Logo DBNL
Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Derde partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III Partie. II Boek.
Hier beghint die ander bouc van der derder paertien.

Hoe Theodosius keyser wart. I.

 
Nu Gratiaen doot es bleven
 
Ende Valentiniaen verdreven,
 
Alse u die bouc bediet hier voren
 
Ende ghijt noch hier na sult horen,
5
So wart keyser Theodosius.
 
Ons Heren jaer screefmen aldus,
 
CCC VII jaer ende LXXX.
 
Eenech here was hi ende machtich
 
XI jaer al achter een,
10
Goet kerstijn, alst dicken sceen.
 
VI jaer voren, alse wi lesen,
 
Haddi met Gratiane ghewesen
 
Keyser int lant van Orient.
 
Nu hevet hem God aneghesent,
15
Dat hi alleene hilt dat rike
 
Ende gewant vromelike.
 
Maximus, alsic eerst seide,
 
Die hem keysers name anleide,
 
Hi quam dore tlant van Gallen,
20
Omme trike te winne met allen,
 
Van grote Bertaengen met machte;
 
Want hi van Constantijns geslachte
 
Comen was, diemen hiet den Groten,
 
Wildi hem daer ane ghenoten.
25
Doe gheviel hem, dat hi quam,
 
Dat hi Martine vernam,
 
Ende vele bisscoppe vor hem quamen,
 
Die hem neghen alle te samen:
 
Martijn alleene niet ne neech.
30
Hine ontsach niemens gedreech,
 
Up dat hi dede dat hem betaemde.
 
Maximuse hi te biddene scaemde;
 
Maer lach hem over enech last,
 
Sine bede was so vast,
35
Dat al sceen dat hi hiete.
 
Sine hoocheit rekende hi te niete,
 
Ende al was hi gebeden ten male,
 
Hi ontseit hem met bouder tale,
 
Ende sprac: sijns maels wille hi niet plegen,
40
Die eenen keyser heeft verslegen
 
Enten anderen verjaget.
 
Maximus, diet al verdraghet,
 
Togede dat hi trike ontfinc
 
Sijns ondanx, in waerre dinc,
45
Ende hi bider Gods ghenaden
 
Ende biden ridderen, dies hem baden,
 
Die wapene droege int gevecht,
 
Om te bescermene tRoemsce recht.
 
So dat hi Martine behout
50
Met beden bi deser onscout,
 
Dat hi mettem ter taflen at
 
Ende neven siere siden zat.
 
Die scinke brochte den coninc wijn
 
Metten nappe, alst noch coustumen sijn.
55
Hi hiet datmenne Martine geeft;
 
Want hi selve hope heeft,
 
Dat hi naer den heilegen man
 
Drinken sal alre eerst daer an.
 
Maer Martijn dranc ende gavene saen
60
Naest hem sinen capelaen;
 
Want hem in sijn herte dochte,
 
Dats niemen bet waert wesen mochte,
 
Noch geen keyser noch here groet
 
Ne mochte sijn papen genoot.
65
Maximus wonderets ende alden heren;
 
Nochtan, alsi ter redenen keren,
 
Dincket hem ende seggen echt,
 
Dat Martijn dede wel ende recht.

Hoe dorloghe began tusscen Theodosiuse ende Maximus. II.

 
Maximus, alsic ghewouch,
 
Diet keyserike an hem drouch,
 
Die trac over in Ytale;
 
Want hi verdreef altemale
5
Gratiaens broeder Valentiniane,
 
Ende Justine, die Arriane,
 
Siere moeder, die met onwette
 
Hare jegen die heilege kerke sette,
 
Ende dede wederroupen mede
10
Die dinc die soe scriven dede,
 
Om sente Ambrosise, ende gebieden.
 
Dus moeste soe met haren lieden
 
Met onneren rumen tlant,
 
Alse des geloven viant.
15
Dus hadde Maximus Ytale.
 
Maer dat hi tonrechte ende niet wale
 
Was comen an de keysercrone,
 
Scoutene Ambrosis teersten scone;
 
Daer omme en wildijs niet laten,
20
Bidi heeftene die bisscop verwaten.
 
Hi voer danen van zinne verfiert,
 
Om sine orloghe hi visiert;
 
Want hi hevet dat verstaen,
 
Dat Theodosius quam saen
25
Hem te soukene ute Oriente,
 
Ende brinct mettem menege tente
 
Ute Azien, ute Affrike mede,
 
Om te winnene die mogenthede.
 
Nu trect Maximus in Aquileren;
30
Daer wille hi hem een stic verweren
 
Ende ontbeiden sinen viant.
 
Hi besette zee ende lant:
 
Die zee met scepe, oft so quame,
 
Dat hi hem die vaert bename
35
Vanden lande van Ytale;
 
Die lande besette hi altemale;
 
Want dinganc, die van Grieken coemt,
 
Es so inge ende so verdoemt,
 
Diemen dore laet liden,
40
Die boven staet ende wille striden,
 
Die ingange sijn so inge,
 
Hi mach met eenen cleenen dinghe
 
Dat here verderven al,
 
Dat tusscen den roetsen liden sal.

Hoe Theodosius porde up Maximus. III.

 
Theodosius ghedochte,
 
Dattene te groter eeren brochte
 
Sijn voerzate Gratiaen,
 
Ende hevet in sinen moet gedaen,
5
Dat hine emmer wille wreken,
 
Ende Maximuse daer af steken,
 
Oft selve daer omme bliven doot.
 
Al Orienten hi ontboot,
 
Ende es te Constantinoble comen.
10
Sinen sone hevet hi ghenomen,
 
Archadiuse, ende heeftene gheset
 
Keyser over die Roemsce wet
 
In Orienten, ende trac vort
 
Te Tessalonen indie port.
15
Daer vant hi ridderen een groet deel,
 
Die van herten al geheel
 
Valentiniane waren hout;
 
Nochtan hadden si met gewout
 
Maximuse hulde ghesworen,
20
Alsi alle hulpe verloren.
 
Van danen trac hi altemale
 
Met sinen here up Ytale,
 
Ende hem quam te ghemoete saen
 
Die vluchtege Valentiniaen,
25
Die verstoten was vanden keyserrike,
 
Ende hi ontfinckene vaderlike,
 
Theodosius, ende hem oec dede
 
Harde grote werdichede.
 
Dus trac vort die goede man
30
Jegen Maximuse den tyran,
 
Die minder vele was ghehacht
 
Indie wapene ende indie macht
 
Dan Maximus; maer hi was boven
 
In sijn kerstijnlijc geloven,
35
Ende hi vertroeste hem an Gode allene,
 
Die meer mach dan al ghemeene
 
Die werelt al, ende dat al niet
 
Jegen Gods macht niet en diet.
 
Maximus die was gheseten
40
In Aquileren, alse wi weten,
 
Om te besiene vro ende blide
 
Den zeghe van sinen stride.
 
Andragatus, een sijn grave,
 
Onderwant hem daer ave,
45
Dat hi die dinc neder ende hoghe
 
Ordineerde van den orloghe.
 
Een man waest van rade wijs,
 
Ende bejagede menegen prijs.
 
Die zee haddi entie riviere
50
Entie berghe in alre maniere
 
Tallen ingangen so wel beset,
 
Dat hi des zeghen moedde te bet.
 
Oec haddi ridderscaps genouch
 
Daertoe, meer dan int gevouch;
55
Maer daventure was hem gram.
 
Ende alse hi mare dies vernam,
 
Dat hem Theodosius bi laghe,
 
Wilde hi nachts met eere laghe
 
Den here bestaen onversien
60
Ende sconfieren of doen vlien,
 
Ende nam ghene scare met machten,
 
Die dinganc vanden berghe wachten,
 
Ende voer daer met te scepe,
 
Dat hi den keyser daer mede begrepe.
65
Theodosius was dit cont;
 
Maer inder selver nacht stont,
 
Also hem God gaf den raet van hogen,
 
Es hi ten berghe waerts getogen
 
Ende up die vaste nauwe pade
70
Al ombekent, bi vroeden rade,
 
Want sijns niemene en vermoede.
 
Dus quam hi over sonder hoede
 
Tote Aquileren uptie stat,
 
Eermens wiste dit of dat,
75
Ende hevet die stat beleit mettien,
 
Eerne Maximus mochte versien,
 
Ende so beseten met siere scare,
 
Dat hi en mach vlien hare no dare.

Maximus doot ende ander dinc. IIII.

 
Die vander stede si en wouden
 
Noch en dorsten die stat niet houden
 
Jegen den gherechten here.
 
Sonder wederstriden sere
5
So wan Theodosius die port,
 
Sonder slachtinghe ende mort,
 
Ende hevet Maximuse gevaen,
 
Die te voren, sonder waen,
 
Den Alemannen enten Gallen
10
Entien van Ytalen met allen
 
Vruchtelijc was, man ende wiven.
 
Dies dedene die keyser ontliven,
 
Ende alt volc ginc in hant
 
Sonder mort ende brant.
15
Andragatus, die danen was,
 
Ende was in wane comen das
 
Dat hi den keyser soude begaen,
 
Quam daer hem drouch sijn waen
 
Dat hi laghe met sinen here.
20
Hine vant daer niemen ter were,
 
Hem twifelde waer hi gevloen ware.
 
Mettien quam hem die mare,
 
Dat sijn here ware doot.
 
Die rouwe quam hem so groot,
25
Dat hi uten scepe spranc
 
Ende hem selven daer verdranc.
 
Dus wan dese keyser goet
 
Den zege sonder stuerten bloet;
 
Want hi hem ane Gode troeste,
30
Diene uter noot verlooste.
 
Dus bleef Maximus verslegen;
 
Want hi hem niet en sette daer jegen,
 
Dat hi gebetert hadde den ban,
 
Die hem upwarp die heilege man
35
Sente Ambrosis van Meilane.
 
Dus pleghet mettem te gane,
 
Die niet en acht, eist wijf of man,
 
Upter heileger kerken ban.
 
Maximus hadde eenen sone,
40
Victor was gheheten die ghone;
 
Die wart bereden ende gesleghen
 
In Gallen, daer hi wilde pleghen
 
Te berechtene al dat lant;
 
Want die vader settet hem in hant
45
Ende hietene keyser noemen,
 
Alse hi wilde in Ytale comen.
 
Dus eist altemale doot
 
Van Maximuse, cleene ende groot;
 
So dat nieman vanden sinen
50
Om trike meer en dorste pinen.
 
Dus wan Theodosius Ytale
 
Ende tlant van Gallen altemale,
 
Ende sette weder inden rike
 
Valentiniane gheweldelike,
55
Omme deere die hem hadde gedaen
 
Sijn broeder, die keyser Gratiaen,
 
Ende hietene sijn geselle wesen.
 
In eenen mesdoene quam na desen
 
Theodosius wan ene stat,
60
Daer Jueds volc ende kerstijn in zat,
 
Ende si die jonge moenken bespotten,
 
Ende gheviel vanden kerstinen zotten,
 
Dat si verbranden hare synagoge.
 
Dese claghe quam vor den keyser hoghe.
65
Hi hiet den bisscop weder maken
 
Die synagoghe, die de sine braken;
 
Maer Ambrosis van Meilane
 
Ghinc hem dus met enen sermoene ane:
 
‘God hevet di van enen aermen man
70
Keyser gemaect, nu merket dan,
 
Ende dinen sone oec ghecroent,
 
Ende dine vianden ghehoent
 
Ende sinen ridders ghegheven,
 
Ende du heves sine viande verheven:
75
Dits qualike gedanet onsen Here!’
 
Doe sprac die keyser: ‘Es dit mijn ere,
 
Dattu dus sermoens van mi?’
 
Die bisscop sprac: ‘Ic doet bidi,
 
Dattu di beters eert God wreect.
80
Mi dinket, dat hi met di spreect,
 
Die di mesprijst quade dine.’
 
Eer hi den keyser ontfinc
 
Ten outare, so sekerde hi daer,
 
Dat hi dat gebot te swaer
85
Wederbieden soude saen:
 
Dus heeft hine ter messen ontfaen.

Theodosius mesdaet. V..

 
In Theodosius vijfte jaer
 
Gheviel hem ene mesdaet swaer.
 
In Grieken es ene stede scone,
 
Die gheheten es Tessalone,
5
Groot ende daer in vele liede,
 
Daer een mesfal in gesciede;
 
Want die daer van des keysers wegen
 
Dat gerechte souden pleghen,
 
Worden jegen die ghemeente in stride;
10
Maer tfolc quam up hem so stide,
 
Dat sise worpen met steenen doot,
 
Ende daer nontgincs no clene no groet.
 
Doe den keyser die mare quam,
 
Wart hi tornech ende gram,
15
Ende liet hem den moet verwinnen.
 
Hem allen, diere waren binnen,
 
Hiet hi dat men ontlive,
 
Kindere, manne ende wive,
 
Also dat hi achterliet
20
Dat hi niet wel en besciet
 
Die sculdege entie onsculdege daer.
 
Verslegen waerre over waer
 
Omtrent VM bi getale.
 
Dese mare vernam altemale
25
Sente Ambrosis van Meilane.
 
Hen gheviel niet lanc daer ane,
 
Dat Ambrosius vernam,
 
Dat die keyser te Meilane quam
 
Ende wilde indie kerke gaen;
30
Maer ter dore ontmoetene saen
 
Ambrosis, die hem an sinen danc
 
Verboot daer den inganc,
 
Ende seide: ‘Keyser! en wetstu niet,
 
Wat zonden dat di es gesciet?
35
Wilstu emmer met overdaden
 
Deene zonde up dandere laden?
 
Lichte dine keyserlike macht
 
Doet dat men der zonden niet en acht:
 
Het betaemt wel hogen zinne,
40
Dat redene mogentheit verwinne.
 
Elc man sal gedinken des,
 
Dat die mensce sterfelijc es,
 
Ende peinsen omme sine ouderingen,
 
Dat si storven ende te nieute gingen,
45
Ende dat selve moet gescien.
 
Men sal niet up die joget sien,
 
No up macht, noch up rijchede,
 
Maer up die aerme menscelichede.
 
Peinstu om dijn keyserrike?
50
Ja, du best here over dijn gelike;
 
Maer een Coninc es boven al,
 
Diet al maecte ende doemen sal.
 
Welke oge saltu keren
 
Up dien gemenen tempel ons Heren?
55
Wiltu dine hande heffen te Gode,
 
Die gemaect hebben so vele dode?
 
Daer druupt noch af in dinen moet
 
Dat onsculdege menscen bloet.
 
Soudstu met dinen onreinen monde
60
Dorren ontfaen nu ter stonde
 
Ons Heren lachame ende sijn bloet,
 
Daer du met dire overmoet
 
So menegen met daets ontliven?
 
Trec bet achter, het moet bliven.
65
Ontfanc dinen ban nu te baten,
 
Daer di God met bint int verwaten.
 
Wes onderhorich minen monde,
 
Di salre af comen gesonde.’

Theodosius beteringe. VI..

 
Theodosius, die dit horde,
 
Es gehorsam deser worde;
 
Want hi was een godlic man,
 
Ende bekennede wel daer an,
5
Wat den papen anegaet
 
Ende wat den lantsheren bestaet.
 
Wenende naer dese tale
 
Es hi ghekeert te siere zale,
 
Ende was VIII nachte achter een
10
In zuchtene ende in groten ween,
 
Ende het began den Kerstdach naken.
 
Een die mercte dese saken,
 
Een hiet Rufijn, een groet drussate,
 
Ende gaet ten keyser siere strate,
15
Want hi vermocht doe bet allene.
 
Alse hi den keyser sach in wene,
 
Vragedi wat hem gebrac.
 
Doe versuchti ende sprac:
 
‘Rufijn, ic saels di berechten.
20
Siet, die broedbidders ente knechten
 
Mogen indie kerke comen
 
Ende Gode bidden ende nomen,
 
Ende ic en mager in hebben stede:
 
Hemelrike es mi ontseget mede.’
25
Rufijn sprac: ‘Eist u lief, here!
 
Dat ic toten bisscop kere,
 
Ende ic hem bidde dat hi te hant
 
U ontbinde, want hi u bant?’
 
- ‘Neen!’ sprac die keyser, ‘dans niet;
30
Ic en wille, wats gesciet:
 
Sijn bant es groot ende gerecht.
 
Ambrosis die en onsiet echt
 
No weder mogentheit no here,
 
Dat hi die Gods wet iet verkere.’
35
Rufijn seide dat hi gaen woude,
 
Want hi den bisscop bringen soude,
 
‘Alsic hope ende wel weet.’
 
Die keyser sprac: ‘So ganc gereet.’
 
Dus es Rufijn woch gegaen,
40
Entie keyser volgedem saen,
 
Alse die hope ontfinc daer of
 
Om des Rufijns gelof.
 
Maer alsene Ambrosis heeft versien,
 
- ‘Rufine!’ sprac hi saen mettien,
45
‘Du slachts den onscamelen honde!
 
Dese mort quam uut dinen monde.
 
Ne scaemstu niet te dire onneren
 
Te bassene jegen dwort ons Heren?’
 
Maer Rufijn met omoeden bat,
50
Want hi quame uppe dat,
 
Dat hi sine wort wille sachten
 
Ende siere werdichede achten.
 
Ambrosius antworde echt,
 
Alse die gene die stont vort recht,
55
Ende seide: Wien soet quame te vromen,
 
Hine liets in die kerke niet comen;
 
‘Maer wille hi de keyserlike macht
 
Keren in onrechtere cracht,
 
Dat willic harde gerne ontfaen.’
60
Rufijn brinct die mare saen
 
Den keyser, wat die bisscop sprac.
 
Doe seide die keyser: ‘Mijn ongemac,
 
Dat ic wel hebbe verbuert,
 
Willic doghen ende aventuert,
65
Ende wille gaen vor sinen ogen
 
Ende sine rechte onwerde gedoghen.’
 
Dus es hi comen toter dueren;
 
Maer vort wil hijs niet aventueren,
 
Want hi vanter Ambrosius vore
70
Sittende inden palore.
 
Doe bat hi hem also houde,
 
Dat hine absolveren soude.
 
Doe sprac die bisscop: ‘Du best hier
 
Comen alse een keyser fier,
75
Alse die Gods wet wille versmaden.’
 
Doe seide die keyser: ‘Ic wille genaden,
 
Ic en dar in comen twint;
 
Maer ic bidde u, here! ontbint
 
Mine bande hier ter stede,
80
Ende bit voer mi Gode mede!
 
Ne sluut vor mi die duere niet,
 
Die God selve tondoene hiet
 
Allen die in berouwen staen.’
 
- ‘Wat hevestu,’ sprac hi, ‘dan gedaen
85
Te penetencien van dinen zonden?
 
Hoe heefstu gesalvet dine wonden?’
 
Doe sprac die keyser: ‘Die medicine
 
Wijst mi, ic doere af die pine.’

Dit es van sire doghet. VII..

 
Ambrosius antworde saen:
 
‘Want du heves aldus mesdaen,
 
Ende du dit gebot uutgaves
 
Sonder redene al in aves,
5
Alse dien de gramscap hadde ontset,
 
So doet scriven dese wet:
 
Dats, alse tfonnesse es bescreven,
 
Dat gaet jegen iemens leven,
 
Ofte oec van eneger plaghe,
10
Dat ment verste XL daghe,
 
Tote dien datmen besocht hevet,
 
Eerment over recht uutgevet.
 
Dus machment weten sonder haest,
 
Watten rechte daer af es naest.
15
Wort goet ghegeven, so ga vort;
 
Eist onrecht, so eist goet gestort.’
 
Die keyser vinct gerne an
 
Dattem riet die wise man.
 
Altehant hevet hi gheset
20
Ende ghescreven sulke wet;
 
Ende altehant al ongewert
 
Hevet hine daer geabsolvert.
 
Dus es hi indie kerke gegaen.
 
Upt pavement viel hi saen,
25
Ende wenede ende dreef mesbaer,
 
Ende sleet mede sijns selfs haer,
 
Ende bat ane Gode ghenaden
 
Van sinen swaren mesdaden.
 
Alse hi offren soude gaen,
30
Stont hi up met weene saen,
 
Ende heeft gheoffert naden zede.
 
Doe ginc hi staen ter stede
 
Inden choer daer hem goet dochte.
 
Ambrosius saen te hem rochte
35
Den choerbisscop ende vragede gereit,
 
Twi die keyser daer ontbeit.
 
Die keyser seide: ‘Naet sacrament.’
 
Alse Ambrosius dat bekent,
 
Ontboot hi den keyser echt:
40
‘Die choer ware der papen recht,
 
Die Gods lachame heffen ende sluten;
 
Maer der leeker ware daer buten,
 
Ghemaect die liede in te stane
 
Ghemeenlike ende in te gane.’
45
Die keyser nam met hovescen moede
 
Dit castien al in goede,
 
Ende ontboot den bisscop mede:
 
‘Hine deet omme ghene condichede,
 
Maer omme dat coustume ware
50
Te Constantinoble, waendi dare
 
Al dat selve mede pleghen;’
 
Ende hine seide niet daer jegen,
 
Maer Gode danct hi ende Marien
 
Omme sulc leren, om sulc castijen.
55
Dese bisscop ende dese here
 
Waren bede wert groter ere;
 
Want die bisscop niet ontsach
 
Wat hoocheit anden keyser lach,
 
Hine seidem sijn behout,
60
Alse heilech man ende stout.
 
Dese en ginc tasten no smeken,
 
Noch ontsculdegen nochte streken,
 
Maer over mids seidi tware;
 
Dese en sweech niet van vare.
65
Dusdaen raet ware goet te hove,
 
Maer ic wane men saen verscrove.
 
Dese keyser weeldich ende hoghe,
 
Entie so stout was in orloghe
 
Enten wapenen so goet,
70
Dat hi de Chyten wederstoet,
 
Die Alexander wilen ontsach,
 
Entie Goten up enen dach
 
Onderdede met ghewelt
 
Ende al noch bedwongen helt,
75
Ende Maximuse, den groten tyran,
 
Sonder verranesse verwan;
 
In allen orlogen, in alre wijs
 
En bejagedi nie so groten prijs,
 
Alse die omoedichede,
80
Die hi an den bisscop dede,
 
Die hem verboot sinen tempel.
 
Dus sijn dese twee exempel:
 
Een den papen, dander den heren,
 
Dat sire doghet an mogen leren.

Van Placella der keyserinnen. VIII.

 
Een wijf hadde hi, hiet Placelle,
 
Die was sijns bedden geselle,
 
Die met weldoene hare pijnde.
 
Hare dochte dat hare herte dwijnde,
5
Alsoe cranken oft aermen vant,
 
Soene halp hem metter hant;
 
Ende daer soe aermen dienen soude,
 
Soe en rochte noch en woude
 
Dat hare halp wijf of man;
10
Maer selve ginc soe te voet dan
 
Te haren huuskine daer si lagen,
 
Ende began den zieken dragen
 
Hare karitate tier stede,
 
Ende ten gasthusen mede,
15
Ende vragedem wat hem was orbare,
 
Ende dan gaf soet hem aldare,
 
Ende dwouch den zieken hare vate,
 
Ende proevede wat elc ate
 
Selve mede in haren mont,
20
Ende gaeft hem tetene tier stont,
 
Ende dede selve al dat recht
 
Dat dierne doen soude ofte knecht.
 
Oec antworde soe dus den lieden,
 
Die hare dit wilden verbieden:
25
‘Keyseren die gheven tsout
 
Haren lieden selver ende gout;
 
Om tfordeel vanden keyserrike
 
Dits mijn doen sekerlike,
 
Dat ons God behoede, diet al can.’
30
Dus sprac soe an haren man:
 
‘Lieve! bepeinst u in desen,
 
Wat ghi wilen hebt ghewesen,
 
Ende waertoe dat ghi nu sijt comen;
 
Hoe u God hevet ghenomen
35
Van mater dinc ter groter eere:
 
Peinst hier omme emmermere,
 
Sone maget niet sijn gine sult eren
 
Den Here boven allen heren.
 
Merct dat hi u gaf tkeyserike,
40
Ende berechtet nu redenlike.’
 
Dus troeste die goede vrouwe
 
Haren man met goeder trouwe,
 
Ende dedene van neder te hoghen
 
Alle daghe omme weldoen pogen.
45
Hier na wart die keyser te rade,
 
Dat best ware dat hi dade
 
Al dat Roemsche rike dure
 
Die templen vellen ente mure,
 
Daermen den afgoden in dede
50
Hare sacrificie ende haren dienst mede,
 
Om die dolinghe te brekene
 
Ende dat ongelove te verstekene.
 
Eene wet dedi doe maken,
 
Dat alle die lieden braken,
55
Die onder die Roemsce macht waren,
 
Die temple metten outaren,
 
Daermen in eerde afgode;
 
Maer men dwanc niemen in gebode
 
Kerstijn te werdene met gewelt,
60
Om dat hi kerstijndoem niet wel helt,
 
Diere sijn ondancs ane quam.
 
Dies wart menech heidijn gram;
 
Maer voer Constantijn den Groten,
 
Die kerstijn wart ende vele genoten,
65
Ende van lazerscepe genas,
 
Was deerste die te Rome was
 
Keyser, die de kerke verhief.
 
Hi verboot, seghet die brief,
 
Sacrificie den heidinen doe,
70
Ende sloot hare temple toe;
 
Doch en brac hise niet al te samen.
 
Na hem sine kindere quamen,
 
Die hilden die selve wet,
 
Die de vader hadde gheset.
75
Doe quam die quade Juliaen,
 
Die dat kerstijndoem liet gaen
 
Ende wart des duvels man;
 
Dese hiet sacrificie vort an
 
Maken al openbare
80
Voer der afgoden outare.
 
Daer na quam Joviniaen,
 
Ende verboot dat weder saen.
 
Valentiniaen quam naer desen,
 
Ende liet also die sake wesen;
85
Maer doe hi staerf, sijn broeder Valent
 
Die gaf orlof al ommetrent,
 
Dat leec volc naer sinen wille
 
Pleghen soude, lude ende stille,
 
Siere voere ende siere nature,
90
Ende dat Roemsche rike aldure;
 
Ende kerstinen dedi oec verslaen,
 
Die niet wilden sijn Arriaen.
 
Doe verslegen was die ghone,
 
Quam Gratiaen, sijns broeder sone,
95
Die desen Theodosius
 
Te keysere mede verhief aldus.
 
Al tote noch plach theidine diet
 
Sacrificie, ende en liets niet,
 
Te doene vordie afgode;
100
Maer dese vellet met sinen gebode.
 
Nu hort hoe menege dolinge men vant
 
Int Roemsce rike in menech lant.

Vanden morthusen die hi brac. IX.

 
Te Rome waren inde port
 
Grote huse van groter mort,
 
Daermen plach eere zede,
 
Alt broot te backene vander stede.
5
Die backeren, die des ambachts plagen,
 
Visierden daer in langen daghen,
 
Dat siere af roofhuse stichten;
 
Want in kelneren ghedichten,
 
Diepe ende onder derde, waren querne,
10
Die niet goet waren tontberne,
 
Ende ommetrent die huse mede
 
Waren tavernen, daermen in dede
 
Dorpernie niet wel clene;
 
Want men hilter in wijf gemene,
15
Om volc te hoenne clene ende groet,
 
Die daer quamen of om broot . . . .
 
Want alsi quamen, ene valduere
 
Was daer ghemaect heimelijc ter cure:
 
Die lietmen gaen, doe viel soe neder.
20
Nemmermeer en quamer een up weder;
 
Maer daer bleven si onderdaen
 
Entie namen die querne man,
 
Ende hare leven vort meer dure
 
Bleven si in alsulke labure,
25
Tote dat elc sijn leven liet.
 
Eens es die dinc also gesciet,
 
Dat Theodosius ridder een
 
Daertoe quam, alst wel sceen,
 
Indie taverne; ende als hire in was,
30
Viel hi neder (want men plach das,
 
Alsemen wilde indie taverne),
 
Ende hi viel neder indie querne;
 
Maer hi spranc up metter vaert
 
Ende trac daer uut te hant sijn zwaert,
35
Alse hi wiste waer hi was.
 
Dandere wilden hem pinen das,
 
Dat sine houden wilden daer binnen;
 
Maer hine liet hem niet verwinnen
 
Ende slouchse metten swerde doot.
40
Somech een daer ontscoot,
 
So dat hi doch met utequam,
 
Ende clagede dies den keyser gram.
 
Die keyser hiet die backers verslaen
 
Altehant, ende also saen
45
Destruweerde hi altemale
 
Die pesterie van hogen te dale.
 
Dit ende andere quade zeden,
 
Quade wette, quade steden,
 
Veldi te Rome ghemeenlike
50
Ende over al int Roemsce rike,
 
Beede in Azien ende in Afferike
 
Ende in Europen des ghelike,
 
Ende hiet die mamerien vellen,
 
Alsic u hier naer sal tellen.

Hoemen die mamorien brac. X.

 
Een heilech bisscop, hiet Marceel,
 
Die kerstijn was al geheel,
 
Heefter hem nerenstelike toe geset,
 
Alse die keyser uutgaf die wet,
5
Datmen die templen vellen soude,
 
Ende bestont also houde,
 
Vele meer upten troost van Gode
 
Dan bi des keysers gebode.
 
Die bailliu van Orient
10
Was in sine stat gesent
 
Tote Apamus omme die wet,
 
Die Theodosius hadde gheset:
 
Twee dusent ridders in sire scare.
 
Hier omme wart dat volc in vare.
15
Daer was een tempel edel sere,
 
Ghemaect van outs in Jupiters ere,
 
Daer was in menech diere ornament.
 
Die bailliu, diere was gesent,
 
Wilde tgene vellen of hi mochte;
20
Maer hem selven dat wel dochte,
 
Datmen gevellen mochte dat were:
 
So groot waest ende so sterc.
 
Die steenen waren hart ende groet,
 
So staerc yser ende loot
25
Hadde die steene also gebonden,
 
Dat sise versceden niet en conden.
 
Marceel die bisscop hi versach,
 
Dat twifel anden bailliu lach,
 
Ende hietene tandren steden keren
30
Ende daer doen tgebot sijns heren.
 
Selve bat hi nerenstelike
 
Onsen Here van hemelrike,
 
Dat hi raet gheve ende gewelt,
 
Hoemen ghenen tempel velt.
35
Ten alrenaesten dage daer an
 
So quam ghinder een simpel man,
 
Die een pijnre oint hadde gewesen,
 
Ende vermat hem van desen,
 
Dat hi den tempel soude breken,
40
Ende hi en wilde nemmee bespreken
 
Dan men hem gave hure,
 
Oft hi breken mochte de mure.
 
Die bisscop behiet hem dat.
 
Die tempel stoet in vaster stat,
45
Viercante, ende hadde IIII pilaren
 
In viere ziden oec te waren,
 
Met colummen scone ende groot.
 
Elc portael hem selven sloot
 
Vaste in des tempels masieren.
50
Daer ginc die man onder minieren,
 
Ende nam hem haer fundament,
 
Ende ondersettet al omtrent
 
Van droghen houte ende genoech,
 
Dat gene mamerie drouch,
55
Ende stakere in den brant;
 
Maer hi ginc uut te hant,
 
Want een duvel ghinder quam,
 
Die den viere de macht benam.
 
Alse dit dicken es geproevet
60
Ende niet en diet, dies sere droevet
 
Dat kerstijn volc diet anesach,
 
Haren bisscop, die doe lach
 
Ende ruste, daden sijt verstaen.
 
Die liep inder kerken saen,
65
Ende viel up geent pavement,
 
Ende bat Gode, diet al bekent,
 
Dat hi nemmermeer gedoge,
 
Dat die viant sine macht toge;
 
Maer toghe sine miracle iet,
70
Dat dongevallege heidijn diet
 
Niet in sulken dingen come,
 
Dattem sulker dinc berome.
 
Alse hi dit hadde gebeden,
 
Water seindi daer ter steden,
75
Ende riep sinen dyaken an,
 
Die was een goet kerstijn man,
 
Ende hietene lopen darewaert
 
Ende vier in steken metter vaert,
 
Ende dat water daer in gieten.
80
Dies en conde niet genieten
 
Die viant, hine moeste dane;
 
Ende dat vier begonste te gane,
 
Ende dat vier deet bernen clare,
 
Gelikerwijs oft olye ware,
85
Ende dat hout wart saen verbrant,
 
Entie columben sonken te hant.
 
Doe sonken neder die portale
 
Teenen hope altemale;
 
Doe vielen die masieren al,
90
Ende maecten een so groot gescal,
 
Dats die stat al wart geware.
 
Tfolc liep ginder al teere scare,
 
Ende hebben die hande upgeheven,
 
Want die viant was verdreven.
95
Alsonder desen veldi mede,
 
Die bisscop, in meneger stede
 
Temple ende mamerien,
 
Teeren Gode ende sente Marien,
 
Ende was een heilech man ende mare,
100
Ende wart sidert maertelare.

Hoe Cheraphis tempel wart gevelt. XI.

 
Ten selven tiden, alsict vant,
 
So was in Egypten lant
 
Tote Alexandrien een tempel mede,
 
Dat wilen gaf dor eene bede
5
Die ander keyser Constantijn
 
Hem, die tongelove sijn
 
Houden wilden ende anevaen;
 
Want hi was een Arriaen.
 
Theophilus, die daer ter steden
10
Bisscop was, hi heeft gebeden
 
Den keyser, want hi was tevallen,
 
Dat menne breken soude met allen.
 
Els waser niet an dat dochte
 
Dan weghe. Alsijt nauwe besochte
15
Om te suverne, vant hire holen,
 
Goet in te scuulne hem die stolen,
 
Ende vanter oec also wel
 
Onreinecheit ende duvels spel.
 
Alse die heidine worden geware,
20
Dat hare mort wart openbare,
 
Die langhe tijt verholen was,
 
Worden si sere droeve das,
 
Ende gebaerden alse uten zinne,
 
Rechts oft hem die duvel ware inne,
25
Ende worden vechtende upter straten
 
Uptie kerstine utermaten.
 
Die kerstine hadden de vorder hant,
 
Maer elc besmette node den bant,
 
Diemen hout in kerstijnhede,
30
Dats wel dogen ende vrede;
 
So dat die heidine dicke wonden
 
Donse, ende te menegen stonden
 
Sloughen sise doot oec mede:
 
Onse kerstine hilden vrede;
35
So dat hem tfolc weren bestoet,
 
Ende drevense weder over voet
 
Die heidine tharen onneren
 
In Seraphis tempel, haers heren,
 
Die was hoge ende vast gestaen.
40
Daer traken si in mettem gevaen
 
Een deel kerstijn, die si wilden
 
Dat si hem an Seraphis hilden.
 
Dies niet en daden sloegen si doot
 
Met tormente harde groot;
45
Some hingen sise vort ende weder,
 
Some worpen sise van hogen neder
 
Ende braken hem die lede ontwee:
 
Dus hadden donse menech wee.
 
Seraphis tempel die stont
50
Up enen hogen berch niet ront,
 
Hondert trappen hooch of mere,
 
Van groten steenen dorvast sere,
 
Ende dat hoghe, wijt ende lanc,
 
Dicke waest ende sere stranc.
55
Seraphis beelde stont daer in
 
So groot, so stranc, dat meer no min
 
Ne sceen dan oft een man ware,
 
Sine aerme ondaen harentare,
 
Ende slouch an elke want
60
Vanden temple metter hant.
 
Het was van alderande mettale,
 
Van allen houte also wale.
 
Oec wasere ene dinc van dien,
 
Dat men te wondre mochte ansien,
65
Een bedrieghenlijc exemple;
 
Want ant hogeste vanden temple
 
Was jegen der zonnen upgaen
 
Een clene veinsterkijn gestaen,
 
Om dat in somege tijt vanden jare,
70
Alse die zonne upgegaen ware,
 
Dat soe ghinder doreschene,
 
So soude dat schinen hene
 
Ende tlicht Seraphis slaen inden mont;
 
Ende alse geent volc sach tier stont,
75
So seiden si danne: ‘De zonne groet
 
Seraphise ende oec ghemoet.’
 
Dan was ghinder daer toe mede
 
Van enen subtilen smede
 
Ghemaect ene zonne van yserwerke.
80
Boven anden balke vander kerke
 
So hadsoe enen toochsteen, diese uptooch.
 
So maecten si enen roep hooch,
 
Alse tgene upwaert weder clam:
 
Dat die zonne orlof nam
85
An Seraphise, ende soe vaert
 
Heenen thaerre rusten waert.
 
Oec was mede die tale nochtan:
 
Quame ane Seraphis enech man,
 
Dat die erde schueren soude,
90
Entie man sinken also houde,
 
Entie hemel vallen neder.
 
Onse kerstine hilden hem so weder,
 
Dat si den heidinen met stride
 
Den tempel afwonnen vro ende blide;
95
Maer omme dese visevase
 
Waren some kerstine so dwase,
 
Dat si dbeelde niet dorsten roeren.
 
Alsi waren in deser voeren,
 
Quam een ridder staerc ende rasch
100
Met gelove, wel int aernasch,
 
Ende clam up met ere hanthaex.
 
Hine ontsach gheens ongemaex,
 
Ne maer met eere handaex lange
 
Slouch hi Seraphis inde wange.
105
Tfolc dat riep sere ende mesliet:
 
Hemel noch erde en scuerde niet.
 
Die ridder slouch dicke genouch,
 
So dat hi tcoper doreslouch,
 
Daer thovet mede was gecleet:
110
Thout was verrot ende stoef gereet.
 
Thoeft slouch hi hem af, ende ander lede
 
Worden hem afgeslegen mede.
 
Men trakene af ende niet geel;
 
Elc gegreper af een deel,
115
Ende sleepten den ouden sot.
 
Sijn hovet dat was so verrot,
 
Datter meneghe muus uut woet,
 
Diere lange in hadde gebroet.
 
Aldaer so worden ander afgode
120
Tebroken bi des keysers gebode
 
Biden bisscop Theophilus
 
In Egypten, ende menech bedehus.
 
Hennes niemen dies gelovet
 
Wat men daer vant kindere hovet,
125
Vrouwen ghesplet ende ondaen,
 
Om dat si wilden daer bi verstaen
 
Ende bi nigromancien sien
 
Die dinc die souden gescien,
 
Ende haren goden al verwoet
130
Offren des menschen bloet.

Vanden heidinen pape Tyran. XII.

 
In Egypten was een man,
 
Een haer pape, hiet Tyran,
 
Ende hi was Saturnus pape;
 
Hi was een harde onreine knape.
5
Alse die lieden quamen inden tempel
 
Anebeden na sijn exempel
 
Saturnuse, ende hi versach
 
Vrouwen daer scoenheit ane lach,
 
Die voerbaerste vander stede,
10
Ende hem luste te sine daer mede,
 
So seidi dan: hem hadde ontboden
 
Saturnus, vader vanden goden,
 
Dat die man hiete den wive,
 
Dat soe nachts inde kerke blive.
15
So was die man vro, die sot,
 
Om dat gewerdegede haer god
 
Sijn wijf te hebbene inder manieren,
 
Ende deedse dan scone verchieren,
 
Ende gaf hare dan clenoets vele,
20
Datse die god tsinen spele
 
Niet veronwerde noch versmade.
 
So brochtmense ten tempel spade,
 
Hare vrient ende hare man.
 
So slootse dan die quade Tyran,
25
Ende gaf up die slotelen saen,
 
Ende elc es thuuswaert gegaen.
 
Dan alst was donker nacht,
 
So hadde die Tyrant gewacht,
 
Die valsce, diet sint becochte,
30
Ende quam dor ene hagedochte
 
Onder derde int beelde gegaen,
 
Daert gemaect hadde sijn staen
 
An eene want ende achter open.
 
Alse hire dan in was gecropen,
35
So mochti sien twijf liggen mede
 
Nerenstelike in hare gebede;
 
So sprac hi dor des beelden mont
 
Dat hi wilde daer ter stont.
 
So wart dat domme wijf vervaert
40
Ende vro, omme dat soe soude sijn waert:
 
Met Saturnuse sijn ghemeene,
 
En dochte hare eere niet cleene!
 
So haddi dradekine ghemaect
 
Andie lampten ende traect,
45
Ende dede utegaen dat lecht.
 
Dan ondedi dat beelde recht,
 
Ende ginc uut te ghenen wive,
 
Ende was also metter keytive.
 
Dit haddi menechwerf gebrouwen
50
Metten alre edelsten vrouwen;
 
So dat hi eeschede teere ure
 
Eene vrouwe van reenre nature,
 
Al waest dat soe heidijn was.
 
Dese wart geware das,
55
Alse hi int beelde spreken began,
 
So horedsoe, dat was die Tyran,
 
Die valsche pape, bi sinen lude;
 
Ende alsoe thuus quam, riep soe lude:
 
‘Wapene over den mordenare!’
60
Dien man was te moede sware
 
Om sijns wijfs lachter enten sinen,
 
Ende dede ghenen pape pinen,
 
So dat hi lijede die dinc,
 
Ende men te sinen hole ginc,
65
Ende men slouch den galghaert doot.
 
Ghinder was de scande groot,
 
Alse elc donnere ente scande
 
Van wive ende van kinde cande.
 
Saturnus ende sine kerke mede
70
Wart tebroken daer ter stede.
 
Dusdane mort, dusdane scende,
 
Vantmen in Egypten ende kende.
 
Men brac die kerken altemale
 
Sonder eeneghe wedertale;
75
Maer enen afgod lieten die heren
 
Staen den heidinen tonneren:
 
Dat was een beelde van ere apinnen,
 
Datment weten moge ende kinnen,
 
Dat die heidinen waren so sot,
80
Dat si dat eerden alse enen god.
 
Men vant in steene gehouwen daer
 
Van daer te voren menech jaer,
 
Dat Seraphis tempel worde gescent,
 
Alse dat cruce worde bekent.
85
Nu hevet Egypten ene riviere,
 
Heet Nylus; dats hare maniere,
 
Dat soe in sekeren tiden hoghe
 
Wast ende net die lande droghe;
 
Ende alsoe es gedaelt neder,
90
So es daer dat rechte zaet weder,
 
Ende sonder reghen, alse wijt horen,
 
So wint men daer dat coren.
 
So plachmen alle jare des,
 
Alse die riviere ten mindsten es,
95
Datmen dan die mate nam;
 
Ende alse soe dan ten hogesten quam,
 
Soe nam men dan die mate des,
 
Ende drougene inden tempel Seraphis,
 
Ghelijc oft water quame
100
Ende van hem sinen wasdoem name.
 
Doe sijn beelde dus was ghevelt
 
Ende verbernet met ghewelt,
 
Seide dat domme heidine diet:
 
Seraphis en soude niet
105
Vergheten siere groter onnere;
 
Hine liete Nylus nemmermere
 
Den lande te baten comen,
 
Maer hi sout met droocheit verdomen.
 
God wilde togen openbare,
110
Dat Nylus vele te milder ware
 
Dan Ceraphis, die valsce god,
 
Ende dede naer sijn ghebot
 
Nyluse wassen, na haerre maniere,
 
Hoghere dan die grote riviere
115
Noint te voren hadde gegaen.
 
Doe riepen die heidine saen,
 
Diere geloven niet en wouden:
 
Nylus ware vertsuft van ouden.
 
Vele nochtan, die dit sagen,
120
Daden hem dopen in dien dagen.
 
Dus viel meneghe mamerie
 
In Arabien ende in Surie,
 
In menegen lande harentare,
 
Dat te telne te lanc ware.

Hoe Baptisten hoeft was vonden. XIII.

 
In Theodosius seste jaer
 
Vantmen, lesen wi vorwaer,
 
Dat hovet van sente Janne Baptisten,
 
Dat sere lettel lieden wisten
5
In wat steden dat het lach.
 
Ystorien doen ons gewach,
 
Dat die quade Herodias,
 
Doe Baptiste onthovet was,
 
Sijn hooft hiet soe dat men name,
10
Ende ment verre vanden lachame
 
Graven soude ende versceden;
 
Want versaemden si onder hem beden,
 
Soe ontsach hare, sonder waen,
 
Dat hi van dode up soude staen.
15
Doe dede soet heimelike met paise
 
Graven binnen haren pallaise;
 
Maer die lachame wart gedragen
 
In Samarien met groter clagen.
 
Ter erden lach hi in gere steden
20
Menegen dach met groten vreden
 
Tote keyser Juliaens tiden.
 
Doe en conden niet verbliden
 
Die heidine, doe si dat sagen,
 
Datmen daer brochte zieke gedragen,
25
Dat si gesont wech streken,
 
Sine wildent anden doden wreken,
 
Ende worpen uten grave de bene.
 
Doe gaderden sise weder reene,
 
Ende stakender vier an te hant,
30
Ende maecten daer af enen brant,
 
Ende worpen tpulver metten winde.
 
Maer God, die dese dinc bekinde,
 
Bewaret so dat ginder quamen
 
Metten heidinen te samen
35
Moenken van Jherusalem,
 
Ende gaderden daer met hem
 
Van siere beenen een groet deel,
 
Al en hadden sise niet geheel,
 
Ende brochtense mettem gedragen
40
Ten bisscop Phillipe, die in dien dagen
 
Te Jherusalem bisscop was.
 
Dien dochte wel int herte das,
 
Dat hi onwert ware van dien scatte,
 
Ende sendde altehanden datte
45
Anastasiuse den vrien,
 
Bisscop van Alexandrien.
 
Die maecte ter selver ure
 
Ene almarijs inden mure
 
In sine sanctuwarie saen,
50
Ende deet lettel lieden verstaen,
 
Dat hi in alselke stat
 
Leide sulken vermaerden scat;
 
Want hi peinsde, dat noch hier naer
 
Vonden soude werden over menech jaer.
55
Hier naer so wart het bekent
 
Den moenken van Orient,
 
Die quamen te Jherusalem waert
 
Te doene hare bedevaert,
 
Dat daer in Herodes palays lach
60
Sente Jans hoeft up dien dach;
 
Want die inghel seit hem wale.
 
Doe voeren si tote Herodes zale,
 
Ende alse hem seide dingel oec:
 
‘Saghen si risen enen rooc
65
Uter erden, daer souden sijt mede
 
Vinden uptie selve stede,’
 
Si vondent daert hem was belovet,
 
Ende droeghen mettem thovet
 
Indie stat te Jherusalem,
70
Ende daer daden sijt van hem.
 
Sidert haddent dieve gestolen,
 
Ende leident wech verholen
 
In eene hagedochte onwerde.
 
Daer laget lange onder derde,
75
Onthier ent selve sente Jhan
 
Ondecte eenen heilegen man,
 
Enen hermite, ende wijsdem tgat,
 
Ende seide: ‘Mijn hoeft leget in dat;
 
Nem dat met di ende voert danen,
80
Ende draget den bisscop Jordanen
 
Van Alexandrien; want daer gemene
 
Een groet deel es van minen bene.’

Vanden selven noch. XIIII.

 
Over ene stont daer naer,
 
In weet over hoe menech jaer,
 
Hiet een moenc Felicius,
 
Die ginc te Jherusalem aldus
5
In peligrimagen alse dander daden,
 
Om te hebbene de Gods genaden.
 
Dien seide dinghel sulke dinge,
 
Dat hi tote Alexandrien ginge:
 
Daer soudi sente Jans hoeft vinden
10
Metten anderen heilegen kinden,
 
Die te Bethlem waren onthovet,
 
Doe Herodes was verdovet,
 
Alse hi te dodene Gode dochte;
 
Dat hi dat name ende brochte
15
In Acquitaengen int lant van Gallen.
 
Hi dede des ingels gebot met allen,
 
Ende leide gheenen dieren scat
 
In een mandekijn, ende na dat
 
Hevet hi geselscap genomen,
20
Ende es saen te scepe comen;
 
Ende doe si henen voeren, sere
 
Bat Felicius onsen Here,
 
Dat God sinen inghel sende,
 
Diene te diere stat gehende,
25
Daer hi wille dat toe come
 
Die scat van genen heilechdome.
 
Alse hi was in derre bede,
 
Quam een zwerc daer ter stede,
 
Dat gheent scip al ommevinc;
30
Ende alse geent zwerc henen ginc,
 
Quam ene duve, wit alse de snee,
 
Up geent scip min no mee,
 
Ende esser boven up gestaen
 
Dach ende nacht sonder wech gaen,
35
Tote dat si leden waren Spaengen,
 
Ende quamen int lant van Acquitaengen
 
Ter havene daer si souden sijn,
 
Die Agylon hiet in Latijn.
 
Dat scip rumden si metter vaert
40
Ende gingen te lande waert;
 
Ende alsi dus hebben gegaen
 
II milen, vonden si, sonder waen,
 
Aldaer versleghen up dat velt
 
Der Wandelen coninc ende sine gewelt
45
Mettem, omtrent XX dusent man;
 
Want hi was comen met scepe an
 
Ter selver havene daer si quamen,
 
So dat sijs niemare vernamen,
 
Die coninc Pippijn ende sijn here,
50
Ende quamen jegen hem ter were,
 
Ende slougent altemale doot,
 
Dat van sulker scare groot
 
Niemene ontfoer ongewont,
 
Ende hine verloes ter selver stont
55
Alles meer dan XX man;
 
Maer die beste warent nochtan
 
Van sinen here vele te voren:
 
Dies haddi in sine herte toren.
 
Ende alsi henen rumden tfelt,
60
Quam hem an vaec met gewelt,
 
So dat hire dede sine tente slaen,
 
Ende es te hant rusten gegaen
 
Ende sliep inden pauwelioene.
 
Doe quam hem in enen visioene
65
Eene soete stemme ane:
 
‘Wat hevestu slapen nu te gane?
 
Di naect nu ende dinen here
 
Heilechdoem van over mere,
 
Vanden groten Baptisten Janne
70
Ende der onnosele kindere nochtanne,
 
Die God ontliven liet dor hem
 
Onder die scare van Bethlem;
 
Ende dor sine werdicheden
 
Gaf di God den zeghe heden.
75
Si comen hier gegaen na di
 
Alse pelegrime, ende sijn di bi:
 
Die voerbaerste heet Felicius.
 
Ganc hem te gemoete aldus,
 
Noedse met di ende doe hem eere;
80
Du salt wonder sien van onsen Here.’
 
Puppijn die staet up gereet
 
Ende doet dat men hem heet,
 
Ende quam hem te gemoete dan
 
Wel met XXXM man,
85
Ende voerde die XX dode man voren,
 
Die hi ten wighe hadde verloren,
 
Ende hevet die pelegrime gegroet
 
Ende wel ontfaen, alse hise gemoet.
 
Gheent heilechdoem dat hi brochte
90
In eenen paenre, so hi scoenst mochte,
 
Sette hi up elken doden man
 
Van sinen ridders: daer sachmen an,
 
Dat biden doden die dode upstonden.
 
Menech wonder, es waer vonden,
95
Ghesciede meer van sente Janne.
 
Die coninc Pippijn ende sine manne
 
Maecte eenen cloester daer
 
In sine eere saen daer naer,
 
Ende heeftere rente toe gegheven,
100
Daer die moenke up souden leven,
 
Ende daer so liet hi mede dan
 
Thovet vanden heilegen man.

Van Claudiaens bloemen. XV.

 
In des selves Theodosius tiden,
 
Daer ic die wort liet voren liden,
 
Wart te Meaus in Jherusalem
 
Een kint geboren. Men sach an hem,
5
Dat vander naflen nederwaert was een,
 
Ende twee voete ende twee been;
 
Boven der navelen waser twee:
 
Twee borste, twee hovede min no mee,
 
Alse elc vulmaect mensche hevet,
10
Dien nature sijn recht gevet.
 
Deen hovet sliep ende dander wiec;
 
Deen was gesont, dander ziec.
 
Somwile sliepen si tsamen beede;
 
Somwile dede deen den anderen lede,
15
Ende onderplatten hem ende speelden,
 
Alse noch kindere doen in weelden.
 
Twee jaer waren si oec out.
 
Alse deen doot was ende cout,
 
So levedere dander IIII daghe naer:
20
Dit was wonder ende waer.
 
In desen tiden, hebben wi verstaen,
 
Was die poete Claudiaen,
 
Die heidine, die wel geraecte,
 
Die twee scone boeke maecte,
25
Daer ic hier af sal noemen
 
Die proverbien entie bloemen.
 
Ic en clage nemmermere
 
Dat die scalc clemme ter ere;
 
Want God laet daer omme gescien,
30
Alsi hem selven hoghe sien,
 
Dat hi swaerre si de val,
 
Alse hi tumelen sal int dal.
 
Men mach wel afhouwen een let,
 
Omme dats alt lijf vare te bet.
35
Minne es blent tallen stonden,
 
Ja, daermen mint die zonden;
 
Want dore vriendscap, sonder waen,
 
Heeft men dicken zonde gedaen.
 
Alse du dijns selves here macht sijn,
40
So es al die werelt dijn.
 
Wes di selven allene niet vroet,
 
Maer wes alder werelt goet;
 
Dine vrome en souc niet allene,
 
Ne maer alder werelt ghemeene.
45
Luxurie, dat soete venijn,
 
Die zinne daer du inne wilt sijn,
 
Dien beneemstu al die macht,
 
Du maecst hem vanden dage nacht.
 
Overmoet, hoverdichede
50
Verduwet menege edele zede.
 
Dat die vader qualike bejaget,
 
Alst die sone an hem draget,
 
Sietmen dicken dat hi dat goet
 
Noch alse qualike verdoet.
55
Theodosius, dese heileghe here,
 
Die sine dinge sette ter ere,
 
Hadde te sinen rade de beste,
 
Die hi vant in eneger veste,
 
Clerke, ridderen al in een.
60
Mettem was Jan Damasseen
 
Sijn raet ende sijn capelaen;
 
Een heilech man was hi, sonder waen,
 
Dichtere ende scrivere mede
 
Die beste, die was in enege stede.
65
Hort hoe hi anden keyser quam,
 
Also ict inder jeesten vernam.

Van Janne Damassene. XVI.

 
Jhan was van Damas geboren
 
Ende hadde clergie vercoren.
 
Binnen XII jaren leerdi wale
 
Alle die arten liberale,
5
Ende dor die minne van onser Vrouwen,
 
Die hi dienen wilde met trouwen,
 
So hevet hi hem moenc begeven,
 
Ende bleef maget al sijn leven,
 
Ende hilt vroylike ende blide
10
Altoes onser Vrouwen getide.
 
Doe wart hi priester, ende zanc met trouwen
 
Messe gerne van onser Vrouwen.
 
Van hare maecti gebede,
 
Response ende antiffene mede,
15
Menech dicht ende menech werc,
 
Dat noch minnet menech clerc.
 
Edele lieden gaven hem ghinder
 
Omme te leerne hare kinder.
 
Die leerdi nerenstelike ende wel
20
Goede seden sonder fel,
 
Gode te dienne ende te eerne,
 
Ende dat sij consten vort te leerne.
 
Eens so ginc hi buten der stede,
 
Ende sine scolaren mettem mede,
25
Omme hem te meyene buten mure.
 
Doe gheviel hem ene aventure,
 
Dat Sarrasine sonder gelove,
 
Die hem vele generen met rove,
 
Haelden roof up die stat,
30
Beesten, lieden, ende in dat
 
Wart mede onder dandre man
 
Ghevaen dese selve Jhan,
 
Ende voerdene mettem in Persij.
 
Also verre so quam hi,
35
Dat hi eenen te deele gevel,
 
Die hem niet en was te fel.
 
Getrouwelike so dedi al
 
So wat dat men hem beval.
 
Sijn tydech vasten ende waken,
40
Sine bedinghe ende ander saken
 
Enten dienst van onser Vrouwen
 
Plach hi gerne ende met trouwen.
 
Sijns heren hulde gewan hi daer of.
 
Die heidijn gaf hem goeden orlof
45
Vri te gane binnen der sale,
 
Ende sprac hem an dusdane tale:
 
‘Lieve Jan! mi dinct groet wonder
 
Dine grote wijsheit al besonder,
 
Scriven, dichten ende singen,
50
Entie hovesceit van wandelingen.
 
Ic hebbe een kint ende mint sere:
 
Leere dat wel dor mine eere,
 
Oftu ons der lieve jonnes,
 
Al dat selve dattu connes;
55
Oft noch also gheviele di,
 
Dattu quames van ons vri,
 
Dat wi dijns gedochten bet.’
 
Hiertoe heeft hem Jhan geset,
 
Ende leerde tkint in corten jaren
60
So naturlike wel te waren,
 
Dat sijns meesters hant ente sine
 
In dichtene ende inden Latine
 
Niemen onderkennen mochte,
 
Dat menegen groet wonder dochte.
65
Hier na quam Theodosius mare,
 
Waer Jan van Damas ware,
 
Ende hi dochte hem nutte wesen
 
Beede in dichtene ende in lesen,
 
In scrivene ende in hogen rade,
70
Dat hine te hove halen dade.
 
Doe sendde die keyser in Persi
 
Ten ghenen, dat hine liete vri,
 
Ende hine hem sende also houde,
 
Oft hi tlijf behouden woude.
75
Doe ne dorst laten die man,
 
Ende sendene te Constantinoble dan,
 
Daer hem die keyser eere dede,
 
Ende gaf hem daer indie stede
 
Eene abdie, die hem dochte,
80
Daer hi met rasten in leven mochte,
 
Daer hi selve totem ginc,
 
Ende vragedem alsulke dinc
 
Alse orborlijc was den rike,
 
Ende Jan die riet hem kerstijnlike.

Vanden selven Janne. XVII.

 
Nu moeste Jan saen naer desen
 
In vernoye geproevet wesen,
 
Dat die Gods eere entie sine
 
Wassen soude met deser pine.
5
Sijn jongre, dien hi hadde geleert
 
In Persij, heeftene wel na onteert;
 
Want die duvel riet hem vort,
 
Dattem vernoyede, alse hi hort
 
Dat sijn meester hadde vele eren,
10
Ende peinst hoe hine mach onteren.
 
Nu dichte hi ende screef oec mede
 
No min no mee dan sijn meester dede,
 
Datmen maniere ende hant
 
Beedegader alleens vant.
15
Hi dichte te hant enen brief,
 
Ende sendene, alse een mordadich dief,
 
Te Constantinoble in die stede,
 
Ende warpene in die zale mede,
 
Daer hi moeste in corten stonden
20
Vanden rade worden vonden.
 
Dus sprac die brief harde na bi:
 
‘Tsinen vrienden in Persij
 
Die priester Jan Damasseen,
 
Onder die moenke der minster een,
25
Saluut! Wi doen u verstaen,
 
Dat die keyser, sonder waen,
 
Ghesent hevet sijn grote here
 
In orloghe, in staerker were,
 
Verre in messelike lande
30
Jegen menegerande viande,
 
Entie keyserlike stat
 
Constantinoble wert saen mat
 
Ende dandere staden al omtrent,
 
Want tfolc wert saen wech gesent;
35
Ende ghi oec wise lieden sijt,
 
Coemt sekerlike, het es nu tijt,
 
Ende winnet sonder twifel tlant;
 
Want het vallet in uwe hant.’
 
Ghene brief hi wart vonden
40
Ende ghedregen ten selven stonden
 
Vorden keyser ende ghelesen.
 
‘Verraden!’ riepen si alle met desen,
 
Ende men sochtene weder ende vort,
 
Wie gedicht hadde sulke mort.
45
Men sach die hant ende dat gescrichte:
 
Doe wart men geware lichte
 
Ende men drouges over een,
 
Dat ware Jhan Damasseen.
 
Altehant was hi gesocht
50
Ende daer vorden keyser brocht
 
Onwerdelike. Hem wonderts sere,
 
Hoe hi so saen van grotre eere
 
Ghevallen ware in groter onwaerde.
 
Tfolc riep up hem ende gebaerde:
55
‘Verradre pape! moenc vernoyert!’
 
Ende wart so sere up hem vergiert,
 
Datmen met pinen verboot,
 
Dat sine niet en scuerden doot,
 
So dat die keyser zwigen hiet,
60
Ende sprac aldus als hine ziet:
 
‘Ay! quaet verradere Jhan!
 
Wat so gelach di daer an,
 
Dattu mi aldus wils honen
 
Ende goet met quade lonen?
65
Wat gelach di an die scande,
 
Dattu mi ende al minen lande
 
Dus dorperlike wilds verraden?
 
Les dine lettre met staden.’
 
Hi las die lettre, hem wonderets sere,
70
Ende seide: ‘En waerheit, here!
 
Wie sore omme staet te blivene,
 
Dits van dichtene ende van scrivene
 
Mine maniere min no mere;
 
Maer ic keert an onsen Here,
75
Dat ict no weder screef no dichte.’
 
Doe riepen si alle up hem gedichte:
 
‘Hi waent met logenen ontgaen!
 
Hi hevets verbuert! men doden saen!’

Noch vanden selven. XVIII.

 
Die jugen traken over zide,
 
Ende droegen over een tien tide,
 
Datmenne niene ontlive bi desen,
 
Want hi den keyser hadde gewesen
5
Also heimelijc al sijn leven;
 
Maer die hant, die hadde gescreven
 
So grote mort, soudemen afslaen.
 
Dit was ghinder saen gedaen.
 
Jhan hi dancte onsen Here
10
Vanden verliese, vandien sere;
 
Maer dat hem swaerst was int gedochte,
 
Dat was dat hi niet en mochte
 
Gode teeren der messen pleghen.
 
Die hant, die hem af was geslegen,
15
Hiet die keyser hem te scanden,
 
Datmense hangen soude te handen
 
In sinen cloestre daer hi was.
 
Nu gheviel hem saen na das,
 
Alse hi tijt hadde, dat hi met rouwen
20
Ginc voer dbeelde onser Vrouwen,
 
Ende ontecte sine aerme bloot,
 
Ende toghede die wonde root,
 
Ende ginc hovescelike rampeneren
 
Up hare, die niemen wille deren,
25
Ende seide: ‘Vrouwe vanden trone!
 
Sijn dit onser pinen lone?
 
Es dit diere dienstliede zalichede?
 
Vrouwe! si also! ic lije mede:
 
Du wils mi zondare nu ten stonden
30
Gheselen voer mine zonden;
 
Maer twi wraecstut ane dien lede,
 
Die dinen dienst so dicken dede?
 
Dese hant, die nu es of,
 
Screef dine ymne ende dinen lof
35
Ende dinen zanc des gelike;
 
Enten Vader van hemelrike
 
Heeft soe gheoffert menechwerven,
 
Den aermen zondare te bederven,
 
Dijns lieves kints vleesch ende bloet.’
40
Alse hi weenende, aldus gemoet,
 
Menechwaerven hem dus mesliet,
 
Es up eenen nacht gesciet,
 
Naer dat jammerlike geclach,
 
Daer hi up sijn bedde lach
45
Ende van moethede nemmeer en riep,
 
Ende hi no weder wiec no sliep,
 
So quam der mageden coninghinne
 
Met bliden aensichte, daermen inne
 
Grote claerheit sach, ende troesten na tgone,
50
Ende sprac: ‘Wat doestu? sone!’
 
Hi seide doe: ‘Wapene! Vrouwe!
 
Wat vragedi na minen rouwe?
 
Maer waer waerdi up die ure,
 
Dat mi gheviel dese aventure?
55
Nu siet, Vrouwe! te miere onnere,
 
Ja te uwer selver, dats mere,
 
Hanct mine hant in gene kerke.’
 
Soe seide: ‘Nu getroesti sterke!
 
Hi mach di lichte geven de hant,
60
Die mensceit van nieute vant.’
 
Met desen worde siet hi ane
 
Waer soe ter kerken begint te gane,
 
Ende brinct die hant daer neder
 
Ende setteds hem anden aerm weder,
65
Ende hevet soeten orlof genomen.
 
Mettien es hi them selven comen
 
Ende danckets sere onser Vrouwen;
 
Ende alsemen mochte den dach scouwen,
 
Dedi die moenken te samen,
70
Ende togedem allen doe si quamen,
 
Dat hi siere hant al was genesen.
 
Si loveden mettem Gode van desen.
 
Te hant hevet hi hem gecleet
 
Ende met messegewaden gereet,
75
Ende zanc messe van onser Vrouwen.
 
Die keyser horet ende quaemt scouwen,
 
Ende custe selve sine hant.
 
Nauwe vragedi ende ondervant,
 
Ofte hi kende vrient of neve,
80
Die na hem dichte ende screve.
 
Doe seidi: ja hi, alleene de ghone
 
In Persi, sijns heren sone.
 
Doe was bevonden ende bevraget,
 
Dat hi die mort hadde bejaget,
85
Ende Jhan bleef vorwaert mere
 
Met Theodosius groot here.

Valentiniaens doot. XIX.

 
Valentiniaen die was
 
In Gallen gevaren, alsict las,
 
Alse te berechtene Occident,
 
Ende Theodosius Orient:
5
Dus hadden si beede ghemeenlike
 
Onder hem ghedeelt tkeyserike.
 
Daer sat hi ene stont met vreden
 
Tote Lyons inder steden,
 
Ende hadde mettem eenen grave,
10
Die hem brochte des levens ave,
 
Die Arbogastes hiet bi namen,
 
Die was meester altesamen
 
Van sinen ridderscepe algader;
 
Maer hi dede alse een verrader
15
Ende hevet sinen here vermort,
 
Ende omme te deckene dat wort,
 
Hinc hine in sine camere daer,
 
Datmen waende over waer,
 
Dat hi hem selven hadde verdaen;
20
Doch wiste tfolc alsonder waen,
 
Dat Arbogastes selve was
 
So overdadich, datmen das
 
Die waerheit wiste dies al claer,
 
Waest dat hi hem selven verhinc daer,
25
Dat hijt van vernoye dede.
 
Dus waser ane twifelichede,
 
Weder hi hem selven verhinc,
 
So Arbogastes dede die dinc.
 
Met rechte staerf hi quader doot
30
Omme pine, die hi so groot
 
Den goeden sente Ambrosise dede,
 
Ende Justine sijn moeder mede.
 
Ende want dat Arbogastes die felle
 
Theodosius, sijns heren geselle,
35
Ontsach, alse hijt soude horen,
 
So hevet hi eenen keyser gecoren,
 
Die Eugenius hiet bi namen,
 
Dat si onder hem tween te samen
 
Theodosius souden wederstaen;
40
Maer si ontgoudent daer na saen.
 
Dese Eugenius, alse wi lesen,
 
Hadde een scolemeester gewesen,
 
Ende wart upgaende ende vernam,
 
So dat hi te hove quam
45
Ende wart brievere indie zale.
 
Daer naer verginct hem so wale,
 
Dat hi ridderscap ontfinc
 
Ende quam te hogere dinc,
 
Ende was een man die dorewale
50
Was geraect in sine tale:
 
Dies was hi te bet gehort,
 
Doch was hi van cranker gebort;
 
Ende Arbogastes sijn geselle,
 
Die mordadeghe entie felle,
55
Was geboren ute Gallen,
 
Van maten lieden afgevallen.
 
Nu hebben dese trike verwerret,
 
Haren here doot, ende vererret
 
Theodosius, dies niet en laet,
60
Alse hijt weet, hine wreect de daet.

Hoe Theodosius hem sette ter wrake. XX.

 
Nu es Eugenius bekent
 
Keyser int lant van Occident,
 
Al waest jegen tgemene recht;
 
Want hi want sonder ghevecht,
5
Ende oec en was hi niet gecoren
 
Van hem daer die dinc an horen.
 
Nu hadde dese grote mort
 
Theodosius ghehort,
 
Dat sijn geselle dus doot es bleven,
10
Ende Eugenius verheven
 
Hem heeft omme keyser te sine
 
Van Occident, dus eist anschine.
 
Hine wille dit niet gedogen,
 
Dat hine sal voer sinen ogen
15
Int Roemsce rike keyser weten,
 
Diet recht also hevet vergeten,
 
Dat hi den rechten here verraet,
 
Hine wille wreken de overdaet.
 
Hi gadert dat hi mach gemene,
20
Uut grote Azien ende uut tclene,
 
Vanden Grieken, vanden Goten,
 
Groot ridderscap in roten,
 
Ende maecter hem wiselike mede.
 
Te Constantinoble in de stede
25
Maecti sinen sone Archadius
 
Keyser te sine up aldus,
 
Dat hijt bleve in Orient;
 
Selve wille hi in Occident
 
Striden uptie mordeners fel,
30
Die tonrechte, ende anders niet el,
 
Haren here hadden verdaen
 
Ende trike wilden anevaen.
 
Ten nieuwen gerse setti sine vaert
 
Van Grieken te Ytalen waert,
35
Ende vragede eenen heilegen man,
 
Eenen moenc, die hiet Jhan,
 
Wat hem daer soude gescien,
 
Daer hi heenen soude tien;
 
Want hi hadde hem doe voerseit,
40
Alse hi hem hadde ghereit
 
Up Maximuse den tyran,
 
Dat hi verwinnen soude den man.
 
Nu so dede hi hem bekinnen,
 
Dat hi die twee soude verwinnen,
45
Ende cortelike also wale
 
Daer naer sterven in Ytale.
 
Die tyrannen hadden hem beset
 
Te wiseleker ende vele te bet,
 
Om dat si in tonrechte waren.
50
Si hadden beset hare scaren
 
Ten geberchte, ten ingange,
 
Daer sij mochten houden lange
 
Met cleenre pinen eens keysers here;
 
Want niemen mochter comen ter were.
55
Die heidine, die waren mede
 
Onder die Roemsce mogenthede,
 
Hadden Theodosiuse alle leet,
 
Ende beloveden hem gereet,
 
Eugeniuse, waert dat hi vochte,
60
Hi soude den wijch winnen sochte;
 
Want hare gode belgen sere
 
Up Theodosiuse den here,
 
Dat hi hare monstren brac
 
Ende hise dorperlike verstac.

Hoe hi an Gode sette sijn striden. XXI.

 
Theodosius alse hi vernam,
 
Datmen up hem te wighe quam,
 
Dedi papen halen omtrent
 
Ende al dat kerstine covent,
5
Ende ginc met bisscoppen ende met clerken
 
Tallen maerteleren kerken,
 
Ende ginc gecleet met eere hare,
 
Dat si des riken namen ware
 
Ende sine bescermen wouden.
10
Die heidine, die dat weren souden,
 
Offerden hare offeranden
 
Haren goden, hem te scanden,
 
Ende baden grote wraken
 
Up hem, die hare coustumen braken:
15
Des achte Theodosius cleene.
 
Henen trocken si ghemeene
 
Toten berghe van Monju
 
Met groten here, aldaer hi nu
 
Overtrecken wille in Gallen;
20
Maer nu quam niemare hem allen,
 
Dat Eugenius, alsemen seget,
 
Hadde die overvaert beleghet
 
Met ridderscepe, met valscher lagen.
 
Alse die baerberiene dit sagen,
25
Sijn si den keyser ontweken.
 
Selve so es hi gestreken
 
In een bedehuus daer bi.
 
Onsen Here so bat hi
 
Al dien nacht met groten weene,
30
Dat hi hem holpe alleene,
 
So dat hi omme dese sake
 
Al vermoyet was van vake.
 
In drome sach hi twee man,
 
Die wit abijt hadden an
35
Ende saten up twee witte paerde,
 
Ende hieten dat hi hem niet vervaerde,
 
Ende hi sine ridders in de dageraet
 
Hiete dat elc te wapenen vaet;
 
Want si seiden: si quamen daer
40
Omme te troestene sinen vaer.
 
Deen seidem voert an:
 
Hi ware dewangeliste Jan;
 
Ende dander seide hem openbare,
 
Dat hi Phillips dapostel ware.
45
Doe wart hi vro ende bat vort ane
 
Onsen Here in sine trane;
 
Ende talre eersten dat dagede,
 
Riep hi te wapenen ende jagede
 
Sine ridderen up te stride,
50
Ende quam alleene, in Gode blide,
 
Treckende voer sine scaren,
 
Daer die pade so nauwe waren,
 
Dat men hare no dare en mochte
 
Nieweren wiken, alsemen vochte.

Hoe hi zeghe vacht metter bede. XXII.

 
Teersten dat hi dus treckende quam,
 
Eer hijt wiste ofte vernam,
 
Indie grakinge vanden daghe,
 
Was hi midden eere laghe,
5
Daer Abityo die grave
 
Hoedere was gemaect ave.
 
Die barbariene ontvloen hem daer,
 
Alse sine saghen inden vaer;
 
Ende dit liet God aldus gescien,
10
Datmen merken mochte ende sien,
 
Dat hi te helpene wel hadde macht
 
Die hem troeste an die Gods cracht.
 
Alse Abityo versach,
 
Dat die keyser, aldaer hi lach,
15
In sine laghe dus es comen,
 
Heeft hine vriendelijc genomen
 
Ende lievelike, alse sinen gerechten here,
 
Ende troestene utermaten sere;
 
Want teersten dat hine sach in dogen,
20
Ne conste sine herte gedoghen
 
Dattem iet ware messciet;
 
Maer hi seide: ‘Here! nu siet,
 
Vergevet mi dat ic jegen u was.
 
Ghi siet wel die waerheit das,
25
Dat ic u mochte u leven nemen;
 
Maer ic en can des niet getemen.
 
Ic wille u helpen metten minen
 
Ende oec omme u vordeel pinen.’
 
Die keyser vergaeft hem te hant.
30
Doe leeddine anden cant
 
Vanden berghe, tote dat hi quam
 
Daer hi die viande vernam
 
Liggende up eene riviere.
 
Daer vielmen te samen sciere,
35
Ende Theodosius entie sine
 
Worden verladen indie pine,
 
So dat hem dochte hebben verloren.
 
Alse hi dat sach, trac hi voren
 
Up eene hoghe roedse mettien,
40
Dat hi verre mochte sien,
 
Ende warp den scilt wech metten swerde,
 
Ende knielde neder up die erde
 
Ende hief die hande up, ende dede
 
Te Gode dus sine bede:
45
‘Almachtich God!’ seit hi, ‘Here!
 
Hets di cont, ende ic kere
 
Dit ane di, dat ic den strijt
 
Anevinc nu terre tijt
 
In Jhesum Cristum, dijns Soens, ere,
50
Met rechte alse een gerecht here,
 
Alse mi die menege doet verstaen.
 
Of ic anders hebbe gedaen
 
In fierheit, in overmoet,
 
Dat wreect, Here! an mijn bloet!
55
Ende of mine dinc oec redene si,
 
Ende ic upten troest van di
 
Bestaen hebbe minen viant,
 
Leene ons dine rechte hant,
 
Dat niet en seggen die heidine scaren:
60
‘Waer es hare God gevaren?
 
Hi die hem crucen liet,
 
Hine can hem gehelpen niet.’’
 
Met desen worden rees een wint,
 
Die God den vianden ansint;
65
Want dat si schoten keerde weder
 
Ende viel up die vianden neder,
 
Ende wondden haer selves here.
 
Scoten si quareel ochte spere
 
An keyser Theodosius zide,
70
Dat vlooch weder inden stride,
 
Meer dan iemene geloven conde,
 
Ende elke schote was ene wonde.
 
Doe sagen der viande macht,
 
Dat God voerden keyser vacht,
75
Ende worden so sere vervaert,
 
Dat si vloen ten tenten waert.
 
Eugenius sach tspel verloren;
 
Die vlucht en heefti niet vercoren,
 
Maer hi wart int ende gevaen.
80
Vorden keyser quam hi gegaen
 
Ende es hem te voeten gevallen,
 
Ende bat genade voer hem allen.
 
Die ridders en wilden gedogen niet
 
Dattem genade ware gesciet,
85
Want hi den keyser hadde vererret
 
Ende dat Roemsce rike verwerret,
 
Ende dadene onthoveden saen.
 
Arbogastes hevet dit verstaen,
 
Ende hevet hem selven metten swaerde
90
Doersteken, want hi hem vervaerde;
 
Ende al dat here in Gallen lant
 
Dat ginc Theodosiuse in hant;
 
Entie heidine waren confuus,
 
Die waenden dat hare bedehuus
95
Hare gode souden wreken:
 
Nu en wisten si wat spreken.

Theodosius doot ende ander dinc. XXIII.

 
Dese Theodosius, alse wijt horen,
 
Was van Spaengen geboren,
 
Eens ridders sone, die Honorius hiet.
 
Alsoment bescreven ziet,
5
Was hi vanden keyser Trayane
 
Ute geboren, na onsen wane,
 
Al was gedaelt sijn geslachte.
 
So hovesch was hi ende so sachte,
 
Ende met vromechede so gemene,
10
Dat sijn vordeel was cleene;
 
Ghene ondersceet, gene overdade,
 
Sonder die keyserlike gewade,
 
Die hi dor ordine recht dede an:
 
Anders waest een gemene man.
15
Milde was hi allen lieden;
 
Maer die met dogeden utescieden,
 
Alse kerstijn volc getrouwe ende goet,
 
Dien was hi alre best ghemoet.
 
Gherne leidi sine minne
20
An volc van eenvoudegen zinne;
 
Simple zinne groet ende claer
 
Mercti te wondere ende wrochter naer.
 
Grote ghichten dorsti wel
 
Te tijt geven ende niet el.
25
Van zwaerre mesdaet vererrede sijn moet,
 
Maer doch was hi te bugene goet.
 
Alse hi gepayst hadde sijn rike
 
In Gallen wel ende vroedelike,
 
Entie Persiene entie Goten
30
Bedwongen hadde met sinen roten,
 
Bleef hi te Meylanen doot,
 
Dat schade was ende jammer groet.
 
In dat seventienste jaer,
 
Dat hem Gratiaen trac naer
35
Ende hem die keysercrone gaf,
 
Daer vele dogeden quam af,
 
Int sestichste jaer van sire oude,
 
Staerf hi ende voer ter moude.
 
Sijn lachame was van Meilane
40
Ghevoert, met rouwen ende met trane,
 
Te Constantinoble inde stede,
 
Ende naer sine werdichede
 
Indie keyserlike stat begraven
 
Eerlike ende met groter haven.
45
Inden tiden des Theodosius
 
Was paues die goede Damasius,
 
Die bi sente Jheronimus bede
 
Den zoutre eerst uutgeven dede,
 
Datmenne lase inde kerken.
50
Jeghen hem setten de clerken
 
Te Rome, die heren wilden sijn,
 
Ende was daer een, hiet Ursijn,
 
Die hem hovet ende voghet
 
Vanden Vriesen hevet getoget,
55
Die de kerke wilde verwerren.
 
Hem dedi wijen sonder merren
 
Paues te Rome indie stede
 
Jegen recht, coustume ende zede.
 
Hier af quam werringe groot,
60
Dat mer menegen om slouch doot
 
Indie kerke ende in heilegen staden;
 
Doch bider Gods genaden
 
Quamen die goede papen tsamen,
 
Ende droegen over een ende namen
65
Ursine die stole ente macht;
 
Doch bat hi so dach ende nacht,
 
Datmen sijns ontfaermen soude
 
Ende men hem gave, want hi woude,
 
Van Napels dat bisscopdoem.
70
Dies was hi vro ende hads roem,
 
Dattem comen was aldus.
 
Doe quam weder Damasius,
 
Ende staerf in siere eeren daer,
 
Alse hi hadde LXXX jaer.
75
Na Damasius was paues ziden
 
In des Theodosius tiden
 
Siricius, die uter port
 
Van Rome verdreef ende heeft testort
 
Die ongelovege Manicieen,
80
Ende en lieter niet bliven een.
 
Die XXXste paues was dese
 
Van Rome, also alsict lese,
 
Ende waest XV jaer.
 
Nu suldi vort horen hier naer
85
Der heileger lieden leven, die waren
 
In des Theodosius jaren.

Van Janne den Anacorite. XXIIII.

 
In keyser Theodosius tijt
 
Was een heilech anacorijt
 
In Egypten ende hiet Jan.
 
Anacoriten hieten de man,
5
Die met covente niet en gingen
 
Onder abten in wandelingen,
 
Maer in wildernessen saten,
 
Ofte in clusen, ende hadden gelaten
 
Allen troost van erderike,
10
Ende peinsden alleene om hemelrike.
 
Dese Jan hadde eene cluse
 
Nauwe vercoren tsinen huse,
 
Up eene roetse ongeweghet
 
Ende hoghe, also men ons seghet.
15
Teere veinstren liet hi hem sien
 
Somegen mensche, alst mochte gescien;
 
Maer dat was selden somech eenen,
 
Ende altoes wiven ne gheenen.
 
Sente Jheronimus sprac desen,
20
Alse hire in hadde gewesen
 
Van sinen XLsten jaren in
 
C jaer, recht X min,
 
Ende dat ten veinsterkine alleene.
 
Eens quam daer met groten weene
25
Een edel man te sinen huse,
 
Ende bat dat hi in sine cluse
 
Sijn wijf te hem comen liete,
 
Die was in groten verdriete
 
Van herten, om te scouwene an
30
Dat anscijn vanden heilegen man.
 
Dit hevet hi al wederseghet,
 
Omme dat hi niet en pleghet
 
Wijf te siene, omme die dinc
 
Dat hi indie cluse ghinc.
35
Doch die edel man bat
 
Ende seide over waerheit dat:
 
Hen mochte sinen wive gescien,
 
Dat soene mochte anesien,
 
Soe soude sterven eer iet lanc.
40
Doe seide Jan ten man: ‘Nu ganc,
 
Dijn wijf sal mi sien te nacht;
 
Maer sech hare, dat soe niet en acht
 
Hier te comene; want, saelt gescien,
 
Soe sal mi up haer bedde sien.’
45
Henen ginc die man, alse hi dit hort,
 
Ende peinsde wat dieden mach dit wort,
 
Ende hevet sinen wive ghetelt,
 
Diet oec over truffe helt.
 
Snachts alse soe in rasten lach,
50
Ghene vrouwe in slape sach
 
Den selven Janne voer haer staen,
 
Die hare seide aldus saen:
 
‘Wijf! dine gelove die es groot,
 
Dies comic hier om dine noot,
55
Dinen wille te vervulne;
 
Maer wachti meer so te dulne,
 
Dattu meer begers so sere
 
Die gheene, die dienen onsen Here,
 
Vlescelike te scouwene ane;
60
Maer pine di te verstane
 
Gheestelike hare wesen.’
 
Aldus hevet hi dit wijf genesen.
 
Een dyaken te hem quam,
 
Ende hi vragede, alse hine vernam,
65
Oft hi clerc ware ghewijt;
 
Maer die gheene die en lijt
 
Der crunen niet dor sinen omoet;
 
Maer die goede man hi verstoet
 
Dat hi clerc was, ende sprac ende hiet:
70
‘Lieve sone! en liech mi niet,
 
Noch dor quaet no dor goet,
 
Noch dor neghenen omoet,
 
No dore ghewin, no dor verlies.’
 
Dese Jan die plach oec dies,
75
Alsemen hem zieke wilde bringen,
 
Dat hijs niet en wilde gehingen;
 
Maer hi sendde siere olien daer,
 
Dan worden si verlost sevels claer.
 
Hine at altoes ne ghene spise
80
Met viere gemaect in gere wise:
 
Dies was hi droghe als een hout,
 
Calu ende van live cout.
 
Hort wat bispel dese Jan
 
Sprac van eenen verweenden man.

Vanden duvel die eenen moenc bedrooch. XXV.

 
Een moenc lach in ene hagedochte,
 
Die niet en wilde leven sochte,
 
Want hi was van scaerpen live,
 
Vul dogeden, updat met hem blive;
5
So dat hi hem hier up verliet,
 
Ende hine gaeft al Gode niet,
 
Dat hi wel mochte hebben gedaen.
 
Die viant hevet dit verstaen,
 
So dat hi in eens wijfs gedane
10
Teere avontstonden maecte te gane,
 
Als ofse verdolt ware in de wostine.
 
Vermoyt veinsde soe hare te sine,
 
Ende sat vor des mans hagedochte;
 
Rechts oft soe nemmeer en mochte,
15
Liet soe hare vallen daer in
 
Voer des mans voete meer no min,
 
Ende bat genaden: ‘Hets so gescepen,
 
Die nacht hevet mi hier begrepen;
 
Laet mi hier bliven goedertiere,
20
Oft mi sullen eten die diere.’
 
Hi ontfincse, want hem verdochte,
 
Ende vragede wat soe int wout sochte;
 
Maer soe, die genoech liegen conde,
 
Visierde daer in cortre stonde
25
Loghenen, ende sayeder inne mort,
 
Gheveinsde oversoete wort:
 
Nu visieresoe hare kaytive,
 
Nu vulmaect van sconen live,
 
Ende met scoenre geveinsder tale
30
Vinc soe den man altemale;
 
So dat die duvel dat vernam
 
Ende hem doe bet naerre quam,
 
Ende sprac met naectere wort.
 
Ten joncsten quam soe so vort,
35
Dat soene nam biden baerde,
 
Alse of soet dade in groter waerde;
 
Daer naer helsedsoene also sochte,
 
Alse wijf eenen man helsen mochte,
 
Ende vinc aldus valschelike
40
Den ridder Gods van hemelrike;
 
Want den man verdrouch de zin.
 
Daer bi ghedochti meer no min
 
Dat leven, dat hi hadde geleet;
 
Ende alse hi vuldoen waende gereet
45
Sinen wille ende gripen twijf,
 
Verghinc geent ghebose lijf
 
Alse eene scade; want hen was
 
Anders niet dan een ghedwas.
 
Die viant sciet dus vanden sotte
50
Met scerne ende met groten spotte;
 
Ende indie lucht waren duvele vele,
 
Om toe te siene te sulken spele,
 
Ende riepen lude: ‘O meester groot!
 
Ghi wanet sijn eens ingels genoot
55
Ende wesen des hemels geselle,
 
Hoe sidi dus gedwelmet inde helle?
 
Nu proevet dat verwaent moet
 
Emmer vallet onder voet.’
 
Doe wart die man na uten zinne,
60
Ende quam van desen beghinne
 
In een vele aergre spel;
 
Want hi in wanhopen vel,
 
Ende wart so quaet in corter stonde,
 
Dat hi cume liet eenege zonde.

Van enen bekeerden zondare. XXVI.

 
Dit bispel, dat hier volget an,
 
Plach te rekene dese Jan.
 
Een zondare was, een keytijf,
 
Die leedde een dorzondich lijf,
5
So dat Gode verdochte daer af,
 
Ende hi hem kennesse gaf.
 
Dese sloet hem in enen grave,
 
Omme met weenne te wasscene ave
 
Die zonden entie ondoget,
10
Die hij dede in siere joghet.
 
Emmer lach hi neder ter moude,
 
Noch sine ogen hi en woude
 
Te hemele waert iet laten comen,
 
Noch den name ons Heren nomen.
15
Alleene lach hi ende zuchte,
 
Alse die Gods vonnesse duchte.
 
Snachts quamen daer int graf
 
Duvelen ende wildene bringen daer af,
 
Ende riepen: ‘Wat doestu daer in?
20
Vernoyert man in dinen zin!
 
Sidert dattu best versaet
 
In alle dorperlike quaet,
 
Ende di oec gebreect de cracht
 
Te doene dattu heves gedacht,
25
So wiltu goet kerstijn wesen,
 
Ende Gode bidden ende lesen,
 
Ende waens aldus met derre pine
 
Bet varen dan met ons te sine.
 
Com met ons ende leede dinen tijt
30
In ghenouchten ende in delijt,
 
Die wile dattu leven sult.
 
Du best swaerlike verdult,
 
Dattu di selven dus verters
 
Ende voer tijt tormenteers.
35
Alse swaer es die pine hier,
 
Alse sal sijn int helsche vier.
 
Dincti torment sijn spel ende ghile,
 
So beit eene corte wile:
 
Du sult des al wesen sat!
40
Hier omme raden wi di dat,
 
Dattu ontfaes onse prosent,
 
Dattu soete heves bekent.’
 
Die zondare lach ende sweech al stille,
 
Ende liet hem roupen haren wille.
45
Die duvelen riepen dicken dat
 
Ende zwaerre worden daer ter stat;
 
Maer hine verporrede hem niet dane.
 
So dat die duvele sagen ane,
 
Dat hi haerre wort niet en achte,
50
Voeren si upten man met crachte
 
Ende gaven hem slagen groot,
 
Ende lietene liggen over half doot;
 
Nochtan en rumedi niet de stede,
 
Daer hi lach in sine ghebede.
55
Upten anderen dach quamen si ten kere,
 
Ende sloughene noch also sere;
 
Nochtan en condsine niet verdriven,
 
Ende seide: hi liete hem eer ontliven.
 
Ter derder nacht quamen si echt,
60
Ende sloughen den aermen knecht
 
So dat al te wonderne was;
 
Ende alse hem selven dochte das,
 
Dat hi sterven soude daer ave,
 
Nochtan bleef hi inden grave.
65
Alse dat die duvelen saghen,
 
Ghingen si roupen ende claghen:
 
‘Du heves zeghe up ons ghevochten!’
 
Doe gingen si vlien dat si mochten.
 
Hort noch een bispel bedieden
70
Van verweenden begevenen lieden.

Van eenen die wel na was gevallen. XXVII.

 
Een moenc was in ene wostine,
 
Vul dogeden, alst was anscine;
 
Want God gaf hem dor sine goede
 
Sine spise ende sine voede
5
Te siere noetdorst openbare,
 
Ghelijc oft een ingel ware;
 
Want elx dages alse hi etens rochte,
 
Ghinc hi in sine hagedochte,
 
Daer vant hi sine tafle gerecht,
10
Ende broot van soeter smaken echt
 
Ende wit waest sere dat hi at,
 
Ende dancte Gode alse hi was sat,
 
Ende ginc dan te sinen dingen,
 
Gode loven ende singhen;
15
So dat hi hem van siere doghet
 
So verwaende ende verhoghet,
 
Also dat hi alle daghe
 
Een deel wart lat ende traghe,
 
Ende emmer trager nacht ende dach,
20
So dat hi te slapene plach
 
Langhe, ende liet sijn gebede,
 
Ende hem quam inden slaep mede
 
Een onreine quaet gedochte,
 
Dies hi verdriven niet en mochte.
25
Doch viel hi somwile in gebede,
 
Ende alse hi eten soude mede,
 
Vant hi up sine tafle dbroot,
 
Alst hem God sendde tsire noot.
 
Hi at, nochtan en beterde hi niet
30
Van dat hem sine herte riet,
 
Ende hine verstont niet, dat dat clene
 
Emmer wart so meer onrene.
 
Ten lesten so quam hem ane mede
 
Een swaer brant der onsuverhede,
35
Dies hi niet en conste vergeten.
 
Naer sine gebede ginc hi eten,
 
Ende vant sijn broot een deel besmet:
 
Hem wonderets, nochtan hi et
 
Van dat hem God sende daer.
40
Binnen derden daghe daer naer
 
Wart hi drievoudechlike becort;
 
Want in sine herte lach ene mort,
 
Van eenen wive die ghedane,
 
Ende dochte dat soe hem taste ane
45
Ende soe onder hem oec laghe.
 
Doch ginc hi ten naesten dage,
 
Alse hi plach, te sinen getide;
 
Maer sine ogen liepen wide,
 
Ende sijn zin wandelde so wale;
50
Doch ginc hi te sinen male:
 
Onrene broot ende droge hi vant,
 
Ende becnaget omtrent den cant.
 
Hi verzuchte ende viel in weene;
 
Maer die tranen waren so clene,
55
Dat si gheblusschen niet en conden
 
Den brant dien hi drouch van zonden.
 
Doch at hi, al en ginct niet wel in,
 
So dattem in sinen zin
 
Tgepeins so wee heeft gedaen,
60
Dat hi snachts es upgestaen,
 
Ende so dor die wostine vort
 
Henen daer bi teere port,
 
So dat hi daer bi versach
 
Moenken cellen, alst was dach.
65
Aldaer hevet hi hem gerust
 
Ende at met, want hem des lust.
 
Doe baden hem die broedere daer,
 
Alse eenen man van zinne claer
 
Ende wijs van vroeden rade,
70
Dat hi hem een sermoen dade,
 
Ende vrageden bi wat dinghe
 
Men den viant best ontginghe,
 
Ende hoemen best verdriven mochte
 
Quade, onreine, dorpre ghedochte.
75
Dies maecti hem een sermoen,
 
Hoemen dat soude doen;
 
Ende alse dies sermoens was een ende,
 
Gheviel dat hi hem selven kende,
 
Ende hi te sinen zinnen keert,
80
Ende seide: ‘Die eenen anderen leert
 
Ende hem selven dan bedrieget,
 
Dats een die dorperlike lieghet.
 
Twi en doe ic niet als een wijs man,
 
Ende doe dies ic enen anderen jan?’
85
Dus hevet hi an hem selven genomen,
 
Dat hi swaerlike es ondercomen,
 
Ende nam orlof alse hi eerst mochte,
 
Ende keerde tsiere haghedochte,
 
Ende viel te hant in sijn gebede
90
Ende sprac met groter omoedichede:
 
‘God Here! hadstut mi niet genomen,
 
Ic ware nu ter hellen comen.’
 
Int hol meslaet hi hem sware,
 
Ende lach altoes in eene hare,
95
Ende weende in groter ellende,
 
Tote dattem God den ingel sende,
 
Die hem seide: ‘Hout dinen vrede!
 
God hevet ontfaen dine gebede
 
Ende hevet di al vergheven.
100
Nu wachte vort wel dijn leven,
 
Ende du di selven oec vermaens,
 
Dattu di nemmermeer verwaens.’
 
Dit sijn die sproken entie vite
 
Van sente Janne Anacorite.
105
Nu hort van sente Martine vort,
 
Die te Tours leget in de port.
 
Sine vite bescrivet aldus
 
Severus Sulpicius.

Van sente Martine van Tours. XXVIII.

 
Martijn, also alse wijt horen,
 
Was van Pannonien geboren,
 
Dat Hongerie heet in onse tale.
 
Ghevoet was hi in Ytale
5
Tote Pavien in die stede;
 
Van ridderen uut geboren mede,
 
Al was hi van heidinen maghen.
 
Wapene haddi gedraghen
 
Onder den jongen Constantijn;
10
Daer naer onder den neve sijn,
 
Den vernoyerden Juliaen;
 
Maer sijns ondanx, sonder waen,
 
Want van kinde was hem God hout;
 
Want doe hi X jaer was out,
15
Jeghen moeder ende vader wille
 
Sloep hi henen harde stille,
 
Ende eeschte dat doepsel daer;
 
Ja, doe hi hadde XII jaer,
 
Wildi hermiten leven leden,
20
Ende hine waers niet afgesceden,
 
Maer dat hi was te cranc van jaren;
 
Nochtan was sijn gedochte twaren
 
Omme cloestre oft omme kerken.
 
Dus began hi jonc dit werken,
25
Dat hi daer naer, alse hijt vermochte,
 
In groten heilegen wille vulbrochte.
 
Hier naer quam een gebot ginder,
 
Datter ouder lieder kinder
 
Ridders ordine souden ontfaen.
30
Die vader wroegede Martine saen,
 
Want hi sinen heilegen wille benijt.
 
Daer wart hi ter selver tijt
 
Ghebonden ende ghespannen saen,
 
Ende moeste ridderscap ontfaen,
35
Alse hi XV jaer hadde recht;
 
Doch wildi mettem maer enen knecht.
 
Nochtan diendi sinen garsoen,
 
Ende vagede ende trac af sine scoen,
 
Ende diendem dicken daer si quamen
40
Ende aten menechwaerf te samen.
 
Ende al en was hi kerstijn niet,
 
Nochtan up dat aerme diet
 
Haddi ontfaermenesse menechfoude.
 
Hine behilt niet van sinen zoude
45
Dan den dagelijcschen cost,
 
Daer hi sinen noot bi verlost.

Hoe sente Martijn sinen mantel deelde. XXIX.

 
Eens so es hi comen ghereden
 
In die porte vander steden
 
Tote Amiens in winter tide.
 
Gheen ghelt haddi an sine zide,
5
Ende els nemmeer te ghere tijt
 
Dan sijn ridderlijc abijt
 
Ende sijn aernasch, dattem quam mede.
 
Daer gemoete hi vordie stede
 
Eenen aermen naecten, die sere bat,
10
Datmen dor Gode hem gave wat;
 
Niemene en gaf daer den aermen.
 
Martijn dien begans ontfaermen;
 
Dat swert nam hi ende dede nemmee
 
Ende sneet den mantel mids ontwee:
15
Deene heelt heefti wech gegeven,
 
Ende dander heelt es hem bleven.
 
Nachts alse hi in slape lach,
 
Onsen Here Jhesum hi sach
 
Dat cleet hebben angedaen,
20
Dat die aerme hadde ontfaen,
 
Ende hordem seggen dit wordekijn:
 
‘Die ongedoepte Martijn
 
Hevet mi met sinen clede gedect.’
 
Te sinen XVIII jaren hi trect
25
Ten doepsele ende wart kerstijn man.
 
Doe quam mare saen daer an
 
Juliane, dat in Gallen
 
Die baerberiene waren gevallen,
 
Ende Juliaen wildse verstriden,
30
Ende gaf doe ten selven tiden
 
Sinen ridderscepe scat,
 
Om te troestene te bat.
 
Maer Martijn, sonder waen,
 
En wilde nemmeer tsout ontfaen.
35
Hi seide: hi ware ridder ons Heren,
 
Hine wilde nemmeer hem an vechten keren.
 
Doe antworde Juliaen:
 
Hi wilde van vare achtergaen.
 
Martijn sprac sonder sorge ghene:
40
‘Ghewapijnt metten cruce alleene,
 
Sonder scilt ende sonder swert,
 
Willic doreriden onververt
 
Alle die vianden, sonder waen.’
 
Doe wart Martijn daer gevaen
45
Des anders dages te doene dat,
 
Dat hi hem aldus vermat.
 
Des naests dages sochten vrede
 
Die viande daer ter stede;
 
Ende dit dede al onse Here
50
Dor Martijns sijns ridders ere,
 
Dat niemen te diere tijt
 
Bloet soude stuerten inden strijt.

Hoe hi die werelt begaf. XXX.

 
Dus es hi ridderscaps afgestaen,
 
Ende es tote Poytiers gegaen
 
Tote sente Ylarise tier tijt,
 
Diene wijede acolijt.
5
In sinen slaep hiet hem onse Here,
 
Dat hi te sinen lande kere
 
Danen dat hi was geboren.
 
Martijn deet ende seide te voren,
 
Dat hi soude in desen ganc
10
Pine gedogen groot ende stranc.
 
Al dit gesciede alse hijt vorsprac;
 
Want doe hi dor tgeberchte trac,
 
Es hi onder rovers comen,
 
Daer hem tlijf es na genomen.
15
Hem worden sine hande gebonden
 
Achter hem, ende gevaen tien stonden,
 
Ende si vrageden hem, oft hi ware
 
Doe in eenegen groten vare.
 
- ‘Neen ic, entrouwen!’ antworde hie,
20
‘Ic en was so seker nie;
 
Want dontfaermecheit van Gode
 
Es emmer mede ende voerbode
 
Mettem die pine hebben inden moede.’
 
Die ghene, diene hadde in de hoede,
25
Horden spreken ende leerde
 
So verre dat hi hem bekeerde,
 
Ende hevet Martine laten gaen,
 
Ende leedene te weghe weder saen.
 
Sidert heeftmen dat vernomen,
30
Dat hi ten goeden levene es comen.
 
Doe quam hem die viant ane,
 
Rechts in eens menscen gedane,
 
Ende seide dattem in allen weghen
 
Die duvel soude wesen jegen.
35
Martijn sprac: ‘Wat soes gesciet,
 
God helpe mi! In ontsie di niet.’
 
Dus heeft die viant orlof genomen.
 
Martijn es te lande comen
 
Ende hevet sire moeder bekeert;
40
Maer sijn vader bleef ongeleert
 
Ende es heidijn bleven doot.
 
Menege pine zwaer ende groot
 
Daden hem die Arriane,
 
Want hise pijnde te wederstane.
45
Si gingen hem sere an met slane;
 
So dat hi quam te Meilane,
 
Daer hebbene die Arriane verdreven,
 
Ende hi heeft sinen wech geheven
 
Met eenen pape altehant,
50
Ende voer liggende in een eylant
 
Buten alder liede lude.
 
Daer at hi wortelen ende crude,
 
So dat hi ebruen at,
 
Ende es gevenijnt cruut dat;
55
Maer alse hem tvenijn te wee dede,
 
Verwan hijt al met siere bede.
 
Binnen desen tiden, dus eist bescreven,
 
Was Ylaris slands verdreven
 
Om die ongelovege Arriane,
60
Die hi pijnde te wederstane;
 
Ende Martijn die heeft vernomen,
 
Dat hi sal te lande comen,
 
Ende es hem comen te gemoete
 
Ende ontfinckene met scoenre groete,
65
Ende es te Poytiers gevaren.
 
Niet verre buten der stat te waren
 
Hevet hi ene abdie berect,
 
Daer hi II dode heeft gewect.
 
Deen, dat es een heidijn man,
70
Dien hi wisen ende leren began
 
Die kerstine wet, want hi woude
 
Dat hi kerstijn werden soude;
 
So dat hi viel in eenen rede,
 
Ende Martijn was daer niet ter stede,
75
Doe die heidijn bleef doot.
 
Martijn dreef rouwe groot
 
Teersten dat hi weder quam
 
Ende hi die niemare vernam.
 
Upten doden viel hi daer
80
Ende wenede ende dreef mesbaer.
 
So vele riep hi ende bat,
 
Dat hi upstont daer ter stat,
 
Ende was oec gedoept daer
 
Ende levede sint menech jaer.
85
Alsemen vragede omme sijn versceet,
 
Seidi, dat hi was geleet
 
Daer die wise rechtre zat,
 
Ende ghewiset daer ter stat
 
Inden swaren parlemente,
90
Dat hi voere ten tormente.
 
Doe quamen II ingele, die seiden dare,
 
Dat hi de selve mensce ware,
 
Daer sente Martijn voren bade.
 
‘Doe hiet die rechter, datmen dade
95
Mij wederkeren in mijn vat,
 
Want daer Martijn voren bat.
 
Dus wardic met beden groot
 
Verwecket na mine doot.’
 
Niet lange daer na geviel mede,
100
Dat Martijn leet teere stede;
 
Doe hordi tfolc in mesbare,
 
Ende hi vragede wat daer ware,
 
Ende men seidem, dat eens edels mans knecht
 
Hem selven hadde verhangen echt.
105
Martijn ginc up dien dach
 
Int cellekijn daer die dode lach,
 
Ende hiet alt volc buten wesen.
 
Upten doden lach hi na desen
 
Eene stonde, ende dede
110
Dat hi genas bi siere bede,
 
Ende hilt Martijns rechter hant,
 
Ende Martijn, diene selve prant,
 
Leeddene voert van daer hi lach,
 
Daer die meneghe toe gesach.

Hoe hi bisscop daer na wart. XXXI.

 
Niet langhe hier na wart hi gebeden
 
Te Tours te wesene inder steden
 
Bisscop, dese selve Martijn;
 
Maer dat en mochte niet lichte sijn,
5
Want met genen clenen dinghen
 
Mochtmenne van sinen cloester bringen;
 
So dat een portre was te Tours,
 
Die an Martine bat succoers,
 
Ende viensde dat sinen wive mesquame,
10
Ende bat hem dat hi daer quame,
 
Ende viel oec up sine knien,
 
Eer hem dat mochte gescien
 
Dat hi mettem danen ginc.
 
Nu was also begaet die dinc,
15
Dat liede waren weder ende vort
 
Tusscen daer ende Tours der port,
 
Die hem emmer anquamen mede,
 
Tote dat sine hadden inde stede.
 
Alsene alt volc dus coes geheel,
20
Waren clerken ende bisscoppe een deel,
 
Die seiden: het ware onscone
 
Eenen ongeachten persone,
 
Datmenne teenen bisscop name,
 
Die int anscijn es onbequame,
25
Entie oncuusch van clederen ware
 
Ende ru met verwerreden hare.
 
Maer tfolc en keerder hem niet an;
 
Want die lachtren waenden den man,
 
Si prijsdene in groten goede
30
Alse den minre der aermoede.
 
Dus wart hi bisscop gecoren.
 
Sulc alse hi hadde gesijn te voren,
 
Doe bleef hi in alre goede,
 
Vul van groten aermoede
35
Ende van onwerden abite.
 
Hine scout altoes niet quite
 
Der moenke leven ende hare zede,
 
Ende hilt dorwel die bisscopstede.
 
Een stic lach hi inder cellen
40
Biden monstre; maer dat quellen
 
Vanden lieden brac sinen vrede.
 
Doe dedi maken buten der stede
 
Eenen cloestre, II milen bi,
 
Daert eenlijc was ende vri,
45
Ende altoes toeginc maer een pat,
 
Daer hi in ene celle zat.
 
Daer volgeden hem met jongers LXXX,
 
In Gode goet ende crachtech,
 
Diere in berghen holen maecten,
50
Daer si baden in ende waecten.
 
Al dat si hadden was gemeene,
 
Wijns en plachmer groet no clene,
 
Die ziecheit en ginge hem te naer.
 
Vele drougher kemels haer,
55
Sachte abijt moestmen daer vlien.
 
Sint warter menech bisscop van dien;
 
Want elke kerke die was vro,
 
Mocht hem ghescien also,
 
Dat si van Martijns cloester binnen
60
Bisscop of priester mochten gewinnen.
 
Niet verre te Tours vander stede
 
Ende niet verre vanden cloester mede
 
Was een monster, daer die gemene
 
Gheloep hadden, groot ende cleene;
65
Want also was daer de mare,
 
Dat daer laghe een maertelare.
 
Oec so stonter in een outaer,
 
Die de bisscop aldaer
 
Gheset hadde in ouden tiden;
70
Maer Martijn en liet also niet liden,
 
Want hine gelovede niet lichte das,
 
Des hi seker niet en was.
 
Toter steden voer hi saen
 
Ende ginc upten grave staen,
75
Ende bat Gode dor sine genade,
 
Dat hi hem verstaen dade,
 
Wie dat ware dat laghe daer.
 
Ter luchter ziden sach hi hem naer
 
Een wonder van wilder gedane,
80
Alse een gheest te scouwene ane.
 
Doe hiet hi hem seggen dare,
 
Hoe hi hiete ende wies hi wert ware.
 
Dander antwordem, daer hi staet,
 
Sinen name ende sine mesdaet,
85
Ende seide: hi hadde rovere gewesen,
 
Ende verslegen daer bi desen,
 
Ende tfolc bedroghen ware sere,
 
Die hem daden eeneghe ere;
 
Want hine hadde groet no clene
90
Metten maertelaren ghemene;
 
Want si waren inder vrouden,
 
Ende hi indie helle behouden.
 
Die daer waren horden dien,
 
Maer niemen en mochten gesien.
95
Doe seide Martijn openbare,
 
Dat dat volc bedrogen ware,
 
Ende dede ontmaken den outaer,
 
Ende scuerde die peligrimage daer.

Van sinen miraclen. XXXII.

 
Hier naer gheviel hem, dat hi ginc
 
Up enen dach omme sine dinc,
 
Dat hi hadde onder hande.
 
Dat heidine diet vandien lande
5
Quam hem te gemoete teere scare,
 
Ende brochten enen doden dare.
 
Alse Martijn dat volc verheeste,
 
Waendi dat si eene feeste
 
Van afgoden hadden begaen.
10
Een cruce maectire voren saen,
 
Ende hietse staen vander Gods cracht.
 
Niemen van hem en hadde macht
 
Dat hi vorder hadde gegaen.
 
Ghenen doden lieten si staen,
15
Ende elc wonderde wattem mesquam;
 
Maer teerst dat Martijn vernam,
 
Dat si daer eens doden plaghen,
 
Liet hise gaen ende wech draghen:
 
Dus stonden si stille ende ghingen,
20
Alse hem Martijn wilde gehingen.
 
Eens soudi in eene stede
 
Eenen ouden tempel vellen mede,
 
Alse hi dede; doe nam hi ghoem,
 
Dat daer stont een pijnboem,
25
Dien hi wilde ter neder houwen.
 
Alse tgeent die heidine scouwen,
 
Sone wilden sijs gehingen niet,
 
Al eist vanden temple gesciet;
 
Want hare gelove laghere an.
30
Doe seide die heileghe man,
 
Dat ghene macht en leget ant hout,
 
Maer an Gode leget al gewout:
 
Die boem moeste gevellet wesen,
 
Want biden duvel was hi belesen.
35
Doe seider een stout, een fel:
 
‘Ghetrouwestu dinen God so wel,
 
Wi sullen den boem vellen saen;
 
Ende alse hi valt du sultene ontfaen,
 
Ende eist dat dijn God metti es,
40
Du blives al ongescadet des.’
 
Hi seide dat hijt gerne dade.
 
Die heidine achten clene der scade
 
Van haren bome, want si te hant
 
Doden wanen haren viant.
45
Te hant bonden si den man
 
Ter stat daer die boem nygen began,
 
Ende si gingen vroilike houwen.
 
Die moenken, die tgene anescouwen,
 
Worden valu ende bleec,
50
Maer Martijn was die niene weec;
 
Ende alse die boem was verre genegen,
 
Slouch hi dat cruce ons Heren jegen,
 
Ende ghelijc alst een wint ware,
 
Wart die boem gehuert van dare
55
Ende aves gesteken over weder,
 
Dat die dorpers na vielen neder,
 
Die ane dander zide stonden;
 
Some ontlopen oec niet en conden.
 
Den heidinen wonderts, maer sere vro
60
Warens alle die moenken doe,
 
Ende loveden onsen Here dan.
 
Cume was eenech heidijn man,
 
Die tgene sach, hem en warts te bet
 
Ende ontfinc ons Heren wet;
65
Ende daer Martijn velde mamerien,
 
Dedi emmer Gods huse wijen.

Vanden selven. XXXIII.

 
Eens soudi in eene stede
 
Eens afgods huus vellen mede;
 
Ende alse gheweldich wart de brant,
 
Stac die wint dat vier te hant
5
Up een huus, dat stont daer an.
 
Alst Martijn sach, die heilege man,
 
Es hi upt huus geclommen sciere,
 
Ende warp hem selven jegen den viere,
 
Dat het en scaedde meer een twint;
10
Maer het keerde hem jegen den wint,
 
Ende en scaedde nieweren niet,
 
Sonder daer hem Martijn hiet.
 
Oec was daer teere ander stede
 
Een sere rike tempel mede,
15
Dat die heidine hadden wert.
 
Martijn dien te velne begert.
 
Dat werden hem die heidine roten
 
Ende hebbene fellike verstoten.
 
Doe voer hi ter stat daer bi,
20
Ende drie daghen so lach hi
 
In asschen ende in sine hare
 
Vastende, ende bat Gode dare,
 
Dat hi met menscelikere cracht
 
Dat te voldoene heeft gene macht,
25
Dat God selve dat wille vellen.
 
Doe quamen daer II gesellen,
 
Twee inglen die hem helpen wilden,
 
Met tween speren, met II schilden;
 
Die seiden: God hadse daer ghesent,
30
Dat si dat dorpre covent
 
Verjagen souden ende verdriven,
 
Ende in Martijns hulpe bliven.
 
Martijn keerde weder doe.
 
Aldaer die heidine saghen toe,
35
Trac hi den tempel al ter neder,
 
Ende vellede voert ende weder
 
Die vermalendijede outare,
 
Entie afgoden al openbare
 
Die wreef hi rechts al te mulle:
40
Hen conden geweren niet die dulle.
 
Wel naer si alle, die saghen toe,
 
Ontfingen kerstijndoem al doe.
 
Teere andere steden soudi oec vellen
 
Eenen tempel; maer die gesellen
45
Ende der dorpers een groot here
 
Stonden daer voren ter were,
 
Entie coenste van hem allen
 
Quam metten swerde them gevallen.
 
Martijn warp den mantel hene
50
Ende boot den bloten hals omme tgene;
 
Ende alse die heidijn den slach uphief,
 
Waest hem leet ofte lief,
 
Hi viel ter erden achterwaert,
 
Utermaten sere vervaert,
55
Ende heeftem genade gebeden.
 
Martijn vergaeft hem tier steden.
 
Echt een ander, daer hi brac
 
Eenen afgod, naer hem stac
 
Met eenen knive; maer altoes
60
Ne wisti waer hine verloes.
 
Oec was hi machtich in desen
 
Een evel saen te genesen,
 
Dat oint man selden te hem quam,
 
Die sine ghesonde niet en nam.

Vanden selven noch meer. XXXIIII.

 
Oec gesciede, alsict vernam,
 
Dat hi in eens mans huus quam.
 
Alse hi uptie zulle es comen,
 
Bleef hi staende ende heeft vernomen,
5
Alse hi seide, eenen viant
 
Einselike aldaer te hant.
 
Hi hiet hem dat hi danen sciede.
 
Eenen vander meiseniede
 
Daer binnen so es hi gevaren.
10
Doe began hi sere mesbaren,
 
Ende scoren alle te samen,
 
Die hem te gemoete quamen.
 
Thuus wart altemale in roere,
 
Ende ghinder wart vremde voere.
15
Dat volc vlo al ghemeene,
 
Maer Martijn gemoetene allene,
 
Ende hiet hem dat hi soude staen.
 
Doe ginc hi metten tanden slaen,
 
Ende gaepte oft hi biten soude.
20
Martijn stac hem also houde
 
Sinen vinghere inden monde,
 
Ende seide, oft hi biten conde,
 
Ende God des orlof gave,
 
Dat hi den vingre al bete ave.
25
Maer die vinger was in diere gebare
 
Oft een gloyende yser ware,
 
Ende en dorste, wats ghesciet,
 
An sinen vingher comen niet.
 
Ende alse Martijn den viant
30
Met pinen ende met tormente bant,
 
Dat hi sceden moeste van dien,
 
Ne wisti waer henen vlien,
 
Want hi hem den mont verboot.
 
Beneden dat hi utescoot,
35
Alst betaemde tsinen doene,
 
Met eenen onreinen menisoene.
 
Te Parijs quam hi mede
 
Toter porten vander stede
 
Met vele volx indie stat.
40
Een mallade ghinder sat,
 
Die einselijc was te scouwene an.
 
Martijn custe dien man
 
Ende seindene oec mede,
 
Dat hi ghenas daer ter stede.
45
Ja, in die vasen van sinen clede
 
Ghenas menech van groten lede;
 
Dat haer oec van siere hare
 
Ghenas menegen harentare.
 
Oec was een die hiet Paulijn,
50
Die hadde verloren die ogen sijn
 
Met eere perlen, die hi genas,
 
Martijn, doe hijs gebeden was.
 
Oec gheviel daer ene dinc,
 
Daer Martijn up enen solre ginc
55
Met eere leedere, ende viel neder
 
Bi al ghenen trappen weder,
 
Ende hadde menege zware wonde,
 
Eer hi die erde ghetaken conde.
 
Aldaer droegene sine gesellen
60
Also gewont te siere cellen.
 
Sine pine was groot ende zwaer.
 
Snachts so quam die ingel daer,
 
Die hem streecte sine wonden,
 
Ende settedse weder, die hem mestonden,
65
Alle die ghequetste lede.
 
Des maergens haddi der smerten vrede,
 
Dat elken mensche dochte das,
 
Dat hi niet gequetst en was.

Van sinen weldaden. XXXV.

 
Het gheviel up eenen dach,
 
Dat Martijn tsire cellen lach,
 
Quam die viant om sinen toren,
 
Ende brochte eens ossen horen
5
In sine rechtre hant bebloet,
 
Ende riep, alse een die es verwoet,
 
Ende sine bliscap gedecken en conde
 
Van siere vuulre quader zonde,
 
Ende riep: ‘Waer es dine macht groet?
10
Ic hebbe enen vanden dinen doot!’
 
Martijn die hiet dat quamen
 
Alle sine moenken te samen,
 
Ende seidem des duvels tellen,
 
Ende hiet datmen besochte de cellen
15
Ende offere iemene ware messciet.
 
Sinen moenken en werreden niet;
 
Maer een huusman was int wout,
 
Die ghehuurt was te haelne hout:
 
Anders gebrake hem geen man.
20
- ‘So gaet,’ sprac hi, ‘daer jegen dan.’
 
Niet verre gingen si tien stonden
 
Ende hebben ghenen huusman vonden
 
Liggende up sine doot.
 
Hi teldem sijn mesfal groot,
25
Dattene die osse onsachte
 
Hadde gesteken in sijn gemachte,
 
Ende mettien dedi sinen ende.
 
Anders en mochte die viant scende
 
Sente Martine doen aldaer,
30
Noch hem terden oec bet naer.
 
Die duvel ginc dicke visieren
 
In harde meneger manieren,
 
Hoe hi ghehonen mochte den man,
 
Ende dede menege gedane oec an,
35
Dat men wel bekennen mochte;
 
Maer dat was dat niet en dochte,
 
Wantene Martijn doden dede
 
Metten cruce ende metter bede.
 
Sine moenken seiden, dat si horden
40
Den duvel orlogen met worden
 
Martine met groten gewelde:
 
Twi hi in sinen cloestre helde
 
Selken broeder ende daer geset,
 
Die hare kerstijnlike wet
45
Naden doepsele te menegen stonden
 
Verbuert hadden met quaden zonden;
 
Ende alsi danne wilden afstaen,
 
Dat hise te moenken wilde ontfaen;
 
Ende brochten openbare vort
50
Hare zonden ende hare mort.
 
Martijn antworde te hant
 
Stoutelike den viant:
 
‘Die doude zonden wilde begeven
 
Ende leeden een beter leven,
55
Sijns salmen hebben ontfarmechede
 
Ende ontbindene daer toe mede;
 
Wantene God selve ontfaet,
 
Alse hi sine zonden laet.’
 
- ‘Neen!’ sprac die viant, ‘dans niet.
60
Dien dorper zonden sijn gesciet,
 
Ende naden doepsele valt in mesdaden,
 
God en doet hem ghene ghenaden.’
 
- ‘Du lieghes!’ antworde Martijn weder,
 
‘Du selve die viels hier neder,
65
Ongevallege! wildstu laten
 
Dat volc bedrieghen, die liede haten,
 
Ende daets van dinen zonden claghe
 
Voerden coomst vanden doemesdage,
 
Die saen coemt, verwaten ries!
70
Ic troeste mi an Gode dies,
 
Dat di God ontfinge mede
 
In sine grote ontfaermechede.’

Hoene die viant wilde honen. XXXVI.

 
Eens quam in sire chellen
 
Die viant selve vander hellen,
 
Met groter claerheit ombevaen,
 
Diere clederen angedaen,
5
Up sijn hovet eene crone
 
Van goude ende van gesteente scone,
 
Int anscijn sere blide mede;
 
Ende Martijn lach in sine gebede
 
Ende sach up hem mettien,
10
Ende hem verdonkerde dat sien,
 
So grote claerheit quam hem jegen.
 
Beede langhe si stille zwegen.
 
Die duvel sprac eerst ten beginne:
 
‘Martijn! merc ende bekinne,
15
Wien dattu hier anesies:
 
Ic bem Cristus, ghelove dies.
 
Alsic hier neder wilde varen,
 
Wildic mi di eerstwaerf verbaren.’
 
Martijn zweech omme dit doen,
20
Ende mercte sine vergoude scoen
 
Ende sine chierheit groot ende claer,
 
Ende hine antworde niet een haer.
 
Anderwaerf sprac Sathanas:
 
‘Martijn! sprec, wat twifelstu das
25
Te gelovene dattu sies?
 
Ic bem Cristus, gelove dies.’
 
Die Heileghe Gheest dede bekinnen
 
Te hant Martine van binnen,
 
Dat die duvel was, niet God;
30
Ende hi antworde den zot
 
Ende sprac aldus ongehoent:
 
‘Niet gepuerpert, no ghecroent
 
Sone hevet Cristus beheten
 
Dat hi sal hier neder beeten.
35
Ic en ziene in de selve gedane
 
Dat hi ontfinc die doot ane,
 
Ende des crucen tekijn vor hem bringen,
 
In gelove niet die dinghen.’
 
Ende met dien worde voer hi dane,
40
Alse een mist te siene ane;
 
Entie vule quade felle
 
Ende liet vul stancs sine celle,
 
So dat men weten mochte clare,
 
Dat die quade viant ware.
45
Dit plach Martijn de liede
 
Te rekene wat hem gesciede,
 
Al waest dat hijt node vulbrochte,
 
Dat iemen in roem merken mochte;
 
Maer omme die simple te waerscuwene
50
Ende omden viant te verduwene,
 
So brachti dese aventure vort.
 
Eens haddene die viant becort,
 
Also alst hier achter staet.
 
Martine quam in sinen raet,
55
Dat hi wilde henen varen
 
Sijn bisscopdoem sien ende bewaren,
 
Ende quam teere stat gevaren
 
Teenen bisscopdoeme te waren,
 
Dat onder Tours was; ente clerke
60
Hadden gemaect bider kerke
 
Ene stede, daer hi herbergen soude,
 
Ende om dat uutnemende coude
 
So hadder vier in gewesen;
 
Maer het was gevaget van desen,
65
Ende maecten hem een bedde van stro
 
Vele te samen, ende waren vro,
 
Ende vergaten den heten haert.
 
Martijn ginc te rusten waert;
 
Maer hem mesquam ende dochte,
70
Dat sijn bedde was so sochte;
 
Want met eere hare ande erde
 
Plach hi te liggene dor sine ou'de.
 
Doe warp hi henen al dat stro,
 
Alse die der weelden was onvro,
75
So dat som tstro van desen
 
Quam daer tfier hadde gewesen.
 
Hi lach selve up de erde bloet;
 
Maer sine moetheit groot
 
Die dede hem daer rusten sachte.
80
Maer alst quam ter middernachte,
 
Wart daer vanden heeten stene
 
Dat stro ontsteken, groet ende clene;
 
Ende Martijn, die in slape was,
 
Die en wiste een twint niet das,
85
Ende wart [in wake] al onversien
 
Mids inden viere doe mettien.
 
Die viant, die gerne besochte
 
Hoe dat hine belopen mochte,
 
Dedene so verhaesten mede,
90
Dat hi te spade viel int gebede;
 
Maer hi wilde de dore ontsluten,
 
Alse die gerne ware daer buten.
 
Doch hevet hem de haest benomen,
 
Dat hi niet uut mochte comen,
95
Entie brant quam hem so naer,
 
Dattem verbernde cleet ende haer;
 
So dat hi quam in sinen zinne,
 
Ende hi warts int herte in inne,
 
Dat hi bet viele int gebede
100
Dan hi vloe teeneger stede.
 
Doe nam hi den scilt des geloven,
 
Ende viel inden brant van boven,
 
Ende settet al in onsen Here.
 
Die brant sette hem ten kere,
105
Die vlamme wart cout te hant,
 
Ende hi lach mids inden brant
 
In sine bedinghen sonder vaer.
 
Sine moenken waren daer
 
Buten ende horden dat vier craken;
110
Met crachte si die dore braken
 
Ende hebben Martine uutgetrect:
 
Up ander dinc en hebben si gemect
 
Dan si waenden altehant,
 
Dat hi verbornen ware inden brant.
115
Hi seide, dattene die viant
 
Noint also onbewest en vant;
 
Want hine noit vinden mochte
 
Dat hi de vlucht ie versochte,
 
Sonder nu al eenlike mede . . . .
120
Int gelove ende int gebede.
 
Ende alse langhe als hi met vluchte
 
Dat vier scuwede ende vruchte,
 
Also lange ghevoeldi das,
 
Dattem tfier sere fel was;
125
Maer teerst dat hi ter beden vel,
 
So gelovede hi mede wel,
 
Dat hi mids stont inden viere
 
Ghelijc indes daus maniere.
 
Dus wart Martijn geproevet daer
130
Ende goet vonden inden vaer.
 
Hier laten wi van siere vite:
 
Niet dat hier mede al es quite,
 
Maer cortelike hier naer
 
Sal mer af horen meer ende waer,
135
Ende hoe hi sijn leven ende
 
Sonder zonde ende sonder scende.

Van sente Morile. XXXVII.

 
In desen tijt, in deser wile,
 
Vinden wi lesende van Morile,
 
Die van Meilane was geboren,
 
Ende bisscop tAngiers vercoren.
5
Dese was Martine worden cont
 
Tien tiden ende ter selver stont
 
Dat hi moene was te Meilane,
 
Maer doe verdrevene die Arriane.
 
Doe bleef Morijl indie port
10
Metten goeden sente Ambrosiuse vort,
 
Diene ter clergien wijede
 
Ende crune gaf ende benedijede.
 
Daer naer rumedi met allen
 
Italen ende quam in Gallen,
15
Ende quam te Tours inde stat,
 
Daerne dwanc ende sere bat
 
Sente Martijn, hine consts ontgaen,
 
Ende dedene priesterscap ontfaen.
 
Daer naer es hi tAngiers comen,
20
Ende hevet daer bi vernomen
 
Enen tempel al vul afgode.
 
Die goede man hi horet node,
 
Dat die viant die lieden scende.
 
Hi maectem ghinder gehende;
25
Hi sach dattem gebrac de macht
 
Tgeent te brekene met sire cracht,
 
Ende bat Gode, dat hi met allen
 
Die mamerie dade vallen.
 
Doe quam een vier van boven neder,
30
Dat al verbrande hoge ende neder,
 
Tempel, afgoden also wel,
 
So dat al ter neder vel.
 
Alse te sticken was theydine gewerke,
 
Maecti ginder eene kerke,
35
Ende deedse sente Martine wijen.
 
Daer diendi Gode ende sente Marien
 
XII jaer ter selver stede
 
In vastene ende in gebede mede.
 
Herden waren daer inder wachte,
40
Ende gheviel den enen bi nachte,
 
Dattene venijnde een serpent.
 
Gheent venijn liep ommetrent
 
In sine aderen, entie knecht
 
Begonste al te swelne echt,
45
So datter hope clene no groot
 
An en was dan die doot.
 
Doe drougen si over een tier wile,
 
Dat sine best droughen Morile.
 
Met goeden wille si dit daden,
50
Ende baden hem genaden.
 
Morijl seinde daer den knecht,
 
Ende daertoe in sijn wondekijn echt
 
Maecti een cruce van sinen spuwe.
 
Daer gesciede miracle nuwe;
55
Want dat venijn al uteran
 
Weder uter wonden dan,
 
Entie knecht es ghenesen,
 
Ende keerde te woude met desen.

Van sinen heileghen daden. XXXVIII.

 
Niet verre van siere stede,
 
Daer hi woende ende dit wonder dede,
 
Was een berch, daer tien stonden
 
Hare afgoden harde vele up stonden.
5
Daer waert wildi henen quellen
 
Entie afgoden algader vellen.
 
Van verren so riepen dan
 
Ghene duvele ten goeden man:
 
‘Morijl! wat heefture ons mede,
10
Dattu ons soucs al hier ter stede?
 
Wine conen weten te waren,
 
Waer wi in dit lant ontfaren.’
 
Doe seinde hi te hant die stat;
 
Sine conden niet gedogen dat,
15
Sine zongen haren droeven zanc,
 
Ende vloen ende lieten groten stanc.
 
Te hant so heefti geboden,
 
Die beelden vanden afgoden
 
Datmense te samen droughe sciere,
20
Ende mense verberne in enen viere.
 
Oec dedi ter selver stat
 
Eenen cloester maken na dat.
 
Eens souden coemanne liden
 
Daer hi woende in ghenen tiden,
25
Ende voerden mettem enen man,
 
Dien si vercopen wilden dan.
 
Die ghene ontspranc hem ende riep:
 
‘Wapene!’ ende in die kerke hi liep
 
Ende viel up Morijls voete,
30
Ende bat hem dat hi bidden moete,
 
Dat hi quite moete gaen;
 
Want hi dieflike was gevaen
 
In sijn lant ende so belopen,
 
Ende nu voerdemen omme vercopen.
35
Nu es die priester uutgegaen,
 
Ende bat ghenen here saen,
 
Datmenne hem vercopen soude,
 
Want hine so verlossen woude.
 
Die here en wilde des niet doen
40
Ende hiet uuttrecken den garsoen.
 
Die knapen en dorstens laten niet,
 
Sine daden dat haer here hiet,
 
Entie gevangene riep sere:
 
‘Ontfaerme u mijns, priester, here!’
45
Morijl viel up sine knien
 
Ende bat onsen Here mettien,
 
Dat hi sine genaden groot
 
Hem sende toe te derre noot.
 
Doe wart te hant uptie stede
50
Die here bevaen met enen rede,
 
Die so swaer was ende so groot,
 
Dat hi cortelike bleef doot.
 
Selc vanden knapen hem vervaerden
 
Ende waenden sinken inder aerden,
55
Ende baden Morile dor sine houde,
 
Dat hi haers ontfaermen soude,
 
Ende dat hi vor den doden bade,
 
Dattem God dade ghenade.
 
Morijl wart tongemake
60
Ende ontsach hem, dat de sake
 
Wesen mochte vanden riese
 
Van live ende van ziele verliese,
 
Ende weende sere ende versuchte,
 
Ende bat Gode, dien hi duchte,
65
Dat hi den man gave sijn leven.
 
Noch hine heeft niet upgeheven
 
Sinen lachame vander erde,
 
Eer anden doden lijf verbaerde,
 
Ende eer hi hadde bejaget met vlite
70
Ghenen gevangene mede quite.
 
Die coemanne van haren zonden
 
Gaven hem mede tien selven stonden
 
Grote ghiften, omme sine stede
 
Oec te verchierne mede.
75
Hi ontfinct ende gaeft der kerken
 
Enten aermen in goeden gewerken.
 
Een scip geladen voer in de Lore
 
Ende soude liden daer vore,
 
Daer woende die heilege Morile.
80
Een storm quam ter selver wile,
 
Dat dat scip ontroedert waert,
 
Entie scipmanne sere vervaert
 
Dreven tusscen wint ende waghe.
 
Groot was dat roepen entie clage,
85
Ende menscen hulpe en dooch hem niet.
 
Alse dat scipvolc dat siet,
 
Riepen si an Morile genaden:
 
‘Bidt Gode voer onse mesdaden!
 
Want du daets den doden upstaen.’
90
Morijl liep ten oevere saen,
 
Ende seinde wint ende waghe,
 
Datse vallen soude die vlaghe.
 
Beede wint ende waghe vel,
 
Ende dat scip quam alse wel
95
Behouden al toten lande,
 
Entie sciplieden custen sine hande.
 
Dese goede man hi plach
 
Te visenteerne nacht ende dach
 
Sieke of kerken in sinen tiden.
100
Eenen ezel plach hi riden,
 
Want hi qualike gaen mochte.
 
Een dief was die hem bedochte
 
Dat hi hem dien ezel stal;
 
Maer die duvel ghalt hem al,
105
Want hi retene den nacht aldure.
 
Smorgens stont hi vor Morijls dure
 
Entie ezel bi hem mede.
 
Daer lijede hi siere dorperhede.
 
Doe begrepene die viant mettien
110
Ende wildene danen doen vlien,
 
Omme dat hi niet en soude genesen;
 
Maer Morijl hevet [in] desen
 
Den viant verjaget uten man,
 
Ende vergaf hem mede nochtan.
115
Wantene die noot stelen dede,
 
Gaf hi hem aldaer ter stede
 
Drie ghuldine besante daer,
 
Ende hietene Gode bevolen daer naer.

Hoe sente Morijl bisscop wart. XXXIX.

 
Alse die mare ginc harentare
 
Van Morile, hoe heilech hi ware,
 
Staerf die bisscop van Angiers.
 
Hi die niene hadde fiers
5
In siere herten, dat was Martijn,
 
Die hiet ghinder bisscop sijn
 
Morile, want hi hads de macht.
 
Eermen daertoe brochte het dede cracht;
 
Maer teersten dat hi quam ter kerken
10
Met Martine ende met andren clerken,
 
Beette neder, dies gelovet,
 
Eene witte duve up sijn hovet.
 
Vele waerre diet sagen an.
 
Daer wijedene die heilege man
15
Van Tours Martijn ter selver wile
 
Bisscop van Angiers Morile.
 
Alse hi dus bisscop was gecoren,
 
Was hi goet ende heilech te voren.
 
Hij pijndem in dogeden te tierne
20
Ende sijn volc te bestierne,
 
Ende God gaf hem gratie so groot,
 
Dat hi was apostels genoot;
 
Want hi den viant dede vergeten
 
Wien so hi hadde beseten,
25
Entie zieke ghenas hi mede
 
Al gheellike met sire bede,
 
Entie blende sonderlinghe
 
Ghenas hi metter seininghe.
 
Eens seidi messe ende sine clerke.
30
Doe quamer een wijf inde kerke
 
Ende brochte een ziec kint, want soe woude
 
Dat hijt kerstijn doen soude;
 
Want soe tkint ontfangen mede
 
Hadde bi des goets mans bede;
35
Want soe in wel langer stonde
 
Van haren man geen hebben conde.
 
Die vrouwe bat hem dat hijt dope,
 
Dat kint, eert die doot belope.
 
Die bisscop dede den dienst so lange,
40
Dat tkint staerf bi sevels bedwange.
 
Alse Morijl dit hevet verstaen,
 
Ende hi messe hadde gedaen,
 
Teech hijt siere traecheit groot,
 
Dat dat kint was heidijn doot.
45
Om te beterne die roukeloeshede,
 
So ontstal hi uter stede
 
Ende voer uut sinen bisscopdoeme.
 
Die slotelen vanden heilechdoeme
 
Vergat hi ane hem, wat saels mee?
50
Ende es comen toter zee,
 
Ende so te scepe, ende vaert te hant
 
Danen in een onbekennet lant.
 
Alse hi verre quam vanden lande,
 
Versach hi ane hem ende becande
55
Den slotel vander sacristien.
 
Dit wildi al den viant tijen;
 
Ende alse hise wel waent besien,
 
Vielen si indie zee mettien.
 
Met tranen so sprac hi dit wort:
60
‘In kere nemmermeer te mire port,
 
Eer mi die dinc moghe gescien,
 
Dat ic mine slotele moghe sien.’
 
Alse hi quam in vremden lande,
 
Daerne niemen in en kande,
65
Dede hi sine bisscops cledere of,
 
Ende quam gaende in eens rijcs mans hof,
 
Ende verhuurdem vort an
 
Aldaer te sine hofman,
 
Ende God gaf hem gratie mede,
70
Dat hi wel diende daer ter stede:
 
Dies was hi metten goeden man waert.
 
Goet stic was hi in dese vaert.
 
Hier binnen quam tAngiers in de port
 
Van Gode gesent een vreselijc wort
75
Ende seit, dat men den bisscop hale,
 
Oftie stat verdervet altemale.
 
Die heren metten edelinghen
 
Ghemeenlike teenen rade ginghen,
 
Wien menre omme senden mochte,
80
So dat men hem vieren sochte
 
Datmen loet die bedervechede.
 
Die sochtene in meneger stede
 
Europen omme wel na met allen.
 
Ten vijften jare keerden si in Gallen
85
Ende dorgingen Bertaengen dat clene.
 
Daer worden si vro alle gemeene;
 
Want si in enen steen vonden
 
Bescreven ten selven stonden,
 
Datter Morijl te scepe ginc.
90
Vro waren si deser dinc,
 
Ende sijn te scepe waert gegaen.
 
Over die zee zeilden si saen,
 
Daerse God wilde bestieren.
 
Indie zee voeren si inder manieren,
95
Ende gheviel dat een visch groot
 
Uter zee in haer scip scoot:
 
Dies dancten si Gode saen.
 
Teerst si den visch hebben ondaen,
 
Vonden si die slotele met allen,
100
Die den bisscop waren ontfallen.
 
Si kendense ende worden in vare,
 
Dat haer here verdronken ware.
 
Doch lieten si Gode die dinc bestieren,
 
Ende voeren onder hem vieren
105
So verre dat si ten hove quamen,
 
Daer si haren here vernamen;
 
Want si horden te diere wile
 
Bi namen noemen Morile,
 
Dat hi quame ende wermoes brochte,
110
Sulc alse sijn here eten mochte.
 
Mettien si alle up hem sien
 
Ende verkendene mettien.
 
Ghevallen sijn si hem te voeten
 
Ende baden hem in haerre groeten,
115
Dat hi tAngiers comen woude:
 
En dadijs niet, de stede soude
 
Verderven sekerlike sonder waen.
 
Een stic wildire jegen staen,
 
Ende seide: ‘Hi swoer bi onsen Here,
120
Dat hi nemmermeer en kere,
 
Ic en hebbe die slotle te voren
 
Der kerken, die ic hebbe verloren.’
 
Si togendse hem ten selven stonden,
 
Ende seiden hoe sise hadden vonden.

Hoe hi verwecte vander doot Renate. XL.

 
Die mare liep verre ende sere,
 
Ende alst quam vorden here
 
Ende diene hilden over hofman,
 
Si neghen hem nu vorwaert an
5
Alse eenen bisscop, dies werdich was.
 
Men gaf hem gichten ende genoech das
 
Dies hi mochte hebben noot.
 
Al quam hi aerm ende bloot,
 
Si willen dat hi rike kere
10
Te sinen lande met groter ere.
 
Dus moeste Morijl te lande varen.
 
Snachts sach hi enen ingel twaren,
 
Diene te lande hiet keren mede,
 
Ende seide dat hi dor sine bede
15
Sijn volc al hevet berecht,
 
Ende hi hem levende noch den knecht
 
Gheven soude, dor wies doot
 
Dat hi uten lande scoot,
 
Ende daer hi omme es verseert.
20
Dus es hi te lande gekeert,
 
Daermen hem grote ere dede.
 
Alse hi tAngiers quam in de stede,
 
Es hi gegaen tes kints grave,
 
Ende hiet die erde werpen ave,
25
Ende ginc onsen Here vermanen
 
Nerenstelike met heten tranen;
 
Ende alse hi upstont vander bede,
 
So stont up die dode mede,
 
Ende dopet te hant, dat was sijn raet,
30
Ende hiet indie vonte Reinaet.
 
Dien brachti up teenen man,
 
Ende leider grote leringe an,
 
Ende wart na sine doot oec mede
 
Bisscop tAngiers indie stede.
35
Desen Morile oec ghevel,
 
Dat een man was so fel,
 
Die des daghes brac die viere
 
Jegen trecht in quader maniere,
 
Dat hi ginc houwen met ere bile.
40
Daer verheelde ter selver wile
 
Bile ende hant te samen bede.
 
Ghetorment met groten lede.
 
Doe riep hi ane hem genaden
 
Van sinen groten mesdaden,
45
Ende hi genas aldaer ter stede
 
Bi des heilechs bisscops bede.
 
Oec gheviel desen Morile,
 
Dat hi quam up eene wile
 
Ende wilde verre over zee varen,
50
Entie scepe ende sciplieden die waren
 
Allegader over dander zide.
 
Over die riviere wide
 
Quamen die scepe dor sine bede,
 
Sonder mans hulpe mede,
55
Ende hi voer over entie sine
 
Sonder enech mannes pine.
 
Ende alse doe quamen na dat
 
Die verliede om haren verscat,
 
Hiet hine hem geven, want hine woude
60
Dat iemen van hem beclagen soude.
 
Altoes plach dese heilege wise
 
Te levene bi crancker spise,
 
Ende een lettel waters te drinken mede.
 
Indie vastene was sine zede,
65
Dat hi over den derden dach
 
Droghe broot tetene plach,
 
Ende dat in davonstonde alleine,
 
Ende dan dranc hi laeuwe fonteine.
 
Sijn broed was gerstijn na sine zede,
70
Dat darsch hi ende moel oec mede.
 
In vasten tijt quam hi selden uut
 
Onder der lieder gheluut,
 
Maer binnen in ene celle getrect,
 
In asschene ende in hare bedect.
75
Nochtan en was hi mager no vale,
 
Maer root ghelijc der rosen wale.
 
Alse hi bisscop wart te waren,
 
Was hi out van LX jaren,
 
Ende XXX jaer hevet hi berecht
80
Den bisscopstoel tote Angiers echt.
 
Doemen doot ten grave drouch,
 
Ghesciede daer wonders genouch.
 
Twee die te samene waren gedragen,
 
Ende noch noit met ogen sagen,
85
Teersten si quamen andie bare,
 
Sagen si wel ende clare,
 
Omme datmen sage wat hi vermochte,
 
Diemen daer ter erden brochte.

Van Arseniuse van Rome. XLI.

 
Oec was in Theodosius tiden,
 
Daer ic liet dit werc af liden,
 
Arsenius in Rome mare,
 
Die tote sinen XLsten jare
5
Met keysers hadde ommegegaen,
 
Senatur ende ridders name ontfaen;
 
Daer naer heefti hem begeven,
 
Ende leedde eens moencs leven
 
LV jaer also wel,
10
Daer hem menech wonder ghevel.
 
Van hem lesen wi aldus,
 
Dat doe hem hilt Arsenius
 
In die keyserlike zale,
 
Bat hi Gode in sine tale,
15
Dat hi hem wijsde wech ende stede,
 
Daer ane lage sine zalichede.
 
Mettien hem eene stemme bediede:
 
‘Arsenius! vlie ende scuwe die liede,
 
So machtu behouden wesen.’
20
Arsenius wart moene na desen.
 
Echt bat hi alse hi teersten bat,
 
Entie inghel seidem dat:
 
‘Arsenius! ruste, zwijch ende vlie.
 
Dit sijn pointen, dese drie,
25
Daer ghene zonden uut en risen.’
 
Dus vloe hi na derre wisen
 
In hermitage indie wostine,
 
Daer hi dogede menege pine.
 
Hi plach upten Saterdach,
30
Alse hi die zonne dalen sach,
 
Dat hi hem ten oesten keerde,
 
Ende bat also alsem God leerde,
 
Die hande te hemele geheven,
 
Ende daer en was en geen begeven,
35
No handen dalen, no sitten neder,
 
Onthier entie zonne weder
 
In sine ogen sceen so claer,
 
Dattem dupsien wart te zwaer.
 
Alle nachten, hoe soet gaet,
40
Waecti toter dageraet,
 
Ende alse hi moeste bi naturen
 
Een deel inden slaep geduren,
 
So sprac hi den slaep dus an:
 
‘Com, quaet knecht! com hare dan.’
45
Doe looc hi die ogen ende zat,
 
Ende sliep een lettelkijn na dat,
 
Doe stont hi up te sinen bederven.
 
Arsenius sprac menechwerven:
 
‘Ons lieden, dien de werelt smaect,
50
Ende daer in sijn oec wel geraect,
 
Ende conen al dat mer in vint,
 
Wine hebben niet een twint;
 
Maer dese moenke Egyptiene,
 
Diet swaer leven plegen te pliene,
55
Hebben met anebedene bejaget
 
Die wijsheit die boven draget.’
 
Een broeder, een simpel man,
 
Sprac dus Arseniuse an:
 
‘Lieve vader! in someger uren
60
Stridic up der scrifturen,
 
Die ic leerde; maer meer no min
 
Ne nopense mi herte no zin,
 
Want ic en canse niet verstaen,
 
Waerwaert dat de redene gaen.’
65
Arsenius die antworde te waren:
 
‘Merc up dese toveraren,
 
Die serpenten beghilen:
 
Sine verstaen te ghere wilen
 
Dat si spreken ende lesen,
70
Maer die serpente sijn vroet van desen;
 
Si kennen die macht der worden saen,
 
Ende sijn hem onderdaen.
 
Aldus saelt met ons wesen:
 
Al en verstaen wi niet dat wi lesen,
75
Die vianden worden versaghet
 
Mettien worden ende verjaghet;
 
Want die cracht vanden Heilegen Geest,
 
Die de wort vant, jagetse meest.’
 
Eene vrouwe up enen daghe
80
Ontboot hem dat soene gerne sage.
 
Hi seide: dat en mochte niet wesen,
 
Ende soe antworde te hant na desen:
 
‘In Gode so ghelovic al,
 
Dat ickene eer iet lanc sien sal.’
85
Ter cellen quam soe tenen stonden,
 
Ende heeftene daer buten vonden,
 
Ende es te sinen voeten bleven.
 
Met onwerden heeft hise upgeheven,
 
Ende sach up hare ende sprac mettien:
90
‘Sich! wiltu mijn anscijn sien?’
 
Van scamen en dar soe niet
 
Dat soe upten man gesiet,
 
Ende hi seide: ‘Ennes di niet cont,
 
Dat die wive te meneger stont
95
Vulmaecte liede hebben gevelt?
 
Laet di genoegen datmen di telt
 
Die dinghe die nu gescien.’
 
Soe sprac: ‘Ic en wille di niet sien;
 
Maer bidt voer mi, dies biddic sere.’
100
Doe sprac hi: ‘Gode, onsen Here,
 
Biddic, dat tgepeins van di
 
Van miere herten versteken si.’
 
In sinen ende lach hi in vare,
 
Ende men vragedem wat het ware.
105
- ‘Waerlike, ic vervare mie,
 
Ende dese vaer quam mi van die
 
Sidert dat ic moenc waert.’
 
Die abt, diene dus sach vervaert
 
Ende diene te hemele varen sach,
110
Sprac aldus daer hi lach:
 
‘Salech bestu, Arsenius, here!
 
Du bewenesti hier so sere;
 
Want die hem niet bewenen hier,
 
Sullen weenen int helsche vier.’

Van Heraclides aventuren. XLII.

 
In Theodosius skeysers tiden,
 
Die tkerstijnhede dede verbliden,
 
So was sente Heraclides,
 
Die groet wonder bestont des
5
Beede te vervrescene ende te siene mede,
 
In Egypten in menege stede,
 
In Lybia ende in Surie,
 
In Sycaia, in Mesopotanie,
 
In Calabren, in Principaet,
10
Der moenken enter hermiten staet,
 
Ende maecter af enen bouc van bloemen,
 
Dien ic tParadijs horde noemen,
 
Daer dese aventuren in staen
 
Sonder boerden al bevaen,
15
Niet van truffen vanden Grale,
 
Maer met waerheit geproevet wale.
 
Dus begint in derre wise
 
Sijn bouc vanden Paradise.
 
Heraclides, die heilege, de vrie,
20
Hi spreect: Ic quam tAlexandrie
 
Int ander jaer dat God woude
 
Dat Theodosius die oude
 
Die keysercrone hadde ontfaen.
 
Daer so hebbe ic vonden saen
25
Ysidorius den priester te waren
 
Vander ouder van LXX jaren,
 
Die geen vleesch at no linijn drouch,
 
No selves broods at genouch;
 
Doch onste hem onse Here das,
30
Dat hi vet van live was,
 
Dat hine hilt over vraet,
 
Die niet en kende sijn gelaet.
 
Dese plach aerme broeders tontfane,
 
Die achter lande plagen te gane.
35
So omoedich was hi mede,
 
Dat hi den vianden vreese dede,
 
Daer si siere scaden worden geware.
 
Oec merctic eens openbare,
 
Aldaer hi over tafle zat,
40
Dat hi weende aldaer hi at.
 
Mi wonderets, ende ic wilde weten,
 
Ende hi seide: ‘Ic scame mi eten,
 
Want mi God hevet gegeven
 
Beede ondersceet ende leven,
45
Ende ic scine werdich der spise
 
Te nuttene vanden paradise,
 
Ende van diere genouchten versaden,
 
Die ons Cristus heeft beraden.’
 
Desen Ysidorius hordic lijen,
50
Dat indie stat tAlexandrien
 
Eene maget was ende diende enen here,
 
Dat hise minnede so sere,
 
Dat hi hare bat genouch
 
Omme te doene sijn gevouch;
55
Maer sijn wille es achterbleven.
 
Nu heefse die here upgegheven
 
Eenen bailliu, die up dien dach
 
Die kerstine te maertelien plach,
 
Die haer dede menegen torment:
60
Int ende liet hise al ongescent.
 
Doe dedi maken een coperijn vat,
 
Ende dede pec wallen in dat,
 
Ende seide: ‘Ten eenen moetstu keren:
 
Smake dit, of doe den wille dijns heren.’
65
- ‘Neen!’ sprac soe, ‘omme dit al mede
 
En verliesic niet mine suverhede.
 
Bi den hovede dijns heren manic dies,
 
Des keysers, dien du sere ontsies,
 
Oftu mi wilt alhier verslaen,
70
En werp mi niet al geel in saen;
 
Doet mi in sinken al in een,
 
Teerst mine voete ende dan mijn been,
 
Ende also upwaert let na let,
 
Dattu merken moges te bet,
75
Wat vaster zinne mi Cristus gaf,
 
Daer du niet en wetes af.’
 
Also was soe in gelate,
 
Ende bleef so vaste in karitate,
 
Dat soe en gedochte en gene hitte
80
Sonder te roepene dat ocht ditte,
 
Tote dat hare tpec quam in de sterte:
 
Doe so endde hare die smerte.
 
Jonc wasic, doe mi seide dus
 
Dit wonder Ysidorius.
85
Doe so badic hem na desen,
 
Dat hi mi leerde moenc wesen.
 
Doe leeddi mi in ene wostine,
 
Ende sette mi met eenen te sine,
 
Die hiet Thoroteus Tebaen,
90
Die LX jaer, alsonder waen,
 
Ghelegen hadde in de hagedochte,
 
Ende beval dat hi mijns rochte.
 
So hart dese van levene was,
 
Dat hi plach alle daghe das,
95
Alse die zonne dorehete sceen,
 
Stene te dragene over een
 
Neven die zee, ende telken jare
 
Maecti eene chelle dare,
 
Teerst dat eenech moenc quame,
100
Diese hebben wilde, dat hise name,
 
Die selve ghene maken en conde.
 
Ende alsic danne seggen begonde:
 
‘Vader! du best out van jaren,
 
Twi verslaestu dus sonder sparen
105
Dinen lachame? hets groete mort,’
 
So hevet hi mi dan geantwort:
 
‘Hi doot mi, ende ic dodene weder.’
 
Hine plach niet te zittene neder,
 
Noch te streckene, clene no groet.
110
Aerm crudekijn ende lettel broot
 
Ende waters een bore wat,
 
Dit was dat hi dranc ende at.
 
Snachts leet hi den dach met pinen,
 
Ende sdaghes so vlacht hi linen
115
Vanden bomen, die hi vercochte,
 
Ende verterde dat mer omme brochte:
 
Dies plach hi sijn leven lanc.
 
Sliep hi, dat was an sinen danc,
 
Ende alsic hem dan bat datte,
120
Dat hi laghe up ene matte,
 
Dat en constic niet ghetalen.
 
Eens hiet hi mi water halen;
 
Doe lach een serpent inden pit,
 
Ende ic keerde weder ydel omme dit.
125
Doe seidi mi dese sake:
 
‘Wat! of hem die duvel make
 
Serpent in allen pitte gemene,
 
Soudstu dan drancs derven allene?’
 
Doe haeldic water ende brocht den man,
130
Ende hi seinet ende dranct dan,
 
Ende seide: ‘Dat dat cruce bewacht,
 
Daer en heeft die viant gene macht.’

Van Didimus van Alexandrien. XLIII.

 
Te Alexandrien sagic nochtan
 
Dydimus, eenen andren man,
 
Die oint hadde gewesen blent
 
Sint hi van IIII jaren was bekent,
5
Ende hi hem noch noit en keerde
 
An meestre, die hem lettre leerde.
 
Hi was van wijsheden so bekent,
 
Dat hi Nieuwe ende Oude Testament
 
Van worde te worde al ontbant,
10
So datmen niemen en vant
 
Vor dien tijt diet bet conde.
 
Hi telde mi oec teere stonde
 
Dese worde, ende seide aldus:
 
‘Om den quaden Julianus
15
Wasic,’ seit hi, ‘wilen in sorghen;
 
Want hi mi wilde al verworgen
 
Ende dat ten kerstijnhede bestont.
 
Eens wardic in mijn herte gewont
 
In rouwen, dat ic al den dach
20
Toter nacht wel vaste lach.
 
In enen droem vielic van rouwen,
 
Daer mi God in dede scouwen:
 
IIII ridders, dochte mi, sagic riden
 
Up IIII witte paerde tien tiden
25
Die riepen harde lude tier stat:
 
‘Segt ons Dydimuse dat:
 
Heden, tusscen middach ende noene,
 
Staerf in twifeliken doene
 
Die quade keyser Juliaen.
30
Stant up ende ganc eten saen,
 
Ende tote Anastasiuse vare,
 
Ende sech hem mede dese mare.’
 
Ic mercte,’ seiti, ‘dach ende wile,
 
Ende vant al waer, sonder ghile.’
35
Oec telde mi Dydimus mede,
 
Dat hi wiste teere stede
 
Ene joncvrouwe, die Alexandria hiet,
 
Die haren scat algader liet,
 
Ende besloot hare in een graf,
40
Daermen hare teenen gate gaf
 
Hare spise, dier soe mochte plien,
 
Ende binnen X jaren en hadse gesien
 
No weder wijf noch man.
 
Alsicse sprac, ic vragen began
45
Ten ghate, daer toe quamen de gaste,
 
Twi soe besloten ware so vaste.
 
Soe seide: ‘Wilen was een man,
 
Die hem ane mi quetsen began,
 
Want hi mi hadde vercoren;
50
Ende ic en wildem doen ghenen toren,
 
No ontseggen no oec wroughen,
 
Ende wilde mi liever hier toe voegen,
 
Ende hier te sine al dore mine oude,
 
Dan ic die ziele quetsen soude,
55
Die gemaect es te Gods gelike.’
 
Doe vragedic weder nerenstelike:
 
‘Hoe mogestu verdriven dan
 
Onnutte gepeinse, alst di coemt an
 
In die enecheit daer du best inne?’
60
Soe sprac: ‘In des dages beginne
 
Dan ben ic in mine gebede,
 
Ende spinne vlas oec mede;
 
Dan ga ic pensen ende maerken
 
Om apostelen ende om patriarken,
65
Om maertelaren ende om propheten,
 
Die en laten mi niet qualijc beheten.
 
Dus leve ic in derre wise
 
Tote dien dat ic neme spise;
 
Ende alset gaet ten avonde waert,
70
Met groter rasten al onvervaert
 
Benedijc Gode ende danke.
 
Henen tidic ende cranke,
 
Ende ontbeide Gods hope,
 
Weltijt ic minen ende belope.’

Van Heraclides sproken. XLIIII.

 
Heraclides spreect vort hier naer:
 
Alsic hadde geweest een jaer
 
Onder der cloesteriere partie
 
Om tlant van Alexandrie,
5
Ende ic hadde daer bekent
 
IIM, ofte daer ommetrent,
 
Goeder liede, doe ginc ic ghereet
 
Ten berghe die Nithere heet,
 
Daer in waren manne vive
10
Ende elc van sonderlinghen live,
 
Dat seere te wonderne scheen.
 
Maercillius so hietere een,
 
Die was voerbaerst ende seide ons mede,
 
Dat hi kende daer ter stede
15
Enen heileghen die Amon hiet,
 
Die van vadere ende moeder versciet.
 
Jonc bleef hi ende cleene,
 
Sijn oem vervogedene alleene
 
Tote sinen XXII jaren.
20
Daer naer dwanc hine te waren,
 
Dat hi moeste nemen ene bruut;
 
Maer doe dat volc was al uut
 
Vander camere daer si in laghen,
 
Hi entie bruut, alsi doe plagen,
25
Es hi uut dien bedde gegaen
 
Ende sloot die dore saen.
 
Eenen bouc hevet hi naer desen
 
Ghenomen enter bruut gelesen,
 
Ende began hare een sermoen
30
Van magedoeme, van mageden doen,
 
So dat God onse Here dede
 
Sine gratie daertoe mede,
 
Ende soe seide: soe woude bliven
 
In reinecheden ende niet met wiven.
35
Dus waren si te samen daer,
 
Ghescedens bedde, XVIII jaer.
 
Daer naer ginc hi in de wostine
 
Te Nythere, aldaer hi pine
 
Dogede XXII jaer.
40
Sente Anthonis sach voerwaer,
 
Alse hi staerf, sine ziele upvaren
 
Ghesellet metter ingelen scaren.
 
An dien berch wandelde so
 
Een heilech man, hiet Pambo.
45
Hem so gaf eene joncvrouwe,
 
Eene heileghe ende eene getrouwe,
 
Van selvere wel CCC maerc.
 
Pambo sat over sijn waerc,
 
Ende maecte dinc van wedewinden;
50
Alse hi vernam tgeent goet hem sinden,
 
Seidi dit wort ende el niet:
 
‘God geefs den loen diet al siet.’
 
Sinen drussate hi beval:
 
‘Nem dat men di ghevet al,
55
Ende gef den aermen broederen vort.’
 
Die vrouwe stoet ende hort,
 
Dat hi hare weder om tgrote goet
 
Of danc of benedixic en doet.
 
Alsoet nemmeer siet, seit soe mere:
60
‘Ic segge di wel vor waerheit, here!
 
Dat die coufre hadde in
 
CCC maerc selvers, niet min.’
 
Hine hevet thovet niet upgeheven,
 
Maer dese antworde heefti gegeven:
65
‘Dochter! dijn seggen ware goet,
 
Gavestu dor mi dusdanech goet;
 
Maer nu ghevestut den Here,
 
Die so hoghe ende so sere
 
Prijsde twee coperine vierlinge.
70
Swijch ende laet dese dinghe;
 
Want die de berghe weget in de scale,
 
Hi kennet dine ghichten wale.’

Van eenen Ammonius. XLV.

 
Dese Pambo die liet
 
Enen jongre, die Ammonius hiet,
 
Die was gecoren ende geheest mede
 
Bisscop tsine teere stede.
5
Dien heeft die gemeente gevaen,
 
Ende hebbene geleit saen
 
Bisscop te sine an sinen danc.
 
Hi stonter jegen ende spranc,
 
Ende seide: altoos in sijn leven
10
En wildi ghene wostine begeven.
 
Alse hi sach dat niet en dochte
 
Wat dat hi gebidden mochte,
 
Sneet hi af sine luchtre ore,
 
Ende seide: ‘Nu nes niemen so dore,
15
Die mi bisscop kiesen sal;
 
Want dat recht ontseget al,
 
Dat wie so mincsel heeft ontfaen
 
En geen bisscop mach sijn, sonder waen.’
 
Nu sprac daer een bisscop goet,
20
Die daer te jegenworden stoet:
 
‘Dese zede ende dese wet
 
Es onder die Jueden gheset;
 
Maer men brinc mi vort heden
 
Eenen dien de nese af es gesneden,
25
Es hi els van goeden live,
 
Ic wille dat hi bisscop blive.’
 
Ende alse hine wilde dwingen vort,
 
Doe antwordi dese wort:
 
‘Laet mi vri nu tesen tiden,
30
Ofte ic sal mine tonge afsniden;
 
Want dore hare eist, ic wane,
 
Dat ghi mi dese gewelt legt ane.’
 
Doe si dat sagen hebsine begeven,
 
Dat sine te bisscoppe niet verheven.
35
Eens wilde dese sijn vlesch verwinnen,
 
Ende quam hem coringe van binnen;
 
Doe gloyede hi een yser heet,
 
Ende verbernde ende sneet
 
Sijn lijf omtrent, dore das
40
Dat hi al vul luxurien was.
 
Anden berch daer was in
 
Een ander, hiet Benjamin,
 
Die met crancker spisen daer
 
Ghelevet hadde LXXX jaer,
45
Ende van sulker doget beseget,
 
Up wien hi die hant leghet
 
Of wien dat hi benedijt,
 
Dat hine van alre ziecheit quijt.
 
Heraclides seide: desen
50
Sagen wi so teblasen wesen,
 
Dat ongelovelijc ware dit.
 
Hi seide: ‘Lieve kindere, bit,
 
Dat mine ziele hier bi si claer:
 
Ghesonde of ziecheit vorwaer
55
Van live ne sal meer no min
 
Breken no maken minen zin.’
 
Sine celle was wijt gemaect dor dat,
 
Daer hi VIII maent in zat.
 
Daer sat hi sonder raste in;
60
Nochtan dies meer no min,
 
Wie hem toe quam, hi was genesen
 
Van wat evele het mochte wesen.

Vanden wive die merie wart. XLVI.

 
Twee Macharise waren gesien:
 
Deen was een Egyptien,
 
Die hadde geseten IX jaer
 
In eene wostine aldaer,
5
Ende quamer te sinen XXX jaren;
 
Die jegen des duvels scaren
 
Ende in te ghevene ghesonde
 
Grote macht hadde te diere stonde,
 
Ende oec liet hem God voersien
10
Dingen die souden ghescien.
 
Ten lesten wart hi priester mede
 
Ghewijt indie selve stede.
 
Doe was oec een Egyptien,
 
Ende hadde eens mans wijf versien,
15
Ende minnedse met dommen zinne;
 
Maer die vrouwe ontseide de minne,
 
Want soe rechte lieve gewan
 
An haren getrouweden man.
 
Doe sach hi eenen toverare,
20
Dien gaf hi miede ende bat hem dare,
 
Dat hi dat wijf hem minnen dade,
 
Ocht datse doch haer man versmade;
 
So dat bi des duvels aert
 
Die vrouwe so bevangen waert,
25
Dat hiere eene merie af maecte.
 
Haer man, die bi hare lach ende waecte,
 
Ende sach van hare dese sake,
 
Wart utermaten tongemake,
 
Ende hare oec die tale ghebrac,
30
Weltijt hi an hare sprac.
 
Papen hevet hiere toe bracht,
 
Maer hen es hare niet gesacht.
 
Doe bant hise alse eene beeste,
 
Ende so henen, daer hi verheeste
35
Metten wive indie wostine
 
Macharijs entie moenken sine.
 
Alsoe bi siere cellen quam,
 
Waren die moenken up hem gram,
 
Dat hi ene merie brochte dare.
40
Doe seidi, dat sijn wijf ware,
 
‘Ende wart dus daer soe bi mi lach.
 
Dies es,’ sprac hi, ‘de derde dach,
 
Dat soe en gene spise en onbeet.’
 
Macharijs, die dit voerweet,
45
Sprac den moenken ane onwerde,
 
Ende seide: ‘Ghi sijt selve perde,
 
Want ghi met paerds ogen siet.
 
Hets een wijf, en twifelets niet,
 
Al dinct soe merie in u ogen:
50
Die toverie hevetse bedroghen.’
 
Wijnwater nam hi tier stont,
 
Ende ghoot hare inden mont,
 
Ende sprac vor hare sine gebede,
 
Ende soe ghenas aldaer ter stede,
55
Ende hiet hare eeten geven dan
 
Ende thuuswaert keren met haren man,
 
Ende hiet hare openbare,
 
Dat soe gerne te messen ware
 
Ende soe dicken daertoe ginghe,
60
Ende dat sacrament ontfinge,
 
Ende hare bedinghe niet en liete;
 
Want soe quam inden verdriete,
 
Dat soe binnen weken vive
 
Ter kerken en ginc alse kerstine wive.
65
Van desen Macharis vintmen mede,
 
Dat te hem inder woester stede
 
Een ongelovech meester quam,
 
Die te desputeerne up hem nam,
 
Want hi was een philosophe groot,
70
Ende seide, dat naer dese doot
 
Ne ghene verrisenesse en ware.
 
Macharis hadde sijn proeven ommare
 
Ende sine staerke philosophie:
 
- ‘Com hare,’ sprac hi, ‘ende lije
75
Dattu metten ogen sies.’
 
Doe leedde hi den groten ries
 
Daer een dode begraven lach,
 
Ende verwectene up dien dach,
 
Ende seide: ‘Prouf al dattu wout,
80
Ic wane du dies geloven sout.
 
Wat helpt dine scrifture?
 
God es boven der nature.’

Van Macharis van Alexandrien. XLVII.

 
Een ander Macharis so was mede
 
Te Alexandrijen indie stede
 
Pape, daer ic Heraclides geselle
 
(Sprac hi) was in ene celle.
5
Met hem wasic drie jaer,
 
Ende sach hem doen miracle claer.
 
In sinen zin haddi ontfaen,
 
Alse hi iet goets mochte verstaen
 
Dat onder heilech volc gesciede,
10
So wildi leven alse die liede.
 
Nu hordi dat moenken waren,
 
Hieten Tampenoise, die nemmer sparen
 
In XL nachten na hare maniere
 
Niet eten dat coemt te viere.
15
Dit leven nam hi te waren
 
Te houdene te VII jaren.
 
Dit leven hilt hi vaste also,
 
Dat hi niet en at dan colen ro.
 
Hi stont wel XX jaer daer uut,
20
Dattem elx dages vercramp de huut
 
Van hitten ende snachts van coude,
 
Dat hi den slaep verwinnen woude.
 
Eens zat hi in sine celle
 
Ende eene vlo beettene inden velle,
25
Die doodde hi up sinen voet;
 
Ende doe hi rennen sach dat bloet,
 
Begreep hi sijns selves herte,
 
Dat hi so wrac sine smerte.
 
An hem selven wrac hi so dit,
30
Dat hi inden marasch gaet ende zit
 
Al naect, daer die vliegen waren so fel,
 
Dat si dorbeeten eens evers vel.
 
VI maent zat hire ende was dorsteken,
 
Dattem die leden moesten breken,
35
Ende zwal ende wart openbare
 
Ghedaen oft hi lasers ware.
 
Alse hi quam te siere cellen,
 
Sone kendens niet sine gesellen,
 
Sonder alleene biden worden,
40
Dat si Macharis spreken horden.
 
Eens quam hem in sinen zinne
 
Dat hof te siene, daer si inne
 
Begraven waren die toveraren,
 
Die wilen bi Pharao waren
45
Jeghen den heileghen Moyses:
 
Dat was Mambro ende Jammes.
 
Die heidine hadden gemaect daer
 
Een diere werc van stenen zwaer,
 
Ghelijc alst ware een paradijs;
50
Want si wilden des wesen wijs,
 
Dat si daer na hare doot
 
In souden varen met vrouden groot.
 
In midden stont een diepe putte
 
Te haerre lavenessen nutte.
55
Macharis wiste wel waert stont,
 
Maer die woch was hem oncont.
 
Bi sterren ende bi zonne beede
 
Nam hi daer waert sijn gelede;
 
Ende alse hi was den hove bi,
60
Quamen ende maecten groet gecri
 
LXX duvelen omme hem gevlogen,
 
Also alse hem rouke vertogen,
 
Ende seiden: ‘Macharis! wat wiltu
 
Hier in onsen lande nu?
65
Late di genoegen dine wostine.
 
Twi doelstu omme onse pine?
 
Hier en coemt niemen levende mede
 
In onse hof, in onse stede,
 
Sidert datse ons wilen gaven
70
Onse broeders, die hier liggen begraven.’
 
Macharis antworde mettien:
 
‘Ic wille die stat allene besien,
 
Ende dan wechgaen; laet u gedogen.’
 
Doe vlogen si van sinen ogen.
75
Ende alse hi die stat hadde besien,
 
Dedi XX daghe te dien,
 
Eer hi te siere cellen es comen,
 
Daer hi den wech af hadde genomen.
 
Ghedregen haddi te siere noot
80
Mettem water ende broot,
 
So dat hem waters gebrac.
 
Doe haddi noot ende ongemac,
 
Dat hi wel na verdaerf tier ure.
 
Bi hem sach hi ene creature,
85
Dat een linijn eleet hadde ane;
 
Voer hem begonste dat te gane,
 
In sine hant met ere apulle,
 
Daer in was fonteine tfulle:
 
Drupende sach hi dit gaen.
90
Hi wanet achterlopen saen,
 
Maer en mochtem niet gescien.
 
Die hope ende des waters upsien
 
Dedene lopen metter vaert
 
Achter die dinc drie dachvaert.
95
Mettien hi vele bufflen vernam,
 
Ende ene buffelinne quam
 
Met enen calve, die vor hem stoet,
 
So dat hare dmelc droep onder voet.
 
An hare sooch hi sijn gevouch,
100
Onthier ende hijs hadde genouch.
 
Die buffelinne volgede mede
 
Tote dat hi quam te siere stede.
 
Teere ander tijt gesciede hem dit,
 
Dat hi maecte eenen pit,
105
Moenke te lavene al omtrent.
 
Daer quam aspis, een serpent,
 
Wies beete niemen en mach ontgaen,
 
Hine moeter omme sterven saen,
 
Ende beet hem daer ene wonde.
110
Daer nam hi ter selver stonde
 
Dat dier ende scoret mids ontwee,
 
Ende seide: ‘Hoe waerstu emmermee
 
So coene, dattu mi quaems gehende,
 
Ende di God hier niet en sende?’

Noch vandien selven. XLVIII.

 
Dese Macharis horde mare,
 
Dat een scaerp leven ware,
 
Dat die Tambenoise plagen,
 
Ende dede an in ghenen daghen
5
Werelijc abijt ende es daer comen.
 
Haren meester heefti vernomen,
 
Pachomius, inder abdien.
 
Die hadde den geest van prophetien,
 
Maer God [en] haddem dat ontdect,
10
Dat Macharis quam daer getrect.
 
Hi bat datmenne ontfinge dare.
 
Doe sprac hi: ‘Du heves te vele jare
 
Onder onse broeders te sine,
 
Die ghewone sijn der pine
15
Ende des vastens van kintscen dagen.
 
Dune sout niet connen gedragen,
 
Ende utelopen om dijn gebreken,
 
Ende die vlouken ende verspreken,
 
Dien du niet en mochts verbolgen.’
20
Al die weke liet hine verbolgen,
 
Dat hine niet nontfinc ter stat.
 
Macharis vaste ende bat:
 
‘Ontfanc mi, abt! want ic mi binde,
 
Eist datmen mi trager vinde
25
In pinen, in vastene ende in gebede,
 
Dan enen anderen hier ter stede,
 
Ic wille dat men mi verdrive.’
 
Dabt wille dat hi blive.
 
Nu waren ghinder moenken wale
30
XIIIIc bi ghetale.
 
Macharis dat abijt anenam.
 
Hi sach, alst te vastenen quam,
 
Sulken eten eens den dach,
 
Sulc die twee daghe vastens plach,
35
Ende sulc vaste der daghe vive;
 
Sulc was oec so staerc van live,
 
Dat hi nachts stont teere stede
 
Al stocstille in sine gebede,
 
Ende sdages in sijn werc zat
40
Ende wan met pinen dat hi at.
 
Macharis stont XL nachte
 
In sijn gebede in een gedachte,
 
Ende hine ontbeet clene no groot,
 
No weder water nochte broot,
45
No hine knielde, no hine lach
 
Up die erde nacht no dach,
 
Ende at een lettel colebladen
 
Rou Sondages met goeder staden:
 
Anders en nutte niet de man,
50
Ende hem sprac niemen een wort an.
 
Met herten bat hi ende met genente.
 
Van palmbomen haddi rente,
 
Die int water hadden geleghen;
 
So maecti, alse dandere pleghen,
55
Daer af zeelkine ende ander dinc,
 
Dat algader omme spise ginc.
 
Andere worden geware das,
 
Dat hi so scaerp van live was;
 
Doe worden si, naer ende verre,
60
Up haren meester een deel erre,
 
Ende seiden: ‘Wanen brachstu desen?
 
Bi hem sullen wi gescent wesen;
 
Want hi levet inder gebare
 
Alse oft gheen mensche en ware.
65
Of du moets desen verdriven,
 
Oft onser geen en sal hier bliven.’
 
Pachomius onsen Here bat,
 
Dat hi hem vertogede dat,
 
Wie hi ware die nieuwe man;
70
Ende doe hijt wiste, liep hi dan
 
Te hem ende trakene in sine celle,
 
Ende custene ende sprac: ‘Lieve geselle!
 
Du best die grote Macharis.
 
Twi heledstut mi, ent waer is?
75
Groten danc seggic di omme dat
 
Du heves onse kindere ghemat,
 
Want si hem niet en dorren vermanen
 
Van groten levene; niemen mach wanen,
 
Datmen doch den ghenen vint,
80
Die sijn leven nieweren en bint.
 
Kere ter stat danen du best comen;
 
Want wi hebben an di vernomen,
 
Daer wi vele an hebben geleert.’
 
Dus es Macharis thuus gekeert.
85
Van desen Macharis salic waer
 
Ende meer scriven noch hier naer,
 
Ende van anderen moenken mede,
 
Die in meneger wilder stede
 
Achter erderike, indie wostinen,
90
Hem dor onsen Here met pinen
 
Gheneerden ende leedden scaerp leven,
 
Also alse wel hevet bescreven
 
Eraclides, die dat besochte
 
So waer so hijt verpinen mochte.
95
Den anderen bouc latic hier bliven,
 
Ende sal u vanden derden scriven.

Vorige Volgende