De oertijd voor het venster

[p. 67]

Twee rode strepen
Een paasverhaal

Er komt een tijd dat men zich niet meer schaamt om de dwaasheden van zijn jeugd en ze beschouwt met een vertederde vergevingsgezindheid die aan verlangen verwant is. Het is de tijd waarop men voorgoed volwassen is geworden en zover ben ik gekomen.

Ik ben een welgestelde koopman in Rome, een handelaar in juwelen, en ik heb, ofschoon ik nog jong ben, in het midden van de dertig, al voldoende welstand bereikt om het zakendoen minder ernstig te nemen en meer ernst over te houden voor wat pas belangrijk begint te worden als men geld heeft.

Ik moet de laatste tijd veel denken aan mijn jeugd, zonder dat ik daarvoor een aanwijsbare reden kan vinden, hoezeer ik mijn best doe door te dringen tot de vage en donkere motieven die vaak onze daden bepalen.

In ieder geval ben ik nu op weg van Rome naar Jeruzalem en het feit dat mijn jeugd me steeds weer in de gedachten komt zal hier zeker mee te maken hebben.

Het is meer dan tien jaar geleden dat ik uit Jeruzalem moest vluchten om politieke redenen. Pas later heb ik begrepen dat de joden door de Romeinse veroveraars lang niet het slechtste worden behandeld van de volken die zij hebben onderworpen, maar als nationalistisch heethoofd ontbrak me het gevoel voor betrekkelijkheid dat ik nu heb verworven. Ik weet nog niet of de leiders van de tempel gelijk hebben dat ze hun God angstvallig tot het eigen volk beperkt willen houden.

[p. 68]

Er zit tegenstrijdigheid in hun leer. Aan de ene kant is de onzichtbare God in het Allerheiligste een God der wereld, de vader der mensen. Jeremia heeft daaraan geen twijfel over gelaten. Aan de andere kant willen de priesters geen konflikt met Rome, dat van onze God niet gediend is en ze zorgen er dus voor dat geen heidenen tot de dienst worden toegelaten. Ik kan de politiek van onze priesters nu beter begrijpen. De Romeinen zien zelf wel in dat hun hele beeldengalerij haar zin en aantrekkingskracht heeft verloren, maar men kan van hen niet verwachten dat ze hun staatsgodsdienst laten ondermijnen door een stelletje heethoofdige propagandisten van een gekoloniseerd volkje. Er zijn toch al veel te veel aanhangers van de Onzichtbare onder de Romeinen, waardoor onze positie wordt bemoeilijkt.

Ze moesten wel tegen ons optreden, tegen de jonge leden van de onafhankelijkheidspartij in Jeruzalem. En zo nu en dan werden een paar van ons aan het kruis geslagen als voorbeeld. En dan was het weer een tijdje rustig.

Ik was in die dagen een van de luidruchtigste oproerlingen, strijder voor een onafhankelijk Judea en aanhanger van de propaganda onder de heidenen die rijp waren voor de aanbidding van de Enige, Almachtige en Beeldloze.

Ik vond het een eer dat ik gepakt werd en met mijn handen aan een stuk hout werd vastgespijkerd.

Toen ik een paar uur later door bezadigde priesters, die toestemming van de centurio hadden gekregen, werd losgemaakt, ondervond ik het als een teleurstelling.

[p. 69]

Als ik nu de littekens in mijn handen bekijk, die bijna een deel van het lijnenweefsel zijn geworden, kan ik me niet meer verplaatsen in de zelfvernietigende geestdrift van hem die ik ben geweest.

Mijn ouders vonden het beter dat ik een tijd lang verdween en ik ging naar Rome om leerling te worden bij mijn oom, een juwelier op de rechteroever van de Tiber. Ik ben er gebleven, ik ben ouder geworden, bedroefder en tegelijk gelukkiger, met een ironische zin voor betrekkelijkheid, waarmee ik ernstige conflicten tot nu toe heb weten te vermijden.

Ik was niet van plan ooit terug te gaan en nog begrijp ik niet goed waarom ik de reis heb ondernomen. Ik heb mijzelf tevreden gesteld met de leugenachtige waarheid dat ik voor zaken op reis ben gegaan. Inderdaad, ik zal zaken doen. Maar dat is de reden niet.

Misschien schaam ik mijzelf te bekennen dat ik terwille van een droom van Rome naar Jeruzalem ben vertrokken.

Ik droomde dat ik te Jeruzalem was tijdens het paasfeest, de viering van de bevrijding uit de Egyptische slavernij. Ik was de man die ik nu ben, maar tegelijk was er iets van de geestdrift uit mijn jeugd in me gewekt en ik kon duidelijk navoelen wat er toen in me moet zijn omgegaan.

Eens was de grote koning van Egypte gedwongen geweest ons vrij te laten; waarom zouden we de grote keizer der Romeinen niet tot dezelfde houding kunnen dwingen? Er moest een nieuwe Mozes onder ons opstaan, een verlosser, en ons verlangen was gespannen door het wachten op hem.

[p. 70]

Ik voelde weer de eerzucht, die ik sinds lang niet meer tot bewustzijn dorst laten komen, om mezelf als leider op te werpen, gewapende mannen om me heen te verzamelen, naar de kazernes der Romeinen op te trekken en de vreemde troepen uit het land te slaan.

De droom wisselde snel van beeld en stemming. Ik was in de voorhof van de tempel en kocht een offerduif bij de onaangename handelaars die me ergerden. Maar tegelijk stond ik alleen in het Allerheilige voor de plek waar het mets alles bevatte. En tevens was ik ook een deel van de menigte buiten, die wrokkig en zwijgend keek naar de geharnaste soldaten van Rome, die zich vrolijk maakten om ons bijgeloof en wier grappen net iets te hard en te grof waren om hun angst voor de Onzichtbare niet duidelijk te laten uitkomen.

In mijn droom kwam me deze splitsing in drieën aannemelijk en redelijk voor. Ik was tegelijkertijd koper, priester en toeschouwer. En ook op hetzelfde ogenblik deden in mijn droom de vreemde tekenen zich aan mij voor alsof mijn drie gestalten één ziel samen deelden.

Ik hoorde uit het Allerheilige een stem aanzwellen, die naar het mij leek zich niet in geluid openbaarde, maar zich rechtstreeks in mij ontplooide, zodat ik horend werd en toch niet hoorde, alsof de stilte onaangetast bleef, terwijl toch duidelijk in mijn schedel de woorden kenbaar werden, de woorden: Kom terug!

In de voorhof vloog de duif die ik had gekocht uit mijn handen, een witte duif, die zacht naar boven wiekte en in de wolken vervaagde. Ik wilde een nieuwe kopen, maar het hoefde niet, want de duif die de koop-

[p. 71]

man me had gegeven zat nog op mijn hand, met samengebonden poten, gekortwiekt, schurftig en ziekelijk.

Ik huiverde, ik had het plotseling koud gekregen.

En buiten zag ik in de menigte het gezicht van haar die ik niet meer heb vergeten na de dagen dat ik moest vluchten. Ik herkende haar dadelijk. Ze was niet ouder geworden. Ze wenkte me en ik worstelde me door de mensen heen om haar te bereiken. En toen ik was waar ze had gestaan, staarde een vreemde vrouw, zo oud als ik, me verwonderd aan. Maar ik wist dat zij me niet had gewenkt. Het meisje dat ik zocht was verdwenen.

Misschien dat de herinneringen aan haar die door de droom waren herleefd, mijn besluit, om voor zaken naar Jeruzalem te gaan, het meest hebben beïnvloed. Ik had tijdens de reis, naar Joodse gewoonte, mijn baard laten staan en toen ik in de spiegel keek verbaasde ik me erover hoe vreemd ik was geworden, alsof mijn aankomst in mijn vaderland mijn trekken had veranderd.

Ik was 's middags in een herberg aangekomen in een klein dorp, niet ver van Jeruzalem, maar toch ver genoeg om mij te beletten de hoofdstad in een dag te halen, zodat ik besloot niet verder te trekken en wat uit te rusten. Ook was mijn onrust, veroorzaakt door het verlangen zo spoedig mogelijk in Jeruzalem te zijn, enigszins verminderd nu ik mijn doel naderde. Het was of mijn verlangen rust wou nemen om zich te versterken voor de komende teleurstelling die mijn verstand voorspelde.

Ik liet mijn ezel goed verzorgen en ging toen naar de gelagkamer om wat te eten. Het was er vol en rumoerig

[p. 72]

en aangezien ik behoefte had aan rust gaf ik de waard wat geld zodat hij me in een klein zijkamertje stopte waar ik alleen kon zijn. Hij schonk geen bijzondere aandacht aan me. Ik was weer een bewoner van het land geworden. Even later kwamen twee jonge reizigers binnen. Ze hadden geen plaats in de grote zaal kunnen vinden en vroegen of ze bij mij mochten zitten.

Er heerste in het begin een gespannen zwijgen tussen ons alsof ze elkaar veel hadden te vertellen, waarmee ze mij niet durfden lastig vallen.

Toen de waard mij brood, de boter, de zure kaas en de wijn had gebracht vroeg ik hun of ze mee wilden eten en ze aanvaardden het dankbaar, maar ook met een trotse onafhankelijkheid, alsof ze vonden dat ze er recht op hadden.

Terwijl ze aten bekeek ik hen nauwkeurig. Ze waren ongeveer zo jong als ik geweest moest zijn toen ik voor het laatst in dit land had verbleven. Ze droegen korte baarden, ruwe wollen kleren en hun ogen hadden de fanatieke hardheid die ik zo goed had gekend bij mijn medestanders van vroeger. Ik kon in hen degeen die ik geweest was herkennen.

Na de maaltijd voelden ze zich meer op hun gemak in mijn nabijheid. Ze bedankten me beleefd, maar terloops, zonder nadruk, meer als een formule dan als uiting van dankbaarheid.

‘Waar komen jullie vandaan?’ vroeg ik.

‘Van Jeruzalem,’ zei een van hen, die ik de oudste schatte. Hij had bruin, krullend haar en een zwakke, vriendelijke mond. De jongste zag er meer verbeten uit.

[p. 73]

‘Jeruzalem,’ zei ik, meer tot mezelf dan tot hen. ‘Is het er nog steeds zo rumoerig?’

De jongste keek me verbaasd aan.

‘Bent u een vreemdeling in Jeruzalem?’ vroeg hij.

‘Geworden,’ antwoordde ik.

‘Heeft u niet gehoord wat er is gebeurd?’ vroeg de oudste.

‘Nee. Er zijn relletjes geweest tijdens het paasfeest, maar dat is al sinds jaar en dag zo.’

‘Drie dagen geleden hebben ze een man gekruisigd,’ zei de jongste nadrukkelijk. ‘Een man van ons volk.’

‘Het is meer gebeurd,’ zei ik glimlachend.

‘Een profeet,’ ging de jongste verder.

‘We hebben gehoopt dat hij de verlosser zou zijn,’ zei de oudste bedroefd. ‘De Messias, de opvolger van Mozes. Maar hij is gestorven.’ Er veranderde iets in mij. Ik was plotseling geen buitenstaander meer, geen halve vreemdeling, die door een droom, uit verlangen naar zijn vaderland ontstaan, een zakenreis had ondernomen die een afrekening met zijn jeugd moest betekenen. Maar ik was in één slag verbonden met de mannen voor mij en hun verdriet had ook bezit van mij genomen en verenigde ons.

Ik had hun verlangens ook gekend en ik voelde me zo verschrikkelijk met hen verwant dat de tranen me in de ogen sprongen.

We bleven zwijgend zitten. Ze moesten begrepen hebben wat ik ondervond. Ook zij hadden tranen in de ogen.

Het was langzaam donker geworden. De zon, die eerst fel had geschenen en toen achter wolken was

[p. 74]

verborgen, kwam terug, maar nu met een rode glans als van bloed, waardoor de voorwerpen in de kamer een onwezenlijk aanzijn kregen.

Ik strekte mijn hand uit naar de jonge mannen. Ze keken bedroefd op.

Toen zag ik de angst in hun ogen springen en daarna een vreugde die me verbijsterde, ontzette, mijn bloed door mijn schedel joeg en mijn hartslag hoorbaar maakte.

Ze sprongen op en schoven langzaam naar de deur. Ik wilde hen tegenhouden. Maar ik kon me niet bewegen.

Ze knielden en hielden het hoofd gebogen. Ze dorsten me niet meer aanzien. Toen waren ze verdwenen.

Ik keek naar mijn handen. Het rode licht vloeide er omheen. De littekens waren opgezet zoals altijd wanneer ik me opgewonden voelde en nu duidelijk zichtbaar als twee rode strepen. Het was alsof ze bloedden.

Ik voelde een felle pijn, zoals ik toen had gevoeld, toen de spijkers er werden doorgeslagen.

Er kwam weer een wolk voor de zon. Het licht herkreeg zijn dagelijkse kleur.

De littekens waren verbleekt; bijna een deel van het lijnenweefsel in mijn handen geworden.

Toen ik naar buiten ging om mijn metgezellen te zoeken waren ze al verdwenen.