Logo DBNL
Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III Partie. I Boek.

Hoe Rome eerst dalen began. I.

 
Nu helpet, Moeder ende Maghet vrie!
 
Ic beginne die derde paertie
 
Vanden Spieghele Ystoriale,
 
Ende hevet in bi ghetale
5
VIII bouke, ende toghet al clare
 
Van CCCC ende XX jare,
 
Wat overginc den Roemscen rike,
 
Dat teersten so mogendelike
 
Al meest aldie werelt dwanc;
10
Nu ginct dalen an sinen ganc,
 
Alse ghi hier na wel sult verstaen.
 
Keyser so wart Gratiaen
 
Ende sijn broeder Valentien
 
Int jaer ons Heren, alse wi sien,
15
CCC ende LXXXI,
 
Over tRoemsche rike machtich.
 
Die keyserstoel was doe ghesat
 
Te Constantinoble indie stat
 
Vanden groten Constantijn;
20
Maer wie dat keyser soude sijn,
 
Behilt emmer die Roemsche name,
 
So hoe dat els die sake quame.
 
Tote deser tijt hadden die Romeine
 
Wel naer al groot ende cleine
25
Bedwonghen dat indie werelt was;
 
Want Affrike, alsict las,
 
Was onder die Roemsce macht;
 
Europen, dat langhe vacht,
 
Dats Spaengen, Gallen ende Ytale,
30
Ende Almaengen altemale,
 
Pannonien, Grieken ende Syten,
 
Lieten hem die Romeine verbiten;
 
So daden deylanden vander zee
 
Ende Azien, dats wonder mee,
35
Surien, Egypten; - ende Persij
 
Vacht hem selven dicwile vri.
 
Want over XII jaer hier te voren
 
Hebbent die Romeine verloren
 
Biden quaden Juliaen,
40
Die de kerstine wet liet gaen
 
Ende hem den duvel upgaf.
 
Die materie al daer af
 
Staet bescreven hier te voren.
 
Dus, alse ghi hier moget horen,
45
So warent selve die Persiene,
 
Diet brachten in sulken gesciene,
 
Dat tRoemsce rike began dalen,
 
Alse ghi hort in cortere talen.
 
Want die edele Roemsche heren
50
Dicwile dore werelt eeren
 
Al meest die lande van erderike
 
Onderdaden vromechlike,
 
Ende rovedent ende wel setten
 
Te haren dienste, te haren wetten,
55
Omme dat mer hem ere af spreken soude.
 
Nu, alse God gehingen woude,
 
Worden si so sere ondergedaen
 
Ende ghesleghen ende ghevaen,
 
So dat si cume metter hant
60
Bescermen mochten haer selfs lant;
 
Want wat volke van erderike
 
Dat thuus levede armelike
 
Ende met rove hem wilden generen,
 
Voeren die Romeine deren.
65
Alse oec in somech lant gesciede
 
Dat inhadde te vele liede,
 
So telden si tfolc ute bi lote
 
Ende maecten daer af hare rote,
 
Ende wonnen tlant af tharen baten
70
Den romeinen, daer si in saten,
 
Alsemen nu hier al ghereit
 
Horen sal indie waerheit,
 
Hoe vele riken hem ontbraken
 
Ende hare hoverde up hem wraken.

Hoe die van Persi hem vochten an. II.

 
Vanden lande van Persij
 
Ennes gene noot dats vele si
 
Hier gesproken nu ter stede;
 
Want hare grote moghenthede
5
Die staet indie eerste paertie,
 
Hoe Cyrus, die moghende vrie,
 
Teersten upbrachte dat rike,
 
Dat sidert al brac mogendelike
 
Alexander, die grote here,
10
Die Dariuse afwan die eere.
 
Nu eist weder upghewassen,
 
Ende liet node up hem passen
 
Den Romeinen noch haer here,
 
Ende was dicken indie were,
15
Alse hier voren staet bescreven
 
In dander paertije hier beneven.
 
Nu niewelinghe es hem gevallen
 
Eene eere die ghinc boven allen;
 
Want die quade Juliaen
20
Moester sinen ende ontfaen,
 
Ende dat Roemsche here groot
 
Bleef daer in so groter noot;
 
Want sise uten lande sloughen,
 
Ende over een si daer droughen,
25
Dat si maecten daer ter stede
 
Jegen die Persiene vrede,
 
Die staen soude vast overwaer
 
Ende seker XXX jaer.
 
Dus staken si van hem te hant
30
Vromechlike den Roemscen brant,
 
Ende worden hier omme so fier,
 
Dat si pijnlijc ende ongier
 
Den Romeinen worden sere
 
Ende oec elken kerstinen here.
35
Sapor hiet hi, alsict las,
 
Die coninc die in Persi was,
 
Alse Juliaen dus doot bleef daer,
 
Ende waest omtrent XII jaer
 
Eer keyser wart Gratiaen.
40
XVIII jaer, hebbic verstaen,
 
So was hi coninc mogendelike
 
Naer dat Gratiaen quam int rike.
 
Sigigerdis, alsict nu hore,
 
Die was coninc naer Sapore
45
XXIIII jaer, ende naer des
 
Waest sijn sone Gauratrades,
 
Die waest XXXVIII jaer.
 
Duades die waest daer naer
 
LVI jaer here groot.
50
Kabades naer sine doot
 
Regneerde XVI jaer.
 
Cosdroe drouch crone daer naer
 
XXXVII jaer in Persij.
 
Hormissida wart coninc daer bi,
55
XVII jaer waest die ghone.
 
Doe quam Cosdroe, sijn sone
 
Ende slouch den vader doot met machte,
 
Ende was XXX jaer ende achte
 
In Persij coninc ghenant.
60
Doe sloughene doot metter hant
 
Sijn sone Cycolis aldaer,
 
Ende was coninc een jaer.
 
Na Cycolijs so wart daer naer
 
Coninc een, hiet Hormis daer,
65
Dien gebueret een jaer te sine.
 
Doe quamen die Sarrasine,
 
Die ghewesen hadden lanc
 
Onder der Persiene bedwanc,
 
Ende braken al der Percen rike
70
Ende regneerden mogendelike.
 
Dus nam der Percen rike ende
 
Int jaer ons Heren, alsict kende,
 
VIc XXX jaer ende drie.
 
Sine hadden coninc siderd nie;
75
Maer der Sarrasinen rike
 
Quam up bi Mamette mogendelike,
 
Alse ghi horen sult hier naer
 
In dese ystorie al claer.

Vander Sarrasinen rike. III.

 
Mahumet was deerste man
 
Die die Persiene verwan,
 
Ende nam die moghenthede
 
Hem met siere mordadichede,
5
Ende wart over die Sarrasine
 
Ammirael met siere pine.
 
Ebubet die quam hem naer,
 
Ende was ammirael III jaer.
 
Daer naer Humar, die behelt
10
XII jaer in siere ghewelt.
 
Tote hem so quam een Persien,
 
Ende neech hem tote up die knien,
 
Ende stakene metten swerde dure:
 
Dus endde sine aventure.
15
Hotimen die quam na dien,
 
X jaer regneerdi, machmen sien:
 
Dese wart oec mede gesleghen.
 
Doe hevet daer an hem gedregen
 
Die heerscapie Mahamas,
20
Die here XXV jaer was.
 
Ghiset, sijn sone, quam daer naer,
 
Ende was here III jaer;
 
Een jaer was here Mahuman;
 
Abdalan een jaer oec daer an,
25
Hadimelech XX ende twee;
 
Ulit VII jaer ende nemmee;
 
Suleimen III, Hannaert twee;
 
Daer naer Gyset, die wert gevee
 
Den kerstinen bi eens Joden rade,
30
Die riet hem, waert dat hi dade
 
Alder kerstinen beelden breken,
 
Hi gelovedem in sijn spreken,
 
Dat hi met eeren sonder vaer
 
Regneren soude XL jaer.
35
Doe dede Gyset alse een sot
 
Gheven uut alsulc gebot,
 
Alse hi was in sijn derde jaer,
 
Ende staerf altehant daer naer.
 
Guwelic wart na hem here,
40
XX jaer hevet hi die eere;
 
Gysit een jaer, als wijt lesen,
 
Ende Mithahan VI na desen,
 
Die wart berovet vanden live.
 
Doe regneerde jare vive
45
Yscu Hamar, die here was;
 
Doe XIX jaer Abdalas;
 
Mady IX jaer, ende naer des
 
So waest twee jaer een Moyses;
 
Aaroen, sijn broeder, XXI na dat;
50
Doe vijf jaer Muhamat,
 
Die eenen broeder hadde nochtan,
 
Die Abdalas hiet, diene verwan
 
In eenen wighe teenen stride,
 
Die moeste, was hijs vro of blide,
55
Mettem deelen die rijcheit sine.
 
Dus wart gescuert der Sarrasine
 
Haer rike met groten bedwange,
 
Ende bleef ghescuert sere lange.
 
Dit gheviel int jaer ons Heren,
60
Alse ons die scrifturen leren,
 
VIIIC XXX ende een.
 
Der Roemscher keyser en geen
 
Ne gewonnen meer in ghewelt
 
Die lande vrilike, alsemen telt
65
Indie ystorien hier naer,
 
Diet u maken sal al claer.

Dat beghin van Vrancrike. IIII.

 
Ghehort hebdi ende verstaen,
 
Hoe die Romeinen waren gedaen
 
Ute Asyen omme enen deele
 
Biden Persienen, die geheele
5
Dat Roemsche rike dorsten scuren.
 
Nu hort bi wat aventuren
 
Dattem vele af wart gelopen
 
Hare macht oec in Europen,
 
Ende eerst oec vanden Vranken,
10
Die dat rike begonsten cranken.
 
Alse u deerste paertije beschiet,
 
Dat edel Fransoysche diet
 
Dat was ute Troyen geboren,
 
Alsemen mach bescreven horen;
15
Want, doe Troyen was ghevelt,
 
Ontflo danen met gewelt
 
Eneas, daer af altemale
 
Dat Roemsche rike quam te dale.
 
XIIM waerre in porre
20
Indie vaert met Athenorre,
 
Ende quamen daer Pannonien ent
 
Up die mersche die sijn bekent,
 
Diemen heet Meotides,
 
Ende droughen over een daer des,
25
Dat si daer maecten ene stede,
 
Diemen Cycambre heten dede.
 
Teersten hiet mense Troijene,
 
Daer naer Atyoriene,
 
Ende doe Cycambriene daer naer.
30
Dit was XVC jaer
 
Eer si besaten Vrankenlant,
 
Ofte eer si Vranken worden genant.
 
Binnen desen tiden die Troijene
 
Quamen in meneghen gesciene,
35
Ende daden dicken met overdade
 
Den Romeinen menege scade,
 
So dat sise dicken anestreden
 
Toten Rine met mogentheden;
 
So dat sgroots Constantijns sone
40
Up hem street, ende was de ghone
 
Diese doch an haren danc
 
An die Roemsche wet bedwane:
 
Dat was die keyser Constant.
 
Sidert quamen in dat lant
45
Die Allane, hebbe ic verstaen,
 
Doe deerste Valentiniaen
 
Keyser was int Roemsce rike,
 
Ende daden hem scade ongelike.
 
Doe geboot hi die Cycambriene uut,
50
Ende verliet hem haren tribuut
 
X jaer, indien si hem bewonden des,
 
Dat si die merschen Meotydes
 
Suveren souden, ende driven dane
 
Die Roemsche vianden, die Alane.
55
Tien tiden hadden si enen hoeftman,
 
Die gheheten was Prian.
 
Mettem traken si over de brouke,
 
Ende daden eene sware souke
 
Uptie Alane, die si verdreven
60
Ende menegen namen tleven.
 
Dies danctem Valentiniaen,
 
Ende hietse Vranken heten saen,
 
Die eersten hieten Cykambriene,
 
Atenoriene ofte Troijene.
65
Some bouken seggen dat,
 
Doemen Troien verloos die stat,
 
Dat Hectors sone Fransioen
 
Ontreet ende menech baroen
 
Ende Turcus, Troylus sone;
70
Ende dat Turcus es die ghone
 
Daer Turkie af es genant,
 
Entie Fransoyse van Vrankelant
 
Van Fransioene hebben den name.
 
Maer dits al een, dins gene scame,
75
Datmen vindet vele toenamen
 
Van ouden steden, van ouden namen.
 
Dit es twaerste dat ic weet,
 
Na dat in die ystorie steet.

Vanden eersten coninc van Vrancrike. V.

 
Hier beghinnet die coronike
 
Vander cronen van Vrancrike
 
Onder den keyser Gratiaen,
 
Wies vader was deerste Valentiniaen,
5
Die keyser wart met sinen broeder
 
Valentiniaen, naer dat die Moeder
 
Maria drouch den Here machtich
 
CCCC jaer ende tachtech;
 
Ende doe was der Vranken here
10
Priamus met grotre eere,
 
Van des Prians natioene,
 
Die van Hectore bi Fransyoene
 
Van gerechter geborten quam,
 
Alsement indie jeesten vernam.
15
Dese Priamus na die X jaer
 
Dat hi was van tribute claer,
 
Omme dat hi die Alane verdreef,
 
Alsic hier te voren screef,
 
Ne wildi nemmeer tribuut gheven.
20
Hier omme wart hi slands verdreven
 
Vanden Romeinen met groter were.
 
Doe quam hi met sinen here
 
Ten Rine weder, ende besat
 
Beede lant, borch ende stat,
25
Dat noch heetet Vrankenlant:
 
Dus waest na die Vranken genant.
 
V jaer so was hi daer here,
 
Ende staerf in die werelt eere.
 
Marcomerijs, sijn sone, daer naer
30
Was here XXXIIII jaer.
 
Farramont nam in die hant
 
Naer den vader Vrankenlant,
 
Ende was deerste gecroende here
 
XI jaer, lettel min of mere.
35
Daer naer waest Clodoveus, sijn sone.
 
Eere zeden plach die ghone,
 
Dat hi sijn haer liet wassen lanc,
 
Toten rieme hadt sinen ganc;
 
Dies plagen Vrancsche heren gemene
40
Tote dat Pippijn quam de cleene.
 
XVIII jaer drouch hi crone.
 
Daer naer namse een sijn sone:
 
Vromegher lijf en wiste men niet.
 
Dese Merovinc, die coninc hiet,
45
X jaer hilt hi tconincrike.
 
Doe quaemt up sinen sone Hilderike,
 
Die waest oec XVI jaer
 
In Vranckerike coninc voerwaer.
 
Dese VI heren groot
50
Bleven alle heidijn doot.

Hoe die Fransoysen kerstijn worden. VI.

 
Na Hilderike wart coninc daer
 
Clodoveus XXX jaer.
 
Dese ontfinc tkerstijnhede
 
Tote Riemen indie stede
5
Vanden goeden sente Remij,
 
Ende wart vanden duvel vri.
 
Clotarijs wart coninc daer naer,
 
Ende drouch crone L jaer.
 
Cylpric drouch daer na, sijn sone,
10
XXII jaer die crone.
 
Lotharis die grote, de fiere,
 
Die was XL jaer ende viere
 
Naden vader sekerlike
 
Coninc over Vrancrike.
15
Daer naer sijn sone Dagobaert
 
Naden vader coninc waert,
 
Ende waest XIIII jaer.
 
Clodoveus quamer naer,
 
Sijn sone, ende drouch te lone
20
XVII jaer die Vrancsche crone.
 
Doe Lotharis, sijn sone, mede
 
Drouch IIII jaer die mogenthede.
 
Doe nam Hilderic, sijn broeder, tlant
 
Ende die crone indie hant,
25
Ende waest XII jaer int rike.
 
Doe quaemt up hem, Diedericke,
 
Sinen broeder, die Vransche crone,
 
Want hi en hadde ghenen sone:
 
Dese en waest maer XIII jaer.
30
Clodoveus quam daer naer,
 
Sijn sone, ende drouch te lone
 
IIII jaer die Vrancsche crone.
 
Doe wart sijn sone Hildebrecht
 
Coninc na dat Vrancsce recht,
35
Ende waest X jaer ende achte.
 
Doe quam van sinen geslachte
 
Dagobrecht, ende waest daer naer
 
Coninc nemmee dan IIII jaer.
 
Doe Lotharis, die en drouchse nemmee
40
Die crone dan der jare twee.
 
Cylpric wart coninc daer naer,
 
Ende drouch die crone V jaer.
 
Doe quam die crone up Diederike,
 
Die XV jaer in Vrancrike
45
Die crone drouch met cranker ere.
 
Doe wart coninc Hilderic, die here,
 
Ende was coninc IX jaer,
 
Maer hi was ontset hier naer;
 
Want Pippijn, diemen den clenen noemt,
50
Die heveten biden paues verdoemt,
 
Ende dede Hilderic, den onnutten man,
 
Moenc daer na maken dan
 
Te sente Medaerts te Sissoen:
 
Waest lief, waest leet, hi moest doen.
55
Dus so wart hi vromelike
 
Coninc gemaect in Vrancrike.
 
Die Troijene verloren onscone
 
Te deser tijt die Vrancsche crone,
 
Die si drougen over waer
60
CCC ende LXIX jaer.

Van coninc Puppine ende sinen gheslachte. VII.

 
Pippijn was in Vrankerike
 
XVIII jaer crone mogenlike.
 
Karel die groete, sijn sone, daer naer
 
Die waest XLVI jaer.
5
Loduwijc die goedertiere
 
Was coninc in hovescher maniere
 
XXVI jaer in Vrankerike.
 
Doe wart coninc na Loduwike
 
Karel die caluwe, die wel geraecte,
10
Die eerst grave in Hollant maecte,
 
Ende waest XXXIIII jaer.
 
Loduwijc, sijn sone, daer naer
 
Was II jaer coninc, alsemen vint,
 
Ende sijn wijf bleef dragende kint.
15
Maer hi hadde twee bastaerde,
 
Vromech ende van groter waerde:
 
Loduwijc ende Karelman.
 
Dese vingen dat rike an
 
Ende waren VI jaer heren groot;
20
Maer doe bleven si beede doot.
 
Nochtoe was trechte hoir te clene.
 
Doe coren die Fransoyse gemene
 
Karel, Loduwijcs oems sone:
 
Roemsch keyser wart die ghone.
25
V jaer drouch hi de Vrancsce crone.
 
Nochtan en quaemt hem niet so scone,
 
Den rechten hoire, in dien daghen,
 
Dat het crone mochte draghen;
 
Maer een die des niet en bestoet
30
(Want den hoire dochtet goet),
 
Odo, des hertogen Lambrechts sone
 
Van Eniou so was die ghone,
 
Die ontfinc die crone daer,
 
Ende was here IX jaer.
35
Doe wart coninc eerst na tgone
 
Karel die simpel, Loduwijcs sone,
 
Diet van rechten hoire was,
 
Want sijn vader was here das,
 
Ende waest XXVII jaer.
40
Maer Oden broeder quam daer naer,
 
Een hiet Robbrecht die tyran,
 
Ende wilde die crone vangen an.
 
Dien slouch die simpel Karel doot
 
Te Sissoen in eenen wighe groot.
45
Daer wart hi valscelike om verraden
 
Ende gemaerteliet met overdaden
 
In eenen kaerker te Perone.
 
Doe ontfinc die coninc crone
 
Roedolf, ende was die ghone
50
Des hertoghen Ridsaerds sone
 
Van Bourgoengen, ende was daer
 
Omtrent coninc wel V jaer.
 
Doe quam ter cronen die ghone
 
Loduwijc, Karles simpels sone,
55
Met pinen ende met sorgen zwaer,
 
Ende waest XXVII jaer.
 
Dese hadde, lesen wi, twee sonen:
 
Deen hiet Karel, enten ghonen
 
Gaf hi Brabant thertogedoem;
60
Noch hebbens die Brabantren roem,
 
Dat si sijn van desen comen.
 
Die outste heeft die crone genomen
 
Naden vader, ende hiet Lotharis.
 
Lottharis, naer dat waer is,
65
Drouch die crone mogendelike
 
Van algader Vrankerike
 
XXXI jaer, alsement vint.
 
Naer desen so drouch sijn kint
 
Die crone, alst wel recht scheen,
70
Der jare lettel meer dan een,
 
Ende es sonder hoir doot bleven.
 
Som die Fransoysen wilden geven
 
Karele van Brabant die core,
 
Alse diet was van rechten ore,
75
Want hi was dies Lodewijcs oem;
 
Maer hi verstet ende nam goem,
 
Hoe hi machtich quame int lant.
 
Doe slouch hi an Vrancrike die hant,
 
Hughe Capet, mogendelike,
80
Die maerscalc was in Vrancrike,
 
Ende onthervede Karles geslachte
 
Vander coninc cronen met machte,
 
Int jaer ons Heren, vintmen hier in,
 
M, XIII jaer min.
85
Puppijns gheslachte wart onscone
 
Dus onthervet vander crone.

Van Capette ende sinen geslachte. VIII.

 
Hughe Capet wart coninc daer,
 
Ende regneerde IX jaer.
 
Robbrecht, sijn sone, XXXIII,
 
Een vroet, geraect man ende gehertich.
5
Heinric daer na, Robbrechts sone,
 
XXX jaer regneerde die ghone.
 
Phillips, sijn sone, was daer naer
 
Coninc XLIX jaer.
 
Doe quam dat lant van Vrancrike
10
Up sinen sone Loduwike,
 
Diemen grouf hiet bi toenamen:
 
XXVIII jaer was hijt te samen.
 
Phillip hiet sijn outste sone,
 
Die coninc crone ontfinc die ghone
15
In sine joget bi Loduwijcs leven,
 
Want die vader deedse hem geven.
 
Te Parijs viel hi over een swijn
 
Ende dede aldus sinen fijn,
 
Des die vader ende alt rike
20
Mesbaerde sere jammerlike.
 
Naer Loduwijc des groeven doot
 
So ontfinc die ere groot
 
Loduwijc, sijn sone, daer naer,
 
Ende was coninc XL jaer.
25
Dese wan Phillippe, den stouten man,
 
Die tlant van Normendijen wan.
 
Phillip was coninc naden vader
 
Over Vranckerike algader
 
XL jaer ende daertoe viere,
30
Wijs ende vroet ende goedertiere.
 
Doe viel die crone van Vrancrike
 
Up sinen sone Loduwike,
 
Die III jaer naer des vaders doot
 
Coninc was ende here groot.
35
Dese wan Loduwike den goeden,
 
Die niet en wiste van overmoeden.
 
Loduwijc wart coninc daer:
 
Omtrent XLIX jaer
 
Was hi here van dogeden groot,
40
Ende bleef voer Thunus doot
 
Int jaer ons Heren XII hondert
 
Ende LXX, wien soes wondert.
 
Nu es sijn sone Phillip here,
 
Ende hevet XIII jaer gehat de ere.
45
Hier hebbic u dus cortelike
 
Ghedicht die Vrancsche coronike,
 
Wie si waren ende wanen si quamen.
 
Nu salic u hier naer altesamen
 
Seggen in elx keysers tiden,
50
Hoe si den rike an gingen striden
 
Van Rome, ende sijs haer deel namen,
 
Waer so siere met machte an camen.
 
Nu hort vandien Bertoenen mede,
 
Die met haerre moghenthede
55
Grote Bartaengen eerst besaten,
 
Entie Ingelsche met ommaten
 
Dlant afwonnen metter hant,
 
Ende naer hem hieten Ingelant.
 
Dese namen oec haer deel
60
Vanden Roemschen rike geheel,
 
Ende besittent heden den daghe,
 
Wien soet lief si ofte claghe.

Vanden rike van grote Bertaengen. IX.

 
Naer dat Troyen was verloren,
 
Alse wi seiden hier te voren,
 
Ende Eneas wan Ytale,
 
Ende Ascanius, weetmen wale,
5
Naden vader behilt dat lant,
 
Also alsict bescreven vant,
 
Wan hi enen sone daer,
 
Die Silvius hiet overwaer,
 
Die eene overscone joncvrouwe,
10
Lavinen nichte, minde up trouwe,
 
Ende waser heimelike mede,
 
Dat hise kint draghen dede.
 
Alse dat Ascanius wart geware,
 
Riep hi sine waersagers nare,
15
Ende vragedem wat kinde het ware
 
Dat soe droughe, sine sware.
 
Si seiden hem: enen sone,
 
Ende dat hi doden soude die ghone
 
Siere moeder ende sinen vader,
20
Ende verdreven soude sijn algader,
 
Ende vele lants dorevaren mede
 
In sierre ellendichede;
 
Maer doch so sal hi werden here
 
Ende sterven in grotere eere.
25
Die dinc es aldus gesciet.
 
Die joncvrouwe staerf in groet verdriet
 
Vanden kinde, alst was geboren;
 
Ende alse tkint quam ter werelt voren,
 
So hietment Brutus bi namen.
30
Sint die dingen also quamen,
 
Dat hi metten vader soude
 
Varen jagen inden woude,
 
Ende, daer hi na die beeste scoot,
 
Scoot hi sinen vader doot.
35
Omme dit wart hi gehat
 
Met sinen maghen telker stat,
 
Tes sine des lands verdreven.
 
Doe trac hi henen tsinen neven
 
In Grieken, die van Troien waren,
40
Entie met haren scharen
 
Met Prians sone Helenuse
 
Quamen te Troyen uten huse,
 
Ende saten eyghijn ende met pachte
 
Onder die Grieken ende met machte;
45
Want Pyrrus, Achilles sone,
 
Hi brochtse ghevaen die ghone
 
Tien tiden dat men Troyen velde,
 
Ende nu saten si met ghewelde
 
Onder den coninc Pandrasus.
50
Alsi saghen dat Brutus
 
So vromech was ende so vroet,
 
Droughen si over een in haren moet,
 
Die Troijene, die keytive,
 
Dat si wilden metten live
55
Haer eyghijndoem van hem onderven,
 
Of al in eenen stride sterven,
 
Ende namen Brutuse teenen here,
 
Ende swoeren hem hulde emmermere.
 
Hi dede in eene wostine vlien
60
Wive, kindere, ende mettien
 
Screef hi den coninc Pandrasus,
 
Ende bat ghenadelike aldus,
 
Dat hi omme dedel geslachte
 
Van Troyen peinsde ende achte,
65
Dat het jammer ware ende zonde,
 
Datment in eigijndoeme bonde,
 
Ende bat hem dat hijt scoude vri,
 
Ende gave hem daer hi wilde daer bi
 
Beede bossch, water ende lucht,
70
Oft lietse henen riden ter vlucht
 
In anderen lande, waer dat ware,
 
Hem te ghenerne entie hare.

Der Bertoenen beghin. X.

 
Pandrasus was erre omme dat,
 
Dat men hem sulke sake bat,
 
Ende nam here metter vaert
 
Ende trac ter wostinen waert,
5
Daer si hem ontweken waren,
 
Omme dat hi met sinen scaren
 
Die Troijene met spere, met scilde,
 
In eygijndoeme echt dwingen wilde.
 
Brutus hevet hem bedacht,
10
Dat hi en hadde ghene macht
 
Openbaerlike hem te gemoete;
 
Maer hi peinsde hoe hine groete
 
In laghen, daer die weghe sijn inghe,
 
Ende vulbrochte also die dinghe,
15
Dat hi met wijsheiden ende met rade
 
Den coninc brochte indie scade;
 
Want hi treckende quam mettien
 
Indie laghe al onversien,
 
Entie coninc wart ghevaen,
20
Die Grieken doot ende al ondaen.
 
Daer wraken in ghenen daghe
 
Die Troijene hare oude maghe.
 
Ende eer die coninc mochte verdinghen,
 
Moeste hi dit doen ende ghehinghen,
25
Dat hi siere dochter Brutuse gaf,
 
Ende maectere sinen swagre af;
 
Ende CCC scepe daer mede
 
Ende XXIIII hi vullen dede
 
Beede met dranke ende met spisen
30
Ende met wapenen in alre wisen,
 
Daer die Troijene in souden varen
 
Metten vrijen Troyschen scharen,
 
Omme te vaerne daer si sochten,
 
Dat si hem gheneren mochten.
35
Dus eist met Brutuse comen.
 
Ignonien heeft hi ghenomen,
 
Sijn, wijf, ende es henen gevaren
 
Metten vrijen Troyschen scharen,
 
So dat si quamen dapperlike
40
Gheseilt ant lant van Affrike
 
Up haren XXXIIIsten dach,
 
Daer hem rovers groten slach
 
Bi naer doe hadden gedaen;
 
Maer si hebbense bestaen,
45
Ende hem verwert met cleenre scade
 
Bi vromecheden ende met rade,
 
Ende hebben hare scepe gewonnen,
 
Daer si goet van meneger connen
 
In vonden, so dat hare scaren
50
Al daer mede gherijct waren.
 
Daer naer quamen si ane Mauritane.
 
Daer ginc hem naucoep van spisen ane,
 
So dat si some voeren upt lant
 
Ende hebbent al daer verbrant,
55
Ende namen alse die wise
 
Nuwe water ende spise.
 
Daer naer quamen si an een lant,
 
Daer si vonden altehant
 
Viere gheslachten vanden Troijenen,
60
Die niemene en wilden dienen,
 
Ende waren met Atenorre ontfloen,
 
Doe si Troyen saghen verdoen.
 
Corineus hiet haer here,
 
Die blide was harde sere,
65
Alse hi sach tgeslachte daer.
 
Sijn volc ontboot hi verre ende naer,
 
Ende es met Brutuse ghevaren
 
Aventuren sine scharen.
 
Dese was staerc, groot ende stout,
70
Ende Brutuse van herten hout,
 
Ende hem nutte in allen tiden,
 
Waest in rade, waest in striden.

Hoe Brutus vacht up Aquitaengen. XI.

 
Brutus leet Affrike ende Spaengen,
 
Ende quam int lant van Acquitaengen,
 
Ende hevet gehavent in de Lore.
 
VII daghen, alsict hore,
5
Laghen si daer, ende vernamen
 
In wat lande dat si quamen.
 
Doe si jageden in dien foreeste,
 
Ende Goffaris dat gevreeste,
 
Die here was vanden Poytevinen,
10
Quam hi daerwaert metten sinen
 
Omme die uten lande te slane.
 
Brutuse quam dese mare ane,
 
Ende besette die scepe ghinder,
 
Beede wijf ende kinder,
15
Ende es hem te gemoete gevaren.
 
Dus vielen te samen die scaren
 
Entie Troijenen daden mort.
 
Corineus die trac hem vort
 
Met sinen volke inden strijt,
20
Ende verloes ter selver tijt
 
Sijn zwert; maer hem quam een aex,
 
Die hem dede vele gemaex;
 
Want wat vor hem quam tier ure,
 
Slouch hi ontwee ofte dure.
25
Dies waren die Troijene vro,
 
Ende dat volc van Poytau vloe,
 
Entie Troijenen wonnen zeghe.
 
Goffaris die vloe enweghe
 
Ende so henen int lant van Gallen,
30
Ende clagede sere hem allen
 
Over die mordadeghe Troijene,
 
Die maecten sijn lant onsiene.
 
Tien selven tiden waren in Gallen
 
XII coningen, die onder hem allen
35
Hem hulpe te doene beloven.
 
Brutus ginc die dode roven
 
Ende maecte die sine rike.
 
Oec voer hi gheweldelike
 
In Acquitaenge in alde lande,
40
Ende rovede daer ende brande,
 
Ende loet sine scepe, die coene,
 
Mettien dies hi hadde te doene.
 
Aldus rovende met mogenthede
 
Es hi comen toter stede
45
Daer nu Tours staet, die goede stat.
 
Daer docht hem sijn seker bat,
 
Dat hi Goffaris wilde ontbeiden.
 
Eene gracht dedi ghereiden
 
Ende eene veste, oft hem noot dochte,
50
Dat hi daer in ontwiken mochte.
 
Nu es Goffaris metten Gallen
 
Comen vor die veste gevallen.
 
Brutus hadder menegen in;
 
Doch dochte hi in sinen zin
55
Ende up der siere vromechede,
 
Dies hem waren met trouwen mede,
 
Ende verre in vremden lande waren.
 
Goffaris quam met XII scaren.
 
Brutus scaerde oec die sine
60
Ende vacht met groter pine,
 
So dat hi in sijn beghin
 
Den Gallen sere verre brac in,
 
Ende sloech hem af, alse hijs began,
 
Bi naer wel IIM man;
65
Maer die meneghe was der Gallen.
 
Doe so vielen si an hem met allen,
 
Ende daden Brutuse an sinen dane
 
Binnen fosseide doen den ganc,
 
[Ende hebben daer binnen beseten,
70
Gelijc of sise wilden eten].

Hoe Brutus verwan die Gallen. XII.

 
Snachts daer na Corineus
 
Die wart recht te rade aldus,
 
Dat hi selve varen soude
 
Buten der vesten in enen woude
5
Daer bi, daer si waren geleghen;
 
Ende alsemen ghinge de Gallen jegen,
 
Soudi van achter striden an,
 
Ende onvorsien vort comen dan,
 
Want men mochtse lichte sconfieren
10
Die Gallen in diere manieren.
 
Brutus prijsde desen raet.
 
Nachts Corineus utegaet,
 
Ende trac met IIIM man
 
Inden woude, in enen dan.
15
Ter morgijnstont trac Brutus uut,
 
Ende maecte een groot gheluut,
 
Daer hi die Gallen bestont.
 
Menech man wart daer gewont,
 
Die doot bleef inden stride.
20
Doe was daer an Brutus zide
 
Een sijn neve, die Turnus hiet,
 
Die niemen sijn gelijc en liet,
 
Die up dien dach vanden Gallen
 
Meneghen doot dede vallen;
25
Ende alstem began ghelucken,
 
Ne wildi niet weder trucken,
 
So dattene die Gallen onderdaden,
 
Want hi met vianden wart verladen,
 
Ende bleef mede ghinder doot.
30
Omme sine vromechede groot,
 
Doemen daer sette [sider] die stede,
 
Hiet mense na sinen name mede,
 
Want na Turnuse hiet mense Tours.
 
Den Troijenen quam succours,
35
Daer si waren aldus verladen.
 
Corineus, alst was beraden,
 
Quam van achtre uptie Gallen
 
Met drien dusent man gevallen.
 
Dies wart Brutus volc geware,
40
Te stouter wart al hare scare,
 
Ende streden van voren an,
 
Ende Corineus van achter dan.
 
Die Gallen en conden hem gewachten,
 
Want van voren vochten met crachte
45
Brutus liede, ende van achter mede
 
Vacht Corineus, die wonder dede.
 
Dus moesten si souken de vlucht
 
Allene omme des levens vrucht,
 
Entie zege vanden stride
50
Bleef Brutuse ende sine zide.

Hoe Brutus in Bartaengen quam. XIII.

 
Brutus was des zeghen vro
 
Ende des ghewins mede also;
 
Maer hi sach minderen sijn getal
 
Enter Gallen wassen al,
5
Ende hem dochte metten sinen
 
Beter tsinen scepen pinen,
 
Dan hem daer langer vechten ware
 
Jegen der sterker Gallen schare;
 
Want hem sine goden rieden,
10
Dat hi soude met sinen lieden
 
Een eylant souken ende vinden,
 
Daer hi soude met sinen kinden
 
Rusten met wel groter eere.
 
Dus trac te scepe waerts die here
15
Met utermaten groten rove,
 
Met eeren ende met groten love,
 
Ende quam te lande metten sinen
 
Met aerbeide ende met pinen,
 
Rike ende met vele ghesellen.
20
Tien tiden, alse ons jeesten tellen,
 
So hiet Albioen dat lant,
 
Dat nu Inglant es ghenant,
 
Ende was van lieden onbeseten,
 
Sonder dat wi die waerheit weten
25
Datter gyganten woenden some,
 
So groot, so staerc ende so vrome,
 
Dat si ons niet en geleken.
 
Brutus heeft dat lant dorstreken,
 
Ende met ghescotte ende met zinne
30
Maecti die gyganten dinne,
 
So dat hi hem dat lant afwan;
 
Want hi hadde vele man,
 
Die die gygante alle daghe
 
Slougen doot in hare laghe,
35
Ende wonnen dat lant met stride,
 
So dat si in corten tiden
 
Huus maecten ende tlant besaten,
 
Ende deeldent daer met maten.
 
Brutus hevet dat lant besien
40
Ende vant uptie Teemse mettien
 
Eene stede die hem bequam,
 
Daer hi te makene anenam
 
Eene stat, staerc ende vast
 
Te houdene jegen elken gast,
45
Die hi Troien heeten dede
 
Omme die ghedinkelijchede,
 
Datmen daer na mochte weten,
 
Dat si van Troien waren gespleten.
 
Elc man nam int lant sijn deel;
50
Maer Brutus behilt gheheel
 
Den name van al dien lande;
 
Want hijt na sinen name nande
 
Bartaengen, want hi Brutus hiet.
 
Corineus en liet oec niet,
55
Hine hiet tlant naer hem noemen,
 
Dattem was in deele comen,
 
Dat noch, alsemen wale weet,
 
Naer hem Cornuwaelge heet.
 
Dit was wel M jaer te voren
60
Eer Jhesus Cristus was geboren.
 
Brutus regneerde daer naer
 
In sijn lant XXIIII jaer,
 
Ende liet III sonen daer int lant,
 
Diet al namen in die hant.

Hoe die Bertoene begonden dalen. XIIII.

 
Dus began trike van Bertaengen,
 
Dat sidert dwanc al Almaengen
 
Ende sider Rome brac die stede
 
Met al te groter mogenthede,
5
Also alst hier te voren staet
 
Van Brennuse, die de potestaet
 
Te Rome int capitoel besat,
 
Entie in midden die stat
 
Die hogheste vander stede hinc.
10
Dit rike stont in waerre dinc
 
Ombedwongen wel na M jaer,
 
Lettel min of mee, dats waer,
 
Onthier ende Julius Cesar quam,
 
Die hem die mogenthede al nam
15
Ende brachtse onder tRoemsce rike.
 
Dien dienden si geweldelike
 
Langhe stont an haren danc.
 
Ende oec en hadde niet harde lanc
 
Onse kerstine wet ghestaen,
20
Dat die Bertoene hebben ontfaen
 
Die kerstine wet aldus
 
Bi haren coninc Lucius.
 
Int jaer ons Heren harde naer
 
Omtrent anderhalf hondert jaer,
25
Loochghende hi alle sine gode,
 
Ende sendde te Rome bode
 
Ane den paues Eleuterijs,
 
Ende bidt dat hi hem make wijs,
 
Ende hi hem sende predicaren,
30
Die so wijs van zinne waren,
 
Dat si hem ende al sijn rike
 
Leren mochten kerstijnlike.
 
Aldus bi dusghedanen doene
 
Worden kerstijn die Bertoene,
35
Ende bleven kerstijn toten stonden
 
Dattem die Ingelsche honden
 
Tlant afwonnen metter hant
 
Ende naer hem hieten Ingelant.
 
Want Maximus, die quade tyrant,
40
Alse ghi horen sult te hant,
 
Die van Rome gheboren was,
 
Ghewan Bartaengen, alsict las,
 
Want hi behuwet met ere joncfrouwen.
 
Doe berau hem saen der trouwen,
45
Ende settem jegen tRoemsce rike,
 
Ende voerde mettem gemeenlike
 
Alt ridderscap van Bartaengen.
 
Alle die Gallen ende Almaengen
 
Den Roemschen rike hi afwan,
50
Ende bina Rome mede nochtan.
 
Doe quamen die Poytevine
 
Ende andere vele wilde heidine,
 
Ende slougen die geburen doot
 
Ende rovedent al, clene ende groot,
55
Dat hi in Bartaengen liet,
 
So dat hem trechte hoir versciet,
 
Die de crone soude draghen,
 
Ende Vertengier met sinen magen
 
Wart int lant coninc met gewelt.
60
Die wile dat hi crone helt
 
So quamen die Sassen int lant,
 
Alsic u tellen sal tehant.

Hoe dIngelsce quamen in Bertaengen. XV.

 
Een, hiet Engistus, een Vriese, een Sas,
 
Die uten lande verdreven was,
 
Dien onthilt die Vertegrijn
 
Ende andere die gesellen sijn,
5
Omme dat si hem verdriven souden
 
Die Poytevine, die hem wouden
 
Sijn lant afwinnen met gewelt.
 
Die Engistus, alsemen telt,
 
Was een stic den lande goet;
10
Maer doe sette hi sinen moet,
 
Hoe hi die Bertoene verdreve
 
Ende hi des lands here bleve.
 
Dies worden die Bertoene geware
 
Ende slougene uut ende sine scare.
15
Engistus wart dus onteert
 
Ende es in Vrieselant gekeert,
 
Ende brochte meer volx dan te voren,
 
Om te wrekene sinen toren:
 
Dus verriet hi die Bertoene
20
Ende dode al meest die baroene.
 
Dus worden heren dIngelsce Sassen,
 
Ende hare macht es so gewassen,
 
Dat si een stic met mogentheden
 
Besaten borch, lant ende steden.
25
Na Vertengrine gesciet aldus,
 
Dat Aurelius Ambrosius,
 
Diet rechte hoir was, de crone wan,
 
Ende slouch uut die Sassche man,
 
Ende dede Engistus thoeft afslaen.
30
Naer sine doot wart coninc saen
 
Uter Pandragoen, sijn broeder:
 
Dese wart des lants behoeder.
 
Dese wan, seghet die scrifture,
 
Den edelen coninc Arture.
35
Beter coninc noch also wert
 
Drouch cume in stride nie swert.
 
Na hem regneerden overwaer,
 
Deen voren, dander naer,
 
Sesse coningen van sinen maghen
40
In Bertaengen, in haren daghen.
 
Doe quamen dIngelsce Sassen weder
 
Ende sloeghen die Bertoene neder
 
Metter hulpen, alsic vernam,
 
Die hem uut Affrike quam,
45
Entie Bertoene verloren tlant.
 
Som quamen si altehant
 
Hier over in Bertaengen cleene,
 
Om dat dat volc alghemeene
 
Van haren lande was geboren;
50
Some hebbense Wales vercoren,
 
Ende behilden dat vaste lant
 
Jegen der staerker Ingelschere hant.
 
Sider wonnen die Bertoene
 
Weder tlant te haren doene;
55
Maer onse Here gheseledse daer,
 
Ende gaf hem eene sterfte zwaer,
 
Dat si moetkuers rumden tlant.
 
Doe nament dIngelsche in hant
 
Ende besittent rechts al nu:
60
Dits die waerheit, seggic u.
 
Nu suldi hier naer vroeder wesen,
 
Alsemen u tellen sal van desen,
 
In wat tide, in wat jare
 
Al dit ghesciede na dat ware.

Vander Inghelscher coroniken. XVI.

 
Ghehort hebdi in wat manieren
 
Die ystorien wel visieren,
 
Dat dIngelsche in Bertaengen quamen,
 
Ende dat was scout altesamen
5
Des quaets Maximus, die dat lant
 
Van ridderscap rovede alse viant.
 
Welctijt dIngelsce of in wat jare
 
Regneren begonsten openbare,
 
Daer af schinen ystorien twisten;
10
Want sulke dies niet en wisten,
 
Die haer rike up aventure
 
Langhe begonsten voer Arture.
 
Dan es niet; al waren si int lant
 
Ende sijt som hadden in hant,
15
Eer dat Artur wart geboren,
 
Alst bescreven es hier voren,
 
Sine droeghen en ghene crone,
 
Ende worden uut verdreven onscone.
 
Maer alsemen screef VIC jaer
20
Ende omtrent XXIIII, dats waer,
 
Dat incarnation ons Heren,
 
Begonsten si regneren met eeren.
 
Deerste, seget dystorie mi,
 
Ingelsch coninc hiet Hely;
25
Sesum hiet dander daer naer:
 
Dese regneerden LXX jaer.
 
Naer dese quam Edelbrecht,
 
LV jaer hilt hi dat recht.
 
Naer hem regneerde sijn sone,
30
Galbald so hiet die ghone:
 
XXIII jaer was hijt echt.
 
Doe quam sijn sone Cartumbrecht:
 
Dese drouch XXVI jaer
 
Die crone inden lande daer,
35
Ende was decrste die dor Gode
 
In Inglant brac die afgode,
 
Ende dede predeken kerstine wet.
 
Na hem was inden stoel gheset
 
Eghebrecht, sijn sone, met machte,
40
Ende regneerde der jare achte.
 
Doe wart sijn broeder Lot here
 
XII jaer in Inglant ende nemmere.
 
Ederic en regneerde nemmee
 
Naer desen dan der jare twee.
45
Doe quam int lant vremt diet,
 
Die den lande daden verdriet
 
Ende regneerden IIII jaer,
 
So dat gheen coninc en was daer.
 
Doe quam Wicreit, Egebrechts sone,
50
Ende hi verdreef alle die ghone
 
Die den lande waren zwaer,
 
Ende regneerde XXXVI jaer.
 
Daer naer so hilt Edelbrecht
 
VIII jaer tlant in sijn recht.
55
Hier gebreken die coroniken
 
Vanden Ingelscen conincriken;
 
Want daer waren inden lande
 
Somwile heren, die indie hande
 
Hem vierder hadden de heerscapie,
60
Ende elc die hilt sine paertie
 
Int conincrike ende sine gewelt.
 
Dus sijn si alle ongetelt,
 
Omme dat lant ghemeenlike
 
Meer was dan een conincrike.
65
Indie ystorie hier nare
 
Salmen u besceden tware.
 
Verneemt vanden Wandelen vort,
 
Die oec scade ende grote mort
 
Daden inden Roemscen rike,
70
Wanen si quamen gemeenlike.

Vander Wandelen beghinne. XVII.

 
Wandelen waren oec een diet,
 
Die scade ende groot verdriet
 
Alden Roemscen rike daden
 
Enter kerken vele schaden,
5
Ende quamen ute Sytenlant
 
Verdreven met vechtender hant;
 
Want het wonnen hem af die Goten
 
Hare lant met haren roten.
 
Sycia heeten die lande,
10
Also alsict best becande,
 
Beoesten der Elven, benorden der Dunouwen;
 
Dat nu die Pollanen bouwen,
 
Die Weenden entie Prusen mede,
 
Entie Deenen entie van Swede,
15
Die Criben entie Normanne,
 
Die Rusen, ende al dit lant nochtanne,
 
Dat hare nort geleghen es
 
Toten merschen Meotydes,
 
Die Azien sceden ende Europen,
20
Dit hevet al Syten belopen.
 
Hier waren die Wandelen in geseten.
 
Die Goten hebbense daer uut gesmeten,
 
Ende si weeken met rouwen
 
Ende quamen neven der Dunouwen,
25
Daer si langhe wile saten
 
Ende gheneerden hem thaerre baten.
 
Entie dus haer lant verloren,
 
Daden menegen lande toren.
 
Langhe ende menech jaer na dit
30
Quam van Goten Gyberit
 
Die coninc up hem ghevaren,
 
Ende verdreefse alle te waren,
 
So dat si moesten ghemeenlike
 
Hem upgeven den Roemscen rike,
35
Doe die grote Constantijn
 
Keyser wart entie kindere sijn,
 
Ende baden hem omoedelike,
 
Dat hi hem int Roemsche rike
 
Stede doch gave al ongevochten,
40
Daer si hem gheneren mochten.
 
Constantijn heefse ontfaen
 
Ende gaf hem Pannonien saen,
 
Datmen nu heet Hongerie,
 
Aldaer si met haerre paertie
45
XL jaer met goeden vreden
 
Woenden in dorpen ende in steden.
 
Daerna ghevielt aldus,
 
Dat Archadius ende Honorius
 
Keyseren waren, alst staet hier naer.
50
In hare dertienste jaer
 
Quamen si over Rijn in Gallen,
 
Ende daden menege veste vallen,
 
Ende daertoe mede die Alane.
 
Daer volgeden hem die Goten ane
55
Ende hebbense echt danen geslegen:
 
Niet dat si iet wilden pleghen
 
Te verlossene tlant van Gallen,
 
Maer dat sijt scenden wilden met allen.
 
Nu die Wandelen sijn gheweken
60
Ende te Spaengen waert gestreken,
 
Ende destruweren Spaengen ende Gallen.
 
Nochtan en constem niet gevallen,
 
Dat si met kinden ende met wiven
 
Seker ghinder mochten bliven,
65
Die Goten en verdrevense dane
 
Ende vingen tlant van Spaengen ane.
 
Doe voeren si over in Affrike
 
Allegader ghemeenlike,
 
Ende wonnen steden ende vesten,
70
Ende rovedent; maer ten lesten
 
Leefden si in rouwe ende in bedwange,
 
Ende regneerden ghinder langhe,
 
Alse u die bouc wel tellen sal
 
Van beghinne ten ende al.

Vander Wandelen coroniken. XVIII.

 
Int eerste jaer dat Gratiaen
 
Dat keyserrike hadde ontfaen,
 
Daer dese bouc af begonde,
 
Regneerde over die Wandelsce honde
5
Modelgijs doe XXX jaer.
 
Gondrijc, sijn sone, daer naer
 
XVI jaer in Spaengen lant.
 
Dese wan Sybilie-le-grant;
 
Ende alse hi dorperlike gewerke
10
Aldaer dede indie kerke,
 
Slouch die wrake Gods den man,
 
Entie duvel trac hem an,
 
Diene doodde cortelike.
 
Doe quam die macht an Genserike,
15
Sinen broeder, ende was daer
 
Here XLVIII jaer.
 
Men leest dat dese kerstijn waert,
 
Maer sijnt verkeerdi sinen aert,
 
Ende wart een Arriaen.
20
Dese, alse hi soude sinen ende ontfaen,
 
Ordineerdi tusscen sine kinder
 
Wiselike sine saken ghinder,
 
Dat doutste voren coninc ware;
 
Maer alse hi storve, dat dan daer nare
25
Die joncste coninc soude wesen,
 
Sonder werringe van desen.
 
Doe wart Honoric, sijn sone,
 
Coninc ende regneerde na tgone
 
VIII jaer, dat weetmen wel.
30
Dese was der kerken fel.
 
Doe sloughene onse Here God,
 
Ende es metten wormen verrot,
 
Ende hi staerf swaerlike tier stont.
 
Doe regneerde Gonthamont
35
IX jaer. Daer naer so helt
 
Sijn broeder vort die ghewelt:
 
Trasamont hiet hi bi namen,
 
Ende hadt XXXVI jaer te samen.
 
Daer na quam Hilderijc, sijn sone:
40
Sachte ende hovesch was die gone
 
Jeghen alle die heilege kerke,
 
Jegen papen ende jegen clerke.
 
VIII jaer so was hi here.
 
Vermort was hi van Gillemere.
45
Dus was Gillemeer daer naer
 
Der Wandelen coninc V jaer.
 
So fel was hi, hine spaerde broeder,
 
Vader, no maech en geen, no moeder.
 
Doe quam in Justiniaens tiden
50
Des keysers up die Wandelen riden
 
Billisaris, bi des keysers gebode
 
Ende biden gheheete van Gode,
 
In Affrike met groter eere.
 
Naer sinen wille, na sinen ghere,
55
Wan hi den Wandelen af de macht;
 
Want hi zeghe up hem vacht
 
Ende wan Chartago, die vaste stat,
 
Ende daer in ongetelden scat;
 
Ende Gillemeer die ginc in hant,
60
Ende was gevaen ghesent te hant
 
Toten keyser Justiniaen
 
Te Constantenoble wel saen.
 
Dus nam ende beede te samen
 
Der Wandele macht ende hare namen.
65
Nu hort vanden Lumbaerden vort,
 
Die na hare rechte wort,
 
Vanden lande daer si uut quamen,
 
Wimmalen hieten bi namen;
 
Maer om hare langhe baerde,
70
Dier si plaghen na hare haerde,
 
So waren si Lumbaerde gheheten,
 
Naer dat wijt in dystorie weten.

Vanden Wimmalen, den Lumbaerden. XIX.

 
Men vint gescreven wanen si quamen
 
Die Wimmalen altesamen;
 
Maer die tijt ennes niet bescreven,
 
Weltijt dat si hem verheven;
5
Want dat some jeesten leeren,
 
Wie si waren hare heren;
 
Maer dats al onghetelt,
 
Hoe lange si hadden die gewelt:
 
Nochtan vintmen hare namen.
10
Dese Wimmalen die quamen
 
Ute Sytenlant oec mede,
 
Alse ons tellet die waerhede.
 
Ute enen eylande sijn si comen,
 
Horic Scandimania nomen,
15
Dats biden conincrike van Zweden,
 
Als wi vernamen inder waerheden.
 
Teenen tide gheviel hem dies,
 
Dat haer volc so sere wies,
 
Dat hare lant, alse hem wel dochte,
20
Dat volc niet wel ghevoeden mochte;
 
So dat si sulken raet vernamen
 
Hare vroetste altesamen,
 
Dat si tderdendeel vanden lieden
 
Uut haren lande nu schieden,
25
Ende hietense varen daer si mochten,
 
Daer si hem gheneren mochten.
 
Doe worpen si lot: daert up vel
 
Die moeste enwech, wisten si wel.
 
Dus was tderdendeel uutgeworpen
30
Uut haren lande, uut haren dorpen.
 
Die coren heren te haren doene:
 
Eenen Ybor ende eenen Agioene.
 
Si rumden dus Scandimania,
 
Ende gingen doe verre ende na;
35
Nochtan en wistsi waer si wouden.
 
Dus voeren si, daer si ontgouden
 
Menechwaerven in menegen strijt,
 
Ende vochten zeghe te meneger tijt,
 
Want het stont hem om haer lijf,
40
Ende wonnen kinder ende wijf.
 
Vele liede si verdorven.
 
Agyoen ende Ybor storven.
 
Doe wart coninc ene stont
 
XXXIII jaer Agelmont,
45
Een gherecht man ende een wreet,
 
So dat hi up die Bulgren street,
 
Daer hi staerf inden nijtspele
 
Ende mettem siere lieden vele.
 
Dese quam teere stont ghereden,
50
Daer een quaet wijf teere steden
 
Van VII kinderen was gelegen,
 
Ende soe heefse enwech gedregen
 
Ende gheworpen in eene vort.
 
Die coninc die vernam de mort,
55
Ende taster metten spere naer.
 
Een vanden kindren gegreep daer
 
Des coninx spere metter hant.
 
Die coninc dat kint gheprant,
 
Ende deet heeten Lamissio
60
Ende uphouden. Dat dooch also,
 
Dat naer hem coninc waert,
 
Ende stichte sine herevaert
 
Uptie Bulgren teere stont,
 
Ende wrac den coninc Agelmont.
65
Haer gheslachte ende haer striden
 
Salic in keyser Zenoens tiden
 
Inden vijften bouc bedieden,
 
Hoet hem verginc ende haren lieden,
 
Ende hoe si scenden tRoemsce rike
70
Langhe ende sere jammerlike.
 
Nu hort vanden Goten vort,
 
Die daden meneghe grote mort.

Vanden Goten, hoe si scieden. XX.

 
Die Goten hieten of noch heeten,
 
Hieten hier te voren Geeten.
 
Sidert scieden si hem in tween,
 
Om dat si niet droughen over een,
5
Ende maecten van hem twee roten:
 
Oester Goten ende Wester Goten,
 
Ende elc hadde sinen coninc mede.
 
Dbegin van haerre mogenthede
 
Doet een wijs man verstaen
10
In sine ystorie, ende hiet Jordaen.
 
Van Syten quamen si, dits becant,
 
Ende woenden eerst in een eylant,
 
Dat Scantis bi namen hiet:
 
Dat lant en ghenoegedem niet.
15
Si voeren [uut] ende haer coninc met
 
Ende ander volc, dat bi hem set.
 
Doe bedwonghen si verre ende na
 
Al dat lant van Sycia.
 
Daer na so gheviel hem mere
20
Met haren coninc Philimere,
 
Dat si der Syten lant dorhouwen
 
Ende ghewonnen toter Dunouwen,
 
Ende Tracien, dat an Grieken leghet,
 
Ende Denemaerken, alsemen seghet,
25
Ende Messia, dat nu Behem heet,
 
Wonnen si, wien lief, wien leet.
 
Hier saten si menech jaer,
 
Ende ghedeghen mede daer
 
In groter menechte sonder ghetal,
30
Ende dwongen hare gebure al;
 
So dat si hare wiltheit lieten,
 
Ende harde wise lieden hieten
 
Ende setten hare maniere mede
 
Na wijsheit, naer hovescede,
35
So datter vele te scolen quamen
 
Ende philosophie vernamen,
 
Ende waren lange heren bekent
 
Der wilder lieden daer omtrent.
 
Dus gingen si inde werelt striden,
40
So dat si in Decius tiden,
 
Die keyser van Rome was,
 
Alsemen hier te voren las,
 
Over die Dunouwe quamen,
 
Alse of si wilden altesamen
45
Dat Roemsche rike destruweren.
 
Decius wilde dat verweren
 
Ende quam jeghen hem te stride.
 
Daer bleven an Decius zide
 
Hi ende sijn sone Decius
50
Ende menech Romein aldus.
 
Dus worden die Goten verbout
 
Omme dat gheluc menechfout,
 
Ende waren den Romeinen swaer.
 
Maer het geviel aldus hier naer:
55
In dien tiden dat Valent
 
Keyser was in Orient,
 
Worden si onderlinge in stride,
 
So dat der haerre in deene side
 
Een was, hiet Alaricus,
60
An dander zide Fritigernus.
 
Alaricus bleef doe boven.
 
Fritigernus bleef verscroven
 
Ende vlo anden keyser Valente.
 
Daer quam hi so in paerlemente,
65
Dattem die keyser Tracien gaf,
 
Ende soude dat heidijnscap staen af
 
Ende sine wapenen upgeven mede;
 
So datse Valent dopen dede
 
Nader Arriane maniere,
70
Die voer Gode es harde ondiere,
 
Want hare ghelove dats al quaet.
 
Dus quamen si in aergren staet,
 
Die Goten, dan si waren te voren,
 
Doe si heidijn waren verloren.

Van Wester Goten ende van Oester Goten. XXI.

 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
CCC ende LXXIX voerwaer,
 
Worden die Hunen gheware,
 
Dat die Goten also sware
5
Onderlinghe in stride waren,
 
Ende quamen up hem ghevaren
 
Die Fritigernuse verdreven,
 
Ende namen menegen dat leven,
 
Ende worpense onder hare bedwanc
10
Ende alle die lande mede ghemanc,
 
Die waren onder der Goten gewelt.
 
Dus wart der Goten macht ghevelt,
 
Entie Hunen hilden langhe
 
Meest al Syten in bedwange.
15
Fritigernus ende sine Goten
 
Saten een stic met haren roten
 
Onder Valente met goeden vreden.
 
Doe worden si met pijnlijcheden
 
Hem settende jegen tRoemsce rike.
20
Doe quam up hem mogendelike
 
Metten Roemscen here Valent,
 
Ende bleef verwonnen ende ghescent
 
Ende verbrant te pulvere mede.
 
Dit gheviel met rechte; want hi dede
25
Die Goten vander heidijnre partie
 
Vallen indie catterie.
 
Dus worden die Goten verheven:
 
Al worden si des lants verdreven,
 
Si wonnen uptie Roemsce hant
30
Scoenre goet ende beter lant.
 
Dit hieten die Wester Goten.
 
Dander, die met haren roten
 
Sittende bleven in haer lant
 
Onder der felre Hunen hant,
35
Dat hieten die Oster Goten bi namen,
 
Die sidert uten lande quamen,
 
Ende wonnen doe altemale
 
Up dat Roemsche rike Ytale,
 
Daer si lange in waren heren,
40
Alse u dystorien hier naer leren.
 
Die Wester Goten daden vallen
 
Meneghe stede int lant van Gallen,
 
Ende quamen alle in Spaengen west,
 
Daer si haer rike hebben ghevest
45
Ende regneerden menech jaer,
 
Alse u die ystorie besceet hier naer.
 
Dus ghelike twee sware plagen
 
Destruweerden in ghenen daghen
 
Oester Goten ende Wester Goten
50
TRoemsche rike met haren roten.
 
Nu salic u noemen bi namen
 
Alle die coningen tsamen.

Vander Wester Goten coroniken. XXII.

 
In keyser Gratiaens eerste jaer,
 
Datmen screef, wet vorwaer,
 
CCC ende LXXXI,
 
Was up de Wester Goten machtich
5
Fritigernus, ende was here
 
Drie jaer ende nemmere.
 
Doe Atanaricus daer naer
 
Hadde die macht maer een jaer.
 
Naer hem bleven si bedwongen dus
10
Onder den keyser Theodosius,
 
Die Wester Goten, XIIII jaer,
 
Ende sonder coninc, wet voer waer.
 
Daer naer braken si al reine
 
Den vrede uptie Romeine,
15
Ende namen teenen coninc daer
 
Alaricus, XV jaer.
 
Naer hem regneerde der jare drie
 
Thamor; maer doe wart hie
 
Van sinen volke versleghen daer,
20
Ende Gonseric was here een jaer:
 
Dien sloughen die Goten mede.
 
Doe wart here indie stede
 
Wallia, die daer behilt
 
XXII jaer die ghewilt.
25
Doe quam die crone up Diederike,
 
Die behilt XIIII jaer dat rike.
 
Daer naer Tursimont, sijn sone,
 
III jaer regneerde die ghone.
 
Dese wart vermort dorperlike
30
Van sinen broeder Diederike,
 
Die naer hem XIII jaer
 
Regneerde, lesen wi vor waer.
 
Doe wart Diederic vermort
 
Oec van sinen broederen vort,
35
Ende Coritus ontfinc de crone:
 
XIX jaer drouch hise te lone.
 
Daer naer Alaricus, sijn sone,
 
Waest XXI jaer na tgone.
 
Jegen desen Alarike
40
Quam die coninc van Vrancrike
 
Clodoveus, die deerste was
 
Kerstijn coninc, alsict las,
 
Ende dat lant cleene ende groot,
45
Dat die Wester Goten besaten
 
Int lant van Gallen met ommaten,
 
Dat trac hi onder Vrancrike.
 
Alaric liet Amelrike,
 
Sinen sone, die in Spaengen trac,
50
Daer hi meneghe veste brac,
 
Ende regneerde XVI jaer
 
Over die Wester Goten daer.
 
Dese hadde ene dochter van Vrancrike,
 
Die hi hilt so onhovescelike,
55
Dat dien die coninc Cyldebrecht,
 
Haer broeder, doot slouch int gevecht
 
In Spaengen, aldaer hi was here.
 
Die Goten coren teenen here
 
Theudoen, die de crone drouch daer
60
Achter een XVII jaer:
 
Doe sloughene sine liede doot.
 
Doe wart Tensghesel here groot:
 
Twee jaer heefti crone gedreghen,
 
Ende wart te siere taflen gesleghen.
65
Daer naer een, hiet Agelan,
 
Die crone vanden Goten ghewan,
 
Ende was coninc IX jaer;
 
Maer hi was den volke te swaer.
 
Doe hief jeghen hem den seilt
70
Een, die hiet Athanaghilt,
 
Entie Romeine waren hem hout.
 
Dus verslouch hi met gewout
 
Agelame, ende was daer
 
Coninc XXI jaer.
75
Leuwenscilt quam na desen,
 
Ende was coninc, alse wi lesen,
 
XLVI jaer; ende na tgone
 
Waest XV jaer sijn sone,
 
Die Ritchaert bi namen hiet.
80
Naer sine doot hi de macht liet
 
Berterike, die VII jaer
 
Die Goten berechte daer.
 
Zeghebo die quam naer desen,
 
Ende hi staerf, het moeste wesen:
85
XXIX jaer was hi here.
 
Sintellam ontfinc die eere,
 
Ende was coninc rechts II jaer.
 
Doe was hi so fel ende so zwaer,
 
Dat hi was daer omme verdreven.
90
Doe was die hoocheit gegeven
 
Eenen, die hiet Sisenant,
 
Die hadt XX jaer in sine hant.
 
Sintalla die quam daer naer,
 
Ende waest XVI jaer
95
Vanden Wester Goten here.
 
Up sinen sone quam die ere,
 
Doe hi vander werelt sciet,
 
Die hi jonc achter hem liet,
 
Die bi namen hiet Tolgam.
100
Tolgam die crone nam,
 
Ende was IIII jaer here ontfaen.
 
Hier na wart hi afgedaen,
 
Ende wart bedwongen tiere dinc
 
Dat hi clergie daer ontfinc,
105
Omme dat hi was alte kint.
 
Na hem quam Sinthasuint,
 
Die XVI jaer drouch de crone.
 
Na hem Flavius, sijn sone,
 
Die hilt XIX jaer trike.
110
Doe quamen uut Affrike
 
Die Sarrasinen daer gheronnen,
 
Die tlant van Spaengen wonnen,
 
Ende braken met haerre macht
 
Alder Wester Goten cracht,
115
Die gheduurt hadde wel naer
 
CCC ende XLVI jaer,
 
Sidert dat si met haren roten
 
Ute Syten waren gestoten,
 
Ende sidert dat si hadden geseten
120
Int lant van Spaengen, als wijt weten,
 
Omtrent derdalf hondert jaer.
 
Dit ghesciede, wet vorwaer,
 
Datter Wester Goten ghewelt
 
Al te neder wart ghevelt,
125
Int jaer ons Heren, na die waerhede,
 
VIIc jaer ende XX mede.
 
Maer van Spaengen terdendeel
 
Bleef ongesmet ende gheel,
 
Dat Galissien hiet bi namen.
130
Die Wester Goten alle te samen
 
Noch die felle Sarrasine
 
Ne wonnent nie met haerre pine;
 
Want God entie kerstine wet
 
Hevet gehouden ombesmet.

Vander Oester Goten coroniken. XXIII.

 
Vanden Oester Goten mede
 
Suldi horen die waerhede,
 
Wie si waren die crone droeghen
 
Sidert datse die Hunen versloeghen.
5
In keyser Gratiaens eerste jaer,
 
Doe men screef al overwaer
 
CCC jaer ende LXXXI,
 
So waser in coninc ende machtich
 
Een, hiet Wimeer, want die Hunen
10
Begonsten daer weder stunen:
 
VI jaer was hi here ende nemmeer.
 
Na hem quam Balambeer,
 
Der Hunen coninc, ende sloegene doot.
 
Doe wart coninc met scaemten groet
15
Van Oester Goten Humont,
 
Ende waest II jaer, eene corte stont.
 
Horsmont die quamer naer
 
Ende en waest maer II jaer.
 
Die Oester Goten waren na desen
20
Sonder coninc, alse wijt lesen,
 
XL jaer in enen keer.
 
Doe wart coninc Walemeer,
 
Die XXXI jaer was here,
 
Ende wart begaen in enen kere,
25
Daer hi vacht in enen strijt,
 
Ende bleef daer ter selver tijt.
 
Gondeme daer na, sijn broeder,
 
Die wart der Oester Goten behoeder,
 
Ende was coninc XI jaer.
30
Diederic so quamer naer,
 
Ende trac int lant van Ytale;
 
Mordadelike ende niet wale
 
Slouch hi den coninc, die Odeacer hiet,
 
Ende was here over dat diet
35
XXXII jaer in Ytale,
 
Alse ghi hier sult horen wale.
 
Sijn neve quam inden rike,
 
Siere dochter sone, na Diederike,
 
Ende was coninc in Ytale
40
Ende over dOester Goten also wale,
 
Ende regneerdere VIII jaer.
 
Theodatus quam daer naer,
 
Ende was drie jaer in dat gewelt;
 
Ende naer desen so behelt
45
Edelric dat lant een jaer,
 
Ende Eucarius een daer naer.
 
Totila die quam naer desen:
 
Cume mochte eenech felre wesen,
 
Ende was coninc X jaer.
50
Doe Teyas II jaer daer naer.
 
Daer endde der Oester Goten macht
 
Ende bleef voert al ongehacht.
 
Nu suldi vort hier na horen,
 
Wanen die Hunen sijn geboren.

Wanen die Hunen quamen. XXIIII.

 
Die onbescedene wiltheit,
 
Diemen vanden Hunen seit,
 
Dade mi zwigen vanden lieden,
 
En daden die wighen die gescieden
5
Van hem int lantscap van Gallen
 
Ende in Ytalen: dus moetic callen
 
Van hem wonder ende waer.
 
Ende scijnt rechts al openbaer,
 
Dat het was dat swert ons Heren,
10
Daer hi mede wilde keren
 
Met orloghen, alse wi spreken,
 
Uptie lieden die tebreken
 
Sine ghebode ende sine wet,
 
Alse u hier na wert gheset.
15
Daer omme willict cortelike ontbinden
 
Dat wi in ouden bouken vinden,
 
Hoe dat hare dinc began,
 
Daer wonder es te merkene an.
 
Die Goten, alsic sprac te voren,
20
Sijn uut Syten geboren,
 
Ute enen lande, hiet Scantia.
 
Niet langhe gheviel daer na,
 
Alse die Goten daer ute reden
 
Ende up andere landen streden,
25
Om te makene hare macht meer,
 
Dat die coninc Filimeer,
 
Des coninx Gaderix sone,
 
Diemen bi toenamen gewone
 
Te hetene was Gaderic den groten,
30
Alse hi met sinen genoten
 
Dwanc der wreeder Syten lant,
 
Dat hi onder sijn here vant
 
Een wijf sere groot ende ongedaen.
 
Die geboot hi van hem saen,
35
Ende dreefse uten lande verre.
 
Doe moeste soe henen droeve ende erre
 
In ene wostine wilt ende groot.
 
Daer so sochtsoe hare genoot
 
An wilde lieden te haren doene,
40
Die de bouke heten Fernoene:
 
Mettem deelde soe haer lijf.
 
Dus wart gewonnen an dat wijf
 
Dit wreede geslachte vanden Hunen,
 
Dat sident vele roder crunen
45
Maecten achter erderike.
 
Dese begonden ghemeenlike
 
Up die merschen Meotydes
 
Over an Azien, men waent des,
 
Te samen wassen ende dyen,
50
Ende was volc van siere paertien
 
Cleene, zwart ende einselijc,
 
Ende cume lieden ghelijc,
 
Ende van talen so ongehort,
 
Dat cume dochte sijn menscen wort.
55
So einselike waersi te siene ane,
 
Dat diese kenden te wederstane
 
Met vechtene, si dadense vlien
 
Al eenlike in hare upsien;
 
Want so swart was hem dat vel,
60
Ende haer anscijn also wel
 
Was bet gheformeert ende gheset
 
Naer des duvels maermoset,
 
Dan mensceliken ghelate.
 
Hare ogen geleken bet ghate
65
Dan ogen, diese eerst sach ane.
 
Stout waren si inden bestane
 
Ende fel, alse ghi moghet horen.
 
Alse hare kindere waren geboren,
 
Dien knechtkinen vilden si altehant
70
Die wanghen af selve metter hant,
 
Dat si smaecten eerst die wonden,
 
Eer si soch sughen bestonden:
 
Dus bleven die manne sonder baerde.
 
Vele consten si vanden paerde.
75
Dapper, stout ende sere wreet,
 
Ende over die scouderen breet,
 
Corte halse, ende goet ten boghe:
 
Tfierste volc dat wesen moghe.
 
Van dusdanen aerde, alswi noemen,
80
So waren die Hunen comen.

Hoe die Hunen verwonnen die Goten. XXV.

 
Hare macht nam sijn begin
 
An hare zeghe ende haer gewin
 
Uptie Goten inden stride;
 
Ende dat ghesciede in dien tide,
5
Datmen screef ons Heren jaer
 
CCC ende LXXIX, dats waer;
 
Ende quam bi dusgedanen saken,
 
Dat si die Goten verstaken.
 
Die Hunen saten, wi wanen des,
10
Over die mersche Meotydes
 
An Azien metten berghe besloten.
 
Si plaghen oec met haren roten
 
Te jaghene, want si hem generden
 
Daer mede van dien dat si verterden;
15
So dat die Huunsche jagers quamen,
 
Daer si eene vliende hinde vernamen
 
Mids over die mersce Meotydes.
 
Nu waenden die Hunen des
 
Dat mense liden niet en mochte,
20
Want noint eer man en besochte,
 
Ende quamen volgende der hinden,
 
Daer si tlant beseten vinden,
 
Ende bespieden der Goten lant,
 
Ende quamen weder altehant
25
Dien selven woch, die hem die hinde
 
Gheleert hadde, die el niemen kinde,
 
Ende brochten haren Hunen de mare,
 
Hoe daer over gescepen ware.
 
Dus quamen si heimelike gelopen
30
Boven uut Azien in Europen.
 
Ghelijc dat tcaf vliet vor den wint,
 
Quamen si al onbekint
 
In der Syten lant gesprongen,
 
Ende hebbent altemale gedwongen;
35
Entie Goten, die met eren
 
Lange hadden gewesen heren,
 
Ende nu onderlinge streden,
 
Of si drevense uut haren steden,
 
Of si brochtense an haren danc
40
Altemale in haer bedwanc.
 
Hieromme worden si verheven,
 
Dat si om niemen en wilden gheven.
 
Tachterst visierden si ende dochten,
 
Hoe si die werelt gescenden mochten.
45
Binnen LXXX jaren hadden si
 
Dese coningen, lesen wi:
 
Balamber ende Munsit, die wan
 
Ettelen, den fellen man;
 
Maer voer Ettelen so was here
50
Rugula sijn broeder eere,
 
Ende Vleda sijn broeder daer naer.
 
Doe Ettel, die menegen vaer
 
Dede alden Roemscen rike,
 
Want hi quetset jammerlike.
55
Na hem quam Ervach, sijn sone,
 
VI jaer regneerde die ghone.
 
Doe crancte der Hunen macht,
 
Want si bleven al ongehacht.
 
Doch regneerden si daer naer
60
Omtrent wel LXX jaer;
 
Maer der coningen swighen wi,
 
Want si alle hieten Kagami.
 
Al sonder dese wilde liede,
 
Die ic hier voren bediede:
65
Persen, Vranken, Sarrasine,
 
Bertoene, Ingelsche, Wimmeline,
 
Oester Goten, Wester Goten,
 
Wandelen ende Huunsche roten,
 
So waren andere liede mede,
70
Die overgrote pijnlijchede
 
Daden up dat Roemsche rike:
 
Tuerken, Bulgren, dies gelike
 
Die Gepyden entie Alane,
 
Alsic hier voren dede te verstane;
75
Want nu meer willic anevaen
 
Mine materie, ende doen verstaen,
 
Twi ic hier voren hebbe bediet
 
Aldus menegerande diet.

Hoe Gratiaen besette sijn rike. XXVI.

 
Gratiaen, Valentijns sone,
 
Hadde eenen broeder, ente gone
 
Hiet Valentiniaen naden vader.
 
Dese worden keysers bede gader,
5
Ende warent VI jaer te samen,
 
Int jaer ons Heren, alse wijt vernamen,
 
CCC LXXX ende een mede.
 
Tote Amiens indie stede
 
Ontfinc Gratiaen die crone
10
Met eeren ende oec harde scone,
 
Ende gaf hare de name mede,
 
Die soe al noch hout de stede.
 
Int eerste jaer van sinen rike
 
Besette hi sine dinc vroedelike.
15
Alse hi vernam Goten ende Hunen
 
Beede gader up hem stunen,
 
Coes hi eenen stouten man
 
Te sinen gheselscepe dan,
 
Theodosius, alse wijt horen,
20
Die van Spaengen was geboren,
 
Ende beval hem ghetrouwelike
 
In Orient dat keyserrike.
 
Dat vinc hi ane alse een stout man;
 
Want hi cortelike verwan
25
Die Goten ende heefse ghescent,
 
Die Gratiaens oem Valent
 
Verslegen hadden ende tRoemsce here.
 
Dus quaemt hem wel na sinen gere,
 
Ende brachte in corten tiden
30
Met siere doget ter Roemscer ziden
 
Al Grieken ende Trachen ende Orient
 
Ende groot lant daer omtrent,
 
So dat bi hem dat Roemsce rike
 
Wart verheven mogendelike.
35
Dese Theodosius, alsic nome,
 
Was goet kerstijn man ende vrome,
 
Ende God, alse ghi sult horen,
 
Haddene sonderlinghe vercoren.
 
Van hem moet nu die tale bliven,
40
Want hier na sulwire af scriven.
 
Gratiaen sette sine vaert
 
Saen ten Duutscen lande waert;
 
Want die Aelmanne waren ontbroken,
 
Ende braken dat si hadden gesproken
45
Ende gesworen der Roemscer wet.
 
Nu hevet hi hem also gheset,
 
Dat hi comen es entie sine
 
Upten Rijn tote Argentine,
 
Dat men in Dietsch Straesborch heet:
50
Daer vant hi die Aelmanne gereet
 
Up hem met ongetelden here.
 
Sine hope ende al sijn ghere
 
Stont meer an Gode alleene
 
Dan an al sijn volc ghemeene.
55
An Jhesus Cristus bat hi genaden,
 
Diene niet liet omberaden;
 
Want hi hevet die vianden bestaen,
 
Die heidijn waren, ende ondaen
 
Ende afghesleghen met gewelt
60
XXXm man upt velt,
 
Ende vacht dus metter Gods genaden
 
Met eeren ende met lettel scaden.

Van Maximuse ende ander dinc. XXVII.

 
In Gratiaens tiden gevielt aldus,
 
Dat van Rome voer Maximus,
 
Ende was van Constantijns geslachte,
 
Ende voer in Bertaengen met machte,
5
Daer hi ontboden was aldus;
 
Want die coninc Octavius
 
Van Bertaengen, dat hiet dat grote,
 
Om dat hem rieden die ghenote,
 
Ende dat hi was sonder sone,
10
Haddene ontboden omme tghone,
 
Dat hi hem wilde in sijn leven
 
Siere eneghere dochter gheven,
 
Ende alt conincrike daer mede
 
Naer sine doot in goeden vrede.
15
Dus wart geent huwelijc gedaen,
 
Ende Octavius staerf saen,
 
Ende Maximus die ghewan
 
An hem die Bertaensche man,
 
Ende sette doe sine vaert
20
Ten rike van Rome waert,
 
Dat hijt afwonne Gratiane
 
Ende sinen broeder Valentiniane.
 
Hier over quam hi in Armorike:
 
Dat wan hi hem af mogendelike,
25
Ende besettet met Bertoenen.
 
Hine liet staerken no coenen,
 
No weder ridder noch seriant,
 
Cume in al Bertaengen lant,
 
Hine voeredse in sine scare.
30
Dat Aermorike hiet hi dare
 
Cleene Bertaengen daer ter steden:
 
Noch hetet Bertaengen heden.
 
Bi desen Maximus so waert
 
Grote Baertaengen met sire vaert
35
So ontset van ridderscepe,
 
Datter altehant met scepe
 
Die Poitevinen inne quamen,
 
Die tlant den Bertoenen namen.
 
Maximus voer vort in Gallen,
40
Ende want wel naer met allen,
 
Ende es ten Rine waert getogen
 
Met stouten moede ende met hogen,
 
Alse die wille winnen al
 
Almaengen, heeft hijs geval,
45
Ende setten te Trieren in de stat
 
Sinen conincstoel na dat.
 
Dit orloghe ende dit striden
 
Was in sente Martijns tiden,
 
Ende Maximus die hadde conde
50
An hem oec ter selver stonde.
 
Ende also wel alse tRoemsce rike
 
Verwerret was al sekerlike,
 
Also wel was die heileghe kerke
 
Verwerret onder die valsche clerke,
55
Die hem verheffen wilden so;
 
Want een Griec, hiet Macedo,
 
Wilde up die Drievoudichede
 
Seggen sware ongelovechede,
 
Ende seide dat al openbare,
60
Dattie Heilege Gheest geen God en ware.
 
In Spaengen begonste upgaen
 
Een meester, hiet Prissiliaen.
 
Het ware al een, seide die gone,
 
Vader, Heilech Gheest ende Sone,
65
Een persoen wert ende God.
 
Oec wederseide die sot
 
Vleesch tetene, want die viant
 
Maectet, seidi, metter hant.
 
Huwelijc hilt hi over niet,
70
Want hi wijf ende man versciet;
 
Ende ander ongelove vele,
 
Datten leken ginc uten spele.

Wat in Gratiaens tiden gevel. XXVIII.

 
Omme dit gheestelike orloghe
 
Stichtemen ene consilie hoghe
 
Te Constantenoble indie stat,
 
Want Theodosius wilde dat,
5
Ende Damasius, die doe paues was,
 
Die ghehinghede mede das.
 
Aldaer was ghecondempneert
 
Macedo, ende oec ghewert
 
Uter kerken ghelove mede;
10
Ende daer maectemen indie stede
 
Credo in unum , sonder saghe,
 
Datmen singhet alle Zondaghe
 
Van onsen ghelove, Gode teeren
 
Ende Macedone tonneren.
15
Vanden quaden Prissiliane,
 
Die ongelove dede te verstane, . . .
 
Die wart omme sijn dulle spreken
 
Ute Ytalen al gesteken
 
Vanden paues Damasius
20
Ende vanden heilegen Ambrosius.
 
Doe quam hi int lant van Gallen
 
Tote Boygiers al met allen,
 
Daer een seent versament was.
 
Daer was inne, alsict las,
25
Die milde Martijn van Tours.
 
Daer en vant hi geen succours;
 
Want alsement beweren woude,
 
Beroupen wildijt also houde
 
An Maximus, die geweldelike
30
Doe commen was int keyserrike,
 
Alsic u seide hier vort.
 
Van Maximuse was hi ongehort
 
Ende verstoten daer oec mede
 
Ute sire bisscopliker stede.
35
Doe trac hi te Trieren in de port,
 
Daer hi qualike wart vermort,
 
Entie ghene, die met hem waren,
 
Moesten qualike mede varen.
 
In des Gratiaens tiden mede
40
Leestmen dat Jeronimus dede
 
Biden paues Damasiuse lesen,
 
Bi wies orlove het moeste wesen,
 
Den zoutre in ons Heren kerke;
 
Ende quam eerst onder die clerke
45
Ten selven tiden van hem beeden,
 
Alse wi vanden salmen sceden,
 
Gloria patri, dat men singhet
 
Alsemen die salme ten ende bringet.
 
In des Gratiaens vijfte jaer
50
Be gonste hare te verheffene swaer
 
Justina, Valentiniaens moeder,
 
Die mettem was keyser, sijn broeder,
 
Jeghen die kerke van Meilane,
 
Want soe was eene Arriane.
55
Die bucgerie wederseget algader,
 
[Dat] die Sone metten Vader
 
Evengheweldich niet en si.
 
Dese heresie was bidi
 
Vander heileger kerken verdoemt.
60
Dese Justine die quade coemt
 
Tote Meilane, ende wilde verdriven
 
Sente Ambrosise ofte ontliven,
 
Want hi was die met ghewelt
 
Onse ghelove staende behelt.
65
Justina gelovede eere ende scat,
 
Mochte iemen vulbringen dat,
 
Dat hine wech voerde met machte,
 
Waert bi daghe of bi nachte,
 
Ende menne in anderen lande dade;
70
So dat een bi valschen rade
 
Bider kerken hilt ene kerre,
 
Quame hi uut, dat hine verre
 
In anderen lande voeren soude.
 
Maer hi selve, die dit doen woude,
75
Wart van siere mesdaet gevaen,
 
Ende uptie selve karre gedaen
 
Ende ghevoert uut siere macht:
 
Dus becochti sine jacht.

Vanden Vranken ende ander dinc. XXIX.

 
In keyser Gratiaens vijfte jaer
 
Staerf Priamus, weetmen vorwaer,
 
Deerste here vanden Vranken,
 
Die tRoemsce rike begonde cranken,
5
Ende sijn sone Maercomerijs,
 
Die vromech was ende sere wijs,
 
Wart over die Vranken here,
 
Ende mettem noch een ander mere,
 
Die Symeo bi namen hiet.
10
Dit wel onsienlike diet
 
Wart wassende ende hilden over tsine
 
Tlant beneven den Rine,
 
Ende besittent met ghewelt.
 
Doe te Rome wart ghetelt
15
Vander Vranken overdaet,
 
Sendere die ghemeene raet
 
II hertoghen met groten here
 
Uptie Fransoysen ter were:
 
Eraclius ende Horuntine.
20
[Si] quamen, alst wart in schine,
 
Neven Trieren inden stride.
 
Daer worden die Romeine onblide,
 
Want lettel ontgincker vanden here.
 
Die heren bleven indie were
25
Beede up ghenen velde doot.
 
Lettel eneghen wederstoot
 
Ghereede hare die Roemsce port
 
Uptie stoute Vranken vort;
 
Want der Vranken macht die wies,
30
Ende Rome viel int verlies.
 
Dese Marcomeris was here daer
 
Vanden Vranken XXXIII jaer.
 
In keyser Gratiaens seste jaer
 
Wart orloghe groet ende swaer
35
Van Maximus upt keyserrike;
 
Want hi wan hem af fierlike
 
Gallen wel naer altemale,
 
Ende quam vort also wale
 
Orlogen uptie Roemsce crone.
40
Tote Lyons uptie Rone
 
Daer wart Gratiaen versleghen.
 
Maximus settem vort daer jegen,
 
Dat hi winnen wilde Ytale.
 
Daer ute verdreef hi also wale
45
Den anderen keyser Valentiniane,
 
Dat hi moeste wiken dane,
 
Ende sijn quade moeder Justine,
 
Die sente Ambrosise dede pine,
 
Wart verdreven uten lande,
50
Ende dogede pine ende scande;
 
Dat soe te doene hare vermat
 
Sente Ambrosise, wart soe sat.
 
Aldus wan Maximus met allen
 
Beede Ytalen ende Gallen
55
Ende vele van Aelmaengen
 
Metten ridderscepe van Bertaengen,
 
Ende ware keyser ende here bleven,
 
Hen haddem niet genomen tleven
 
Theodosius, die Gratiane
60
Wrac ende Valentiniane,
 
Alse u die bouc verclaren sal,
 
Die hier naer sal comen al.
 
Nu suldi horen een deel bedieden
 
Vanden goeden heilegen lieden,
65
Die in Gratiaens tiden waren,
 
Haer leven ende haer welvaren,
 
Ende Jheronimus bloemen mede,
 
Daer men vint vele wijshede.

Van sente Basilise den groten. XXX.

 
In keyser Gratiaens derde jaer,
 
Alsmen screef, wet vorwaer,
 
Dat incarnation ons Heren,
 
Alse ons vraye ystorien leren,
5
CCC LXXX ende oec viere,
 
Doe staerf die heilege goedertiere,
 
Die grote Basilis, alsict las,
 
Die bisscop tote Cesarien was.
 
Desen omme sine heilechede
10
Verbaerde God om sine bede,
 
Ende leerdem die heilege wort,
 
Diemen brinct ter messen vort,
 
Daer men met doet tsacrament.
 
Desen Basilis, alsemen kent,
15
Was vertoget openbare
 
Van Mercurise den maertelare,
 
Dat hi doot stac, alsonder waen,
 
Den quaden keyser Juliaen.
 
Dese Basilis die verbat
20
Eenen jongelinc teere stat,
 
Die hem den duvel met vrijen zinne
 
Upgaf om eere joncvrouwen minne,
 
Ende ontweldegede met gewelt
 
Den viant, alse sijn vers telt,
25
Dat hi den brief up moeste geven,
 
Daer die manscap in stont gescreven.
 
Andere miraclen ghemeene
 
Dedi vele grote ende cleene,
 
Ende, alse hi lach up sine doot,
30
Eenen ersatre hi ontboot
 
Die Jode was ende Joseph hiet,
 
Om dat hi wille dat hi besiet
 
Een deel hoet mettem stont.
 
God haddem gemaket cont,
35
Dat hi dien Jode bekeren soude,
 
Eer dat hi voere onder moude.
 
Dies haddene Basilis vercoren,
 
Ende leidem menechwaerf te voren
 
Dat hi kerstijndoem ontfinghe,
40
Maer dander ontseide die dinghe.
 
Nu was dese Joseph so wijs
 
Vanden pulse, dat hi den prijs
 
Hadde van al die men wiste;
 
Want hi nemmermeer en miste,
45
Hine seide elken zieken man,
 
Oft enech ontgaen ware daer an.
 
Nu es hi tote Basilise comen,
 
Ende hevet sinen aerm ghenomen
 
Ende taste den puls. Doe vragede hi:
50
‘Joseph, wat dinct u van mi?’
 
Die Jode sprac: ‘Nu hore mijn callen,
 
Die zonne sal metter zonnen vallen;’
 
Alse of hi seide: ‘Du suls echt,
 
Alse die zonne laet haer lecht,
55
Saltu enden, ende dus namelike
 
Sal enden die zonne van erderike.’
 
Basilis antworde sonder sorgen:
 
‘Oft ic leve tote morghen,
 
Wat sal dan daer af wesen?’
60
- ‘Here,’ sprac hi, ‘en mach niet wesen.
 
Dine ziele sal in di geduren
 
Cume die stont van ere uren.’
 
Basilis sprac: ‘Oft ic ondraghe
 
Mijn lijf tote maergijn middaghe,
65
Wat seghestu daertoe, man?’
 
Die Jode sprac: ‘So stervic dan.’
 
- ‘Ja!’ sprac Basilis, ‘du sult ontsterven
 
Den duvel, ende Gode uperven.’
 
Doe sprac die Juede: ‘Ic versta
70
Waerwaert dat dijn meenen gha.
 
Mine ghelove willic begeven,
 
Mogestu also lange leven.’

Hoe hi den duvel den jongelinc nam. XXXI.

 
Basilis sette sine ghebede
 
Ane Gode, an sine mogenthede,
 
Dat hine so lange sparen woude,
 
Dat hi dien Juede behoude.
5
Die Juede es smaergens comen
 
Ende heeftene levende vernomen.
 
Doe viel hi up sine knien
 
Ende lovede Gode mettien,
 
Dien die kerstine nu anebeden,
10
Ende wart kerstijn daer ter steden;
 
Ende Basilis heeft messe ghedaen,
 
Ende ginc te bedde ende staerf saen.
 
Doe quam Joseph, die Jan hiet,
 
Ende alse hi den bisscop doot siet
15
Ter selver tijt, ter selver stont,
 
Alse ghesproken hadde sijn mont,
 
Viel hi neder up sine berst
 
Ende seide: ‘Here Jhesus Kerst!
 
Vrient ons Heren! hadstut gebeden,
20
Du waers noch in dire gesontheden.’
 
Dus bleef doot in desen doene
 
Basilis, die in sinen sermoene
 
Menegen mensche bekeerde,
 
Ende dien God sonderlinge eerde.
25
Upten jaersdach bleef hi doot,
 
Ende wart begraven met eren groot.
 
Inden selven tiden mede
 
Was paues te Rome indie stede
 
Damasius, ende was vorwaer
30
Doe in sijn XVste jaer;
 
Ende Jeronimus was doe mede
 
Te Bethleem indie stede,
 
Die hem liet werden te sure
 
Sere die Heileghe Scrifture,
35
Daermen mede af tellen sal
 
Leringhe te wonderne al,
 
Ende sine vite, die scone es sere
 
Te horne, die mint onsen Here.

Van sente Jheronimuse. XXXII.

 
Jheronimus was geboren
 
In Pannonien, alse wijt horen,
 
Dat nu Hongerien heet.
 
Jonc was hi te Rome geleet,
5
Ende daer ontfinc hi kerstijnhede.
 
Lettren ende gramarien mede
 
Leerdi van meester Donate,
 
Die makede dor der kinder bate
 
Enen bouc, die heet Donaet.
10
Jheronimus ter scolen gaet,
 
Ende leerde in Griex philosophie
 
Ende in Latine die clergie;
 
Eubreusche lettren ende tale
 
Leerde hi utermaten wale.
15
Moenc wart hi in sire joget,
 
Ende hilt hem emmer an die doget.
 
Maghet bleef hi al sijn lijf
 
Ende levede al sonder wijf,
 
Alse die pijnde na hem te gevene
20
Elken van vulmaecten levene.
 
Doe hi hadde XXXIX jaer,
 
Wart hi in Rome sere maer,
 
Ende hem wart priesterscap gegeven
 
Ende teenen cardenael verheven,
25
Ende was indie stat III jaer
 
Ende van clergien so maer,
 
Dat alt volc sprac openbare
 
Dat hi des pauescaps werdich ware.
 
Maer alse hi sach der clerke voere,
30
Entie moenken so in roere,
 
Dat schande was ende zonde,
 
Want hijt ghedogen niet en conde,
 
Hi lachteret hem harde sere;
 
Dies wart hi ghehaet te mere
35
Vanden paepscape, die hem laghe
 
Leiden bi nachte ende bi daghe,
 
Ende verkeerden sijn doen in aves.
 
Nochtan Damasius die paues
 
Haddene harde sere vercoren;
40
Doch die clerken daden hem toren,
 
Ende hebbene teere stont gevaen
 
Ende wijfs clederen anghedaen,
 
Ghelijc of sine teere steden
 
Ghevaen hadden in dorperheden,
45
Ende met dusghedane wort
 
Verstieten sine uter port.
 
Doe hi van Rome verstoten was,
 
Quam hi ghevaren, alsict las,
 
Te Constantenoble, daer hi vant
50
Den bisscop, Gregorius ghenant,
 
Eenen heilegen man ende enen vroeden.
 
Hem beval hi hem in hoeden,
 
Ende leerdem vele van siere const,
 
Dies hi hem drouch wel groten jonst.
55
Van danen voer hi in Surien,
 
Omme te leerne meer clergien,
 
Ende omme te werdene hermite.
 
Daer bescreef hi Malcus vite,
 
Eens moencs die gevaen was,
60
Die lustich was, nu merket das.

Van Malcus aventuren. XXXIII.

 
Malcus moeder ende vader
 
Wildene dwingen bede gader,
 
Dat hi trecken soude te wive;
 
Maer hi seide: hi wilde dat blive,
5
Want hi sette hem te desen
 
Dat hi moenc wilde wesen.
 
Dus es hi henen stille verholen
 
Vader ende moeder ontstolen,
 
Ende vliet in hermitagen te hant,
10
Daer hi vele moenken vant.
 
Mettem heeft hi hem begeven
 
Ende es aldaer een stic bleven.
 
Daer na quam hem inden moet,
 
Dattem sijn zin te lande stoet;
15
Want hi hadde vernomen mare,
 
Dat sijn vader [doot] bleven ware,
 
Ende wilde troesten siere moeder
 
Ende maken des te vroeder,
 
Dat soe ghenen andren man en name.
20
Den abt was dit ombequame,
 
Ende seide emmer openbare,
 
Dat des viants coringe ware.
 
Malcus seide: ‘Hiers geen vlien,
 
Ic moet miere moeder emmer sien;’
25
So dattene sijn abt liet gaen,
 
Maer hi liet eersten menegen traen.
 
Dus so ginc hi henen mettien,
 
Ende hevet van verren versien
 
Gheselscap, die ghinder quamen,
30
Omtrent wijf ende man te samen
 
Tote LXX wel bi ghetale.
 
Daer mede ghesellede hi hem wale;
 
Ende alsi aldus henen gaen,
 
Quamen si te ghemoete saen
35
Roveren, heidine, Sarrasine,
 
Up paerden, up kemele, die hem pine
 
So groot daden, daer si ghingen,
 
Dat si aldie rote vinghen,
 
Ende deelden tgoet entie liede.
40
Malcus den moenc ghesciede,
 
Dat hi ende eene kerstine vrouwe
 
Quamen te deele met groeten rouwe
 
Eenen heidinen tien male,
 
Diese brachte te siere zale,
45
Daer eene vrouwe was, ende mense dwanc
 
Die tanebedene an haren danc.
 
Daer was hem bevolen mede
 
Die scaep te hoedene, alse hi dede,
 
So dattene die heidijn daer naer
50
Dwanc ende dede vaer,
 
Dat hi ghemeenen soude sijn lijf
 
Jegen dat goede kerstijn wijf.
 
Malcus nam die vrouwe onblide
 
Ende ledetse over ene zide
55
Daer bi in ene hagedochte.
 
Een swert hi daer mettem brochte,
 
Ende seide: hi sloeghe hare liever doot,
 
Dan hi quaetheit dade so groot.
 
Die vrouwe sprac: ‘En doe mi niet!
60
Al willestu doen dat men di hiet,
 
Ic bleve mi oec liever doot,
 
Dan ic dade dat men mi geboot.
 
Hout mi inder suverheden,
 
Ic sal wel wachten oec dijns vreden.
65
Laet onsen here wanen dan,
 
Dat ic dijn wijf bem ende gi mijn man,
 
God saelt kennen ende ons lonen.
 
Wi mogen lichte hem dus honen,
 
Dat wi nachts te gader laghen,
70
Eist dat wi wel over een dragen.’
 
Alse Malcus hort so wisen raet,
 
Dinket hem goet, na dien dat staet,
 
Ende minnedse vele te meer in desen,
 
Dan of soe sijn wijf hadde gewesen.
75
Dus waren si lange stont te samen,
 
Dat si niet te gader en quamen,
 
So dat mense liet onbehoet;
 
Want here ende vrouwe vermoet,
 
Dat si tontgane hem niet ne pinen.
80
Malcus began van rouwen dwinen,
 
Alse hi dochte om theilege leven,
 
Daer hi hem uut hadde verdreven,
 
Diesmen in hermitagen pleghet;
 
So dat de vrouwe te hem seghet,
85
Want soe wart sijns rouwen geware,
 
Ende seide: wildi stille of openbare,
 
Soe wilde gherne, mocht gescien,
 
Mettem aventuren plien.
 
Dus sijn si over een ghedraghen.
90
Des nachts si hem aldus bejagen:
 
Si hebben twee gheete geslegen,
 
Die velle genayt ende gedwegen,
 
Ende daer af gemaect II malen.
 
Dat vleesch ziedsi sonder talen,
95
Dat si eten souden ter noot
 
In dien weghe lanc ende groot;
 
Ende si gingen henen vlien,
 
Ende dicke over hare scoudere sien.
 
Naden derden dach si saghen
100
Hem tween na hem comen gejagen
 
Up II kemele cuersale,
 
Diese achtervolgeden wale;
 
Want si vonden in dat zant
 
Hare voetspore altehant.
105
Doe saghen si ter rechter zide
 
Een hol, dat ondaen was wide.
 
Vervaert waren si in alre manieren
 
Van ghevenijnden dieren;
 
Nochtan die noot riet hem dat,
110
Dat si vlien in dat ghat.
 
Doe so quam daer jeghen recht
 
Haer here ende een sijn knecht,
 
‘Ende riepen up ons beden tsamen,
 
Dat wi uut dien ghate quamen;
115
Ende alsi ons daer waenden winnen,
 
Was daer eene leuwinne binnen
 
Inden hole ter selver stont,
 
Al en waest hem niet cont,
 
Die gheworpen hadde aldaer.’
120
Doe soe horde dat mesbaer,
 
Es soe uten hole ghevaren,
 
Ende dodedse beede daer te waren
 
Ende brochtse in ghetogen
 
Deen naden anderen vor haer ogen.
125
Doe worden si aldaer ter stede
 
In hopen ende in vreesen mede,
 
Want si die leuwinne ontsagen.
 
Des maergens, alst began dagen,
 
Nam die leuwinne haer kint,
130
Ende gaet henen daer soe vint
 
Haer ghevouch, ende es gesceeden,
 
Ende laet gheent hol hem beeden.
 
Doe gingen si uut tien male,
 
Ende namen die kemele cursale,
135
Diemen dromedaris heet,
 
Ende so henen daer mede ghereet,
 
Ende reden VIII dage, eer si quamen
 
Daer si sekerheit vernamen,
 
Ende si quamen in kerstijnre were,
140
Daer si vonden tRoemsche here,
 
Ende waren vorden maerscalc brocht,
 
Diese hevet ondersocht,
 
Hoe hem hare aventure verginc.
 
Malcus teldem al die dinc,
145
Ende si loveden onsen Here
 
(Dier dinc wonderde hem sere),
 
Ende Malcus bleef moenc daer na
 
Int lant van Mesopotania,
 
Ende sine lieve reine amie
150
Beval hi Gode ende sente Marie,
 
Diese vort wel heeft behoet,
 
So dat soe quam ten ende goet.

Noch van sente Jheronimuse. XXXIIII.

 
Dese aventure van Malcus
 
Bescrivet ons sente Jeronimus.
 
Nu hort vort sijn selfs vite.
 
Jheronimus begerde met vlite
5
Selve te proevene wat ware
 
Te levene in hermitagen scare,
 
Daer hi in was, alst wel sceen,
 
IIII jaer al achter een
 
Met moenken, die hem also sware
10
Pijnden, dat openbare
 
Schinen mach in desen tiden,
 
Dat nu niemen en mochte liden;
 
Want hi doet aldus bekinnen
 
Sinen lieven tween caerminnen,
15
Paulen ende Eustochen mede,
 
Die kenden sine heimelichede:
 
‘O wi!’ seit hi, ‘mi gedinct das,
 
Dat ic in hermitagen was
 
In dat grote woeste lant,
20
Dat die zonne hevet verbrant,
 
Daer die aerme moenken lagen
 
In hutten, open alse haghen.
 
Hoe dicken gedochte mi das,
 
Dat ic te Rome in feesten was.
25
Ic sat alleene, want mijn gedochte
 
Was bedroevet harde onsochte.
 
Mijn aerm vel was dorronnen
 
Ende dorscenen metter zonnen,
 
Dat welnaer mijn been dorstac.
30
Up mine crune enen zac,
 
Dat mi tfel was van hitten swart
 
Ende gelijc eenen steene hart.
 
Mijn leven dat was alle dagen
 
Suchten, weenen ende clagen;
35
Ende alse mi dan die slaep verwan,
 
Daer ic jegen vacht nochtan,
 
Lagen mine aerme magre lede
 
Cume uptie blote erde mede.
 
Van spisen ende van dranke gerede
40
Swigic best hier ter stede;
 
Want der zieker liede pusoen
 
Dat was cout water in haer doen,
 
Ende ghesodene spise mede
 
Dat hiet overdadichede.
45
Ic maecte mi aldaer geselle
 
Omme die vreese vander helle,
 
Ende verdoemde mine lede
 
In dus swaren kaerker mede
 
Met serpenten, slangen ende ander diere.
50
Ende al wasic in diere maniere,
 
Nochtan was mijn gedochte gans,
 
Ende was dicken dans
 
Metten mageden in mijn gepeins.
 
Ic hadde van aermoeden den weins,
55
Want mine wangen waren bleec,
 
Alse die van hongre waren weec;
 
Nochtan en was niet te min
 
Int begeren mijn zin.
 
Mine vercoude leden bloot,
60
Die welnaer scenen doot,
 
Daer in nochtan bernde mede
 
Die brant der onsuverhede.
 
Dus wasic alre hopen quite.
 
Doe viel ic neder met vlite,
65
Alse Magdaleene, te Jhesus voeten,
 
Ende began weenen ende hem groeten,
 
Ende dwouch met tranen sine voete
 
Ende drogedse weder harde soete
 
Met minen hare: in derre maniere
70
Temperdic van sinen viere
 
Dat vechtende vleesch ende maket mat,
 
Want binder weke ic niet en at.
 
In scame mi niet jegen u, amien,
 
Mine onsalechede verlijen;
75
Maer ic clage u aldas,
 
Dat ic niet en bem dat ic was.
 
Mi ghedinct wel dat ic lach
 
Ende riep nacht ende dach,
 
Ende slouch voer mine borst dan sere,
80
Ende sesseerde min no mere,
 
Eer ic getroest was ende gescouden
 
Van Gode, die mi wilde behouden.
 
Mine celle, daer ic in lach,
 
Vruchtic selve ende ontsach,
85
Ghelijc alse of soe weten mochte
 
Mijn gepeins ende mijn gedochte;
 
So wardic up mi selven erre,
 
Ende ginc indie wostine verre.
 
Saghic dan enege hole dale,
90
Oft hoghe roetsen gescuert ende vale,
 
Daer vielic in mine gebede
 
Ende kaerkereerde minen lachame mede,
 
Ende dan na menech traen
 
Ende zuchten, dat ic uut liet gaen,
95
Ende mine ogen inden hemel hingen,
 
Quamic dicke in sulken dingen,
 
Dat ic metten ingelen was,
 
Ende zanc vroilike ende las:
 
‘In odore,’ dat versekijn,
100
Dat dicke singen die magede fijn.
 
Of dan die ghene dit gedogen,
 
Die hare vleesch te magerne pogen
 
Ende verteren inden dullen live,
 
Ende haer gepeins es dus keytive:
105
Wat gedoget die joncvrouwe dan,
 
Die alle weelde heeft sonder man?
 
Men mach wel seggen dat al bloet,
 
Dat soe es al levende doot.’

Vanden leuwe die hem diende. XXXV.

 
Alse Jeronimus IIII jaer
 
Dus gelevet hadde daer,
 
Doe voer hi danen te Bethlem.
 
Daer versaemden ane hem
5
Vele ghesellen in corter stont.
 
Daer maecti, alst es cont,
 
Een cloesterkijn ende een covent,
 
Dat tote hem quam al omtrent.
 
Daer studeerdi ende ontbant,
10
Ende screef selve metter hant
 
L jaer ende anderalf mede
 
Der Scrifturen heimelijchede,
 
Daer hi aldie Byble besochte
 
Ende uten Ebreuscen in Latijn brochte.
15
Daer dedi sine tande sagen;
 
Want men hordene dicke clagen,
 
Dat hi dat Suurs ende dat Caldeus,
 
Dat Arrabis ende dat Ebreus
 
Ten besten niet en conste gespreken,
20
Die worde bughen, die tale breken.
 
In Bethleem gesciedem mede
 
Dat hier nu staet te derre stede:
 
Eens up enen avont hi sat
 
Met sinen jongers ende at,
25
Ende disputeerde van scrifturen.
 
Doe quam daer ter selver uren
 
Een groot leu, sachte gemoet,
 
Die hinkede an sinen enen voet,
 
Ende Jheronimus dedene dwaen,
30
Ende wart daer geware saen,
 
Dattem een struuc daer in stac.
 
Te hant hi dat hout uuttrac,
 
Ende maket hem scone ende bant,
 
Entie leu genas te hant.
35
Al siere felheit hi vergat,
 
Ende bleef aldaer ter stat
 
Onder die moenke sachte ende tam.
 
Jheronimus sach wel ende vernam,
 
Dattene God hem sende gemene
40
Niet om den seeren voet alleene,
 
Maer om vriendscap. Hi hem beval,
 
Ende bider broederen rade al,
 
Dat hi den ezel hoeden soude,
 
Die te ghane plach ten woude
45
Ende hout te draghene ten viere,
 
Dat hine wachte jegen ander diere.
 
Die leu dede datmen hem seide,
 
Ende hoede den ezel in de weide.
 
Doe gevielt up enen dach,
50
Dat die leu sliep aldaer hi lach,
 
Ende coepmanne quamen, die daer leden,
 
Ende sagen den ezel tiere steden
 
Sonder hoede ende namene mede
 
Om last te dragene, alse noot dede.
55
Die leu ontspranc ende wart geware,
 
Dat sijn ezel verloren ware,
 
Ende sochtene lange ende vants niet.
 
Savonds, als hi vanden velde sciet,
 
Quam hi ter porten droeve ende spade:
60
Hine dorste incomen van mesdade.
 
Die broedere sagene ende waren gram,
 
Dat hi sonder ezel quam,
 
Ende waenden dat hine hadde verbeten
 
Ende van groten hongre gheten,
65
Ende hietene keren danen te hant
 
Ende eten dat remenant.
 
Ute gingen si mede tien stonden
 
Ende sochtene; alsijs niet en vonden,
 
Hebben sijt Jeronimuse getoget,
70
Die seide: ‘Laet staen ende gedoget
 
Goedertierlike u verlies.’
 
Den leu geboden si dies,
 
Sint hi den ezel verloes, haer dier,
 
Dat hi hout selve hale hier.
75
Hi dede datmen hem geboot
 
Sonder felheit clene of groot.
 
Eens es hi te velde gegaen,
 
Alse hi sinen aerbeit hadde gedaen,
 
Ghelijc alse hi den ezel sochte,
80
Ofte hine ieweren vinden mochte,
 
Ende hevet comanne vernomen,
 
Die met kemelen geladen comen,
 
Ende sinen ezel als ende als
 
Met eenen zeelen omden hals,
85
Die de kemelen leedde voren.
 
Die leu quam in groten toren,
 
Alse hi sinen ezel sach.
 
Hi grongierde, hi maecte geclach,
 
Ende coemt gesprongen metter vaert
90
Te ghenen coeplieden waert.
 
Hi slouch met sinen sterte de aerde.
 
Die coeplieden vloen haerre vaerde,
 
Want het was elken om sijn leven.
 
Die leu heeft vor hem gedreven
95
Ten cloester waert ten selven stonden
 
Wat anden ezel was gebonden.
 
Jheronimus heeft dit verstaen,
 
Ende hiet stille swigen saen
 
Entie porten updoen wide,
100
Ende men die kemele in elke zide
 
Ontlade saen van haren laste,
 
Ende Gods wille ontbeide enter gaste.
 
Doe liep die leu harentare,
 
Ende voer elken broeder dare
105
Viel hi neder uptie erde,
 
Ende neech hem harde werde
 
Van siere mesdaet sonderlinge.
 
Die broeders daden beteringe,
 
Dat si hem daden dragen hout
110
Sonder redene ende scout.
 
Alsi, na haers meesters beheet,
 
Ghenen gasten hadden gereet
 
Sulc alsemen vercrigen mochte,
 
Quam daer een die mare brochte,
115
Dat gaste vordie porte waren,
 
Die den abt spreken begaren.
 
Si quamen in ende al met allen
 
Sijn si voer Jeronimuse gevallen,
 
Ende begien, alse die hem scamen,
120
Hare mesdaet altesamen,
 
Ende bidden hem dies aflaet.
 
Jheronimus heet dat elc upstaet,
 
Ende hiet hem vort, hoe soet gha,
 
Dat niemen vremt goet aneva,
125
Ende hiet dat si eten gingen,
 
Ende dan al haer goet ontfingen;
 
Maer sine wilden in gere wise
 
Niet ontfaen van siere spisen,
 
Eer Jeronimus, diet node dede,
130
Ontfinc van hem in hovescede
 
Van haerre olyen wel de helt
 
(Hiertoe daden si groot gewelt),
 
Ende van haren geslachte mede
 
Wilden si aldaer ter stede
135
Dat sulke rente staende bleve,
 
Ende men elx jaers die olie geve.
 
Dus voeren si vro ende sonder scande
 
Daer si woenden te haren lande.

Van Jheronimuse noch meer. XXXVI.

 
Dese Jheronimus sere wel conde,
 
Diesmen hevet ware orconde,
 
Heidine boeke ende Joedsce mede,
 
Alsemen vint in meneger stede,
5
Ende alse hi van hem selven screef,
 
Hoe hi bi naer verdoemet bleef,
 
Omme dat hi so gerne las
 
Heidine favelen, want daer in was
 
So menech dorescone wort,
10
Dat wel smaect diet verstaet ende hort.
 
Hier omme so was hi gecastijt
 
Voer Gode, alse hi selve lijt
 
Ende scrijfter af aldus van hem:
 
‘Eens quamic in Jherusalem
15
Ende liet thuus vrient ende maghe,
 
Ende sette tleven indie waghe,
 
Omme te dienne onsen Here.
 
Mine bouke die mindic sere,
 
Die ic te Rome maken dede,
20
Ende voeredse emmer mede.
 
Doe gheviel mi teenen stonden,
 
Dat ic omme mine oude zonden
 
Menech zuchten ende menech traen
 
Van droever herten liet utegaen,
25
Daer ic eens ten bouken ginc;
 
So gheviel mi daer die dinc,
 
Dat ic Platoens boeke nam,
 
Oft Cycerons, alst so quam,
 
Daer so scone sproken in stonden,
30
Dat si mi ghenoeghen begonden,
 
Dat mine wort vingen den zin.
 
Alst dan quam ter herten in,
 
Dat beter ware die Heilege Scrifture,
 
So namic dan teere ander uren
35
Eenen prophete ende began lesen;
 
So dochte mi die wort so ruud wesen,
 
Datter mine herte niet en mochte;
 
Ende omme dat mijn blende gedochte
 
Die claerheit vanden heilegen worden
40
Niet verstont, alst die oren horden,
 
So teghict al der Scrifturen,
 
Ende [niet] miere blender naturen.
 
In desen quam mi an de rede,
 
Die mi also leede dede,
45
Dat hi mi sooch dmaerch uten live,
 
Ende ic lach alse een keytive.
 
Huut ende been haddic alse niet,
 
Enten adem alse een die vliet
 
Ute minen live uut ende in;
50
Daer ne was troest meer no min,
 
Danmen mine uutfert gereet.
 
Mettien dinct mi dat versceet
 
Mine ziele ute minen vate,
 
Ende men ledese haerre strate
55
Ter vierescaren, daer de bailiu sat,
 
Die nie recht en maecte mat.
 
Daer waest so doreclaer,
 
Dat mi so groot anquam de vaer,
 
Dat ic ter erden viel mettien
60
Ende niet upwaert en dorste sien.
 
- ‘Wie bestu?’ began hi vragen sere.
 
- ‘Een kerstijn bem ic,’ antwordic, ‘Here!’
 
- ‘Du lieges’, sprac die bailliu saen,
 
‘Du best een cyceroniaen,
65
Kerstijn en bestu meer no min;
 
Want daer dijn scat es, daers dijn zin.’
 
Doe zwegic, ende hi hiet mi blouwen.
 
Daer ic was in desen rouwen,
 
Wrougede mi sere te hant
70
Miere conscientien bant,
 
Dat ic die heidijnsce philosophie
 
Las voer die heilege prophecie,
 
Ende ic riep, alsemen mi slouch sere:
 
‘Ontfaerme u mijns! ontfarmege Here!’
75
Die doe vorden bailliu stonden,
 
Voer mi bidden begonden,
 
Ende vielen te sinen knien,
 
Dat hi mi wilde verdragen indien
 
Dat in miere joget mi gesciede,
80
Ende hi hem also beriede,
 
Dat hij mi tijt gave ende stade,
 
Dat ic beteringe gedade;
 
Ende wordic so meer te dwase
 
Dat ic heidijnsce worde lase,
85
Dat ict ontgoude alte sware.
 
Ic die daer lach inden vare
 
Ende bevaen in sulker noot,
 
Ic hadde gerne noch also groet
 
Ende also swaer gelof gedaen,
90
Ende begonde sweren saen:
 
‘Here! ofte ic selke boeke
 
Meer lese, hebbe oft soeke,
 
So hebbic dijns geloghent mede.’
 
Hier bi gaf men mi vrede
95
Ende sendde mi weder in mijn vat.
 
Menegen wonderets die daer zat,
 
Alsi mi dogen sagen upslaen,
 
Daer uteliep menech heet traen.
 
Ende wet wel, ic nam des ghoem,
100
Dat niet en was al ydel droem
 
(Dats Gode ende dien gedinge cont,
 
Daer ic in sorgen voren stont),
 
Ende ic die slaghe inden droem
 
Wel ghevoelde ende naems goem;
105
Want mi die scoudren vanden slagen
 
Al swart ende vul wefflen lagen.
 
Voert hildix mi van diere ure
 
Al ane [die] Heileghe Scrifture.’
 
O wi! die den cost so groot
110
Ane tGrael leggen, an Lanceloot,
 
Hadden si van desen bispele vaer,
 
Si lieten dborderen ende namen twaer!
 
Nu suldi vort horen sine sproken,
 
Hoe Jeronimus gaet stoken
115
Moenken, clerken ofte magede,
 
Wat hem wel ofte wers behagede.

Van Jheronimus bloemen. XXXVII.

 
Niet es saleger dan kerstijn diet,
 
Want God hem hemelrike onthiet.
 
Niet en es onzaleger, sonder sage,
 
Dan leven onseker alle daghe.
5
Niet nes cranker, daent so staet
 
Dat hi hem tfleesch verwinnen laet.
 
Niet nes staerker, datmen vint,
 
Dan die den duvel verwint.
 
Salomoen was de wijste man,
10
Nochtan dattene een wijf verwan.
 
Dese wort seget hi bidi,
 
Datter werelt wille sijn vri.
 
Die wech es hoghe, inge ende smal,
 
Ende al te swaer so es de val;
15
Ende alse een heeft vrije zinne,
 
Ontsegge de werelt ende vrouwen minne,
 
Dat hi de scande meer ontsie,
 
Oft hi valle oft hem messcie,
 
Dan een ander die gelof
20
Noint en dede negeen daer of.
 
Ic weet wel, seit hi, ende versta,
 
Dat ic in orloghe gha
 
Jeghen menegen, diet na sal leggen
 
Mine sproken ende mijn waerseggen.
25
Doch en salic niemene noemen:
 
Die mi daerf vloeken of verdoemen,
 
Hare conscientie die hem wroeget
 
Dat si ten zonden sijn gevoeget.
 
Wijs man pleget, alse hi verstaet
30
Dat men [van] hem seget quaet,
 
Dat hi gebare als hijs niet horde,
 
Ende betert hem metten worde,
 
Ende veronwert sijn selves zin,
 
Ende en scelt weder meer no min.
35
Ic zie some met widen cuevelen
 
Crom gaen gelijc huevelen,
 
Upghescorst, met langen baerden;
 
Sine conen niet gehaerden
 
Dat si sceden vanden wiven.
40
Gherne eten si ende bliven
 
Int geselscap daer sise sien,
 
Ende meer doude dan de jonge si vlien.
 
Dit dinct mi huwelijc sijn, godweet!
 
Maer datment geen huwelic en heet.
45
Maer eist dattu moenc wilt wesen,
 
Sorch om dijn zingen ende dijn lesen,
 
Omme dine ziele, omme dijn gelof,
 
Ende stant sulker heimelicheit of
 
Diere moeder, up dat met hare
50
Ander wijf ne coemt dare,
 
Die [di] lichte in dijn ghedochte
 
Alte sware wonden mochte.
 
Jan Baptiste, lieve broeder!
 
Die hadde ene heilege moeder
55
Ende was eens bisscops sone;
 
Nochtan en achte niet de ghone
 
Der moeder lieve, des vaders goet,
 
Dat hi hem kende also behoet,
 
Dat hire in dorste bliven mede
60
In vreesen siere zuverhede.
 
Indie wostine es hi gevloghen,
 
Ende sach met begerliken ogen
 
Jhesum Cristum, dien hi begerde,
 
Ende andere dinge haddi onwerde.
65
Du moenc, merc wat ic di telle:
 
Dijn paradijs si dine celle;
 
Les die Scrifture met goeder moete,
 
Ende plucke die appele soete.
 
In dese weelde laet di ghenoeghen,
70
Soe sal di ane Gode voegen.
 
Wie es die hem beroemen mach,
 
Dat hi reine es? want die dach
 
Noch die sterren overwaer
 
Die en sijn voer Gode niet claer.
75
Wats dat die mensce wijs leven sal?
 
Coringe eist ende ongeval.
 
Omme die ziele laet algader
 
Maghe, vriende, moeder, vader:
 
Dits eene wreede goedertierhede.
80
Winne di selven, dats zalechede.

Van sinen sproken. XXXVIII.

 
Ghenoughet di clerc te sine,
 
Sette omme leren dine pine,
 
So dattu moghes leren dan
 
Andere ongeleerde man.
5
Wilstu eer meester eer jonger wesen?
 
Waer hevestu oit gehort lesen,
 
Dat een eer ridder es eer seriant?
 
Dats ongehort in enech lant.
 
Wiltu die Scrifture minnen,
10
Du salt wel dijn vleesch verwinnen.
 
Onledichede si van di ghemint,
 
Dat di die duvel niet ledich en vint;
 
Want ledicheit boven allen dingen
 
Es verwerret in coringen.
15
In Egypten es die zede
 
In cloestren, in heilegher stede,
 
Dattere niemene ledich en si;
 
Ende dats die redene waer bi,
 
Dat hi leere sijn onderdaen,
20
Ofne wille die viant bestaen,
 
Dat hine ledich niet en vinde.
 
Het gheviel eenen Griexen kinde,
 
Dat in eenen cloester was,
 
Ende hem niet conste verweren das
25
Met vastene noch met gere bede,
 
Noch met ghere heilechede,
 
Dat die jongelinc den brant
 
Van sinen vleesche te blusscene vant.
 
Die abt saghene in dese noot
30
Ende dedere toe bendicheit groot,
 
Hoe dat hine behouden mochte;
 
So dat hi eenen daer toe brochte
 
In gehorsamecheden, dat hi dien
 
Nieweren en liete hem ontflien,
35
Hine sprake hem swaerhede
 
Ende sloughene met roeden mede,
 
Ende alse hi dit hadde gedaen,
 
Ende men ter capitelen soude gaen,
 
Dat hine wrougede dan onsochte,
40
Eer die ander claghen mochte.
 
So hordemen tgeruchte daer,
 
Entie den anderen was swaer,
 
Mettem liep aldie dinc
 
Ende al up dien jongelinc.
45
Doe riep die jongelinc daernare,
 
Dat hi al beloghen ware,
 
Ende niemen wilde der waerheit volgen.
 
Alsene dabt sach dus verbolgen,
 
So verdrouch hine inden weene,
50
Alse of hijs mettem ware allene,
 
Omme dat hijt also verworve,
 
Dat hi in rouwen niet ne storve.
 
Dit herde die jongelinc een jaer.
 
Doe vragedem dabt daer naer,
55
Hoet hem stont in sijn gedochte,
 
Oft hi sijn vleesch iet dwingen mochte.
 
- ‘Hulpe!’ seit hi, ‘in mach niet leven,
 
So nauwe so bem ic bedreven,
 
Men laet mi nemmermeer gerusten!
60
Wat ongevalle soude mi lusten?’
 
Hadde dese ledich moeten bliven
 
Ende alleene, die minne van wiven
 
Haddene gheworpen so ter neder,
 
Hine ware niet geresen weder.
65
Die hem dan wille begeven,
 
Gheve den aermen, niet sinen neven,
 
Sijn goet, ende wese gehorsam,
 
Oft en diet niet dat hi quam.
 
Heeft hi niet, wat mach hem scaden?
70
Hi es van groten laste ontladen.
 
........
 
........
 
Dit werc es hart ende sere swaer,
 
Ic lijes, hets recht ende waer;
75
Maer die loen die volgen sal
 
Die en es niet harde smal.

Vanden selven. XXXIX.

 
Clerc, die in kerken es gegoet,
 
Behoude sinen name, so es hi vroet.
 
Hi sal hem pinen ende castijen,
 
Dat hi dar siere namen lijen;
5
Want in Griex ludet sijn wort,
 
Dat hi met lote Gode toehort,
 
Of dat hem God es toegevallen
 
Met rechten lote boven hem allen.
 
Dese sullen besitten Gode
10
Ende behouden sine gebode,
 
Ende God salse besitten mede
 
Alse sine rechte ervachtichede.
 
Die schat ende scone juweele
 
Ende erve besit te sinen deele,
15
Ende daer an sine herte leghet,
 
God hevet hem sijn erve ontseget.
 
Clerc, groot coepman sekerlike,
 
Ende aerm man saen worden rike,
 
Ende dorpere saen worden here,
20
Dese drie scuwe emmermere,
 
Ghelijc oft ware eene plaghe,
 
Die der werelt anelaghe.
 
Wiven scuwen, dats clerken doen.
 
Wie was staerker dan Samsoen,
25
Ende heileghere dan David mede?
 
Wie was van meerre wijshede
 
Dan Salomoen, die vroede?
 
Doch vincse dwijf sonder hoede.
 
Ghedinc omme dit bispel scaerp,
30
Dat soe inden rouwe waerp
 
Adam in dit aerme gras,
 
Dien de hoede bevolen was.
 
Clerken sullen hem versamen
 
An gheselscap van goeder namen,
35
Noch croke winden, no toppen maken.
 
Heileghe minne en wille niet smaken
 
Gingebras no zeduware,
 
Musscaten noch gyngebare,
 
No wedersenden no ontfaen
40
Clenode, noch laten gaen
 
Salute, subtijleke ghedicht
 
Ende met sconen rimen verlicht.
 
Hier coemt af scande ende scade,
 
Van weelde comen dese mesdaden.
45
Dits al in leeken lieden mesprijs,
 
Ja onder heidine; in alre wijs
 
Es goet te wetene, dat dit gewerke
 
Sware zonde es onder clerke.
 
Elc man si wel in dier hoede:
50
In segge niet, dat onder de goede
 
Dit es ofte ie ghesciede;
 
Maer onder alderande liede,
 
Wat ordine heefti of wat abite,
 
Heeten si moenken oft hermite,
55
Weder het si wijf of man,
 
Men vinter onder, daermen nochtan
 
Beede ziet goet ende quaet;
 
Enter quader liede mesdaet,
 
Alsi die becopen sere,
60
Dat es al der goeder eere.

Noch vanden selven. XL.

 
Bisscops eere leghet daer an,
 
Dat hi die rente besceden can,
 
Dat si den aermen comen in de hande.
 
Het es allen papen scande,
5
Dat si studeren in haren moet,
 
Hoe si meerren mogen haer goet.
 
Hets menech te priesterscap gecoren,
 
Die was in eene keete geboren,
 
Ende cume hadde te siere noot
10
Oint selves half broot.
 
Nu mach hi cume gebudelt eten,
 
Hi hevet des waters vergheten,
 
Hi kent mede, bier ende wijn,
 
Wanen dat si comen sijn;
15
Hi verstaet wel ende eis vroet,
 
Eist visch, eist vleesch, waert es gevoet;
 
Ende coepmens lettel omme tgelt,
 
So eist over goet ghetelt.
 
Der aermere hevet hi al vergeten,
20
Hets al omme sijns selves eten:
 
Hijs pape worden omme sijn gemac.
 
Owi! lacen! verdoemt zac!
 
Wat lone hi vor Gode verliest,
 
Die sinen loen hier verkiest!
25
Du priester, minne bouke ende scolen,
 
Leere dijn volc, en laet niet dolen.
 
Bisscop ende priester, peinst talre tijt,
 
Dat ghi ghene heren en sijt,
 
Maer ghi sijt ons Heren knechte.
30
Eeret die kerke na den rechte,
 
Hebbet clederen naer uwen staet,
 
Noweder te diere noch te quaet.
 
Ic en prise niet noch en love,
 
Dat bisscop ende priestere volgen hove,
35
Oft si weeldich sijn ende rike.
 
Nu antwort mi die gelike,
 
Dat si den aermen staen in staden
 
Met beden, alsi sijn verladen:
 
Een onscout es saen gheveinst,
40
Een kint vindet al ongepeinst.
 
Ic segge di, vrient, dat een here
 
Eenen reenen priester doet meer ere,
 
Dan hi enen riken doet.
 
Es oec een here also ghemoet,
45
Dat hi niet doe, hine si zat,
 
So radic di voer dbeste dat,
 
Dattu treckes vanden hove
 
Ende du Gode angaes met love,
 
Die die dinc wel mach keren,
50
Entie meer mach dan al de heren.
 
Die priester hevet scande groot,
 
Diemen dicke te hove noot,
 
Ende ghenen tiden wederseghet.
 
Ic wilde men en geens biddens pleget,
55
Ende datmen selden ofte niet
 
Ontfange scoenheit diemen biet.
 
Clerken, ghi sult hier verstaen,
 
Alle die kerkelijc goet ontfaen,
 
Dien heetic, dat si scuwen gaerne
60
Vremt goet vele te bewaerne;
 
Want haer recht heet ende haer leven,
 
Dat si haer selves goet wech geven.
 
Haer goet hebben si so genomen,
 
Dat den aermen sta te vromen.
65
Diet dan dorperlike huden
 
Ende niet en deelen den aermen luden,
 
Dat gaet, ane mijn rechte gelove,
 
Boven allen roveren rove,
 
Daer de aerme buten staet ende swelt,
70
Ende du sult houden dijn grote ghelt,
 
Ende du souts seggen ende sijn so coene:
 
‘Hi hevet genouch van sinen doene.’

Vanden selven meer. XLI.

 
Eist dat mijn raet iet dieden mach,
 
So hore den genen die wonder sach:
 
Dat bem ic. Ic rade der maghet,
 
Die Gode int herte draghet,
5
Dat soe scuwe altoes den wijn,
 
Ghelijc alse der zielen venijn.
 
Dat sijn te waren die den viant
 
Teersten neemen in de hant,
 
Omme te vechtene up de joghet.
10
Vrecheit, hoverde, ander ondoget
 
Ende gierecheit men lichte verdrijft;
 
Dus den viant die met ons blijft,
 
Wi draghene waer so wi varen.
 
Wijn ende joget, wats dat te waren?
15
Dats dobbel brant ende ongier:
 
Twi ghietmen olye int vier?
 
Noe dranc wijn ende daer mede
 
Vergat hi sine scamelijchede;
 
Loth die dranc oec den wijn,
20
Ende sliep bider dochter sijn.
 
Nemmermeer en waerter toe comen,
 
Haddijs te vele niet genomen.
 
Die Gode nutten ende diene minnen,
 
Al ne hebben si niet binnen
25
Diere spise ende staerken dranc,
 
Dat alleene gaet sinen ganc,
 
Si latens hem lichte genoegen.
 
Die ziele moet haer emmer voegen,
 
Dat soe en gene dinc en verkiese;
30
Men en vint en ghene so riese,
 
Sine verminnen enege dinc.
 
Maget, peins ende hier up dinc:
 
Dine herte dat soe minne Gode,
 
Ende tfleesch sta te sinen gebode,
35
Ende deene minne dandre verdrive,
 
Ende God emmer boven blive.
 
Dat edel magedoem van Marien
 
Doet mi reinecheit benedien.
 
Nu machmen spreken van achter:
40
‘Dese spreect alse thuwelijc lachter,
 
Dat God hevet gebenedijt!’
 
Ende wie es die des niet en lijt,
 
Huwelijc en si oec te prisene?
 
Maer des en staet mi niet te wisene.
45
Vrouwen sijn des sonder toren,
 
Magedoem en gaeter te voren.
 
Ondanc hebbe [dien] huwelic wanhaget,
 
Van huwelike coemt menege maget.
 
Laet den huwelike hier dragen crone,
50
Enten mageden inden trone.
 
Beede behoren si themelrike,
 
Maer die loen esser ongelike.
 
Twi nijdstu, moeder, dire dochter,
 
Dat soe leven wille te sochter,
55
Want soe den ridder hier ontseget
 
Ende anden Coninc es geweghet?
 
Leere di ghenoegen, cortelike
 
Wordstu swegher in hemelrike.

Noch vanden selven. XLII.

 
Scuwe, maget, sulke clerke,
 
Die bidi scuwen de kerke,
 
Om dat si kennen willen ende scouwen
 
Beede vrouwen ende joncvrouwen,
5
Ende priesterscap bidi ontfaen,
 
Dat si te bet mogen gaen
 
Daer vrouwen sijn ende mageden mede,
 
Om te sprekene heimelichede.
 
Dese setten al haer doen,
10
Haer surcoet ende haer caproen,
 
Hoe hare gescoyte ten besten staet,
 
Om specie ende mossceliaet,
 
Dat si wel rieken vanden crude;
 
Nuwe scoen met behagelen hude,
15
Thaer gelu enten crooc,
 
Met vingerlinen verciert oec:
 
Si gaen rechts of si pleyen souden.
 
Hier af, maget, saltu di houden,
 
Ende peinsen dicke ende vele:
20
Dit en sijn niet clerke, maer menestrele.
 
Sulke sijn van sulkere vite,
 
Dat si in simpelen abite
 
Des maergens tileke upstaen,
 
Ende van huse thuse gaen
25
Ende groeten hier ende daer;
 
Ende daermense noot gaen si naer,
 
Ende spreken metten monde vrede,
 
Maer therte meent al gierechede.
 
Sien si iet selsiens, si tastent an
30
Ende prisent utermaten dan.
 
Van haerre noot si so spreken,
 
Dat si den lieden dat ontbreken,
 
Ende ment hem gevet altesamen,
 
Dor scande meer dan in Gods namen.
35
Dese altoes, waer sise scouwen,
 
Sullen scuwen die joncvrouwen;
 
Want aergre vele dat si sijn
 
Dan enegerande venijn.
 
Maget, dune salt niet vrec wesen;
40
Ende dat en verstant niet in desen,
 
Dat ict also verstoet,
 
Alse te stane omme vremde goet,
 
Want het wreect der werelt wet
 
Die hem met vremden goede besmet;
45
Maer dat hare wesen heet,
 
Sal soe wech gheven ghereet.
 
Nu segstu dus: ‘Ic bem een kint,
 
Dat aermoede en kent een twint:
 
Of ic dan niet en houde,
50
Ende ic dan come te miere oude
 
Ende ic mi niet gehelpen can,
 
Wie sal mijns ontfaermen dan?’
 
Hore Gods wort ende wes sonder vrucht:
 
Hi spreect: ‘Die voglen indie lucht
55
Ne sayen niet, ende hebben ghenouch.’
 
Hets van mageden onghevouch,
 
Soe merke den boem wel ghecleet,
 
Die van wevene no van spinnen en weet.
 
Wij comen indie werelt bloot,
60
Noch wine draghen clene no groot.
 
Sulc spaert ende en weet wien te baten,
 
Ende blijfter selve omme verwaten.
 
Ende hier af hore een bispel,
 
Wat in Egypten ghevel.

Noch van hem. XLIII.

 
Een moenc was die niet gedochte,
 
Dat Judas onsen Here vercochte
 
Omme XXX penege van selvere,
 
Hine wilde sijn een scatdelvere,
5
Ende dede jeghen sijn belof,
 
Doe hi stoet der werelt of,
 
Jegen die regele ende jegen de heleghe,
 
Ende hilt emmer C sceleghe,
 
Die hi wan alse linijnwevere.
10
Daer af en was hi geen vortgevere,
 
Maer men vantse, alse hi was doot,
 
Onder hem cleene ende groot.
 
Daer waren moenken int covent
 
Vc ofte daer ommetrent,
15
Bi hem elc in sine celle.
 
Daer vragede elc sinen gheselle,
 
Wat men best mettien ghelde dade.
 
Sulke vonden te haren rade,
 
Dat ment best den aermen gave;
20
Andere seiden, dat men die have
 
Der kerken best soude anedragen;
 
Andere seiden: ‘Men geeft den maghen.’
 
Doe quam daer Macharius,
 
Pompo ende Ysidorus
25
Ende andere ouden, diet hadden verheest,
 
Ende spraken vanden Heilegen Gheest,
 
Dat niemen sijns gelts ne behoeve;
 
Maer dat ment metten doden groeve,
 
Ende tgelt henen metten riese
30
Voere ten euweliken verliese.
 
Dit was ghedaen; maer dese vaer
 
Ginc in Egypten verre ende naer.
 
Nu hort ende siet waert varen sal,
 
Ende wacht u jegen den swaren val.
35
Beter es verliesen dan
 
Dat men behouden niet en can
 
Ende men moet laten up eenen dach,
 
Dan hem diet al vermach.
 
Ghi moenke, mageden ende clerke,
40
Hebbic iet in desen werke
 
Messeit, dats dat ic niet en weet;
 
Ic en hebbe altoes niemene leet,
 
Ende ic en hebbe niemen genoemt,
 
Maer zonde moet sijn verdoemt.
45
Dien te na gaet mine sprake,
 
Biddic te beterne sine sake.
 
Hier endic Jeronimus wort,
 
Ende ghae up mine materie vort.

Van sente Firmine van Amiens. XLIIII.

 
In keyser Gratiaens tiden,
 
Daer wi die redene af lieten liden,
 
Die in Amiens crone ontfinc,
 
Also ons hier voren besciet de dinc,
5
So was een man, hebben wi verstaen,
 
Ende hiet Faustimiaen,
 
Ende was portre vander stede
 
Ende bailliu van Gallen mede.
 
Hi hadde een eenech sonekijn,
10
Dat dedi dopen, ende hiet Firmijn
 
Na sente Firmine den maertelare,
 
Die voer onsen Here es mare.
 
Dit was een kint van goeder zede,
 
Ende diende Gode in siere jonchede,
15
Ende wies in wijsheden ende in dogede
 
Te manne van siere jogede,
 
So dat hi wart bisscop mede
 
Tote Amiens indie stede,
 
Daer hi in dogeden claer
20
Gode diende menech jaer.
 
Tien tiden was gemanc in Gallen
 
Heidine ende kerstine met allen,
 
So dat daer indie stede
 
Vele heidijndoems was mede;
25
So dat die bisscop ghewan,
 
Aldaer hi lach die heileghe man
 
Sente Firmine den maertelare,
 
Dat hijt maecte van afgoden clare,
 
Ende hevet gesticht ende halpse wijen
30
Eene kerke in deere van Marien,
 
Der Moeder Gods. Die kerstine liede
 
Gaven offrande ende grote miede,
 
So dat sise cortelike
 
Maecten scone ende seere rike.
35
Eens gheviel hem indie kerke,
 
Dat hi ende sine clerke
 
Up eenen Paeschdach messe daden.
 
Daer togede die Gods genade
 
Den troen ondaen met groter eren
40
Ende Jhesus Cristus palme ons Heren,
 
Die daer sacrament vor hem dede
 
Ende heileget aldaer ter stede.
 
Met dien ziene, met diere dinc
 
Ende met diere heilechede die hi ontfinc,
45
Wart hi gheheilecht daer so sere,
 
Dat hi van danen vorwaert mere
 
Van allen zonden bleef onbesmet.
 
Hoe menechwaerven hi hem set
 
Sijn bloet te stuertene omme Gode,
50
Dat was om niet, al sach hijt node.
 
Vul miraclen was sine vite;
 
Doch ennes hi sijns loens niet quite.
 
Heilechlike dedi sinen ende
 
In Septembre uptie kalende.
55
Sidert was daer ter selver stat
 
Sente Honoreit diere bisscop sat,
 
Ende eens dede messe daer
 
Up onser Vrouwen outaer,
 
Daer onse Here metter hant
60
Sinen lachame gaf, dien hi prant
 
Met omoedicheden groot,
 
Ende bleef heilech al in sine doot.

Van sente Salviuse. XLV.

 
Sidert quam aldaer ter stede
 
Een ander heilech bisscop mede,
 
Sente Salvius, die menegen dach
 
In scholen leerde ende lach,
5
Ende was tien tiden sekerlike
 
Dat den keyser Heinrike
 
Die Vrancsce crone toebehorde.
 
Bi sinen rade, bi sinen worde
 
Dede die coninc meneghe dinc,
10
Die hem te eeren verginc.
 
Die bisscop plach sinen lieden
 
Die heilege Scrifture bedieden,
 
Om te treckene vander helscer pine.
 
Dese wiste wel van sente Fiermine
15
Dien maertelare, die de stede
 
Eerst an Gode bekeren dede,
 
Daer hi lach in onser Vrouwen kerke,
 
Die van zuverliken gewerke
 
Ghefondeert was, alst staet hier vore.
20
Van sente Firmine den confessore,
 
Die daer lach indie selve stede,
 
Ne consti niet geweten mede.
 
Des bat hi dicke onsen Here
 
Met heeten tranen wenende sere,
25
Dat hi hem der eren jonde,
 
Dat hine in sinen tiden vonde.
 
Eens riep hi te samen ter kerken
 
Manne ende wive ende oec de clerke,
 
Ende predecte ons Heren wort,
30
Ende sette hem te vastene vort
 
III daghe, omme dat God verbare,
 
Waer Fiermijn laghe, die maertelare.
 
Selve lach hi ende bat
 
Up die erde, van hongre mat.
35
Binnen drien dagen si niet ne scieden
 
Uter kerken met alden lieden,
 
Ende daden te Gode beede ende claghe.
 
Ter dageraet inden derden daghe
 
So hevet Salvius versien
40
Uten trone comen mettien
 
Een licht claerre dan die dach,
 
Ende sceen recht daer Fiermijn lach.
 
Gode seit hi groten danc,
 
Ende dede toter steden ganc
45
Daer dat licht up was gestaen:
 
Daer hiet die bisscop graven gaen.
 
Die soetste lucht quam daer uut,
 
Die noint gaf eenech cruut,
 
Ende so si naerre quamen den here,
50
So die soetheit daer quam mere.
 
Die lucht ginc dbisscopdoem aldure
 
Ende buten dien onder die gebure,
 
Ende oec mede in Beavesijn,
 
Dattem allen dochte sijn
55
Dat si waren int paradijs.
 
Hier mede waren si alle wijs,
 
Dat Salvius in dien stonden
 
Sente Fiermine hadde vonden,
 
Ende quamen dus na hare gepeins
60
Ghevaren tote Amiens,
 
Ende vonden haer gepeins al waer
 
Ende menege miracle claer.
 
Teerst dat die bisscop uter erden
 
Fiermine uphief met groter werden,
65
Togede God daer sine gewout.
 
Het was een winter suur ende cout,
 
VIII daghe naer Dertiendach,
 
Dat groot ijs upt lant lach,
 
Ende wart so waerm ende so heet,
70
Dat tfolc wat doen en weet;
 
Entie hitte, sonder ghilen,
 
Stont achter een drie wilen.
 
Daer men den maertelare drouch ter stat,
 
Quamen lieden inden pat
75
Hem teeren te ghemoete,
 
Ende worpen hem onder die voete
 
Hare clederen hem te eeren.
 
Doe saghen si die bome verkeren,
 
Loveren ende bloemen draghen,
80
Ende sere wel rieken inder haghen.
 
Dies wonderdem van sulken saken.
 
Ghene telgen si afbraken
 
Ende stroyeden hem te love.
 
Die mersce omtrent entie hove
85
Worden met lelyen ende met crude
 
Ende met rosen, daer die lude
 
Anesagen, al bespreet.
 
Wie so bevoelden eenech leet,
 
Entie dan stroyeden die bloemen,
90
Sijn genesen ende becomen.
 
Dus leden si alle, diet verheesten,
 
Ghenen dach met groter feesten.
 
Dat ic hier nu hebbe bescreven,
 
Ghesciede in Gratiaens leven,
95
Die keyser tote Rome was,
 
Ende staerf, alsict las,
 
Int carnation ons Heren,
 
Alse ons die ystorien leren,
 
CCC jaer LXXX ende sevene,
100
Ende voer henen ten langen levene,
 
Daer wi alle moeten varen
 
Metten heilegen maertelaren!
 
In desen worden so endicke
 
Den eersten bouc vanden derden sticke.

Vorige Volgende