Sinte Franciscus leven

[p. 212]

[· XII ·]

Nu hort hoe hi predeken conde
Ende menigen gaf gezonde.

1. 6305 TE waren de getrouwe cnecht
Fransois ende Gods garsoen echt,
Om dat hijt al getrouwelike
Vuldoen soude * ende vulmaectelike
Keerde hem tien duechden meest,
Die hi biden helegen gheest
Wiste, dat Gode onsen here
Meest genouchde ende zere.
Hier bi caemt, ende niet el,
Dat hi in groten twifele vel,
Daer hi van sire gebede cam,
Menigen dach alsict vernam,
Dat hijt sinen broeders ondede
Die waren van sire hemelichede;
Dor dogen warp hijt, om dat hi woude⁺
Dat bi hem die dinc henden soude.
‘Broeder,’ sprac hi: ‘wat radi
Ende wat loofdi best an mi,
Weder ic mi werpe ten gebeden,
So te predekene van steden te steden?
Want ic bem clene altemale,
Simpel ende onwijs in de tale,
Ende ebbe meer gracien in doene
Mine gebede dan te sermoene;
Ooc dinct mi in minen zin
In bedingen sijn groot gewin,
Ende groot wasdom ooc van gracien;
Ende mi dinct in predicacien
Erehande delinge als int prosent⁺
Dat van Gode es gesent.

+ E

+ E

[p. 213]

6335

In bedingen machmen ooc winnen

 

Renicheit van levene van binnen,

 

Ende · i · gevouch met crachte van moede

 

Tote ene, waren, uppersten goede;⁺

 

In predeken machmen gemoeten

6340

Geestelijc bestuven van voeten,

 

Misselijc gepens, ende pine,

 

Ende verlaet van der discipline.

 

In onse gebede, dat es mere,

 

Spreken wi ende sien onsen here,

6345

⁺Ende sijn den ingelen beneven,

 

Als of wi leden ingel leven;

 

In predeken moetmen in vele dingen

 

Bugen ten lieden ende met hem mingen,

 

Ende na menscelike manieren

6350

Sien spreken *, horen pensen *, visieren.

 

Maer ene dinc eist, datter jegen seget,

 

Dat dinct, dat al tander verweget

 

Vor Gode, ende dat es tgone,

 

Dat de eneghe Gods sone,

6355

Die es dupperste wijshede,

 

Om der zielen zalichede

 

Uut svaders scoot beten woude,

 

Om dat hi de werelt soude

 

Bi sinen exemplen bekeren,

6360

Dien lieden wisen ende leren,

 

Die hi met zinen dieren bloede

 

Lossen wilde * dor sine goede,

 

Ende reinre maken mettien bade,

 

Ende mettien dranke dor sine genade

6365

Staende houden jegen verdriet.

 

Hem selven so ne hilti niet,

 

Hine gaeft al mildelike mede

 

In onse gemene zalichede.

 

ENde, want wi sculdich openbare

6370

Te doene sijn na den exemplare,

+ E

+ Fol. 36b

[p. 214]

 

Die wi in hem sien al clare

 

Alst in enen hogen berch ware,

 

Dinct mi Gode bequamer sijn,

 

Dat ic late de ruste mijn

6375

Ende ic uut waert wandre ter stede

 

Tote minen arebede.’

 

Als hi dit ende dese clage

 

Vertelde in menigen dage

 

Vor hem, die bi hem waren geseten,

6380

Niet sekerlike ne condi weten,

 

Welc dat Gode best became

 

Van dien tween dat hi an name.

 

Nochtan dat hi wonder verheeste

 

Bider profecien geeste,

6385

Bi hem ne consti niet bevinden

 

Dit claerlike, no ontbinden,

 

Want God die dinc bet vorsach

 

Dat der predecaden bejach

 

Geopenbaert soude zijn scone

6390

⁺Biden rade van den trone,

 

Ende des goets mans omoedichede

 

Behoet soude zijn daer mede.

 

⁺Die ongevenste mijnste man⁺

 

Ne scaemdem niet te vragen dan

6395

Van den minsten de clene dinc,

 

Die nochtan grote van Gode ontfinc.

 

Want hi met groten nerenste besochte,

 

Bi welken wege of hoe hi mochte

 

Vulmaectelijxt dienen onsen here

6400

Tsire genouchte ende tsire ere.

 

Dit was sine hoochste filosofie,

 

Sijn hoochste wille, al sine clergie,

 

Al toe tote sijns levens hende:

 

Wat so hi wise ende sempel kende,

6405

Waer si vulmaect of onvulmaect,

 

Jonc of out, of hoe geraect,

+ Fol. 36'a

+ 2.

+ E

[p. 215]

 

Te vragene hoe hi comen mochte

 

Ter vulmaecteit, die hi sochte.

 

TWee broeders neimt hi, die hi kent,

6410

Ende an broedre Silvestre sent,

 

Die dat cruce tere andre stonde

 

Adde gesien comen uut sinen monde,

 

Ende doe hi bi Assisen der stede

 

Up · i · berch lach in sine gebede,

6415

Dat hi hem den twifel sochte,

 

Watter Gode best of dochte,

 

Ende hi hem dan weder ombode

 

Den wille van onsen here Gode.

 

Dat selve omboot hi te waren

6420

Der heleger maget Sinte Claren,

 

Dat soe bider puurster maget,

 

Wies simpelheit haer best behaget,

 

Van die waren onder die hare,

 

Ende selve met andren zustren dare,

6425

Bevraget souden an onsen here,⁺

 

Welc sijn wille ware mere.

 

Si · ij · drougen over een

 

Uut ende uut, dat wonder sceen,

 

Silvester entie helege Clare,

6430

Alst hem God seide openbare,

 

Dat hem ware de wille ons heren

 

Dat hi hem soude ant predeken keren.

 

Als die broeders weder keren

 

Ende hem seide de wille ons heren,⁺

6435

⁺Staet hi up ende scoet hem zaen.

 

Daer ne was merren no staen,

 

Maer hi maect hem sire straten

 

Ende ginc met willen so utermaten,

 

Om te doene ons heren raet,

6440

So nerenstelike hi aesten bestaet.

 

Als of hi van der Gods macht

 

Ontfaen adde niewe cracht.

+ E

+ E

+ Fol. 36'b

[p. 216]

 

⁺ALs hi dus in desen bestane

 

Wanderende cam bi Bevane,

6445

Cam hi tere stede bider straten,

 

Daer doe vogele vele zaten

 

Van harde menigher maniere.

 

Doese sach die goedertiere,

 

Tijdde hi zaen thare scaren

6450

Ende groetetse alle of si vroet waren.

 

Si ombeden alle gader,

 

Ende sagen up ten helegen vader;

 

Die zelve die waren in der weden

 

Ende haer hooft ter aerde leden,⁺

6455

Als hi hem naken began,

 

Sagen si upten helegen man,

 

So dat hi gaet tote hem vort

 

Ende hiet hem, datsi Gods wort

 

Narenstelike zullen verstaen:

6460

‘Broedre vogele,’ seiti zaen,

 

‘Ghi sult harde zere loven

 

Uwen sceppere hier boven,

 

Die u met plumen gecleet heeft

 

Ende vedren mede te vliegene geeft,

6465

Ende u geeft de pure lucht,

 

Ende berecht zonder uwen ducht.’

 

Als hi dus ende dies gelike

 

Sprac, die vogle gemeenlike

 

Begonsten wonderlike ontwecken,

6470

Hare halse ende hare vlogle recken,

 

Ende gapen met haren becken

 

Ende ghemene up hem mecken.

 

Fransois met geeste dor heet

 

Mids al dor de vogle leet;⁺

6475

Met sinen rocke hi an hem snaf,⁺

 

Nochtan porde geen daer af,

 

Tote dat hise benedyede

 

Ende met sinen orlove vryede

+ 3.

+ K

+ K

+ E

[p. 217]

 

Te vliechne, daer is wilden wale;

6480

⁺Doe vlogen si up altemale.

 

Sine broeders sagent utermaten,

 

Die sijns beidden in der straten,

 

Ende als hi weder cam them daer⁺

 

Hi, die van simpelheden was claer,

6485

Begreep hem selven daer ter stede

 

Als van sire rouclooshede,

 

Dat hi te voren ons heren woort

 

Den voglen niet brochte voort.

 

⁺VAn danen ginc hi vort leren

6490

Ter naester stede twoort ons heren,

 

Ende cam te zinen gane

 

Tenen castele, heet Alviane,

 

Daer tvolc tsamen hem cam jegen,

 

So dat si bi ghebode zweghen.

6495

Maer de zwalewe, die haer nest

 

Daer so menich adden gevest,

 

Songen daer so zere onsochte,

 

Datmen gehoren niene mochten.

 

Die helege man, daert al na hort,

6500

Sprac hem an dustane wort:

 

‘Sware zwalewe, hets tijt nu,⁺

 

Dat ic spreke, seggic u;

 

Ghi ebt genouch geseit nu mere.

 

Hort dat wort van onsen here;

6505

Hout silencie ongebroken,

 

Tote Gods woort es gesproken.’

 

Die zwalewen zwegen alle zaen,

 

Of si twort adden verstaen,

 

No sine porreden van der stede,

6510

Eer het was gepredect mede.

 

Alle, die dat sagen an,

 

Wonderden, wijf ende man,

 

Ende benedyeden onsen here.

 

Dese miracle breedde zere

+ Fol. 37a

+ K

+ 4.

+ E

[p. 218]

6515

Verre wide, al omme ende omme,

 

Ende brochte menighe ter somme

 

Teerne den vercoornen man

 

Ende duegt mede te vangne an.

 

⁺TOte Parmen in de stede

6520

Was doe · i · scolier ooc mede,

 

Van goeder juecht, die ter scole lach,

 

Met andren kindren uptien dach.

 

So dattene ene zwalewe lange

 

Vermoeide met haren zange,

6525

⁺Tsinen geselle seidi mettien:

 

‘Dese zwalewe es ene van dien,

 

Die Fransoise den helegen man

 

Moeide, daer hi predeken began,

 

Onthier ende hise zwigen hiet.’

6530

Mettien tkint der zwalewen gebiet

 

Boudelike, in Fransoise name,

 

Dat soe zwege ende tote hem came.

 

Alsoe Fransoise name hoorde,

 

Gelijc of soe ane sine woorde

6535

Adde verstaen te voren eer,

 

Sweech soe ende sanc nemmeer,

 

Ende cam te sire hant al dare.

 

Recht of soe daer zeker ware.

 

Die jonclinc wort met wondre bevaen

6540

Ende liet de zwalewe wech gaen;

 

Daer na nemmeer cort no lanc

 

Sone verhoordi haren sanc.

 

⁺TEre andre tijt, dus horic lien,

 

Soudi te Gajette castien⁺

6545

Upten ouver van der mere.

 

Daer cam volc met so groten gere,

 

Om hem te roerne, so waest al:

 

Die goede man ontsach tgescal

 

Van dien lieden entien lof.

6550

In · i · sceipkin, dat stont bet of

+ 5.

+ Fol. 37b

+ 6.

+ K

[p. 219]

 

Anden oever, al waest clene,

 

Es hi gesprongen allene.

 

Dat scip, recht in der gebare

 

Als of het van binnen ware

6555

Berecht van enen stierman,

 

Daert de menige sach an,

 

Dies wonderden *, voer van den lande

 

Ombesmet van iemens hande.⁺

 

Ende alst cam, daert · i · deel was diep,

6560

Stont stille, dat niewer ne liep,

 

Sonder porren in die baren,

 

Als lange als die lieden waren

 

Daer ten oevere * ende si horden

 

Die predicaden van sinen worden.

6565

Als die here adde gecastiet

 

Ende dat volc gebenediet,

 

Entie menichte, die sach an

 

Die miracle *, scieden dan,

 

Dat sine nemmeer souden moeien.

6570

⁺Tscepelkin, sonder iemens roeien,

 

Allene bi ons heren hant,

 

Keerde weder an dat lant.

 

Wie es van zinne dan so quaet

 

Of so hart in sinen raet,

6575

Die onwaerden of versmaden

 

Soude Fransoise predecaden?

 

Bi sire wonderliker dueget

 

Ghesciedet, als ghi merken mueget,

 

Dat niet allene sijn gebod

6580

Ne daden die beesten zod,

 

Maer dingen, die sijn sonder leven,

 

Gelijc als of si adden beseven,

 

Dienden hem in sijn sermoen

 

Ende moesten sinen wille doen.

6585

⁺MEt Fransoise, den Gods cnecht,

 

Waer so hi voer, was echt

+ E

+ Fol. 37'a

+ 7.

[p. 220]

 

Hi, diene sacreerde ende heeft gesent,

 

Die geest ons heren, diet al kent,

 

Ende hi, die es svader wijshede

6590

Ende sine cracht, Jhesus Cristus mede,

 

Om dat vloeien soude die here

 

Met worden van der heleger lere,

 

Ende lechten soude in deersce nacht

 

Met miraclen van groter cracht.

6595

Sijn woort was van der maniere

 

Als · i · brant van groten viere

 

Dor gaende die herten binnen,

 

Ende wonder bringende in de zinnen,

 

Bedi hine brochte niet vort

6600

Bi menschen zinnen gevonde wort,

 

Maer die smakeden ende roken mere

 

Van der ghifte van onsen here.

 

Want eens als hi predeken soude,

 

Als de bisscop van Hostien woude,

6605

Vor den paues ende cardenale,

 

Ende hi nerenstelike ende wale

 

Een sermoen adde gevest

 

Int herte, so hi mochte best,

 

Ende hi ooc was comen voort

6610

Om te segne Gods wort,

 

Die dinc hi al also vergat,

 

Hine conste spreken dit no dat.

 

Als hi dit telde daer ter stede

 

Met warachtiger omoedichede,

6615

⁺Sette hi hem te biddene meest

 

Die gracie van den helegen geest;

 

Daer begondi vor diet horden

 

Vloeien met so vulmaecten worden,

 

Ende met so groter mogentede

6620

Der hogher lieder zinne mede

 

Te berounessen bugen daer,

 

Dat claerlike was openbaer,

+ Fol. 37'b

[p. 221]

 

Dat van hem niet cam dat leren,

 

Maer datter sprac de geest ons heren.

6625

⁺Ende, want hi eerst selve plach te doene

 

Wat so hi riet in sermoene,

 

Ontsachi genen begripe daer,

 

Maer puurlike seide hi twaer.

 

HIne conste niemens mesdaet striken

6630

Maer lachtren, sonder enich wiken,

 

No onsculdegen der quader leven,

 

Maer scaerpe wrede worde hem geven.

 

Even stoutelike gemene

 

Sprac hi an groot ende clene,

6635

Even blidelike sprac hi an

 

Lettel lieden of enigen man.⁺

 

Wijf ende man, bede jonc ende out,

 

Haesten gemene met gewout

 

Te horne ende te siene den niewen man

6640

Van Gode gesent der werelt an.

 

Hi ginc ende dede sijn sermoen

 

Dor harde menich regioen

 

Met heter gewillichede,

 

Ende onse here die wrochte mede

6645

Ende confirmeerde de worde waer

 

Met tekene, diere volchden naer.

 

Want in de cracht der name ons heren

 

Fransois, die tware aldus ginc leren,

 

Jagede uten lieden den viant

6650

Ende genas de zieke te hant,

 

Ende, des men noch meer wondren mach,

 

Die cracht, die an sijn spreken lach,

 

Dede te penitencien zochten

 

Sinne, die verhart al dochten.

6655

Aldus genas hi van smerten

 

Die lechamen metten herten,

 

Als somege dinc van sinen gewerken

 

Hier proevet, diet wille merken:

+ 8.

+ E

[p. 222]

 

Want si hier an sijn gescreven,

6660

⁺Om dat sijs exemple geven.

 

⁺Te Russcenelle, in de stede,⁺

 

Adden met groter omoedichede

 

· J · rudder tsire herberge ontfaen.

 

Sinen zone, die sonder waen

6665

Al puur crepel was geboren,

 

Duer srudders bede, als wijt horen,

 

Heefti metter hand up geheven

 

Ende sine gesonde also gegeven,

 

Dat hem gestaercsten zine leden

6670

Ende het gans ende vaerdich mede

 

Up stont, wanderde ende spranc

 

Ende seids onsen here danc.

 

Tote Narnien, in die poort,

 

Genas hi, dor des bisscops woort,

6675

Die hem lach met beden an,

 

Enen zere juchtigen man,

 

Die in alle sine lede

 

Verloren hadde de mogentede;

 

Hi seindene van den hoofde ten voeten

6680

Ende hi genas bi diere boeten.

 

INt bisscopdom van Reatine

 

Was · i · kint, dat doochde pine;

 

Want het so te blasen sceen

 

Dat niet mochte sien sine been.

6685

Des kints moeder gont hem brochte.⁺

 

Teerst dat hijt getasten mochte

 

Met sinen handen, daer ter stont

 

Uptie stede wart het gesont.

 

Ooc tote Orten, in die stede,

6690

Was · i · kint so vercrompen mede,

 

Dat het thooft an de voeten drouch;

 

Te broken waren hem been genouch.

 

Vader ende moeder met hare trane

 

Baden hem gont kind tontfane.

+ Fol. 38a

+ 9.

+ E

+ K

[p. 223]

6695

Hi seindet ende al daer ter stede

 

Genaest altemale mede.

 

⁺· J · wijf, als wi ebben gehort,

 

Was tEugubien, in die port,

 

In beden handen crepel ende lam,

6700

Datter haer ne geen goet of ne cam.

 

Doe hise seinde, wort soe van desen

 

Te hant also wel genesen,

 

Dat soe te hant thuus es gegaen

 

Ende ooc spise reedde zaen

6705

⁺Hare enden armen n der gebare,⁺

 

Als of Symoens zweger ware.

 

Tote Mevane, ebbic bekent,

 

So was ene joncfer al blent.

 

Als hi adde hare oghen mede

6710

In de name der drievoudichede

 

Driewaerf bestreken met sinen spuwe,⁺

 

Cam hare dat sien weder al nuwe.

 

Tote Narnien, in de stede,

 

So was · i · wijf al blint mede,

6715

Die hi seide ende soe ontfinc⁺

 

Dat lecht daer soe omme ginc.

 

Tote Bolonge was · i · kint

 

Metten enen oghe al blint,

 

Want datter ene smitte up lach,

6720

So dat altoos niet ne sach,

 

Ende ment niet conde genesen.

 

Gheseint so was het van desen

 

Vanden hovede toten voeten.

 

Die clare ziene cam hem teboeten,

6725

Ende sident eist in dordine gegaen.

 

Ooc seidet al zonder waen,

 

Dat verre vele ene dinc bekent

 

Mettien oghe, dat teerst was blent,

 

Dat het mettien bekennen conde,⁺

6730

Daer het oit in adde gesonde.

+ 10.

+ Fol. 38b

+ E

+ K

+ E

+ E

[p. 224]

 

TOte Sente Gemin, in de stede,

 

Was Fransois geherberget mede

 

Met enen manne, die adde · i · wijf,

 

Die den viant adde int lijf.

6735

Als hi gedaen adde sine gebede,

 

Hiet hi up onderhorichede,

 

Dat hi rumen soude tvat.

 

So zaen liet de viant dat,

 

Bi ons heren mogentede,

6740

Datmen wel mach weten mede,

 

Dat des viants dorper daet

 

Jegen onderhorichede niene staet

 

In de stede van Castele

 

· J · geest van den valscen dele,

6745

Verwoet, adde · i · wijf gevaen.

 

Fransois die geboot hem zaen

 

Bi onderhoricheit uut te gane.⁺

 

Met onwaerden voer hi dane

 

Ende liet twijf gesont te samen

6750

⁺Van sinnen ende van lechamen.

 

⁺· J · broeder was verswaert ooc mede

 

Van so dor zware ziechede,

 

Dat bet dochte sijn duvels spel

 

Van siecheit van naturen fel.⁺

6755

Want hi dicken ter neder tumede

 

Ende wentelde ende tumede,⁺

 

Sine lede nu crepel, nu recht,

 

Nu gebogen, nu gewrongen echt,

 

Nu hart * ende steffardich van leden,

6760

Nu al gestrect van stefferdicheden,

 

Voete ende hooft, dat wonder sceen,

 

Al gheeffent over een,

 

Ende dan hoge up geheven al

 

Te valne enen zwaren val.

6765

Die vrient Gods versach desen

 

Dus zwaer gepijnt sonder genesen,

+ E

+ Fol. 38'a

+ 11.

+ E

+ E

[p. 225]

 

Ende ontfaermede zere das,

 

Als die vul ontfarmicheden was.

 

Ene mont vul broots, daer hi of at,

6770

Senddi hem daer ter stat.

 

Als hi gesmaect adde tbroot,

 

So zere halpt hem ter noot,

 

Daer hi nemmermeer daer naer⁺

 

Van dien evele ne was zwaer.

6775

ENe vrouwe lach ziec van kinde

 

Int lant van Areten, alsict kinde,

 

Ende was herde na der doot.

 

Van live clene ende groot

 

Ne wasser troost sonder an Gode.

6780

Tien tiden dat Fransois, de Gods bode,

 

Om dattene ziecheit adde bezwaert,

 

Voer onder wilen up een paert

 

Ende was dor dat lant geleden,

 

Maer men leide tier steden

6785

Dor tdorp tpaerd daer hi up sat,

 

Daer die vrouwe gedoochde dat.

 

Als die lieden tpaert versagen,

 

Dat den here adde gedragen,

 

Traken si hem uut den bredel up trouwe,

6790

Ende leidene uptie vrouwe.

 

Als de bredel cam an hare,

 

Sonder enighe pine zware

 

Genas de vrouwe al te hant

 

Van den evele datse bant.

6795

⁺Het was · i · man up gonen dach

 

Religieus, die Gode ontsach,

 

Wonende ooc, horic bedieden,

 

Tere poort, hiet Casteel van Lieden,

 

Die met hem adde ene line,

6800

Dat Fransoise gordel plach te sine.

 

Tenen tiden daer an,

 

Dat bede vrouwe ende man

+ E

+ Fol. 38'b

[p. 226]

 

Lagen ende quolen in de stede

 

Van herde misseliker ziechede,

6805

Hi ginc ten zieken al daer

 

Ende nette de corde in water claer,

 

Ende gaeft drinken den ongesonden,

 

Daer menich bi genas ten stonden.

 

Ja tbroot daer hi an adde gewesen,

6810

Heeft den menigen ghenesen

 

Bider cracht van onsen here⁺

 

Van herde misseliken zere.

 

⁺ALs dus de creyere ons heren

 

Met desen miraclen ende met meren

6815

Blexemde in sine predecade,

 

Wat so hi sprac ende spade⁺

 

Hiltmen over sulke waerheit,

 

Oft dinghel Gods adde geseit.

 

Want de uutnemende grote duecht,

6820

Die ghi an hem vernemen muecht,

 

Die profecie van sinen geeste

 

Die men an hem vant ende verheeste,

 

Die vulmaecte miraclen mede,

 

Die hi wrochte te meniger stede,

6825

Ende dat hem vanden hemele God

 

Te castiene gaf gebod,

 

Daer toe donderhorichede

 

Van den stommen beesten mede,

 

Ende dat verwandelen van sinnen

6830

Die sijn woort ontfingen binnen,

 

Ende hi sonder menscen vulleeste

 

Geleert was vanden helegen geest,⁺

 

De macht van predeken daer hem af

 

De paefs orlof bi miraclen gaf,

6835

Ende sine regle die predeken wijst

 

Van den zelven paues geprijst,

 

Enten zegel Gods dien hi drouch

 

In sijn vleesch openbare genouch,

+ K

+ 12.

+ E

+ E

[p. 227]

 

Gelijc alst tiene orconden waren,

6840

⁺Die orconden ende verclaren

 

Fransoise den taleman ons heren,

 

In sijn officie wel waert der eren,

 

Gelooflijc in sire leren mede

 

Ende te wonderne in sine helichede:

6845

Ende hi hier bi, als · i · vray bode,

 

Castiede dewangelie van Gode.

+ Fol. 39a