Liederen van Mechtildis van Lom en andere annuntiaten, voorafgegaan door de Transcedron-kroniek van Barbara de Put

⁺ Wanneer wy wederom hebben begonst aenden bou van ons conuent ende een stuck voleynt is XXV. cap.¹

Int Iaer ons heeren. 1621, hebben wij wederom begonnen, te bouwen aen het stŭck aende kercke beginnende, tot den stat muer toe, betroŭwende allenlijck op de goetheijt godts, dat hij door sijn ongemeten bermherticheijt ons syn arme dienaerssen soude te hulpen comen, om het huijs van syn gebenedijde moeder tot sijnder eeren voort op te timmeren, Niet tegenstaende datter grootte benautheijt ende swaricheijt viel eens deels om dat de treŭes² nŭ wt sijnde (den welcken. 12. Iaer gedŭert hadde) men seer vreesden vande vianden oŭerŭallen te worden, Ten anderen oock om dat de tijtelijcke middelen seer cleijn waeren, want wij gheen oft ommers seer weijnich geit hadden noch en wisten oock nieŭers gheen te becomen, Inden boŭ vande kerck vercregen wij noch al veel almissen wt hollant³, en dit wert nu teenemael verboden door stercke ende grouwelijcke placaten die de vijanden van het .h. catolyck geloef in hollant wt lieten gaen benauwende de cristen geloŭighe soo seer datse gheen Almissen in het conincx Lant (catolyck synde) aen eenighe cloesters oft gasthŭijsen en mochten geŭen, De derde swaricheijt en was niet minder, dit was dat wij gheen wagen poort en hadden, noch en costen door gheen middel met eenige kerren, aen het nieŭ werck comen, of men soude de mŭeren vande kerck moeten doorslaen, verwachtende al dat geral ende getier inde kerck, het welck onbetamelijck was om de reŭerentie vant hoochwerdich. h. Sacrament, wij versochten door verscheijden vrienden, ende oock met de heeren vande stat (want door haeren raet was de kercke soo geset) aen onsen gebŭerman

+ [fol. 49]

1 Hier begint een andere hand. De koppen van de kapittels zijn evenwel nog van dezelfde hand als in het begin. (Sr. Barbara de Put of een andere zuster?) De bouw wordt hier ook ‘wederom begonnen.’

2 Wapenstilstand, bestand.

3 In Holland was in die dagen blijkbaar grote milddadigheid ten aanzien van de kloosters in de gebieden, die niet onder de Staten-Generaal stonden. We lezen daarvan herhaaldelijk in de kroniek.

[p. 70]

Ian engelen dat hij ons mede door sijn opŭaert wilde laeten rijden ende verhŭeren ons die om eenen redelijcken peninck soo lange als den boŭ soude dueren, Maer hij sloech dit altoos aff, seggede daer toe, al wilden wij hem alle dage hondert gulden geŭen soo en soude hij dat niet doen:

Soo dan niet tegenstaende dese ende menigerleij ander swaricheijden stelden wij al ons betroŭwen, op de goedertieren bermherticheijt, ende hulpe vanden Almogenden Godt, en opt voorbidden vande gebenedijde Moeder godts Maria, beginnende tot sijnder eeren, gheen betroŭwen oft toeŭerlaet nemende op eenighe menschelycke hulpe, maer alleen op godt, ons selŭen als arm slaefkens aen sijn goddelijcke Maiesteijt opofferende, om met sijn gratie ende hulpe te aenuerden, alle swaricheijt ende arbeijt die hier toe van noode soude wesen Onse

⁺ Onse buijten Susterkens brachten ons calck steen ende sant aent sloet ende wij drogent binnen om de fondamenten noch voor den winter te Leggen, want het was seer spaede inden tijt, Den 13 october dit was op eenen woons dach worden het eerste fundament afgemeten, Dit gedaen sijnde quamp onse Eerwerdighe Moeder Ancilla, vallende op haer knieen Las 3 Aŭe Maria, ende begonst daer na 3 schuppen te graŭen, Desgelijckx ookx oock onse Eerwerdige Moeder viccarisse ende ons Lieŭe Suster Geertruijt van berghen¹, ende S. digna Cornelis, ende voorts veruolgende de heele h gemeijnte, Als elck sijn steken gegraŭen hadde, Doen groeŭen de Susters voorts dien heelen dach deen deel voor ende dander deel nae, Des donderdachs ende vrijdachs quaemende veel goede borgers wt de stat grauen wt Liefden

Des Saterdachs, den 16 october begonsten de metsers het eerste fondament in te leggen, Ende men begonst het tweede te graŭen, wij hadden met dese 2 fondamenten soo groten

+ [fol. 50]

1 Sr. Geertruijt van Berghen, die met de eerste Moeder Ancilla, Sara Herlin, uit Leuven was meegekomen om het klooster te Venlo te reformeren, was aangesteld tot Meestersse, novicemeesteres. Als zodanig schijnt ze zich zeer bemind gemaakt te hebben bij de jongere zusters. Later volgde ze Sara Herlin op als tweede Moeder Ancilla.

[p. 71]

werck wantse onder bicans vol cecreten¹ lagen, de welcke daer in geuoert waeren Als dese stat gues was, Men moest hierom veel dieper graŭen en daer en boŭen oŭerquamp ons soo veel waters datmen genoch te doen hadde met de grachten Ledich te hoŭden om te fonderen, sonderlinge in het 2 fondament dit quamp aen een eijnde aen een oudt huijsken het welck doen de schoole² was, en alst nŭ bicans diep genoch gegraŭen was vielder een muŭr van dit huijsken neder in het fondament, dat het wonder was datter niet. 3. oft 4 wercklieden die daer onder stonden doot en vielen, Maer godt sij geloeft daer wert niemant gequest dit was aenden aŭont, de metsser lieten haer werck om datmen des anderendachs de mŭer soude onstŭcken hoŭden³ ende de steenen wt doen om voorts te graŭen, Des anderen dachs stondender een deel susters heel vroch op om voor den dach de steenen een deel wt te dragen, en te eer weder aent werck te comen, Maer als wij aent fondament qŭaemen vonden wijt onder vol water ende op sommige plaetsen de aerde ingeŭallen, Soo dat alle de wercklieden noch tot⁴ de Susters bijna den heelen dach werck hadden om wederom wt te rumen, ende soo metter haest worden desteenen al met eenen ingeleijt om te fonderen, ende dit onderloepen vant water, ende inŭallen vande aerde dŭerden soo lange tot dat het fondament soo hooch was datmen de aerde weder besyden in slisten⁵, ende dat de aerde soo wederom vasticheijt crege,

Den 3 noŭember worden het eerste fondament voleijnt, ende men bedeckten dit 3 oft 4 voete hooch met aerde om voor den vorst bewaert te sijn,

Den 13 nouember op eenen saterdach worden het tweede fondament voleijnt, maer den aŭont oŭerŭiel ons soo seer datse noch met de kersse moesten metsen eerse gedaen costen crijgen; Wij meinden het derde fŭndament ock noch geleijt

⁺ geleijt te hebben maer waere bedrogen met de

1 W.C.-putten.

2 In het oude Transcedron, toen de Hervormden het gebruikten.

3 In stukken gehouwen.

4 Zowel de werklieden als de zusters.

5 Liet inglijden.

+ [fol. 51]

[p. 72]

mergel steenen, de welcke niet eer en qŭaemen dan nae paeschen, en daerom mosten wijt dien winter laeten berusten; hier en tŭsschen waeren wij seer beraeden met het houdt het welck tot den bou van nooden was om binnen te brengen, Den 5 Noŭember dit was op eenen vrij dach wordender een erdt wind gestelt¹ ontrent daer den achtersten pant nŭ compt voort capittel huijs² en hier mede trocken 4 oft somtijts 6 oft 8 mans nae dat de hoŭten swaer oft groot waeren, behalŭen de gene die noch bij het hout waeren, de balcken vande straet door de kercke in, Des anderen daechs hielmen heel vroch capittel voor het cleppen, en soo haest alsmen clepten begostmen met eenen de prijmen³, onder de welcke de hoochmisse wert gelŭijt, ende die gedaen synde begostmen al wederom hoŭdt in te trecken; Ende des gelijckx worden noch de mergel steenen; ende de blaŭwe steenen door de kerck in gebrocht, de cleijnste blaŭ stenen worden op een bŭrri⁴ in gedragen, Maer de sommige waeren soo groot datmense niet dragen en cost om dies wil datter niet soo veel menschen tusschen de dŭeren aende burrij en costen comen, dese worden op een wagenken geleijt ende met 10 oft 12 mans ingetrocken, Alsoo dat het altemael groote costen ende moeijten was

Hier na Int Iaer 1622 den 8 Iunij is het derde fondament begonst te graŭen, ende den 9, op eenen donderdach begonstmen het selue al in te leggen; Maer eerwij noch begonsten bestierden godt door sijn ongemeten goetheijt sulcken middelen dat wij de opŭaert van Ian engelen vercregen soo lange als den bou soude dŭeren, Als dit fŭndament nŭ ontrent de helft of een lŭtsken⁵ meer inde lengde, gegraŭen was, vonden wij daer een quaet gat, dwelck eertijts scheen een cecreet geweest te hebben, daermen gheenen gront af en cost crijgen, sijnde nŭ veel dieper als de ander fondamenten, dede onse eerwerdighe

1 Een takel (om aarde mee op te hijsen).

2 De zaal waar het kapittel gehouden werd. Hoe dit geschiedde, lezen we op fol. 54.

3 Primen, onderdeel van de getijden.

4 Een soort van draagbaar.

5 Een weinig.

[p. 73]

Moeder Ancilla een vande sŭsters die daer in waeren om in het selŭe wt te rŭmen, met een iseren speike¹ daer in steken om te voelen oft wij haest vasten gront souden vinden de welcke soo diep in ginck dat het verloren moeijten soude sijn dieper te grauen, ende hier mede opende daer een water aeder, met sulcken abondantie ende oueruloedicheijt opspringende, dat wij haestelijck altesaemen wt den pudt mosten climmen; ende men moest houdt crijgen om te paelen², want daer worde wel ouer de 50 oft 60 paelen in geslaghen; Ter wijlen men noch in dit fondament besich was, begonstmen de stat mŭer af te breken, het welck ons de heeren vande stat toegelaten hadden, om het achterste huijs te weten het capittelhŭijs recht te setten en de plaets te winnen, oft het soŭde anders

⁺ wel 14 oft 15 voeten inwaert hebben moeten comen; te meer om dat de muer soo oŭdt en quaet was datse niet en dede als affallen soo vreesden wy datse op het nieŭ werck vallende groot en schaede soŭde doen, ende datter oock noch eens Iemant onder doot mocht blijŭen; Daer wert een rol houen opde mŭer vast gemaeckt om de steenen met manden neder te laten, en alsse nŭ int nederlaten waeren, soo stondender 2 oft 3 susters om aerde wech te schieten³ diese wt het fondament worpen, en noch 2, oft 3 susters die stenen aflieten en wech drogen, alsse nŭ boŭen een mandeken geŭolt hadde om neder te laten brack het toŭ daer de rol mede vast gemackt was ende de rol⁴ met de mandevol steenen viel van boŭen neder onder hoep voerende een suster aen haer clederen al ofse beneŭen haeren rugge afgestreken hadde maer godt sij geloeft daer en wert niemant gequetz

Op dien selŭen dach ontrent anderhalf vre daer nae sijnde noch aen dat selfde eijnde int werck ende den meester vande metssers benede int fondament om voorts te fonderen schieter een deel aerde in soo dat hij met beyde sijn beenen onder

1 Ook ‘speke’: stevige staaf.

2 Om palen in de bodem te slaan.

+ [fol. 52]

3 Om aarde met de schop weg te werpen.

4 De katrol.

[p. 74]

daerde stont datmen hem met schuppen wt moest graŭen maer hij en crege geen letsel

Daer na begost het werck redelijck wel voort te gaen, Alsoo dat den 13 Iulius op sinte bonaŭentura auont¹ de eerste balcken op gerecht worden, hieren tusschen dat dit op ginck worden de stat mŭer voorts af gebroken, de pijlerne daer de bogen ouer geslagen waeren worden onder wtgehoŭwen en dan met toŭwen neder getrocken daer worden wel 4 oft 5 gaten inde mŭer gemackt daermen door gaen cost, ende bouen wordese soo leech dat de gene die opten wal ofte vesten² ginge int cloester sien costen, wij waeren doen soo open al of wij bicans op straet geseten hadde onse benaŭtheijt vande openheijt was soo groot dat wij daer af heel ontstelt waeren, ende dit dŭerden ons soo lange wy costen hier soo quaelijck een eijnde af crigen, ock mosten wij noch wachten na het water want de stat graue³ moest afgelaten worden eermen het fondament cost graŭen om den wttersten muer op te trecken, en als nŭ de graŭe leech waeren, dwelck ons alle dage eenen halŭen daelder costen, doen namp de stat den meester wt het werck om Iet tot de welŭaert vande stat te maken, dit graŭen liep soo lanck aen, en alst nŭ gegrauen was moestmen aende een sijde wel bicans tot de helft toe paelen om dattet soo nae bij het waeter was

Den 16 Aŭgustus sanderen daechs nae onsen Lieŭwe vroŭwen dach Assumptio is

⁺ is dit achterste fondament begost, Ende inde selŭe octaue sijn aen het eerste eijnde van dit werck, te wete boŭen de Sacristey oft costerije de boŭenste balcken gerecht ende daer nae almede van het eerste eijnde beginnende de cap op gerecht, ende den 19 September sijn de eerste sperren⁴ van het dack op geleijt, ende den 26 September sijn de eerste leijen op het dack geleijt

1 Bonaventura, franciskaan, professor aan de hogeschool te Parijs, gestorven 1274.

2 Veste kan betekenen: vesting, kasteel, maar ook gracht.

3 Stadsgracht.

+ [fol. 53]

4 Lange latten.

[p. 75]

hier na sijn de ander 2 fondamenten van den derden pant gegraŭen, aen het capittel huys, ende gefondeert het lest vandese is begonst op de elfdusent machden aŭont¹ 20 october, ende den 29 october sijn de onderste balcken gerecht op eenen saterdach, Ende den 14 noŭember worden de boŭenste balcken gerecht, ende daer na worden de cap opgerecht, hier mede geschieden doen een deerlick ongelŭck, daer brack een planck op de welcke twee knechts stonden, ende vielen beyde gader van boŭen neder in het eerste beginsel vanden derden pant den eenen stont noch selŭer wederom op ende binnen corte dagen was hy wederom genesen sonder eenich letsel daer af te behoŭden, Maer den anderen bleef doet sonder eenich teyken van verstant² meer te thoonen, dit geschieden den, 18. noŭember op eenen vrij dach Als nŭ de cap gerecht was boŭen het capittel hŭijs ende den scheij mŭer tussen het capittelhŭijs ende het sieckhŭijs gemaeckt was niet veerder en was het werck begrepen, doen moestmen ophouden om dat den winter op handen was,

Maer principalijck om dies wil datmen den hoeck niet en cost om maken bij gebreck van plaetse, want aende sijde bijde stat mŭer, liep die mŭer die tŭsschen de weij bleijck³ ende ons cloester stont soo seer inwart datment hŭijs int welck den reefter ende het sieckhuijs soude comen niet en cost setten noch men en soude oock gheen open vensters hebben connen maecken, Onsen eerwerdighen pater Reynier banckhoren arbeijden den heelen winter doende groote instanti⁴ om van het cloester inde Weijde soo veel plaetse te vercrijgen datmen den boŭ beqŭaemelijck mochten setten, het welck sij ten lesten geconsenteert hebben op dese conditie te weten dat wij haer soŭden op dragen de gerechticheijt vande stat de welcke ons de heeren gegeŭen hadden⁵, aen beijde sijde vande bleijck de

1 Het feest van St.-Ursula en de elfduizend maagden.

2 Zonder weer bij te komen, zonder bij bewustzijn te komen.

3 De bleekweide van het klooster Mariaweide, dat naast Transcedron was gelegen.

4 vgl. instantelyc, met aandrang.

5 Het recht dat de magistraat aan ons gegeven had.

[p. 76]

welcke is 7 vooten breet beneŭen de heel stadt mŭer, en hier voor gaŭense ons soo veel erffs als eenen boch breet nuijs¹ afgaende tot onsen reefter doen tegenwoordich sijnde dit was ontrent 5 roeden eerffs, doen worden de mŭer afgebroken ende worden soo veel wtterwert geset, dit geschieden Int Iaer 1623 den sesten meert doen begonstmen de nieŭ mŭer te metssen, als die nŭ gedaen was soo hooch datmen recht staende daer niet ouersien en cost doen bleeffse ongedeckt om dat het noch soo seer vroes, ende als nu de werck luijden

⁺ lŭijden wt het werck waeren en costmen de selŭe niet wederom krigen, hier en tussen waeren onsen eerwerdigen pater ende ons eerwerdighe Moeder Ancilla beraeden om een nieŭ spreeckhŭijs ende schijŭe² te maken, Maer op de plaetse daermen dit setten soude stont een oŭdt huys, opt welck 5 susters gelogiert waeren met hŭn celle Onse Eerwerdige Moeder Ancilla sijnde in desen noot seijde dat de Susters de cellen op den nieŭwen dormpter selŭer souden metsen, terstont ginck de een den calck gereet maken, de andere mackten een rolle gereet om de steenen ende calck op te trecken ende holpen malcanderen elck soo sij best costen, Onse eerwerdighe moeder ginck den eersten steen leggen dit was den 21. April des vrijdachs binnen d'octave van paeschen, Onse eerwerdighe Moeder viccaris leyde den tweeden S. Geertruyt den 3, S. Digna den 4, ende doen setten onse eerw. moeder eenige Susters aent metsen om de sellen aende een sijde te maken, want aende ander syde en was den pant noch niet gewelft, ende doen besettense al met eenen de sacristeij ende de school³ de welcke wij dien winter al onbeset gebruyckt hadden te weten de Sacristeij voor een werckhuijs

Hier nae den 10 Meij quaemen de metsers ende timmerlieden ende begonsten de schijŭe ende het spreckhuijs te maken met een wagen poort ende op den h Sinxen aŭont⁴ is het slot ver-

1 Schuin toelopend.

+ [fol. 54]

2 Spreekhuis: dat gedeelte van het klooster, waarin men de gasten ontving; schijve: het draaibord of de rol, waarlangs boodschappen in het klooster binnenkwamen.

3 School: de afdeling voor de novicen.

4 De avond voor Pinksteren.

[p. 77]

andert, want het te vooren aen dat eijnde soo crancken slot was datment wel met een hant soŭde om veer gestooten hebben

In desen tijt maeckten sij met eenen de scheij mŭeren aent werckhuys ende aen de naeij camer het welck de susters al met eenen bessetten

Daer na welfdense den pant ende maeckten noch ander noodige dingen, en dit liep noch soo lanck aen dat wij dien heelen somer het werckhŭijs noch niet en costen gebrŭycken; hier nae den 2 december, op eenen Saterdach voorden eersten sondach vanden Adŭent hiel onse Eerwerdighe moeder Ancilla hier int nieŭ werckhŭijs aldereerst capittel Als nu de h gemeijnte smorgens vergaerden, laesen aldereerst miserere mei deus¹ met de antiphone ende orati gelijck opte dissiplijne², Godt om vergiffenisse biddende van alle de sonden die hier op dese plaetse soŭde mogen geschiet sijn,

Daer na Veni creator spiritus, Magnificat ende Aŭe maris stella biddende godt ende de gebenedijde Moeder godts om gratie op dat alle de goede wercken worden ende gedachten die hier soŭde geschieden tot den eijnde des werelts toe mochten strecken tot syn alder meeste eere ende glorie

ten lesten laesen wij met groote blijtschap Te deŭm laŭdamŭs, danckende ende loŭende Godt dat hij ons tot het gebrŭijck van dese plaetse heeft laten comen om hem getrouwelick te dienen, Nae het capittel dede onse Eerweerdeghe Moeder de heele h. gemeinte in eenen ronden rinck op haer knien sitten, ende ginck selŭer voor elck susterken

⁺ susterken particŭlier op haer knien haer schuit spreken, doen volgden onse Eerweerdeghe Moeder viccarisse haer nae ende voort de heel gemeinte spraken elck tegen malcanderen particŭlier schult. Nae den goddelijcken dienst vergaerden de h gemeijnte wederom int werckhuijs, ende onse Eerweerdeghe Moeder stelden een Iegelick in ordinantie³

1 Ontferm U over mij, o God!

2 Oefening van boete, ascetische oefening.

+ [fol. 55]

3 In volgorde, nl. naar anciënniteit.

[p. 78]

in sijn plaets; hier nae hielden wij hier capittel huijs ende werckhŭijs soo lange tot dat het capittel huijs gereet was;