Middelnederlandse spraakkunst. Deel I. Vormleer

[p. 52]

Hoofdstuk V. De telwoorden

§ 46. A. De hoofdtelwoorden

De hoofdtelwoorden (cardinalia) worden vóór het substantief vaak verbogen (-e, -er, -en, -en); achter een substantief hebben ze meestal -e, na pronomen nom. -e, acc. -en.

een: zie § 42;

twee, met bijvorm tween, ook twie; gen. tweer (soms twier, tweere, eenmaal tweeder); dat. acc. tween (met ê), in jongere taal twee (ook twie);

drie (soms drî, bij Stoke dre); gen. drier; d. drien, jong drie; acc. drie (dri);

vier; vijf; ses; seven (met eu-klank gespeld: soven, soeven, suven N.-O); achte; negen; tien; elf (soms ellévene bij Maerlant); twaelf (tweelf);

meest onverbogen blijven: dertien, viertien (veertien), vijf-(viftien, vichtien W.-Vl.), sestien, seventien, achttien, negentien;

twintich, dertich (dartich, dortich Noordbrab.-Holl.), viertich (veertich), vijf- (vif-, vich-) tich, (t)sestich, (t)seventich, (t)achtich (tachtentich, tachentich), (t)negentich;

hondert (hondart, hondertich, -tach); dusent (-ich, -ach, duust).

Bij twee behoort n.a. beide (soms beiden, na pronomen), g. beider, d. beiden; in de constructie beide + determinatief + substantief is het onveranderlijk (evenals alle, § 40 b). Eenmaal (Ruusbroec) komt (gen.?) beids neutr. sing. voor.

Aant. tween: vier voorbeelden in nom. Mnl.W. 8, 798 (nader 8, 796); tweeder ib.; tween is niet uit tweeën ib.; over -ie: Heeroma, p. 11, 90; ZWBr. p. 98.
Over seven, zie de moderne verbreiding in L.T.A., afl. 1;
ellévene: Mnl. W. 2, 610 (een vorm met a te onderstellen naar alevenste bij Despars, Wvl., 16de e.; ib. 2, 611); twaelf: een veelheid van vormen Mnl.W. 8, 793;

[p. 53]

o en a in dertien enz.: Heeroma, p. 31 v., 110, 125; v.d. Berg, Teg., inz. p. 73;
tachtich: veelheid van vormen Mnl.W. 8, 7; ook vierewerftwintich (niet-Holl., zie OMO p. 394, 396);
hondertach: a in Brab. documenten; duust: Mnl.W. 2, 475.

§ 47. B. De rangtelwoorden

eerste (Brab. Limb. ook ierste); ander, soms ander de, en tweeste (tweede in jonge teksten); derde (dorde in Noordbrab., darde ook Wvl.); vierde, vijfte (vifte, vichte Wvl., vijfste); seste (ook al sessede); sevende (sevenste); achtste, (achste, achtende, achte); negende (negenste); tiende (tienste); ellefste (ellevenste, ook nog ellefte); twaelfste (ook nog twaelfte); dertiende, -ste, enz.; twintichste, enz.;

hondertste (hondertechste); dusentste (dusentechste).

De verbuiging (met uitzondering voor ander, § 41) is die van het adjectief (§ 23).

Opm. 1. In Velthem's Sp. Hist. b. 8, c. 11 staat .xii.de.

Opm. 2. De samenstelling ordinale + half = het cardinale ½ in: anderhalf (onderhalf, = 1½, derdehalf (derdalf) = 2½, enz.

Opm. 3. hem vierde (enz.) = ‘hij en drie anderen’; vaker (in datief) hem vierden; ook hem vierder (jong: vierdere).

Aant. tweede: Mnl.W. 8, 800; dorde: v.d. Berg, Teg. p. 86, 88; sessede: Mnl.W. 7, s.v., gedateerd (a. 1322) Limburg: Klankl. § 115 fA. - Guigoven 1277: den ellefften jare (Moors 25.27).

Opm. 2: V.H. p. 497 v.; 3. Franck § 234 A. 2; Stoett § 102.