|
| |
| |
| |
Verantwoording
Het omvangrijke oeuvre van Jacob van Maerlant is moeilijk toegankelijk voor de niet-specialist, doordat recente wetenschappelijke uitgaven van zijn werken vrijwel ontbreken. Wie na lezing van Maerlants wereld, het stimulerende boek van Van Oostrom, kennis wil maken met de teksten van Maerlant zelf, stuit op ernstige problemen, niet slechts door hun omvang, maar ook door hun relatieve ontoegankelijkheid. De redactie van de Deltareeks was van oordeel dat deze situatie eerder vroeg om een representatieve bloemlezing dan om een nieuwe uitgave van één van zijn grote werken. Zo zou ook een beter licht geworpen worden op de veelzijdigheid van deze middeleeuwer. De keuze voor een bloemlezing leidde echter wel tot teksteditorische problemen.
De overlevering van het werk van Maerlant is zeer gecompliceerd. Van enkele werken is slechts één handschrift bekend, soms is er sprake van een handschrift en een aantal fragmenten, dan weer van een betrekkelijk groot aantal handschriften. In bijna alle gevallen zou er uitvoerig onderzoek nodig zijn om tot een betrouwbare vaststelling van de tekst volgens de huidige filologische normen te komen. Het is echter in zakelijk opzicht onuitvoerbaar om eerst jarenlang handschriftonderzoek te doen naar bijvoorbeeld de Spiegel historiael teneinde een beknopt fragment uit dat werk in een bloemlezing te kunnen opnemen. Daarom is uit praktische overwegingen gekozen voor bestaande tekstedities als uitgangspunt.
Het gaat daarbij om uitgaven die - soms bij gebrek aan beter - in de vakbeoefening als wetenschappelijke standaard gelden. De editorische uitgangspunten van deze edities verschillen van elkaar: soms gaat het om diplomatische uitgaven, in andere gevallen om uiteenlopende vormen van kritisch editeren. Gegeven die situatie zijn ook de in onze uitgave opgenomen fragmenten niet uniform behandeld. Wel zijn alle teksten zorgvuldig kritisch doorgenomen, wat geleid heeft tot een aantal kleinere wijzigingen. Deze worden hieronder per tekstfragment verantwoord.
Een apart probleem bij het vertalen vormden de vele geografische en eigennamen in het Middelnederlands, met name in de Historie van Troyen en de Spiegel historiael. Waar mogelijk zijn deze namen vertaald met hun moderne equivalent. In gevallen waar niet duidelijk was welke persoon of
| |
| |
plaats bedoeld wordt, is ervoor gekozen de naam te laten staan zoals hij in het Middelnederlands geschreven is. De namen in het eerste en tweede Rijmbijbel-fragment zijn gespeld zoals in de vertaling van het Nederlandsch Bijbelgenootschap.
Interpunctie en hoofdlettergebruik zijn in alle teksten van onze hand. Om zowel in het Middelnederlands als in de vertaling een zo groot mogelijke duidelijkheid te verkrijgen, zijn niet alleen de persoonlijke, maar ook de bezittelijke en betrekkelijke voornaamwoorden die betrekking hebben op God en Jezus, steeds met een hoofdletter gespeld. De spelling van u/v/w en i/j is genormaliseerd. Romeinse cijfers in de Middelnederlandse teksten zijn weergegeven in klein kapitaal. Abbreviaturen zijn niet meer cursief weergegeven.
Bij de vertaling is gekozen voor een weergave in goedlopende Nederlandse zinnen, die de structuur van het Middelnederlands zo getrouw mogelijk weergeeft.
Bij het schrijven van de inleidingen is gebruik gemaakt van de werken genoemd onder Over Jacob van Maerlant op p. 592, met name van Maerlants wereld.
| |
Alexanders geesten
Het fragment is gebaseerd op de editie Franck (Leiden, 1882), boek ix, vs. 21-1352, met uitzondering van:
vs. 53: de * (die aangeeft dat er mogelijk iets in het handschrift ontbreekt) is weggelaten.
vs. 392: in deze versregel is ‘se’ ingevoegd.
na vs. 576: de * is weggelaten.
vs. 578: de * is vervangen door ‘si’.
vs. 616: de * is weggelaten.
vs. 1340: hier is gekozen voor het tweede alternatief in de voetnoot van Franck. Het eerste alternatief van Franck is ‘Dit sijn waerlike dinc’.
vs. 1347: ‘betekekent’ is gewijzigd in ‘betekent’.
| |
Historie van den Grale
De twee fragmenten zijn gebaseerd op de editie Sodmann (Keulen, 1980), vs. 645-1032 en vs. 6810-7320, met uitzondering van:
vs. 718: op grond van het rijm is ‘vragen’ gewijzigd in ‘vraget’.
vs. 759: na ‘gij’ is ‘voeldet’ ingevoegd.
vs. 761: ‘gij’ is gewijzigd in ‘ze’.
vs. 764: ‘ze’ is gewijzigd in ‘wij’.
vs. 1013: ‘in ene’ is gewijzigd in ‘negene’.
| |
| |
vs. 7000: ‘zal’ is gewijzigd in ‘zullen’.
vs. 7008: ‘state’ is gewijzigd in ‘strate’.
vs. 7051: ‘wenet gebieden’ is gewijzigd in ‘wanet gescieden’.
vs. 7166: ‘vromedicheide’ is gewijzigd in ‘vremdicheide’.
vs. 7254: ‘vuer’ is gewijzigd in ‘rivier’.
De superscripte e's in de editie Sodmann zijn als normale e's behandeld.
De vertaling van vs. 7094 is gebaseerd op ofra.: Et il li respondent. nous nauons nul talent que nous nous departons iamais de ci & que nous ne soions chascun iour a ceste table a eure de tierce (editie H. Oskar Summer, Washington, 1908).
| |
Torec
Het fragment is gebaseerd op de editie Hogenhout (Abcoude, 1978), vs. 3009-3840, met uitzondering van:
vs. 3182: ‘brod’ is gewijzigd in ‘broder’.
vs. 3237: eenmaal ‘mede’ is verwijderd.
De haakjes die op enkele plaatsen in de editie Hogenhout voorkomen (bijvoorbeeld in vs. 3016) zijn weggelaten.
| |
Historie van Troyen
Het eerste fragment is gebaseerd op de editie Verdam (Groningen, 1873), vs. 5640-6583. De tekst is ongewijzigd overgenomen met uitzondering van:
vs. 5985: ‘ws’ is gewijzigd in ‘uws’.
vs. 6089: ‘Danoy, danoy!’ is gewijzigd in ‘Avoy, avoy!’, gebaseerd op vs. 15.676 in de Roman de Troie (ed. Constans, Parijs, 1904-1912): ‘Troilus,’ fait il, ‘sire, avoi!’. Zie ook mnw i, 502 s.v. Avoy. Met dank aan dr. Ludo Jongen.
vs. 6134: ‘versachte’ is gewijzigd in ‘versaechde’ (mnw viii, 2310).
vs. 6348: ‘wtvloghen’ is gewijzigd in ‘uytvloghen’.
vs. 6356: ‘Pollidamas’ lijkt hier onlogisch. De naam is gewijzigd in ‘Palamedes’ op grond van vs. 15.941 in de Roman de Troie (ed. Constans, Parijs, 1904-1912): Palamedès les encontra.
vs. 6667: ‘ws’ is gewijzigd in ‘uws’.
Het tweede fragment is gebaseerd op de editie De Pauw/Gailliard (Gent, 1889), vs. 35.847-36.483. De tekst is ongewijzigd overgenomen met uitzondering van:
| |
| |
vs. 35.907: ‘sy’ is gewijzigd in ‘hy’.
vs. 36.037: ‘een’ is gewijzigd in ‘met’. Zie mnw ix, 2195 s.v. Werdicheit bet. 7.
vs. 36.350: ‘Sy’ is gewijzigd in ‘Syn’.
vs. 36.445: ‘Anchises’ is gewijzigd in ‘Achistes’.
| |
Heimelijkheid der heimelijkheden
De drie fragmenten zijn gebaseerd op de editie Verdenius (Amsterdam, 1917), vs. 29-386, vs. 839-1060 en vs. 1541-1772. De tekst is ongewijzigd overgenomen.
| |
Wapene Martijn
De tekst is gebaseerd op de editie Verdam en Leendertz (Leiden, 1918) en is daaruit ongewijzigd overgenomen.
| |
Der naturen bloeme
De fragmenten zijn gebaseerd op de editie Gysseling ('s Gravenhage, 1981). De door Gysseling voorgestelde emendaties zijn overgenomen met uitzondering van die in vs. 1296, vs. 8981, vs. 8999 en vs. 11.138.
Bovendien is op grond van de editie Verwijs in vs. 356 ‘die’ gewijzigd in ‘bi’, en is in vs. 6040 na ‘ghemaket’ ‘in’ ingevoegd.
| |
Rijmbijbel
De drie fragmenten zijn gebaseerd op de editie Gysseling (Leiden, 1983) vs. 9441-9824, vs. 26.158-26.683 en vs. 28.456-29.115. De door Gysseling voorgestelde emendaties zijn zonder uitzondering overgenomen.
Bovendien is in vs. 9623 ‘TEeenen’ gewijzigd in ‘Teenen’, in vs. 26.219 is ‘porters’ gewijzigd in ‘potters’ en in vs. 28.772 is ‘so curerdene’ aaneengeschreven.
| |
Sinte Franciscus leven
De twee fragmenten zijn gebaseerd op de editie Maximilianus (Zwolle, 1954), vs. 1-530 en vs. 975-1480. De tekst en de door Maximilianus voorgestelde emendaties zijn ongewijzigd overgenomen met uitzondering van de tekst van vs. 338. Hier is ‘oe’ gewijzigd in ‘toe’.
| |
Spiegel historiael
De tekst is gebaseerd op de editie De Vries en Verwijs (Leiden, 1863), 3e partie, 5e boek, cap. 1-28. De emendaties voorgesteld in de voetnoten in deze editie zijn overgenomen met uitzondering van cap. xix vs. 40. In een klein aantal gevallen had het overnemen van emendaties consequenties
| |
| |
voor de versregeltelling in de editie De Vries en Verwijs, aangezien de geëmendeerde tekst meer versregels omvatte dan de tekst in de editie. Het betreft cap. viii vanaf vs. 54 encap. xviii vanaf vs. 12.
| |
Van den lande van oversee
De tekst is gebaseerd op de editie Stuiveling (Amsterdam, 1966) en is ongewijzigd overgenomen met uitzondering van vs. 5 en vs. 148. In vs. 5 is op grond van de foto's van het Zutphens-Groningse handschrift in de editie Stuiveling ‘di’ vervangen door ‘Hi’, en in vs. 148 is ‘daert’ gewijzigd in ‘daer’.
Het tekstfragment bij de Aanwijzingen voor het lezen van Middelnederlands (hier van een eigen versregeltelling voorzien) correspondeert met vs. 21.206-21.237 in de editie Gysseling (Leiden, 1983).
| |
Illustratieverantwoording
Frontispice: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, ka xx, fol. 4r; pag. 8: foto Etienne Claes, Brussel; pag. 18: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 78 d 38 ii, fol. 77r (detail); pag. 74: Londen, British Library ms. Royal, 14 e iii, fol. 14v (detail); pag. 114: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 129 a 10, fol. 199V; pag. 152: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 74 g 27, fol. 84v (detail); pag. 224: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 76 e 5, fol. 61v (detail); pag. 258: Groningen, Universiteitsbibliotheek, ms. 405, fol. 219v; pag. 312: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, ka xvi, fol. 41r; pag. 354: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, ka xviii, fol. 12r; pag. 420: Leiden, Universiteitsbibliotheek, bpl 101, fol. 1r; pag. 464: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, ka xx, fol. 147v; pag. 564: Rome, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Ms. Reg. Lat. 737, fol. 383v (detail); pag. 580: Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert 1, 15.001, fol. 129r.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd