet gheset
 
Inder heileger kerken wet,
 
Dat no wijf no nonne en ghene
20
En roeren en soude, groot no clene,
 
Ghewijet cleet, hoe soet vare,
 
Dat behort te Gods outare.
 
Daertoe so verboot hi echt,
 
Dat wie so ware eigijn knecht,
25
Niet en quame ter clergien,
 
Sijn here die en wildene vrijen.
 
Int jaer daer na, wi vindent dus,
 
So staerf sente Jheronimus
 
Te Bethlem indie stede,
30
Ende wart aldaer begraven mede
 
Voer die crebbe, alsemen vint,
 
Daer Jhesus in lach, der mageden kint,
 
Int jaer ons Heren, wet vorwaer,
 
CCCC ende XXII jaer,
35
In Septembre upten lesten dach.
 
Dese Jeronimus die plach
 
Die scrifture te verclaerne,
 
No sinen lachame niet te spaerne
 
In studeerne nacht ende dach,
40
So dat hi in siere ouden lach,
 
Doe hi zitten niet en mochte,
 
Ende boven sinen bedde cnochte
 
Eenen reep, dat crancheit dede,
 
Daer hi hem selven keerde mede.
45
In bouken dichten ende maken claer
 
Pijndi hem LVI jaer.
 
Van C jaren was sine oude,
 
Twee min, doe hi voer ter moude.
 
Sine vite ende sine wort
50
Hebdi hier voren gehort;
 
Hi was die met sinen dichte
 
Die heileghe kerke sere verlichte.
 
In desen tiden, hebben wi verstaen,
 
Hebben die Wandelen ondergedaen
55
Entie Allanen entie Swaven
 
Van Spaengen coningen ende graven,
 
Ende hebben in haer hant
 
Dat meeste deel van Spaengen lant.
 
Oec waerre vele van haren scaren
60
Tien tiden die kerstijn waren,
 
So dat si Spaengen indien
 
Onder hem deelen in drien,
 
Ende elc hevet sijn stic angevaen
 
Ende coninge gecoren saen.
65
Doch en consten si niet met vreden
 
Tlant besitten noch besteden,
 
Sine worden onder hem drien
 
Orlogende oversere mettien,
 
Ende elc wan anderen of
70
Lant ende port, veste ende hof.
 
Honorius, die sijn lant
 
Vele vrijede entie grave Constant
 
Ende sette in goeden doene,
 
Gaf daer naer den deghen coene
75
Placidia siere zuster te wive,
 
Die die Goten, die keytive,
 
Doe si Rome wonnen die stat,
 
Mede vingen, ende naer dat
 
Athaulfus te wive nam,
80
Die sidert ter cronen quam
 
Na des conincs Alaricus doot.
 
Nu maecte hine here groot,
 
Sinen zwagere den selven Constant,
 
Ende verhievene te hant
85
Teenen keyser, teenen geselle;
 
Maer die aventure felle,
 
Die selden eere laet lange staen,
 
Corte hem sijn leven saen;
 
Want VIII maent ende nemmere,
90
Leest men, bleef hi in de eere.

Vanden Hunen. XXII.

 
Na Constante wart vercoren
 
Tote Rome, alse wijt horen,
 
Patricius, dats bina vader,
 
Vanden kerstinen rike algader,
5
Een here die Agetius hiet:
 
Vromegere en levede doe niet.
 
Patricius dats thogeste wort
 
Naden keyser, alsemen hort,
 
Ende sinen name screef men scone
10
Tien tiden in skeysers crone.
 
Tien tiden worden die Borgenioene
 
Jegen tkeyserrike so coene,
 
Dat si hem daer jegen setten.
 
Up hem so voer alsonder letten
15
Agetius, diese bedwanc
 
Alle weder an haren danc,
 
Daer hem Rome entie keyser mede
 
Vordeel ende groot ere omme dede.
 
In desen tiden, lesen wi,
20
Alse ons scrivet Hughe van Flori,
 
So quam Ettel vanden Hunen,
 
Daer niemen jegen mochte stunen,
 
Westwaert over Rijn gevallen
 
Ende wilde destruweren Gallen,
25
Ende hevet Mets, die vaste stede,
 
Verbrant ende berovet mede;
 
Ende wat dat hi in Gallen vant,
 
Dat ginc hem altemale in hant,
 
So dat hi sette sijn ghepeins
30
Omme te winnene Orlieins,
 
Ende es daerwaert getrect
 
Om te vulbringene dat hi mect.
 
Doe was bisscop in die stede
 
Een man van groter werdichede,
35
Sente Aniaen, die Gode bat
 
Nacht ende dach voer sine stat,
 
Ende deet Agetiuse weten,
 
Dat Orlieins soude sijn beseten
 
Metten Hunen ende gevelt,
40
Hine quame met siere gewelt.
 
Agetius up ghenen dach
 
TAerleblanken in die stat lach,
 
Ende dede sijn here te samen.
 
Saen hem te hulpen quamen
45
Die Wester Goten in corter stont
 
Met haren coninc Tresemont;
 
Want al die werelt wilde stumen
 
Uptie felle wreede Hunen,
 
Ende si jegen die werelt al.
50
Maer eer ic wijch ende gheval
 
Van desen orloghe doe te verstane,
 
Sal ic eer seggen van Aniane.
 
Tien tiden dat sente Aniaen
 
Doe over bisscop was ontfaen,
55
Ende hi met grotere eeren mede
 
TOrlieins quam in die stede,
 
Bat hi den bailliu Agrippijn,
 
Dat hi hem in die handen sijn
 
Sine gevangene, die hi hadde gevaen,
60
Gave ende lietse gaen,
 
Want hi doe eerst quam in die stat;
 
Maer hi ontseidem dat hi bat.
 
Mettien een steen groot ende zwaer
 
Van hogen quam vallende daer,
65
Ende viel hem swaerlike in sijn hooft.
 
Sine cnapen hievene up verdoeft
 
Ende droegene thuus, erre ende gram;
 
Ende teersten dat hi them selven quam,
 
Peinsdi dat hi omme die dinc
70
Also sware wonde ontfinc,
 
Dat hi den heilegen man ontseide
 
Dat hi hem te voren leide.
 
Maer die bisscop te hem quam,
 
Alse hine so sere bloedende vernam,
75
Omme dat hi sijns wilde vanden;
 
Ende teersten dat hine metten handen
 
Sine wonde seinde ende taste,
 
Dbloet, dat teersten liep so vaste,
 
Wart gestelpet ter selver tijt,
80
Ende heeftene vander doot gequijt.
 
Doe castijdine ende dede
 
Over hem daer sine gebede,
 
Ende bat over diere waren gevaen:
 
Die gaf hem die bailliu saen.

Van sente Aniane. XXIII.

 
Alse hi ene stont naer desen
 
Bisscop ghinder hadde gewesen,
 
Docht hem goet sijn ende mate,
 
Die kerke die sijn voersate
5
Hadde gemaect eerst ende geset,
 
Dat hise verhogede te bet.
 
Ne genen cost ne spaerdi das.
 
Ende Mellius, die meester was
 
Vanden werclieden altemale,
10
Viel van hogen neder te dale
 
Sijn lijf ontwee ende sine lede,
 
Ende was naer doot uptie stede:
 
Cume hordemen sinen adem gaen.
 
Daer quam toe sente Aniaen
15
Ende seindene, alse hine vant,
 
Ende namene metter hant
 
Ende gaf hem sine gesonde;
 
Oec hiet hi hem ter selver stonde,
 
Dat hi weder te werke ginge
20
Ende vulmaecte sine dinghe.
 
In sinen tiden quamen die Hunen
 
Ende maecten vele roder crunen
 
Met Ettelen, haren coninc fier,
 
Die fel was ende sere ongier.
25
Uptie Romeinen ende uptie Goten
 
Trecten si met haren roten,
 
Ende quamen treckende ter Loren.
 
Orlieins dat stont hem voren;
 
Dat hebben si al omme beleghen,
30
Ende hebben over een gedreghen,
 
Dat sijt vellen wilden saen.
 
Die heilege bisscop Aniaen
 
Hilts hem al an onsen Here
 
Ende riep up sine genaden sere.
35
Boven ginc hi ten tinnen
 
Ende drouch theilechdoem van daer binnen
 
Met prosessien ende zanc:
 
Dus dedi den ommeganc.
 
Een pape gevaen vanden Hunen
40
Versach tgeent met sire crunen,
 
Ende riep: ‘Laet di gheroen!
 
Dat wi di nu daer sien doen,
 
Dat daden wi alle tonser noot;
 
Maer hen halp ons clene no groet.’
45
Doe viel hi, alse hi sprac dit wort,
 
Ende voer ter euweliker mort.
 
Mettien gingen die Hunen scieten,
 
Dats cu e iemen mochte genieten,
 
Ende horten die staerke mure
50
Met engiene ende braken dure,
 
Entie porters worden vervaert
 
Ende liepen ter kerken waert;
 
Maer die bisscop bat hem sere,
 
Dat si hem troesten in onsen Here.
55
Selve es hi ten mure gegaen,
 
Ende sach upwaert te hemele saen,
 
Ende bat Gode met groten sere.
 
Alse die de hulpe van onsen Here
 
Ghevoelde dat soe hem was bi,
60
Ten Hunen waert so spuwede hi.
 
So groot reghen viel daer neder
 
Uptie Hunen vort ende weder
 
Viere daghe deen naden anderen,
 
Dat si striden en mochten no wandren.
65
Aldus dwancse daer ter stede
 
Sine doget ende sine bede.
 
Teersten dat die regen was vergaen,
 
Ginc die bisscop sente Aniaen
 
Toten coninc Ettele ende bat
70
Over sijn volc ende de stat;
 
Maer die hoverdeghe tyran
 
Die en keerde hem niet daer an;
 
Want met groter onwerdichede
 
Hiet hine keren inder stede.
75
Ten naesten dage eist so vergaen
 
Dat si die porte hebben ondaen,
 
Entie Hunen sijn incomen
 
Ende hebben gevaen ende genomen
 
Alle die lieden vander stede.
80
Lot so worpen si ginder mede,
 
Wat deele elc soude ontfaen;
 
Waghene so loeden si saen
 
Vanden goede, die vule honden.
 
Noch doe bat ten selven stonden
85
Die bisscop sinen lieden sere,
 
Dat sijs hem hilden an onsen Here:
 
Hi soudse sekerlike ontsetten.
 
God drouch danen, sonder letten,
 
Sente Aniane up dien dach,
90
Daer met sinen here lach
 
Agetius ende Tresemont
 
Metten Goten in diere stont,
 
So dat hij eenen ridder verbaerde
 
Ende seide: ‘Ganc henen dire vaerde
95
Tote Agetiuse, minen sone.
 
Sech hem van minen halven tgone:
 
Hine come tOrlieins noch huden
 
Der stat te hulpen met sinen luden,
 
Hi coemter morgen omme niet.’
100
Mettien die ridder van hem sciet
 
Ende brochte Agetiuse die mare.
 
Vro wart hi ende vri van vare
 
Ende seker oec des zegen,
 
Want dwort quam van ons Heren wegen,
105
Ende trac, entie Goten mede,
 
Tote Orlieins voer die stede,
 
Ende vant die Hunen onbewaert,
 
Die si lettel hebben gespaert;
 
Want die Hunen haren zin
110
Algader setten omme tgewin,
 
Ende warens te wers vorsien.
 
Cleene menechte mochter ontflien,
 
Ende een groet deel worder verloren,
 
Die verdronken inder Loren.
115
Sente Aniaen halp te live,
 
Waer hi mochte, die keytive,
 
Ende loent, alse dewangelie seget,
 
Die goet vor quaet te loenne pleget.
 
Maer dies louch hi al in een,
120
Dat van sinen lieden gheen
 
Gheslegen was noch verloren,
 
Die sinen raet daer wilde horen.
 
Alse die Hunen dus waren verdreven
 
Enter vele verloren tleven,
125
Wart tlant van corne so rike,
 
Dat nie en was dies gelike.
 
Dies dancte tfolc Gode met vlite,
 
Want het was siere vianden quite,
 
Ende datse onse Here van hemelrike
130
Van corne maecte so rike.
 
Dus seghet Hughe van Flori;
 
Maer Segebrecht scrijft hier bi,
 
Dat langhe na Honorius doot
 
Ettel, die here groot,
135
Die crone ontfinc vanden Hunen.
 
Elc mach waer seggen in sijn stunen:
 
Lichte der Ettele waren twee,
 
Oft bi aventuren drie of mee.

Honorius doot ende sine manieren. XXIIII.

 
Honorius hadde keyser gewesen
 
Met sinen broeder, alswi lesen,
 
Archadiuse XIII jaer,
 
Ende hi wart keyser daer naer
5
Met Theodosiuse, sijns broeder kint,
 
XIII jaer te vullen sint.
 
Een man waest van goeden zeden
 
In allen rechten kerstenlicheden,
 
Alse Theodosius was, sijn vader.
10
Dat Roemsce rike, dat algader
 
In siere tijt stont in vreesen groet,
 
Brochti wel staende na sine doot,
 
Nadien dat gescepen stont.
 
Te Rome wart hi ongesont
15
Ende staerf, ende wart begraven
 
Eerlike met groter haven
 
Te sente Pieters, alsemen vint.
 
Dese en liet ne geen kint;
 
Doch so haddi twee vrouwen
20
Ontfaen in huweliker trouwen,
 
Die waren Stillicoens dochtren bede,
 
Diene sint leven daden met leede;
 
Doch endden si maget haren ende
 
Beede te samen eer hise kende.
25
Ende al was in siere tijt
 
Menech orloge ende strijt
 
Jeghen tRoemsche keyserike,
 
Si hilden hem so gemeenlike
 
Met rade, dat dat Roemsce here
30
Cleene scade nam indie were.
 
Dese was so goedertiere
 
Ende van so hovescer maniere,
 
Dat dicwile, alsemen hem vragede,
 
Waeromme dat hi niet en jagede
35
Om tontlivene die up hem vochten
 
Ende dat rike in werren brochten:
 
Hi dadere ane alse een sot:
 
- ‘Neen,’ seiti, ‘dat verbiedet God.
 
Vergave God dat ic keytive
40
Die dode verwecken mochte te live!
 
Menschen doot ende menscen bloet
 
En was noit genouchte in minen moet.’
 
Dus quam trike van Orient
 
Te samene ende van Occident,
45
Dat es tRoemsche rike ende dit mede
 
Van Constantenobele die stede,
 
Up sijns broeders Archadius sone,
 
Theodosius so hiet die gone,
 
Die regneerde alleene drie jaer.
50
Maer die bouc die coemt hier naer
 
Sal u besceden sine jeesten.
 
Ic sal u eer tellen, canict geleesten,
 
Vanden heilegen lieden die waren
 
In des keysers Honorius jaren,
55
Van haren levene, van haren worden.
 
Die ghene diere nie en horden,
 
Willen sire haren zin toe keren,
 
Si mogen daer ane leren
 
Doget ende der zielen leringe,
60
Ende reine dachcortinghe.

Van sente Sulpicius. XXV.

 
In des keysers Honorius tiden,
 
Daer wi die redene af overliden,
 
Was Sulpicius Severe
 
In Acquitaengen een groet here,
5
Een edel van magen, van lettren mede,
 
Te Tolouse indie stede,
 
Entie leide sine zinne
 
Ander aermoeden minne,
 
Ende bekennet met sente Martine.
10
Oec screef hi die vite sine,
 
Alse hier voren es geseit,
 
Daer die redene es geleit
 
Beede van levene ende vander doot
 
Sente Martijns des heren groot.
15
Desen gheviel bin siere ouden,
 
Dat hi een deel bi sinen scouden
 
Vanden valschen Pelagiaen
 
Ghehonet was ende begaen,
 
Die ongelove ende heresie
20
Sterken wilde met sire clergie;
 
So dat Sulpicius bekent,
 
Dattem sijn spreken heeft gescent
 
Ende hi messprac eer hijt wiste.
 
Sijn herte quam in sulken twiste,
25
Dat hi vort tote siere doot
 
Een wort en sprac clene no groet,
 
Om dat hi met zwigene wilde afdwaen
 
Dat hi sprekende hadde mesdaen.
 
Dese Severus Sulpicius
30
Maecte eenen dyalogus,
 
Dats een bouc van II personen,
 
Die met goeden redenen ende sconen
 
Onderlinghe deelen haer wort,
 
Ende deen seget ende dander antwort;
35
Want een sijn vrient Postumiaen
 
Hadde III jaer ommegegaen
 
In hermitagen in menech lant,
 
Entie telde hem wat hi vant
 
Voer enen anderen die Gallus hiet,
40
Dien sente Martijn na hem liet;
 
Ende Gallus antworder naer
 
Groot wonder, scone ende claer,
 
Dat hi wiste ende sach
 
Inder wilen dat hi plach
45
Met sente Martine te sine.
 
Dit screef hi al in Latine,
 
Severus, ende ic saelt u vort
 
Ontbinden in Dietsche wort.
 
Aldus ontbint Postumiaen:
50
‘Sulpicius, du souts verstaen,
 
Doe ic di lest sach over III jaer,
 
Quamic cortelike daer naer
 
Ende ginc te scepe te Nerboene.
 
Die wint was goet tonsen doene;
55
Want binnen V dagen sekerlike
 
Quamic doe in Affrike.
 
Carthago luste mi besien
 
Ende alremeest, mocht mi gescien,
 
Om tgraf te siene, sonder waen,
60
Aldaer leget sente Cypriaen.
 
Over XV daghe daer naer
 
Gingen wi te scepe daer,
 
Ende so te Alexandrien waert.
 
Een wederwint hevet ons vervaert,
65
Dat wi moesten anker scieten
 
Ende riden enter zee genieten:
 
Daer waren wi den lande bi.
 
In eenen boot vielen wi,
 
Ende wi vonden een eylant
70
Van lieden, docht ons, onbekant.
 
Ic, diet nauwe wilde besien,
 
Ginc bet in een deel mettien,
 
Ende vant omtrent over I &ct; mile
 
Vander zee ter selver wile
75
Een neder coetkijn, indier gebare
 
Alse oft een scip gewelvet ware,
 
Met vasten planken wel beslegen:
 
Niet dat mer onsiet enech reghen,
 
Want men seide aldaer mie
80
Datter reghen en quam nie;
 
Maer welctijt dat daer wayt sere,
 
Gaen daer wagen min no mere
 
Also vreeselijc, in diere gebare
 
Alse oft die rechte zee ware.
85
Daer en wast en geen dinc int lant;
 
Want hets een ongestade sant,
 
Dat nu volget ende nu vliet,
 
Also alse die wint gebiet.
 
Maer men vint der zee bet naer
90
Lant dat es bet vaster daer,
 
Dat die storem niet mach jagen.
 
Dat pleget cruut dat ru es dragen,
 
Daer die lijfnere alleene an staet;
 
Want alsemen daer werpt zaet,
95
Nature, seggen si sonder zaghen,
 
Ripet daer binnen XXX daghen.
 
Datmen ghinder liede vint,
 
Dat en doet anders niet een twint,
 
Sonder dat si vri leven ghinder,
100
Sonder tribuut meerre ende minder.’

Wat Postimiaen wonders vant. XXVI.

 
‘Te gere coten, die ic sach,
 
So gingic up ghenen dach
 
Ende vanter enen ouden man,
 
Die eene pelse hadde an,
5
Ende stont ende moel an ene quaren.
 
Elc groete anderen te waren,
 
Ende wi seiden, dat ons te hant
 
Die wint warp aldaer ant lant,
 
Omme dat hi ons ware jegen.
10
Wi, alse noch die lieden plegen,
 
Seiden, wi quamen indien
 
Dat wi tlant wilden besien
 
Entie lieden ende hare zeden.
 
Oec seiden wi, dat wi daer ter steden
15
Comen waren alse kerstine,
 
Ende vrageden of in die wostine
 
Kerstine waren of ne gene.
 
Van bliscepen wart doude in wene,
 
Ende viel tonsen knien
20
Ende custe ons menechwerf mettien,
 
Ende hiet ons spreken ons gebede.
 
Selve sprac hijt ghinder mede,
 
Ende dede ons eten mettem daer
 
Ene rike maeltijt, over waer.
25
Wi waren viere, ende hi die vichte.
 
Een half gerstijn broot gedichte
 
Ende een bondelkijn, sonder waen,
 
Van crude, alse muente gedaen,
 
Ende vele blade, gaf ons die man,
30
Daer oversoete smake lach an;
 
Ende metten soeten smake van desen
 
Worden wi van hongre genesen.’
 
Sulpicius, die dit hort,
 
Loech een lettel omme dit wort,
35
Ende sprac: ‘Gallus, nu merc wale
 
Die grote feeste van dien male!
 
Een bondelkijn cruuts, &ct; broot,
 
Onder V manne, in hongre groot!’
 
Gallus scaemt hem ende antwort:
40
‘Sulpicius, du bringes dit vort
 
Omme onse moynesse, om onsen toren.
 
Wi, die van Gallen sijn geboren,
 
Werden van ongenoegeder mate,
 
Ende wilt seggen dat wi sijn vrate!
45
Onmenscelike dincstu ons callen,
 
Dattu dwingen wils ons allen
 
Te levene oft wi ingele waren.’
 
Postumiaen die sprac te waren:
 
‘Ic sal mi houden in mine bispele
50
Van iemens vastene te spreken vele,
 
Dat die Gallen niet en beven,
 
Alsi horen dat scaerpe leven.
 
VII daghen plach eens die man,
 
Daer wi aldus quamen an,
55
Te vastene, enten geburen cont waert,
 
Quamen si daerwaert metter vaert,
 
Ende an hem verstoeden wi openbare,
 
Dat onse wert een priester ware,
 
Ende dat hi voer ons hadde gedect.
60
Ter kerken sijn wi getrect.
 
Merct wel, ene mile dane,
 
An enen berch, van cranker gedane
 
Vonden wise staen daer beneven
 
Ende met crude overgeweven,
65
Niet vele beter, sijt seker das,
 
Dan ons goets werts cotkijn was.
 
So neder waest dat nieman conde
 
Rechte gestaen daer in ter stonde.
 
Alse wi costumen ende zeden
70
Bevrageden aldaer ter steden,
 
Vonden wi die waerheit das,
 
Datter ene dinc te prisene was:
 
Men cochtre noch vercochte niet.
 
Diefte, loosheit, sulc verdriet,
75
Dies en was daer niet een twint.
 
Selver, gout, dat menech mint,
 
Dies en rouct mer clene no groot;
 
Want doe ic den pape boot
 
X bisante van roden goude,
80
Hi was diere niet en woude.’

Van Postimiaens aventuren. XXVII.

 
‘Van danen, daer wi een stic lagen,
 
So sijn wi binnen VII dagen
 
TAlexandrien comen.
 
Daer hebbe ic werringe vernomen
5
Tusscen tpaepscap vanden lande,
 
Dat grote vrese was ende scande,
 
Ende al om Orgines gescrichte,
 
Die vele groter dogeden dichte
 
Ende vele heresien mede,
10
Dat scade was ende jammerhede.
 
Van danen voerwi te Bethlem,
 
Dat staet bi Jherusalem
 
VI mielgen, dat sijn milen drie;
 
Van Alexandrien vonden wie
15
Dat XVI dachvaerde ware.
 
Die kerke die bezanc aldare
 
Jheronimus, ende es mede
 
Onder sbisscops mogenthede
 
Van Jherusalem der stat.
20
Dese Jeronimus, die daer zat,
 
Alsonder sijn kerstenlijc leven
 
Ende in dogeden, daer hi verheven
 
In was boven alle man,
 
So was hi so wijs nochtan
25
In Latijn ende in Griexer tale
 
Ende in Ebreusch also wale,
 
Dat hem niemen in sire stonde
 
Onder Gode geliken en conde.
 
Wonder hebbic of ghi klerke
30
Hier iet kennet sine gewerke;
 
Want men leset sine scrifture
 
In kerstijnheit aldurenture.’
 
Gallus die antworde daer:
 
‘Jawi, dies es wel V jaer
35
Dat hi met ons bekennet was;
 
Want ic een siere boeken las,
 
Daer hi onse moenke in lijt
 
In begrijp ende in verwijt
 
Van onser gulsecheit wel sere,
40
Dies hem belget noch sulc here;
 
Want hi seget: wi eten so zat,
 
Dat wi utewerpen dat;
 
Maer ic vergeeft hem van mi;
 
Mi dinct dat sine redene si
45
Up moenken van Orient,
 
Want hi die Gallen niet en kent:
 
Dat machmen biden Grieken weten,
 
Sonde ende gulsecheit es daer sere eten;
 
Hets nature met ons allen,
50
Dat wi sere eten, wi Gallen.’
 
Doe sprac Sulpicius: ‘Hets anscine,
 
Gallus, du dinghes vor de dine;
 
Maer sech mi, of die selve bouc
 
Alleene inhout den ondersouc
55
Vander moenke vette male?’
 
Gallus sprac: ‘Neen, sine tale
 
Diene laet achter groot no smal,
 
Hine tastet metter tongen al.
 
Hi tast haer ydelheit van zinne,
60
Vrecheit, gierecheit van gewinne,
 
Hoverde ende sonderlanchede.
 
Hi dinct mi naer die waerhede
 
Wel bescriven ende orconden
 
Vele cloesterien sonden:
65
Moenken heimelike met nonnen,
 
Clerken diere gerne ane ronnen,
 
Hevet hi so wel gedesputeert,
 
Datter hem niemene af verweert.
 
Om dit en onnen hem gere vromen
70
Sulke, die ic niet wille noemen.’
 
Postumyaen nam an die wort
 
Ende seide: ‘Ic wille spreken vort.
 
Met Jeronimuse wasic VI maende,
 
Die menege pine ende aende
75
Vanden quaden volke gedogede;
 
Want hi den porters wijsde ende togede,
 
Waer si tgelove laten liden.
 
Alle weghe geduurt sijn striden,
 
Want hi verweet hem hare heresie.
80
Oec so haettene die clergie,
 
Want hine sparedse in genen stonden,
 
Hine lachterdem hare zonden;
 
Maer sekerlike alle die goede
 
Hebbene lief met reinen moede,
85
Ende wondert dat hi dat vermach;
 
Want hine rust nacht no dach,
 
Hine scrijft oft hine studeert
 
Ofte leert dies begeert.
 
So wel bequam mi die here vroet,
90
Hadde mi gestaen mijn moet
 
Die hermitagien niet te besiene,
 
In hadde wille gehat tontfliene
 
Van sulken meester nemmermeer;
 
Doch dedic van hem minen keer
95
Ende bem tAlexandrien gekeert.
 
Daer hebbic ghevisenteert
 
Die broeders ende maecte mi dane
 
Dwilde Egypten te bestane,
 
Om dat ic vernam die mare
100
Dat vele moenken waren dare.’

Vanden selven noch. XXVIII.

 
‘Vander wostine, niet menege mile
 
Vander groter rivieren Nyle,
 
Sijn vele cloestre, daer in een covent
 
Sijn C moenken of daer omtrent.
5
Haer overste leven so es dat,
 
Dat si houden daer ter stat
 
Hem onder den abt, alsemen seget,
 
Dat daer niemen sijns willen pleget.
 
Tien tiden dat ic ginder quam,
10
Hordic mare ende vernam
 
Van enen moenc van gere stede,
 
Die eene celle maken dede
 
VI mielgen danen, dats milen drie;
 
Want hermitagie wilde hie
15
Pleghen ende nauwer leven leden
 
Dan die cloestre besceden.
 
Alsicker was, dedem dabt sinden
 
Broot tsiere provende met II kinden:
 
Doutste hadde XV jaer
20
Ende dander XII daer naer.
 
Alsi vanden heileghen man
 
Te haren cloestre keerden nochtan,
 
Quam hem een aspis int gemoet,
 
Een tmeeste, alsic verstoet,
25
Dat daer noit wart gesien.
 
Die kindere en achten ne geen vlien
 
Om tgevenijnde dier ende gram.
 
Alst voer hare voete quam,
 
Bleeft liggende in der gebare
30
Alse oft al betovert ware.
 
Dminste kint hieft up tien stonden
 
Ende hevet in sinen mantel gewonden,
 
Ende also ten cloestre waert.
 
Dat dier brochten si onvervaert,
35
Ende hebben den mantel ondaen
 
Ende lieten vri dat was gevaen,
 
Daert alle die broederen sagen an.
 
Elc daer sere prisen began
 
Der kinder gelove ende haer heilechede,
40
So dat si hem verwaenden daer mede,
 
Dat dese miracle hem was gesciet.
 
Haer abt, die dese dinc versiet
 
Ende van hoghen rade was,
 
Hi begonde vruchten das,
45
Dat die ongeleerde joget
 
Hare verwanen mochte in sulker doget,
 
Ende heefse teblouwen sere,
 
Dat si so coene waren emmermere,
 
Dat si te hem waert souden trecken
50
Ende thaerre werdichede mecken
 
Ende sulke dinc voertbringen mede,
 
Die God dor sine goetheit dede:
 
Haer gelove hads niet verdient,
 
Al deet God dor sinen vrient,
55
Ende si Gode ende siere goede
 
Leerden dienen in omoede,
 
Niet in miraclen verwanen.
 
Alse dese dinc horde vermanen
 
Die moenc, daer si toe waren gesent,
60
Ende hoe die kindere omme tserpent
 
Gheaventurt waren ende teblouwen,
 
Sinen abt bat hi met trouwen,
 
Datmen hem in ghere wise
 
Broot ne sende nochte spise.
65
Alse dat dus VIII daghe leden,
 
Dat die goede man in dier steden
 
In dien hongre lach gebonden,
 
Sijn lachame faelgierde tien stonden;
 
Maer dat herte min no mere
70
Ne sciet niet van onsen Here.
 
Hier binnen wart den abt vermaent
 
Biden heilegen geest, alsemen waent,
 
Dat hi sinen moenc besouke
 
Ende hi doch te wetene roeke,
75
Waer bi die heilege man levet,
 
Die nauwe verboden hevet
 
Datmen hem ne gene spise bringe.
 
Wech gaet die abt om dese dinge;
 
Ende alsene die moenc siet comen,
80
Heeft hine vroilike genomen
 
Ende leeddene in sine celle mettien.
 
Ten inghane hebben si versien
 
Eene mande van palmen gemaect,
 
Ende daer in broot wel geraect
85
Te vullen, ende waerm inder gebare
 
Alse oft te hant gebacken ware,
 
Ende an der dore post daer hine.
 
Eerst geroken si die dinc,
 
Ende alsijt sagen, ne docht in desen
90
Geen broot van Egypten wesen.
 
Elc hadde wonder alse hijt vernam,
 
Ende wisten dat van Gode quam.
 
Doe sprac die moenc: ‘Abt! dor dijn ere
 
So sent hier dit onse Here.’
95
- ‘Neen,’ sprac die abt, ‘dor dine doget
 
So hevet ons God dus verhoget.’
 
Dus aten si beede themelsce broet
 
Met bliscepen ende met vrouden groot.
 
Sint dat dabt int cloester zat,
100
Teldi sinen moenken dat,
 
Ende ontstac hem haren sin
 
Ter hermitagien sere daer in.
 
Twee andere oude sagic daer,
 
Diere hadden geweest XL jaer.
105
Dabt seide entie broederen mede
 
Gemeenlike daer ter stede,
 
Dat si noit gesien en connen
 
Den eenen eten bider zonnen,
 
Enten anderen van dien
110
Hen hadde nie man erre gesien.’

Van hermiten die hi vant. XXIX.

 
‘Alse wi in die wostine gingen,
 
Hadden wi daer tonsen dingen
 
Medegenomen enen broeder,
 
Want hi der wostinen was vroeder.
5
Teenen ouden moenc sijn wi comen,
 
Dien wi wonende vernomen
 
Onder eens berghes voet.
 
Sere lettel, alsict verstoet,
 
Vintmen pitten indie stede.
10
Die man hadde enen osse mede,
 
Daer hi mede wandt fonteine
 
Uten pitte claer ende reine,
 
Ende was wel M voete diep.
 
Een hof haddi daert in liep,
15
Geent water, ende daer wan hi cruut,
 
Colen ende ander dinc daer uut.
 
Jegen nature der wostine
 
Wan hijt daer met sire pine;
 
Want altemale dat lant
20
Es vander zonnen verbrant,
 
So dattere wortele nochte zaet
 
Bi naturen noit stont no staet.
 
Met geere beesten plach de man
 
Te aerbeidene, dat hi wan
25
Met watre ende met bendichede
 
So vele groens aldaer ter stede,
 
Dat hi ende sijn osse genouch
 
Hadden tetene int gevouch:
 
So scone waermoes ende so hoghe
30
Wies in ghenen zande droghe,
 
Omme dat hi begoot dat hof.
 
Selve aten wi daer of
 
Ten avontmale onse gevouch,
 
Also alse ons die man toedrouch.
35
Daer saghic metten ogen ane,
 
Dat ghi Gallen, alsic wane,
 
Ne gelovet cleene no groot.
 
Ic sach dat dat waermoes zoot,
 
Dies ons die goede man wilde onnen,
40
Sonder vier metter zonnen:
 
So heet es die zonne daer,
 
Dat die coke overwaer
 
Wel mochten na der Gallen wise
 
Daer mede gereeden hare spise.
45
Naden male, alse metter vaert
 
Die dach gine ten avonde waert,
 
Noodde ons die man dat wi gaen
 
Mettem teenen palmbome saen,
 
Die bi na II milgen stont dane;
50
Want die vrucht, die hi hadde ane,
 
Plach hi tetene bi stonden.
 
Alse wi daer quamen, wi vonden
 
Eenen leu aldaer ter stat.
 
Teersten dat wi sagen dat,
55
Ic ende mijn leetsman diere mi brochte,
 
Worden wi vervaert onsochte;
 
Maer die heilege man ginc doe
 
Sonder vaer der beesten toe,
 
Ende wi volgeden na met vare.
60
Dat dier, alst ons wart geware,
 
Ghinct soetelike bet af staen,
 
Onthier ende die goede man saen
 
Die daden geplucte indien daghe.
 
Sine hant vul nam hire ande hage,
65
Ende bootse den wilden diere;
 
Dat quam also goedertiere
 
Ende namse also soetelike
 
Alse enech tam dier sekerlike,
 
Ende atere af ende ginc dane.
70
Wi, die dit saghen ane
 
Met vare, worden wel vroet das,
 
Hoe staerc des mans gelove was
 
Ende hoe cranc was donse mede,
 
Bi alsulker wonderlichede.’

Van enen die de wulvinne voede. XXX.

 
‘Enen eencedel in ere cellen
 
Sagen wi met onsen gesellen,
 
Die in een coetkijn woende clene,
 
Aldaer maer een man alleene
5
In wesen mochte met gemake.
 
Van hem seidemen ons die sake,
 
Dat eene wulvinne tallen male
 
Te hem quam voer sine zale,
 
Ende selden so geviel die dinc
10
Dat soe haren tijt verginc.
 
Dan so stont soe voer de dure
 
Ende ontbeidde toter ure
 
Dat hi sine tafle afhief
 
Ende hi hare gaf sijn relief;
15
So at soe up dat soe daer vant
 
Ende lecte sine hant
 
Ende speelde mettem als een lam,
 
Ende keerde weder danen soe quam.
 
Eens es ghenen man gesciet
20
Dat hi sine celle liet,
 
Want hi enen broeder gebrochte,
 
Diene aldaer ter stat versochte,
 
Ende merrede toter donker nacht.
 
Die wulvinne heeftene gewacht,
25
Alse die haerre proien ontbijt
 
Ende eeschedse te tijt.
 
Alsoe ydel vant die celle
 
Ende niet en vant haren geselle,
 
Ghinc soe inwaert ende sochte,
30
Oft soene ieweren vinden mochte.
 
Binnen hinc een corvekijn
 
Van palmen, reine ende fijn,
 
Ende daer in waren V broot.
 
Een nam soe te haerre noot
35
Ende aet al up daer teenen male,
 
Ende also danen, alse die wale
 
Haer sculdech kent indien,
 
Dat haer dit soude gescien.
 
Die eencedel es wedercomen
40
Ende hevet an sinen corf vernomen,
 
Dattem daer een broot gebrac.
 
Ghene mesdaet dat hi stac
 
Up sine heimelike vriendinne;
 
Want hi warts daer bi in inne,
45
Dat hi neven den duerpel vant
 
Crumen liggende int sant:
 
Dus hevet hi waerlike verstaen,
 
Wie die diefte heeft ghedaen.
 
Doch alse die tijt daer na quam
50
Ende hi merkede ende vernam,
 
Dattene scuwede die wulvinne,
 
Alse die hare in haren zinne
 
Schuldich kende vander daet,
 
Dat soe hem soude doen quaet
55
Daer soe hovesceit af ontfine,
 
Leet was hem sere die dinc,
 
Dat hi tgeselscap hadde verloren
 
Van siere wulvinnen vercoren,
 
So dat hise met siere bede
60
An Gode wedercomen dede.
 
Naden VIIden dach quam soe na dat,
 
Daer hi sijn avontmael at,
 
Na hare zeden voer haer dure.
 
Openbare na hare nature
65
Togetsoe scamelic gelaet,
 
Alse die haer ogen in derde gaet,
 
Alse die gherne genaden name.
 
Die hermite verstont hare scame
 
Ende ontfaermets, ende geboot
70
Dat soe quame te siere scoot,
 
Ende streecte met sire hant
 
Haer hovet, want hise droeve vant.
 
Dobbel provende naer dat
 
Gaf hi hare ende makedse zat.
75
Alse hijt hare dus hadde vergeven,
 
Plach soe vortmeer haer leven
 
Allen rouwe te leggene neder,
 
Ende vroylike te comene weder
 
Ter rechter tijt ten avontmale,
80
Ende festeerde dien man wale.’

Van anacoriten. XXXI.

 
‘In die hermitagie mede
 
Wandelde in someger stede
 
Vele heileger lieden dor God,
 
Sonder celle, huus of cot,
5
Entie heeten si in haerre viten
 
Sonderlinge anacoriten.
 
Bi wortele leven si van cruden;
 
Wandelinge scuwen si van luden;
 
Sine houden hem niet in ene stede:
10
Daerse die nacht begaet mede,
 
Daer bliven si in haerre rusten.
 
II moenken began des lusten
 
Van Nytria, dat si van dien
 
Eenen emmer wilden sien;
15
Want sine mare ende sine doget
 
Haddem therte verhoget.
 
Al was hi verre van hem versceden,
 
Si wildene sien onder hem beden;
 
Want sine moencscap ende sine joget
20
Bekendemen in groter doghet.
 
Dien sochten si in haren gange;
 
Doch vonden sine, al merret lange,
 
Ter VIIder maent van haerre pine
 
Int ende vander wostine,
25
Want hi was verwildert daer.
 
Aldaer haddi XII jaer
 
Gheweest in dat ongediede,
 
Ende daer scuwedi alle liede
 
Hem te comene gehende.
30
Nochtan die gene die hi kende
 
En ontflo hi in geen haghe;
 
Maer hi bleef hem bi III dage
 
Ende sprac mettem sulke dingen,
 
Alse ter zielen orbore gingen.
35
Ten vierden dage alsi scieden,
 
Ende hi mede dor hem lieden
 
Mettem ginc ende gebrochte,
 
Quam ene lewinne fel ende onsochte,
 
Die meeste diemen enege vant.
40
Te ghenen eencedel te hant
 
Quam soe, ende alsoe sach hem drien,
 
Harde wel so wiste soe wien
 
Dat soe mercte ende niemen el.
 
Tes eencedels voeten soe vel
45
Ende mesbaerde gelijc dieren,
 
Ende togede bi manieren
 
Bede claghe ende bede.
 
Alle hadden sijs ontfarmechede;
 
Maer hi, die wiste dat men sochte,
50
Dat was dies meest verdochte.
 
Voren ginc die leuwinne,
 
Die drie volgeden na met zinne.
 
Over rugge sach soe dicken;
 
Daer bi mochtmen wel micken,
55
Datmen hare volgen soude
 
Daer soese leedde inden woude.
 
Wat sal hier af die tale lanc?
 
Deencedel dede sinen gane
 
Nadie leuwinne dan,
60
Ende mettem dander II man.
 
Van ere roetsen dat soe brachte,
 
Suchtende sere ende onsachte,
 
Vijf vulwassene lyoene,
 
Die waren van sulken doene,
65
Datter geen sien en mochte,
 
Sint dat soese ter werelt brochte.
 
Elken leidsoe met goeder moete
 
Voer des eencedels voete.
 
Die goede man verstont stille
70
Wat ghene stumme beeste wille.
 
Hi aneriep Gode den hoghen
 
Ende seindem hare ogen,
 
Ende hem quam metten gesciene
 
Altehant hare ziene.
75
Die broederen die dit saghen,
 
Die met pinen in langen dagen
 
Dien eencedel hebben gesocht,
 
Hem hevet harde wel gedocht,
 
Dat si pine ende verdriet
80
Niet en hebben verloren over niet;
 
Maer hem dinct dat si keren
 
Met vrouden ende met groter eren,
 
Want elc wel vertrecken can
 
Die doget vanden heilegen man,
85
Ende wat miracle God dede
 
Dor sine grote heilechede.
 
Noch hort hier wonderlike zage:
 
Die leuwinne naer V daghe
 
Brochte haren ficisien,
90
Diese aldus hadde versien,
 
Een ru vel van enen diere
 
Van ere sonderlinger maniere,
 
Dat die goede man om hem hine,
 
Ende veronwerde niet die dine,
95
Die hem die stomme beeste brochte;
 
Want hi peinsde wel ende dochte,
 
Datter een ander here was af,
 
Die alsulke gichte gaf.’

Van enen anderen anacorite. XXXII.

 
‘Oec was in dat selve lant
 
Een ander eencedel becant,
 
Die indie wostine neven der zee
 
Wandelde neven Cyene.
5
Doe hi eerst wart der werelt quite
 
Ende werden wilde hermite,
 
At hi wortelen ende cruut
 
Alse sulc alse hijt vant daer uut,
 
Die daer wassen inden zande
10
Soete, scone ende menegerande.
 
Maer nu en condijs niet bekinnen,
 
Wele venijn hadde binnen
 
Of welke waren gesont;
 
Die smake en was hem niet cont,
15
Welc oft iet of niet en dochte;
 
Want hem die honger noot anbrochte,
 
So dat hi na wilde verwoeden,
 
Want hi die quade at metten goeden,
 
So dat hem van binnen tlijf,
20
Ghelijc oft ware een knijf,
 
Altemale scueren dochte.
 
Sijn torment was so onsochte,
 
Hi moeste keren te meneger stont
 
Dat hi at weder dor den mont.
25
Alse hem dus wee was in de mage,
 
Dat hi bi nachte ende bi daghe
 
Emmer waende sijn lijf verliesen,
 
Dinct hem seker sijn dat kiesen
 
Niet tetene, dan die pine.
30
Te ghedogene vanden venine.
 
Dus hevet hi den zin geleit
 
Dat hi al cruut hevet ontseit,
 
Ende hi binnen VII dagen naer dat
 
Ne gerande wortele en at,
35
Ende hi begonste also gebaren,
 
Of hem die geest soude ontfaren.
 
Doe quam hem toe een wilt dier,
 
Goedertieren, niet onghier,
 
Aldaer van crude lach een gebont,
40
Dat hi lesten teere stont
 
Gegadert hadde tsire lijfnere,
 
Ende hine dorste, al haddijs ghere,
 
Altoes niet daer an comen.
 
Gheent dier heeft dat cruut genomen,
45
Ende warp dat vor sine voete
 
Ende las met goeder moete
 
Dat goede cruut uten quaden.
 
Tgoede leide hi met staden
 
Vorden eeneedel, alse of hi woude
50
Dat hi dat cruut nutten soude;
 
Dat ander, dat gevenijnt was,
 
Warp het weder in dat gras.
 
Dus leerde die goede man
 
Bi sinen merkene daer an
55
Die goede crude entie quade
 
Algader bider beesten rade,
 
Wat hi sal scuwen ende ontfaen,
 
Ende es den honger dus ontgaen.’

Van eenen ruwen anacorite. XXXIII.

 
‘In tween steden wasic mede,
 
Daermen mi te wetene dede
 
Daer sente Anthonis abt hadde gewesen.
 
Oec so levedere sulc van desen,
5
Die sine moenke waren mede,
 
Ende noch houden si die zede.
 
Oec besagic mede die stat,
 
Daer sente Paulus selve zat,
 
Die was deerste hermite.
10
Die Rode zee, daer doude vite
 
Af seget, saghic daer bi.
 
Ic sach den berch van Synay,
 
Die ten oversten es so hooch,
 
Datter geen clemmen toe en dooch;
15
Want men seget over waer,
 
Dat hi gaet den wolken naer.
 
Ane dien berch hordic mare,
 
Dat een ander anacorite ware.
 
Langhe ende vele sochtic dien,
20
Maer in condene niet gesien:
 
L jaer ofte daer bi
 
Dat hi onbekennet si,
 
Alsemen seget, elken man.
 
Ne ghene cledere haddi an,
25
Maer God hevet hem haer gegeven,
 
Daer sine lede in sijn beweven.
 
Alse dese wert geware,
 
Dattene goede liede soeken dare,
 
So loept hi dan in onwegen,
30
So scuult hi dan: dits sijn plegen.
 
Dus so scuwet hi elken man.
 
Eenen alleene, segetmen nochtan,
 
Over V jaer liet hi hem sien;
 
Dat, wanic, liet hem God gescien
35
Om sijn gelove vast ende goet.
 
Ende alsemen hem vragen bestoet,
 
Twi hi hem so nauwe hude
 
Ende so scuwede alle lude,
 
Antwordi: ‘Ghi moget micken,
40
Dien die lieden versoeken dicken,
 
Die ingelen, gelovets mi,
 
Sijn hem vele te selder bi.’’

Vanden moenc die inden oven ginc. XXXIIII.

 
‘Een was comen in sulc leven,
 
Dat hi de werelt wilde begeven
 
Ende wilde in enen cloester gaen,
 
Daer scaerpe ordine was, sonder waen,
5
Ende bat den abt dat hine ontfinge.
 
Dabt leidem voren vele dinge,
 
Dat het ware grote pine
 
Te volgene siere discipline,
 
Ende sijn gebot ware so swaer,
10
Cume mocht iemen vulcomen daer,
 
Ende seide dattem beter dochte,
 
Dat hi enen andren cloester sochte,
 
Daermen in leide sachter leven,
 
Ende hi hem daer voere begeven.
15
Sonde waert, trocke hi ten dingen,
 
Die hi niet en mochte vulbringen.
 
Dander en vervaerdem niet,
 
Hoe sware dinc dat dabt riet;
 
Maer hi seide ende belovede mede
20
Alle onderhorichede,
 
Ende oec van so staerker maniere,
 
Al hietene dabt in enen viere
 
Bi onderhoricheden gaen,
 
Hi daet gerne, alsonder waen.
25
Alse dabt dit hevet verstaen,
 
Heeft hine te moenke ontfaen,
 
Ende oec en twifeldem niet,
 
Hine dede daer na dat hi behiet.
 
Bi aventuren eist gevallen,
30
Dat, niet lange na dat callen,
 
Eenen oven stont daer bi heet,
 
Diemen maecte ghereet
 
Om te backene daer in broot.
 
Die vlamme was staerc ende groot,
35
So dat menegen dat dochte,
 
Dat niet onsienliker sijn mochte.
 
Dabt riep genen nieuwen man
 
Ende hietene daer in gaen dan;
 
Ende dander die en merrede niet
40
Te doene dat sijn meester hiet.
 
Sonder wissen iet te hant
 
Gaet hi midden in den brant.
 
Metter onderhorichede
 
Ende metten vasten gelove mede
45
Wart verwonnen geent staerke vier,
 
Ghelijc alse die brant ongier,
 
Die oven van Babylone,
 
Wilen wart verwonnen scone
 
Vanden drien Eubreuscen kinden,
50
Daer wi in Daniele af vinden.
 
Nature wart verwonnen daer.
 
Die daer in ginc alsonder vaer,
 
Ende men waende dat bernen soude,
 
Die stont daer in soeten coude,
55
Alse een die bedauwet es,
 
So dat hem selven wonderde des,
 
Want wonder waest dat Gods man
 
Ghene vlamme niet ginc an;
 
Want en berau den abt niet,
60
Dat hi so swaer gebot hem hiet;
 
Noch den broeder beraus niet mede,
 
Dat hi so sware dine vuldede.
 
So staerc, so vast, so besneden
 
Was tgelove van hem beden.’

Vander droger roeden die groene wart. XXXV.

 
‘Toten selven abt so quam
 
Een ander man, alsict vernam,
 
Om dat hi ontfaen wilde wesen.
 
Dabt seide mede desen
5
Van staerker onderhorichede.
 
Dander antworde tier stede,
 
Dat hi wilde toter doot
 
Onderhorichede houden groot.
 
Nu gheviel bi aventuren,
10
Dat ghene abt ter selver uren
 
Indie hant drouch ene durre roede,
 
Die binnen menech jaer en bloede.
 
Indie erde stac hise dan
 
Ende riep ghenen niewen man,
15
Ende geboot hem bi bedwange,
 
Dat hi begote also lange
 
Met watre geent droge hout
 
In gheent droge lant ende cout,
 
Onthier ende soe gave groede.
20
Ghene nuwe moene, gene goede,
 
Hi bestont ende dede vaste
 
Die pine met wel swaren laste,
 
Maer sijn gelove dat was goet;
 
Want van Nylus der vloet,
25
II mylgen verre, swaer genoech,
 
Dwater metten halse [hi] drouch.
 
Een lanc jaer al omme ende omme
 
Herde hi dit teere somme,
 
Ende algader omme niet;
30
Want wie soet anesiet,
 
Die seghet int herte sine,
 
Dat hi om niet doet die pine.
 
Nochtan en ruste hi dach no nacht:
 
Der onderhoricheden cracht
35
Dede emmer, dat hi drouch daer naer;
 
So dat leet dat naeste jaer,
 
Entie broeder drouch ende ghoot
 
Gheent water met pinen groot.
 
Nochtan waest al omme niet,
40
Want mer ghene hope an siet;
 
Doch en twifelde niet die man,
 
Hine deede dat hi began
 
Ende hine stonts af te gere stonde;
 
Want hem sijn gelove orconde,
45
Dat God alle dinc vermochte.
 
Dus aerbeidi ende wrochte.
 
Dat derde jaer quam ende ghinc:
 
Die waterdragere dede sine dinc,
 
Alse hi dede ten eersten jare.
50
God togede daer al openbare
 
Die cracht der onderhorichede.
 
Die droge roede wart daer ter stede
 
Wassende ende drouch loof.
 
Ic selve, dies hebt gheloof,
55
Sach vanden stocke, die durre was,
 
Dat aldus groyede ende genas
 
Ende vort wart winnende enen anderen boem
 
In dabdie. Nu nemet goem,
 
Dat onderhorichede sere
60
Ghepriset es vor onsen Here.’

Van hem dien de duvele ontsagen. XXXVI.

 
‘Een goet man was ende wel geacht,
 
Die van Gode grote macht
 
Onder die duvelen gewan;
 
Want so ontsagen si sinen ban,
5
Dat hi niet alleene met worden,
 
Daer hi was te jegenworden,
 
Die gheene die waren beseten
 
Haerre pinen dede vergheten;
 
Maer die veese van sinen hare
10
Of sine lettren openbare
 
Versageden den duvel so,
 
Dat hi uten lieden vlo.
 
Omme dese dinc, om dese noot,
 
Versochtene elene ende groot,
15
Wijf ende man bi groten scaren
 
Van alder werelt te waren;
 
Ja die baelliuwen entie graven,
 
Die potestaten van groter haven,
 
Die versochtene al den dach.
20
Oec so seidemen dat hi plach
 
Sonder dranc te levene, die wise,
 
Ende hi over alle spise
 
Niet dan VII karruken en at
 
Inder wostinen daer hi zat.
25
Sijn name ende sijn ere
 
Die wies emmer in lanc so mere,
 
Ende vander ere so verbaerde
 
Ydele glorie ende hovaerde,
 
So dat hi hem en conde gewachten,
30
Hine began hem selven achten.
 
Teersten dat die heilege man
 
An devel voelen began,
 
Haddijt gerne van hem onsteken;
 
Maer hine consts niet ontbreken,
35
Sine stille bescedenhede
 
Soene lach in die ydelhede,
 
Alse lange alsene verhoget
 
Die ere die quam vander doget.
 
Die vianden spraken altesamen
40
Waer so si waren van sire namen,
 
Ende hi en mochte, wats gesciet,
 
Dat volc van hem verdriven niet,
 
Sine quamen met scaren groot
 
Te hem, die sijns hadden noot.
45
Dat venijn, der eren dorst,
 
Croop hem altoes in de borst,
 
Entie ander liede genas
 
Ne constem niet verweren das,
 
Dat hi dat ydele gedochte
50
Uut sinen zinne verdriven mochte
 
Met al siere mogenthede.
 
Hi viel an Gode met sire bede
 
Ende bat hem ende vermaende,
 
Dat hi gehingede dat V maende
55
Die viant selve in hem ware,
 
Ende hi ware van sulker gebare
 
Dat die ghene hadden gewesen,
 
Die God dor hem hadde genesen.
 
Wat sal derre talen mere?
60
Die heileghe man, die groete here,
 
Die met miraclen was bekent
 
Alt lant dore van Orient,
 
Te wies cluse te voren quamen
 
Alle die liede lopende tsamen,
65
Tote wien dat sekerlike
 
Die heren quamen van erderike
 
Ende voer hem lagen upter erden,
 
Die wart nu te siere onwerde
 
Beseten vanden vianden
70
Ende gebonden in vasten banden,
 
Ende gedogede al dien torment,
 
Diemen besiet ende bekent
 
Dat si gedogen, meer no min,
 
Die den viant hebben in.
75
Ter vijfter maent wart hi genesen
 
Ende gepurgeert van desen,
 
Ende dat meest lach in sine memorie,
 
Hi genas der ydelre glorie.
 
Maer sidert dat ic tellen began
80
Die doget van desen heilegen man,
 
So coemt mi in minen zinne
 
Die crancheit daer wi liggen inne.
 
Welc es onser so wel gemoet,
 
Die van enen mannekine borgoet
85
Of van enen dullen wive
 
Een lof ontfaet in sinen live,
 
Hine verheft hem selven dan
 
Ende ydele glorie en gaet hem an?
 
Ja, al wroeget hem nochtan mede
90
Siere herten bescedenhede,
 
Dat hi es een recht zondare,
 
Gaet van hem nochtan die mare,
 
Dat menne over heilech hout,
 
Al en hevet hijs gene scout,
95
Hi waent heilech wesen lichte.
 
Sentmen hem oec enege gichte,
 
Hem dinct ofse hem onse Here
 
Sendde dor sijns selves eere.
 
Dromet hem iet sonderlinghe,
100
Hi houdet over sulke dinghe
 
Ende oec voer alsulke saken,
 
Of die ingelen an hem spraken.
 
Gheviele hem oec teneger steden,
 
Dat hi iemene genas des reden,
105
Hi wilde dan een ingel wesen.
 
Noch gesciet meer wonders van desen.
 
Een es sonder goede gewerke
 
Ende ghedijet teenen clerke;
 
Hi doet sine cledre sniden
110
Nader lingeden ende na der widen,
 
Of hi een groot sanctus ware.
 
Alsemenne groet harentare,
 
So es hi vro, so wert hi fier;
 
Hi loept ende rijt hare ende hier.
115
Die te voren ginc te voet,
 
Men siet dat hi hebben moet
 
Een paert, dat metten monde scumet.
 
Sine herberghe moet sijn gerumet
 
Ende ghelinghet ende verheven;
120
Sine camere scone bescreven;
 
Sijn buuc moet hebben tfulle;
 
Sine cledere van cleenre wulle.
 
So moeten die weduwen sijn bescat,
 
Ende ghelden mede dit ende dat
125
Die mageden entie joncvrouwen,
 
Die dicken hare sonden berouwen
 
Ende heimelike bijechte spreken.
 
Met deser fierheit, met desen treken
 
So gaet omme valsche clergie.
130
Maer hets best dat ic mi vertijc
 
Ende gheve Jeronimuse die wort,
 
Die maect ende scrivet al die mort.
 
Nu hebbic,’ sprac Postumyaen,
 
‘Wanic, u genouch gedaen
135
Van dien dat ic hebbe bevonden
 
Ende ghesien in minen stonden;
 
Ende lichte u mach dinken wale,
 
Dat ic te vele make der tale.
 
Sulpicius, nu biddic di,
140
Dattu vort wilt tellen mi
 
Van dinen Martijn, die prijs es wert.
 
In hebbe gene dinc meer begert.’

Van sente Sulpicius ende sente Martine. XXXVII.

 
Sulpicius sprac: ‘Genoeget di niet
 
Datmen van mi bescreven ziet
 
Den bouc, dien ic screef met vlite
 
Van des goets Martijns vite?’
5
-‘Ic hebbe,’ sprac Postumyaen,
 
‘Dien gesien ende verstaen,
 
Ende noch hebbickene hier met mi,
 
Ende in wat lande so ic si,
 
Eist in weghe, eist in zee,
10
Hine sceet van mi nemmermee.
 
Dit was mi ene troestelike dinc
 
In dhermitagen daer ic ginc.
 
Te Rome brochticken den vrient dijn,
 
Dien du kennes, den wisen Paulijn.
15
Wie sone hebben mochte, te stride
 
Waes elc vro ende blide.
 
Wat librarise diene beginc,
 
Mindene vor alle dinc;
 
Want men cochte niet so gerne,
20
Alsics wille hadde tonberne.
 
Daer na alsic in Affrike quam,
 
So sagic daer ende vernam,
 
Dat menne in Kaertago las.
 
Alsic in die wostine was,
25
Sagickene daer eenen ouden
 
Beede lesen ende houden.
 
Oec seidic dat ic kende den man,
 
Diene te scrivene began.
 
Doe bat hi mi daer ter stede
30
Ende vele andere broederen mede,
 
Of ic meer teeneger stonde
 
Hier weder quame ende ic di vonde,
 
Dat ic di dade vulscriven
 
Die dinc, die du liets achterbliven
35
Van siere viten harentare,
 
Alse die scrifture lijet openbare.’
 
Sulpicius antworde weder:
 
‘Doe ic di horde up ende neder
 
Spreken vanden heilegen luden,
40
Die du vonds in ghenen Zuden,
 
Doe peinsedic stille ende sochte
 
Om minen Martijn ende dochte,
 
Dat hi hadde selve alleene
 
Alle die dogeden, die ghemeene
45
Dandere hadden naer dine sprake.
 
Al hevestu geseit hoghe sake,
 
Behouden der heileger liede vrede,
 
Sone sagic in negere stede
 
Di so hoghe dinghen tellen,
50
Martijn en mochter an gesellen;
 
Want die lieden ende die vite
 
Waren al die werelt quite
 
Ende saten in wostinen vri
 
Den ingelen enten hemel bi,
55
Ende daden wonderlike saken:
 
Martine mochte al volc genaken,
 
Goet ende quaet, aerm ende rike;
 
Hi was altoes gemeenlike
 
Int geselscap vanden clerken,
60
Die verwerret waren inder kerken,
 
Met bisscoppen, die hem alle dagen
 
Aneleiden vele swaerre plagen
 
Ende emmer wilden scandeliseren;
 
Ende emmer bleef hi in sier weren,
65
Alse ene borch onverwonnen,
 
Die ghene engiene gewinnen connen;
 
Ende oec dedi al besonder
 
Also grote miracle ende wonder,
 
Alse enech hermite dede
70
Ofte noch doet in eneger stede.
 
Martijn gelijct den ridder wel,
 
Die bestaet een orloghe fel
 
Met ongedeelden sticken sere,
 
Nochtan gewinnet zege ende ere.
75
Dine hermiten dinken mi geliken
 
Den groten heren enten riken,
 
Die met vordeele wijch bestaen
 
Ende also den zeghe ontfaen.
 
Al sijn si beede te prisene sere,
80
Nochtan es ongelijc die ere.
 
Hiertoe, al hevestu sonderlinge
 
Ons getellet scone dinghe,
 
Dune cones ons niet geleren,
 
Dat eenech van dinen heren
85
Noint verweckede doden man.
 
Hier bi laet di genoegen dan,
 
Dat niemen Martine mach geliken:
 
In desen moeten si hem wiken.
 
Salmen dat te wonder ansien,
90
Dat die goede Egypcien
 
Indie vlamme was sonder noot?
 
Martijn menechwaerf geboot
 
Sinen wille over den brant.
 
Willemen prisen dat men vant
95
Den man, dien die diere weken?
 
Men mach al tselve van Martine spreken;
 
Want hem moeste onderdanech sijn
 
Alle beesten ende al venijn.
 
Wiltu oec jegen Martine leggen
100
Hem, daer wi di af horen seggen,
 
Die de viande versagede
 
Ende uter lieder buke jagede
 
Met sinen worden, met sinen vare,
 
Metter fringen van sinen hare?
105
Die Martijns dinge al mochte lesen,
 
Hine vondene niet ongelijc in desen.
 
Wiltu oec dien anachorite
 
Leggen jegen Martijns vite,
 
Die met buerstelen was gecleet
110
Entie dingle sprac ghereet?
 
Martijn was die aldien dach
 
Die ingelen te sprekene plach,
 
Ende jegen hoverde ende idelhede
 
Was hi so onverwonnen mede,
115
Dat niemen also wel en conde
 
Van hem weren sulke zonde.
 
Bidi moetstu te rechte gien,
 
Datmen an Martine mochte sien
 
Alle die dogeden ghemeene,
120
Die si hadden elc alleene.’

Postumiaens antworde. XXXVIII.

 
Postumyaen sprac: ‘Ic wils gien.
 
Ne strijt up mi niet van dien;
 
Maer wet dat ic niet en begeve,
 
Alse langhe alsic leve,
5
Te prisene van Egypten tlant,
 
Sulke moenke alsickere vant,
 
Ende te wonderne die anachoriten,
 
Noch te lovene die hermiten;
 
Maer Martine latiese wiken.
10
In wille hem niemene geliken,
 
No moenc, noch eencedel begene,
 
No bisscop indie werelt gemene.
 
Dies sal algader met mi lijen
 
Beede Egypten ende Surien,
15
Ethyopen ende Endi,
 
Parthen ende tlant van Persi.
 
Grieken kennet daertoe mee.
 
Men vare toter vervrorne zee
 
Of toten geluckegen eylande,
20
Men saels mede lijen te hande.
 
Dus mogen wi scelden onse lant
 
Keytivech ende sere gescant,
 
Dat sulken here niet en kende
 
Ende hem was so gehende.
25
Nochtan en sceldict niet alleene
 
Hier omme; want tleec volc begene,
 
Clerke ende tghemene diet,
 
Die en wilne kennen niet.
 
Nochtan eist te wonderne min,
30
Dattene die nydeghe zin
 
Te bekennene niet en begaert;
 
Want hadsi te siere doget waert
 
Hem gekeert doch iet van conden,
 
Si hadden bekent haer selfs zonden.
35
Ic scame mi te seggene dat,
 
Dat ic lest in eene stat
 
Eenen onsalegen seggen horde,
 
Dattu boerdelike worde
 
In sine vite hads gheset.
40
Het sceen eens duvels tale bet
 
Dan eens menscen in alre wijs.
 
Hine sprac Martine genen mesprijs,
 
Maer hi dochte mi hem keren
 
Jegen die ewangelie ons Heren,
45
Daer God selve seghet mede:
 
Sulke dinc, alse Martijn dede,
 
Souden sine vrient vulbringen.
 
Die niet geloeft dan sulken dingen,
 
Hi wederseghet Jhesum Kerste.
50
Maer dese onsalege, die in derste
 
Der werelt sijn, ende niet en dogen
 
Ter dinc die si niet vermoghen,
 
Dies scamen si hem in haer gedochte,
 
Dats sulc een man vulbrochte,
55
Ende hebben lievere te lachterne dien
 
Dan haer selves sonden bezien.
 
Maer dit laten wi al varen,
 
Sijnt wi ander dinc begaren,
 
Ende scrijft ons Martijns vite vort:
60
Blevere iet achter, het ware mort.’
 
Sulpicius sprac: ‘Neen, laet dit leggen;
 
Gallus magere bet af seggen;
 
Want hi meest gesien heeft das,
 
Bidi dat hi sijn jonger was.’
65
Gallus sprac: ‘Al es dese last
 
Mi te swaer ende oec te vast,
 
Ic en caent ontseggen niet,
 
Sidert, heren, dat ghijt gebiet.
 
Oec moetic mi keren daer ane
70
Te gheldene Postumyane,
 
Die ons geseit hevet goede wort.
 
So moetic mi wachten vort,
 
Dat van mi niet en wert gehort
 
Dat Sulpicius nu brochte vort.
75
Bidi sone gewagic niet das
 
Wat hi dede, doe hi ridder was
 
Ende doe hi moenc was begeven.
 
Van mi en werdet niet upgeheven
 
Dat ic horde van anderen man,
80
Maer dat ic selve horde dan.’

Gallus tellen van sente Martine. XXXIX.

 
‘Teersten dat ic die scole liet,
 
Also alst mi mijn herte riet,
 
So quamic anden goeden man.
 
Niet lange daer na volgedic hem an,
5
Daer hi eens ter kerken ginc.
 
Hem quam an een aerminc
 
Half naect, entie winter was wreet,
 
Ende hi bat hem omme een cleet.
 
Sinen choerbisscop riep hi an
10
Ende bat datmen den aermen man
 
Met groter haesten gave een cleet.
 
Met desen worde hi selve gheet
 
In een heimelic camerkijn;
 
Want het was die costume sijn,
15
Dat hire sat in siere bede;
 
Maer die coerbisscop en dede
 
Niet dattem sijn bisscop hiet.
 
Die aerme, die node van hem sciet,
 
Alstem die coerbisscop ontforste,
20
Nam hi an hem sulke dorste,
 
Dat hi ter secretarien quam,
 
Daer hi den bisscop vernam
 
Ende seide: die clerc en dadem niet,
 
Ende hi hadde van couden verdriet.
25
Altehant die goede man
 
Nam sijn cleet, dat hi hadde an,
 
Ende hevet heimelijc afgedaen
 
Ende gaeft ghenen naecten saen,
 
Ende hietene woch gaen aldaer.
30
Sijn corbisscop quam daer naer
 
Ende seide, dat dat volc ontbede
 
Indie kerke naden zede,
 
Ende seide: het ware wel gevoughe
 
Datmen die messe anesloeghe.
35
Die bisscop seide: ‘Hets meerre noot,
 
Datmen cleede in couden groot
 
Den aermen teerst: inne mach niet comen
 
Eer daerme sijn cleet heeft genomen.’
 
De corbisscop en verstonts niet,
40
Want hine buten gecleet ziet
 
Met sinen widen moenc cleede,
 
Ende ontsculdegede hem gereede,
 
Dat hi den aermen waer soeken weet.
 
- ‘Neen,’ seit hi, ‘men geve mi dat cleet:
45
Daerme sal wel gecleet wesen.’
 
Die clerc wart bedwongen in desen,
 
Dat hi moet gaen dor die noot
 
Met evelen moede harde groot
 
Ter naester tavernen te hant,
50
Daer hi een aerm swert cleet vant,
 
Ru, cort ende harde scaerp,
 
Dat hi voer sbisscops voete waerp,
 
Dat was om V (denar.) ghecocht.
 
- ‘Nemet,’ seit hi, ‘ic hebbe u brocht
55
Een cleet; maer daerme es hier niet.’
 
Die bisscop Martijn, die dit ziet,
 
Die en wart niet erre das,
 
Maer hi hiet hem alse dit was,
 
Dat hi bat ute soude gaen.
60
Heimelike heeft hijt angedaen;
 
Want hi altoes niet en woude,
 
Dat die dyaken weten soude.
 
Maer die doget, die niet en can
 
Haer gedecken inden goeden man,
65
Soe wert emmer openbare,
 
Hoe so els die sake vare,
 
Al waert sere an haren danc.
 
Hier mede doet hi sinen vortganc.
 
Alse hi die messe sal beginnen,
70
Wonder suldi hier bekinnen:
 
Daer hi ston vorden outare,
 
Saghen wi al openbare
 
Een groot vier ontrent sijn hoeft,
 
Dat verre upslouch, des geloeft,
75
Ende beginc hem hals ende haer.
 
Ende al was groot volc daer,
 
Ende het was een hoge dach,
 
Ene maget allene was diet sach
 
Ende een moenc ende priestre drie:
80
Anders niemen sone saget nie.’

Van sente Martijns miracle. XL.

 
‘Doe dit gesciede, nu nemets goom,
 
Doe was Euantius, mijn oem,
 
Een goet kerstijn werlijc man.
 
Al trac hi hem de werelt an,
5
Nochtan was sijn gelove groot.
 
Hi was van ziecheden welna doot
 
Ende sende met groter pine
 
Om onsen bisscop sente Martine;
 
Entie goede man up die stat
10
Dede gerne datmen hem bat,
 
Ende haestem daerwaert gereet.
 
Maer eer hi den wech half leet,
 
Ghevoelde die zieke man
 
Dat hi genesen began,
15
Ende wart al genesen so,
 
Dat hi jegen hem quam vro
 
Ende hevet sente Martine ontfaen.
 
Des anders dages wildi wech gaen,
 
So dat hine met ghewelt
20
Ende met beden bi hem helt.
 
Ende hier binnen so gesciede,
 
Dat een van sinen mayseniede,
 
Een knecht, wart gevenijnt sciere
 
Van enen gevenijnden diere.
25
Euantius hevet selve den knecht
 
Up sine scouderen gerecht,
 
Ende leidene bina recht al doot
 
Voer die voete des heren groot;
 
Want sijn gelove seidem daer,
30
Dattem en gene dinc ware swaer.
 
Gheent venijn dat haddem mede
 
Ghespreet over alle sine lede.
 
Sente Martijn diene anesach
 
Dat hi al teblasen lach,
35
Alse ene blase vul van winde,
 
Die lede van ghenen kinde
 
Betasti al omme tier stonde;
 
Ende alse hi quam ter wonde,
 
Daer in comen was tfenijn,
40
Daer sette hi den vinger sijn.
 
Ic sal u seggen wonder groot:
 
Wi sagen metten ogen bloot
 
Dat venijn van alle die leden
 
Comen lopende tier steden,
45
Aldaer Martijns vinger stont,
 
Ende vor dat clene gaetkijn ront
 
Versamet hem met bloede daer
 
Inder gelike, wet vorwaer,
 
Alse melc vor beesten spene.
50
Doe so volget uut al reene
 
Inder gebaren, alsemen ziet,
 
Datmen melc uut te melkene pliet.
 
Die knecht stont up al gesont.
 
Wonder hadden wijs alle tier stont.
55
Wi moeten lien over waer,
 
Wedert ons es licht of swaer,
 
Dat onder Gode ne geen man
 
Sente Martine geliken can.’

Vanden selven. XLI.

 
‘In desen selven tiden ghevel,
 
Dat wi mettem also wel
 
Eens visenteeren gingen
 
Die bisscopdoeme van haren dingen;
5
So dat ic niet en weet wat dede,
 
Dat wi merreden teere stede
 
Ende onse meester voren ginc.
 
Doe gheviel daer eene dinc,
 
Dat inden woch varende quamen
10
Een trop hovelinge tsamen,
 
Die brochten des heren tseins.
 
Die bisscop was in sijn gepeins
 
Ende quam in sijn ru abijt,
 
Alse hi plach in alre tijt,
15
Sijn zwart abijt ende sijn onwerde.
 
Ghene beesten elc hem ververde,
 
So dat si over zide scoten.
 
Die stringen, daer si an met roten
 
Gebonden waren, hebben si verwerret.
20
Dese sticken hebben vererret
 
Die ghene die daer achter riden.
 
Si beetten neder tien tiden,
 
Ende alsi sagen dat die paert
 
Van Martine waren vervaert,
25
Gingen sine effen ende slaen.
 
Martijn liet al over gaen
 
Ende boot den rugge, daer si toesagen,
 
Gewillike ten groten slagen,
 
Dat een wort uut hem niet quam.
30
Hier omme wordsi sonderlinge gram,
 
Dat hi omme tslaen niet en gaf
 
Ende els een wort hem niet ginc af.
 
Wi quamen volgende naer
 
Ende vonden liggende daer
35
Al bloedende ende sijn lijf gescuert,
 
Alse die vele leeds hadde besuert,
 
Dat sceen bina lijfloes wesen.
 
Eenen ezel namen wi te desen,
 
Daer hi up plach te ridene mede,
40
Ende wi vloucten de stede
 
Daer hi up teblouwen waert,
 
Ende so henen metter vaert.
 
Si, diene so sere sloughen,
 
Alse hem selven dochte voeghen,
45
Trocken weder te haren perden
 
Ende willen heenen haerre verden
 
Ende oec vort die paerde driven,
 
Die al stille staende bliven
 
Inder gelike, inder gebaren,
50
Alse oft si hart maerbrijn waren.
 
Die meesters roepen ende slaen,
 
Maer daer en es geen henen gaen.
 
Si scoren bomen, si soeken roeden,
 
Si roepen, si willen verwoeden,
55
Si slaen, si trecken ende si steken,
 
Maer daer en helpt geen spreken.
 
Die paerde stonden alle stille,
 
Alst dier dat niet porren en wille.
 
Dongevallege en wisten niet
60
Wat doen of wat hem es gesciet,
 
Ende haren beesteliken zin
 
Quam met crachte kennesse in,
 
Datse dinc en ghene en helt
 
Dan alleene Gods gewelt.
65
Doch dat si them selven quamen,
 
Ende vrageden onder hem te samen,
 
Wie die ghene wesen mochte,
 
Dien si daer slougen so onsochte;
 
Doch biden lieden die daer leden
70
Verstonden si wel bi waerheden,
 
Dat sente Martijn was entrouwen,
 
Die daer so sere was teblouwen.
 
Doch seiden si daer alle gemene,
 
Datse dinc en hilt ne ghene
75
Dan die mesdaet, sonder waen,
 
Die si an Martine hadden gedaen.
 
Al ghemeene datter was
 
Quamen na ons gelopen den pas,
 
Beede van scanden ende van mesdaden
80
Sere vervaert ende verladen,
 
Mesbarende recht als de dulle,
 
Hem bestuvende met mulle
 
Ogen, anschijn ende mont,
 
Ende vielen ter selver stont
85
Sente Martine up die knien,
 
Ende baden genaden van dien
 
Ende seiden: si warens wel vroet,
 
Dat si sere waren verwoet;
 
Ende wonder waest dat si dor derde
90
Niet en sonken vander onwerde,
 
Ende oec dat si alle ghemeene
 
Niet en verharden tenen stene,
 
Ende waren bleven inder maniere
 
Dat staende bleven hare diere.
95
Si baden datti hare scout
 
Hem vergave dor die Gods gewout,
 
Ende hem orlof gave te waren,
 
Dat si henen mochten varen.
 
Nochtan wist Martijn vor dien stonden,
100
Dat si aldus waren gebonden,
 
Ende seit ons allen te samen,
 
Eer si omme genaden quamen.
 
Ghenaden heefti hem gedaen
 
Ende vergaeft hem allen saen,
105
Ende ontbant hem hare paerde
 
Ende hietse varen haerre vaerde.’

Hoe sente Martijn enen doden genas. XLII.

 
‘Sulpicius, mi gedinct wale,
 
Dattu segges in dine tale
 
Ende dattu heves [in] Martijns leven
 
Vaste beset ende bescreven,
5
Dat hi seide, alsict vernam,
 
Sijnt hi ten bisscopdoeme quam,
 
Dat hem die gratie ontginc
 
Te doene miracle ende selke dinc,
 
Alse vele alse hi te voren dede.
10
Es dit waer ende eist emmer mede,
 
So mogen wi wel merken das,
 
Dat hi, alse hi moenc was,
 
Menege grote miracle dede,
 
Dat niemen en weet tijt no stede;
15
Want wi in sijn bisscopdoem,
 
Dies wi noch houden int herte roem,
 
So vele wonders sagen togen,
 
Daert die menech ansach met ogen.
 
Want eer hi bisscop was gecoren,
20
Alse duut screves hier te voren,
 
Dedi hem tween van dode upstaen.
 
Sijnt dat hi mitre hadde ontfaen,
 
Verwecti eenen doden mede,
 
Ende dat hevet mi wonderlichede,
25
Twi dut niet heves bescreven.
 
Ic saghene doot ende daer na leven,
 
Want ic was mede indie vaert.
 
Wi voeren te Tsaerters waert,
 
In weet waer omme het was.
30
Wi quamen in een groot trepas,
 
Daer vele volx was te samen,
 
So dat ons te gemoete quamen
 
Heidine liede eene grote scare;
 
Want Cristus was daer ommare.
35
Martijn gevoelde das,
 
Dat daer tijt ende stede was,
 
Dat daer Cristus worde verheest;
 
Want het seidem die Heilege Geest,
 
Ende verstormdene al van binnen.
40
Dwort Gods wille hi beghinnen
 
Den heidinen te predekene daer.
 
Hi gaf menech zuchten zwaer
 
Ende clagede, dat so groot gediet
 
Onsen Behoudere en kende niet.
45
In desen quam eene vrouwe,
 
Bevaen in harde groten rouwe,
 
Want hare was haer sone ontstorven;
 
Den lachame hevet soe verworven
 
Dat soene tsinen voeten brochte.
50
Met hare bat elc dat hi mochte
 
Van sente Martine omme tgone,
 
Dat hi haren eenegen sone
 
Met siere beden hare gave weder.
 
Martijn die buckede daer neder
55
Ende nam dat dode kint mettien.
 
Hi booch over sine knien
 
Ende bat Gode sine bede;
 
Ende alse hi upstont, gaf hi mede
 
Der moeder dat kint al gesont.
60
Al dat volc, dat ginder stont,
 
Dat riep lude ende openbare,
 
Dat Cristus warachtech God ware.
 
Alle baden si ende wouden
 
Dat si doepsel ontfaen souden,
65
Ende hi beseinedse ende belas,
 
Also alst costume was,
 
Ende ontfinghen kerstijndoem.
 
Dit saghic ende dies houdic roem.’
 
Postumyaen antworde daer:
70
‘Gallus, ic lijes, ende hets waer,
 
Du heves verwonnen, ende niet mie,
 
Want ic bem noch ende was ie
 
Dies hem an Martine hilt mede,
 
Ende gelove wel dat hijt dede;
75
Maer du heves verwonnen die hermiten,
 
Die eencedele entie anachoriten;
 
Want haer negheen noit geboot,
 
Alse onse Martijn dede, der doot.
 
Recht heeft Sulpicius in alre wijs,
80
Dat hine maect in sinen prijs:
 
Den apostelen metten propheten
 
Ghelijct hi. Twi soudwine nederbeten?
 
Want sine doget ende sine gewerken
 
Sijn hem gelijc, diese wille merken.’

Hoe die keyser sente Martine eren moeste. XLIII.

 
‘Tien tiden dat hi niet harde lange
 
Bisscop worden was bi bedwange,
 
So dwangene die noot daer toe,
 
Dat hi moeste besoeken doe
5
Dat hof enten keyser gaen.
 
Doe was keyser Valentiniaen,
 
Gratiaens broeder. Dese vernam,
 
Dattem die bisscop bidden quam
 
Dine, die hi ontseggen woude,
10
Ende heet dat menne buten houde;
 
Want sinen hoverdeghen zin
 
Hadde mede verroert daer in
 
Sijn quaet wijf, die keyserinne,
 
Die Arriane was van zinne,
15
Diene daer toe verwan,
 
Dat hi altoes den heileghen man
 
Negeene eere doen en soude.
 
Martijn omme niet in woude
 
Ende stont vor die porte omme niet,
20
Wantene niemene in en liet.
 
Alse hi dat siet, es hi gekeert
 
Ende pliet dies hi was geleert.
 
Eene hare nam hi an, die wise,
 
Ende ontseide dranc ende spise,
25
Ende bat eenpaerlike met crachte
 
Gode bi daghe ende bi nachte,
 
In wakene ende in vastene swaer.
 
Ten sevenden daghe so quam daer
 
Dinghel, diene heet met payse
30
Onvervaert gaen ten pallayse;
 
Des keysers doren hi hem beheet,
 
Hoe vast si waren verhameet,
 
Dat si hem sullen sijn ondaen;
 
Entie keyser die sal saen
35
Sachte werden ende goedertiere
 
In sine hoverdeghe herte fiere.
 
Nu hem dinghel dit behiet
 
Ende hine mede niet en liet,
 
Met Gods hulpen onvervaert
40
Ginc hi ten pallayse waert.
 
Alle die doren waren ondaen:
 
Niemene en wildene wederstaen,
 
So dat hi ten keyser quam,
 
Dattem niemene en benam.
45
Alse hine comen sach van verren,
 
Begonste hi hem dies vererren,
 
Twi hi was in laten gaen,
 
Ende ne wilde niet upstaen,
 
Daer die bisscop voer hem stoet,
50
Onthier ende sijn zetel goet
 
Al met viere ontsteken waert.
 
Doe voer hi up metter vaert,
 
Want sine cleedere daer ter stat
 
Ontsteken waren daer hi sat.
55
Dus moeste die fiere dor der hitten
 
Rumen sijns ondanx sijn zitten,
 
Ende es jegen Martine upgestaen,
 
Waest lief, waest leet, sonder waen,
 
Ende helsedene metter vaert
60
Dien hi te voren hadde onwaert,
 
Ende lijede dat hijs te beter ware,
 
Dat hi die Gods cracht openbare
 
Bevoelt hadde daer ter stede.
 
Oec nontbeidi niet metter bede,
65
Hine gaf hem eer hi bat
 
Al sinen wille aldaer ter stat.
 
Dicken riep hine te rade
 
Ende tsiere taflen vroe ende spade,
 
Ende boot hem, daer hi van hem sciet,
70
Grote gichten ende behiet.
 
Maer hi die omme terdsce goet
 
Niet en sette sinen moet,
 
Die en wildere niet ontfaen
 
Ende es henen woch gegaen.’

Van sente Martine meer. XLIIII.

 
‘Maximus, die tRoemsce rike
 
Winnen wilde niet redenlike
 
Ende hem keyser heten dede,
 
Also alse die tijt entie stede
5
Hier te voren telt die jeeste,
 
Hi ontfinc met grotre feeste
 
Sente Martine in sine zale.
 
Algader so was sine tale
 
Metten man, hoe dat nu staet
10
Die ongetrouwe werelt quaet,
 
Ende van dingen die over waer
 
Emmer moeten gescien hier naer,
 
Ende vander bliscap die hier boven
 
Die gene hebben die Gode loven,
15
Die nemmermeer tegaen en mach.
 
Die keyserinne was die lach
 
Talre tijt te Martijns voeten,
 
Omme te hoerne den soeten
 
Spreken die worde so reene.
20
Ghelijc alse Magdaleene
 
Ten voeten Gods ons Heren sat,
 
Ende met tranen maecte nat
 
Ons Heren voete ende daer nare
 
Drogede met haren hare:
25
Aldus zat die keyserinne.
 
Martijn, die sulc was van zinne,
 
Dat noit wijf so vele en dochte,
 
Dat soe an hem comen mochte,
 
Die ne conde niet verwinnen
30
Den dienst vander keyserinnen,
 
Soe en was hem bi of an.
 
Ten lesten vant soe an haren man,
 
Dat si beede te gader baden
 
Den bisscop Martine up genaden,
35
Dattem die keyserinne allene
 
Moeste geven ene maeltijt clene.
 
Die heilege man en consts ontwiken,
 
Hine moestem laten geliken
 
Anderen lieden, ende dede dat
40
Dattem die keyserinne bat.
 
Selve met groter reinechede
 
Maketsoe hem stoel ende stede,
 
Alse hire ware met sinen gesellen.
 
Die versiernesse vander cellen
45
Hevet soe selve al bedreven;
 
Water heeftsoe hem gegeven;
 
Die spise, die soe selve zoot,
 
Gaf soe hem met vrouden groot;
 
Ende alse die maeltijt was gedaen,
50
Hevet soe die crumen ontfaen:
 
Die minnedsoe vor alle spise
 
In al der keyserliker wise.’
 
Doe sprac aldus Postumyaen:
 
‘Gallus, mi wondert, sonder waen,
55
Sere vander keyserinnen
 
Dat gelove dat si hadde binnen;
 
Maer waer es gevaren dwort,
 
Dat men van sente Martine hort,
 
Dattem en gheen wijf quam bi?
60
Dese keyserinne bidi
 
Was in siere heimelichede
 
Ende diendem selven mede.
 
Hier omme ontsie ic mi vele,
 
Dat bi desen selven bispele
65
Hem decken sullen, die gerne bliven
 
Metten geselscepe van wiven.’
 
Gallus sprac: ‘Postumyaen,
 
En wiltu hier niet verstaen
 
Stede, tijt entie persone?
70
Was hi niet alsonder hone
 
Vanden keyser gevaen daer inne?
 
Ende meer andie keyserinne,
 
Dattem daer ter stede hilt
 
Hare doget met ghewilt.
75
Entie tijt eeschet oec mede;
 
Want menech in meneger stede
 
Lach ghekaerkert ende gevaen,
 
Ende menech uten lande gegaen,
 
Die hi wilde met siere bede
80
Lossen ende versoenen mede.
 
Wat bisscoppe mochte wesen
 
Eenech, daermen af mochte lesen,
 
Hine soude sijn scaerpe leven
 
Een deel hier omme begheven?
85
Want du nochtan seges dat,
 
Dat somech in selke stat
 
Hem ontsculden sal harde vele
 
Omme redene van desen bispele,
 
Verdoemt sullen si alle wesen,
90
Sine volgen in allen desen.
 
Merket wel int herte claer,
 
Dat Martijn hadde bi LXX jaer,
 
Ende hi alleene binnen sinen live
 
Eens doe at met eenen wive,
95
Die ghene welighe maghet si,
 
Noch ghene jonge weduwe vri,
 
Maer eene vrouwe, die nochtan
 
Levende was onder haren man;
 
Ende dat bi haers mans bede,
100
Die keyser, was geheeten mede.
 
Soene es bi hem niet geseten,
 
Noch en dorste mettem niet eten,
 
Maer soe diendem telken male.
 
Hier up sullen si proeven wale
105
Dat begrijp ende scouwen.
 
Soene geboot niet gelijc vrouwen,
 
Noch soene at noch en dranc mede;
 
Maer, alse wilen Marthe dede,
 
Dienedsoe, ende nochtan den prijs
110
Niene wan in sulker wijs:
 
Maria, die zat ende horde,
 
Hadde den prijs bi Jhesus worde.
 
Dese keyserinne soe hadde beede:
 
Soe diende, alse Marthe dede,
115
Ende zat ende horde, ghelijc Marien,
 
Martijns worde ende sijn castien.
 
Tusscen Tours ende Boerges was
 
Indien tiden een trepas,
 
Daer ene kerke stont, daer indien dagen
120
Vele heilegher liede in laghen,
 
Ende oec waser een covent
 
Van nonnen, die goet waren bekent.
 
Martijn soude daer overliden,
 
Ende ruste indien tiden
125
In eene heimelike stede
 
Vander kerken omme sinen vrede.
 
Alse hi danen es gevaren,
 
Die mageden, die ghinder waren,
 
Liepen in een camerkijn,
130
Daer in was die ruste sijn.
 
Si custen, lecten ende anebeden
 
Alle die winkele entie steden,
 
Daer si iet consten gheweten
 
Dat hi gestaen hadde of geseten.
135
Dat stro, daer hi up hadde geleghen,
 
Hebben si gedeelt ende wech gedregen;
 
Entie een deel des gewan,
 
Also alst hare quam an,
 
Hilt over een cleenoet diere.
140
Het gesciede daer na sciere,
 
Dat si enen mensce hebben verheest
 
Dien moyede die quade geest.
 
Anden hals dat men hem hinc,
 
Omme te proevene die dinc,
145
Gheent stro, ende altehant
 
Rumde dat vat die viant.’

Noch van sente Martine. XLV.

 
‘Indien selven tiden ghevel,
 
Dat wi quamen also wel
 
Van Trieren gevaren aldoe,
 
Daer ons gemoette ene coe,
5
Die de viant jagede utermaten.
 
Haer geselscap heeft soe gelaten
 
Ende wilde up die lieden tier stont,
 
Dier soe vele hevet gewont.
 
Alsoe quam rechts tons waert,
10
Die hare volgeden metter vaert
 
Riepen tons waert: ‘Hoet u, hoet!’
 
Alse ons naecte die coe verwoet,
 
Hevet soe vreeselike mettien
 
Up ons allen daer ghesien.
15
Die hant hief up Martijn saen
 
Ende hiet ghene beeste staen.
 
Teersten dat hi sprac dit wort,
 
Soe en ginc een twint niet vort:
 
So siet Martijn altehant
20
Up hare zitten den viant.
 
Doe scoutene die goedertiere,
 
Ende hietene sceden vandien diere,
 
Ende dat hi der onnosele coe
 
Nemmermeer geen quaet en doe.
25
Die viant dede dat hi hiet,
 
Vander beesten dat hi sciet.
 
Die beeste dor sine werde
 
Viel altehant up derde,
 
Ende danctem dat soe was genesen,
30
Ghelijc dat soe vroet hadde gewesen.
 
Martijn hietse upstaen
 
Ende tharen geselscepe gaen.
 
Henen ginc soe, sachte als een lam,
 
Toten vee daer soe af quam.
35
Eens voeren wi nadien
 
Visenteren ende besien
 
Sijn bisscopdoem, ende gemoeten dare
 
Honde ende jagers ene scare,
 
Die eenen hase met gewelt
40
Brochten jagende up een velt,
 
Die nieweren sach geen ontgaen.
 
Menegen keer heefti gedaen
 
Omme te comene uter noot,
 
Alse die sere ontsach de doot.
45
Die goede man, die goedertiere,
 
Ontfaermde van ghenen diere,
 
Ende hiet den honden dat si so sere
 
Niet den hase en jageden mere,
 
Ende sine henen lieten gaen.
50
Altehant si stille staen
 
Ende, also hi hem geboot,
 
En porreden si clene no groot;
 
Entie hase die ontran
 
Aldus bi den heilegen man.
55
Sine worde ende sine tale
 
Waren vul leringen altemale.
 
Hi sach hem eens comen voren
 
Een scaep niewinge bescoren,
 
Ende seide: ‘Dit beestkijn heeft gedaen
60
Der ewangelien raet, sonder waen.
 
Het hadde II rocke; het gaf den enen
 
Den ghenen die en hadde ghenen:
 
Dus suldi selve doen daer mede.’
 
Eens quam hi teere stede,
65
Daer een zwijnherde zat, een man,
 
Ende hadde ene quade pelse an,
 
Dat hi binaer naect sceen
 
Ende van couden bevede ende green.
 
Doe seidi: ‘Nu merket dese wise:
70
Dats Adam uten paradise,
 
Die dat pelsecleet anenam.
 
Nu doen wi af den ouden Adam,
 
Die noch in desen es met berste,
 
Ende laet ons andoen Jhesum Kerste,
75
Den jongen Adam, daer wi mede
 
Ghenesen alder kaytivechede.’

Vanden selven noch. XLVI.

 
‘Sulpicius, gedinct di das,
 
Vander maget die selc was,
 
Die dat niet en liet gescien
 
Datse man mochte anesien,
5
Wat grote prise hi an hare leide,
 
Aldaer wi toehorden beide?
 
Want soene scouwen niene woude,
 
Daer hise visenteren soude.
 
Die nacht beginc ons daer bi,
10
Daer soe woende, die maget vri.
 
Hare juweelkine heeft soe dan
 
Gesent Martine, den heilegen man.
 
Daer dedi dat hi noit en dede,
 
Up ghenen dach, te gere stede;
15
Want hi noint omme gene dinc
 
Anders menscen dinc ontfinc.
 
Al dat hem sende die joncvrouwe,
 
Ontfinc hi met goeder trouwe,
 
Ende seide: ‘Een pape sal niet verleggen
20
Hare gichten, no wederseggen,
 
Die meer dogeden an hare heeft
 
Dan enech priester doet die leeft.’
 
Ghi mageden, hort ende verstaet
 
Waerwaert dese redene gaet;
25
Hoe vaste ende met hoe sterken rade
 
Ghi u sult hoeden vordie quade,
 
Daer dese joncfrouwe vordie goede
 
Hilt also vaste nauwe hoede.
 
Soene wilde den heilegen man niet scouwen,
30
Dien heileghe lieden ende joncvrouwen
 
Anesien quamen van meneger stede,
 
Omme hare grote zalichede.
 
Wat bisscoppe soude hebben ghewesen,
 
Hem en soude dinken in desen,
35
Dattem lachter gesciede indien
 
Dattene die maget niet wilde sien?
 
Maer soe was te prisene in desen;
 
Ende oec dinken si mi prijs wesen
 
Wert, die verre quamen indien
40
Dat si Martine wilden sien;
 
Want dingele in meneger stede
 
Waren hem dicke bi ende mede,
 
Alse du hier nu salt verstaen
 
Van minen monde, Postumiaen.’

Hoe Martijn die gevangen loeste. XLVII.

 
‘Up enen daghe so ghevel
 
Mi ende Sulpicius also wel:
 
Vor sine dore, daer hi in was,
 
Laghen wi ende wachten das.
5
Alse wi daer geseten stille
 
Een stic hadden naer onsen wille,
 
Quam ons an een vaer so groot,
 
Dat ons al onse lijf verscoot.
 
Van ons en was hem niet cont;
10
Want sijn dorekijn was tier stont
 
Wel besloten ende wi daer buten.
 
Doe horden wi daer binnen ruten,
 
Alse offer lieden binnen spraken.
 
Vervaert waren wi om die saken
15
Ende worden harde wel geware,
 
Datter emmer iet godlijcs ware.
 
Daer naer een stic niet harde saen
 
Es hi tote ons daer ute gegaen,
 
Ende dese selve Sulpicius
20
Begonde an hem spreken dus;
 
Want niemen vriendeliker mochte
 
An hem spreken, als ons dochte,
 
Ende bat hem dat hi ons maecte cont,
 
Wat heimelicheden daer ter stont
25
Hadde geweest, daer ons die vaer
 
Af was comen also swaer;
 
Of dat hi seide, met wat gesellen
 
Hi gesproken hadde inder cellen;
 
Want wi buten hadden gehort
30
Runinghe ende sulke wort.
 
Doe sweech hi lange inder gebare
 
Alse oft hi in twifele ware;
 
Maer Sulpicius die ondwanc
 
Hem wel alle dinc an sinen danc.
35
Sekerlike, ic sal u cont maken
 
Lichte ongeloveliker saken;
 
Maer sekerlike, ic seggu waer,
 
Hen ware of iemen ware so zwaer
 
Van gelove, die seggen moge
40
Dat Martijn daer ane loghe.
 
Martijn sprac: ‘Ic segt u, hort;
 
Maer en segget niemene vort.
 
Te mi was die maget Marie,
 
Tecla ende Agneete die vrie,’
45
Ende besciet ons openbare
 
Hare gedane ende haer gegare,
 
Ende oec belijede hi des mede,
 
Dat niet alleene daer ter stede
 
Haer gheselscap hem was cont,
50
Maer dicken ente meneger stont.
 
Oec so lijede hi mede na dien,
 
Dat hi dicken hadde gesien
 
Pietren ende Pauluse sekerlike,
 
Dapostelen Gods van hemelrike;
55
Ende, alse die duvelen te hem quamen,
 
Scout hise elc bi sire namen.
 
Wi ghevoelden dicken das
 
Ende wisten, daer Martijn was,
 
Dat die ingelen an hem spraken:
60
Wi wistent claer bi ere zaken.
 
Een seent van bisscoppen lach
 
Daer int lant up enen dach
 
Te Niemens. Hine wilder niet comen,
 
Maer hi hadde gerne vernomen
65
Wat ghinder hadde gewesen.
 
Nu ghevielt also naer desen,
 
Dat hi in eenen scepe zat
 
Ende Sulpicius mede na dat,
 
Maer bet af ende niet gemeene
70
So sat hi harde gerne alleene.
 
Daer so quam hem dinghel toe
 
Ende seide hem mede doe,
 
Hoe die seent ware vergaen
 
Ende wat datter ware gedaen.
75
Alse wijs hadden tijt ende stade,
 
Quamen wi mettem te rade
 
Ende vondent al over waer,
 
Dat het was also claer
 
Alse hem dingel hadde geseit.
80
Nochtan was die seent geleit
 
Up dien dach ende up dien stont,
 
Alse ons Martijn maecte cont.
 
Ghi hebt gehort ende verstaen
 
Vanden grave Avitiaen,
85
Die sere wreet was ende fel.
 
Up enen tijt so ghevel,
 
Dat hi te Tours quam in de stede
 
Ende vele gevangene mede,
 
Die hi wilde sonder bliven
90
Ten anderen dage emmer ontliven.
 
Dies was al die stat in vare.
 
Martijn die verhort die mare,
 
Ende een deel voer middernacht
 
Staet hi up, alse die acht
95
Te ghane aldaer die here was,
 
Omme hem tontbiddene das.
 
Maer nu waest inde nacht diep,
 
Dat alt volc lach ende sliep,
 
Ende het was al besloten vaste:
100
Daer en mochte in vrient no gaste;
 
Entie grave Avitiaen
 
Wart in swaren drome bevaen.
 
Dingel brochtem enen vaer an
 
Ende hi seide: ‘Die Gods man
105
Es vor dinen dorpel geleghen,
 
Ende du wilt dire rusten plegen!’
 
Met desen es hi upgestaen
 
Ende also uut sinen bedde saen;
 
Sine knapen riep hi naer,
110
Alse die hadde groten vaer,
 
Ende seide: ‘Doet die dore ontsluten!
 
Martijn es selve daer buten.
 
Ondoet die dore ende haeltene mie,
 
Dattem en ghene dinc messcie.’
115
Maer si, alse knechten plegen noch,
 
Sochtene cume so verre doch
 
Dat si ter naester dore quamen,
 
Ende bespotten alle te samen
 
Haren here, om dat hi ghoem
120
Nemen soude an enen droem,
 
Ende seiden: ‘Daer nes niemen voren;
 
Wie soudem laten so verdoren,
 
Dat hi daer buten liggen soude?’
 
Want niemen geloven en woude,
125
Dat die bisscop ter selver ure
 
Liggen soude voer die dure.
 
Avitiaen lietem tien tiden
 
Lichtelike dit onstriden,
 
Ende es weder te bedde getrect.
130
Maer zwaerlikere es hi gewect
 
Dan hi te voren was upt bet,
 
Ende riep: ‘Martijn es vor twiket!’
 
Ende dies sone mach hi keytive
 
Niet gerusten in sinen live.
135
Traech so waren sine knechte,
 
So dat hi hem selve uprechte
 
Ende es ter uterster porten comen;
 
Daer hevet hi Martine vernomen,
 
Alse die sere daer vervaert
140
Van so groten wondre waert.
 
Doe seidi them also saen:
 
‘Here, twi hevestu dit gedaen?
 
Dune dorves niet spreken, swige stille:
 
Ic weet algader dinen wille.
145
Gaet henen, dat mi niet en vertere
 
Die gramscap van onsen Here.
 
Ic hebs genouch al nu ontgouden,
 
Dat ic u liet aldus vercouden.
 
Hen dede mi gene clene dinc,
150
Dat ic aldus hier tote di ginc.’
 
Alse Martijn was woch gegaen,
 
Riep hi sine boden saen
 
Ende hevet die prisoene ontsloten;
 
Alle die ghevangene roten
155
Dedi alle comen vort
 
Ende scoutse quite, ende rumeden de
 
port.’

Van sinen miraclen meer. XLVIII.

 
‘Sente Martijns cloester stont,
 
Alst was den menegen cont,
 
II milen buten Tours de stede.
 
Welken tijt so die bisscop dede
5
Den voet uut siere cellen
 
Ende hi met sinen gesellen
 
Tiden wilde ter stat waert,
 
Worden die duvelen vervaert,
 
Die die lieden hadden beseten.
10
So riepen die liede ende beten,
 
Ende so wisten die clerke mede,
 
Dat haer bisscop quame ter stede;
 
Want sijns beiden talre stonde
 
Verwoet volc ende ongesonde.
15
Bi Tours was ene jegenode,
 
Daer tvolc was in grotre node;
 
Want elx jaers een haghel quam,
 
Die hem haer coren nam.
 
Si baden Martine om dies vrede;
20
Hi deder voren sine gebede;
 
Ende daer na binnen XX jaren,
 
Alse langhe als hi levede twaren,
 
Sone hadden si scade clene no groot;
 
Maer talreersten dat hi was doot,
25
So quam die tempeest weder,
 
Die haer coren slouch ter neder.
 
Dus gevoelde lucht ende erde,
 
Dat Martijn was sire verde.
 
Eene columme stoet tere stede,
30
Groot ende geweldich mede,
 
Daer up een afgod geset.
 
Martijn hevetere omme gelet
 
Om te velne geent waerc.
 
Nu waest so groot ende so staerc,
35
Dat hijt vulbringen niet en conde.
 
Mettien hi bidden begonde,
 
Ende uten hemele boven scoot
 
Ene columme rechts also groot
 
Uptie andere, Gode te love,
40
Diese algader brac te stove.
 
Daer mochtmen an sien menschelike,
 
Dat die cracht van hemelrike
 
Martine was onderdaen,
 
Die sine bede dede also saen.
45
Wi sagent ende een groot covent,
 
Dat swemmende quam een serpent
 
Tonswaert over die riviere.
 
Martijn saget, die goedertiere,
 
Ende seide: ‘Ic heete di wederkeren
50
Danen du quaems, inden name ons Heren.’
 
Die quade beeste, die dat hort,
 
Dede te hant des goets mans wort.
 
Dit sagen wi te wondere an;
 
Doe versuchte die heilege man,
55
Ende seide: ‘Mi hort dat serpent,
 
Dan doet niet tfolc onbekent.’
 
Daer hi in sinen zetel sat,
 
Quam een Brictius daer ter stat
 
Ende versprakene dorperlike.
60
Daer na berouwets hem cortelike,
 
Ende viel Martine an die knien,
 
Ende bat genaden mettien,
 
Ende seide ende en loochende niet,
 
Dattem dat die duvel riet.
65
Hen was Martine niet diere
 
Hem dat te vergevene sciere;
 
Oec seidi dat hijt anesach,
 
Dattem die duvel anelach,
 
Ende hem sine worde niet en daden
70
Ne ghenen toren, no pant van scaden.
 
Nochtan dattem dese Brixis dede
 
Ende sprac menege dorperhede,
 
Ne wildijt noit an hem wreken;
 
Maer dus antwordi in sijn spreken:
75
‘God en wrac an Judase niet,
 
Hine dogede dat hine verriet.’
 
Hier laten wi sente Martijns jeesten,
 
Die vele meer wonders mochte geleesten.

Van sente Brictiuse vort. XLIX.

 
Alse sente Martijn doot es bleven,
 
So was Brictius verheven
 
Bisscop te Tours indie stede,
 
Die dicken menege dorperhede
5
Sente Martine hadde gesproken,
 
Dat sijnt up hem wart gewroken.
 
Hem gesciede eene waerf,
 
Eer dat sente Martijn staerf,
 
Dattem vragede een ziec man,
10
Hoe hi soude comen an,
 
Dat hi sente Martine kinne.
 
- ‘Soucstu,’ seit hi, ‘den zot van zinne,
 
Sich dan eenen dullen man
 
Altoos scouwen den hemel an.’
15
Die zieke hevet dus Martine vonden,
 
Ende quam bi hem tsire gesonden,
 
Ende Martijn sprac dus Brictius an:
 
‘Ic dinke di een versmaet man.’
 
Brictius scaemdem, die ries,
20
Ende wilde loochenen dies.
 
Martijn sprac: ‘Jane waren tier stont
 
Mine oren an dinen mont,
 
Dattu fierlike sprakes dat wort?
 
Cume wasics vor Gode gehort,
25
Daer ic vor di bat van desen,
 
Dattu sult na mi bisscop wesen.’
 
Brictius maecte dies sijn spot;
 
Ende al was hi fier ende sot,
 
Hi was naer den live claer.
30
Alse hi hadde XXX jaer
 
Te Tours den bisscopstoel berecht,
 
Quam hi in een swaer gevecht;
 
Want sijn wasscrigge een kint wan
 
Ende teecht den bisscop an:
35
Dies wilden die grote metten clenen
 
Te Tours haren bisscop stenen.
 
Hi hiet dat kint vor hem dragen,
 
Dat doe was van XXX dagen.
 
Bi Jhesus cracht vragede hi hem dare,
40
Oft hi sijn rechte vader ware.
 
Dat kint seide: ‘Neen du niet.’
 
Mettien dat volc hem vragen hiet,
 
Wie die ghene was diet wan.
 
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘dan gaet mi niet an.’
45
Doe seiden ginder die paertijen:
 
Hi daet al bi toverijen.
 
Echt nam hi vier in sinen scoot
 
Ende droucht, daer tvolc geboot,
 
Al tote sente Martijns grave;
50
Sijn cleet bleef ongescaet daer ave,
 
Ende hi seide ten volke: ‘Over waer,
 
Ic bem der mesdaet also claer,
 
Alse mijn cleet es vanden viere.’
 
Sine gelovedens in gere maniere,
55
Ende seiden dat al truffe ware.
 
Men trakene hier ende dare:
 
Daer en was geen wederspreken,
 
Sbisscopdoems was hi versteken,
 
Alstem sente Martijn vorsprac,
60
Die hem behiet groet ongemac
 
Inden bisscopdoeme te lidene.
 
Te Rome pijndi hem te tidene
 
Ten paues, wringende sine hande,
 
Ende lijede dat hi die scande
65
Dogede met rechte daer,
 
Want hi den goeden man was swaer.
 
VII jaer lach hi int hof,
 
Ende dwouch sine sonden of
 
Met beden ende met heeten tranen.
70
Doe keerdi te lande danen,
 
Ende staerf int bisscopdoem met eren
 
Te Tours, een stic na sijn keren.
 
Te derre steden so endicke
 
Den vierden bouc vanden derden sticke,
75
Ende sal ten keyseren keren
 
Ende u tellen ende leren,
 
Hoe na keyser Honorius doot
 
Dat Roemsce rike, staerc ende groet,
 
Met menegen viant was bevaen,
80
Alse ghi hier na sult verstaen.

Vorige Volgende