Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing. Deel 2. Omstreeks 1880 tot heden

Van het tweede plan

Cyriel Verschaeve, René de Clercq en Karel van den Oever
45

Cyriel Verschaeve (1874-1949) vertoont als schrijver enige verwantschap met Albrecht Rodenbach: ook hier dat streven naar het grootse, overweldigende, visionaire; ook hier die overstelpende woorden- en beeldenvloed die allereerst de schrijver zelf bedwelmt; ook hier die onmisbare behoefte aan enthousiasme, die drang naar verheerlijking. In zijn tijd werd Verschaeve om al deze eigenschappen als een meester geëerd, - wij, in onze wat nuchterder tijd, kunnen in zijn goed bedoelde pogingen vaak niet meer zien dan een kwalijk verteerbare retoriek.

Het werk van Cyriel Verschaeve omvat gedichten en drama's, waarvoor hij de stof vooral ontleende aan bijbel (hij was priester) en historie, maar het karakteristiekst zijn misschien wel zijn Uren van bewondering voor groote kunstwerken (6 dln, 1920-1922), die, zoals terecht werd opgemerkt, geen kritiek bedoelen te geven: ‘het zijn vurige liefdesverklaringen en als dusdanig eenzijdig en hartstochtelijk’ (Marnix Gijsen).

Al te nauw contact met de Duitsers in de laatste wereldoorlog was oorzaak dat Verschaeve ver van zijn vaderland, in Oostenrijk, vrijwel vergeten stierf.

René de Clercq (1877-1932) was de felle ijveraar voor de Vlaamse zaak. Zijn activisme had tot gevolg dat hij na de oorlog in 1914-1918 ter dood veroordeeld werd (zijn beeltenis werd op de Grote Markt te Brussel in het openbaar verbrand) en naar Nederland uitweek.

René de Clercqs poëzie valt in hoofdzaak in twee categorieën uiteen: zijn het huiselijk en landelijk geluk bezingende liedjes (waarvan er vele door Emiel Hullebroek op muziek gezet werden) en zijn politieke en patriottische gezangen. Vertonen de eerste in hun gemakkelijke berijming een neiging tot zoetvloeiende oppervlakkigheid, de laatste pogen in hun felheid en directheid het oude geuzenlied te benaderen (o.a. in De zware kroon, 1915).

[p. 194]

De Witte Kaproen

 

Vlaanderen, volg den Witten Kaproen,

 

Vlamingen thans als Vlamingen toen.

 

Zorgt voor u zelf, geen ander zal 't doen.

 

Slaat op den trommel!

5]

Slaat op den trommel van dirredondijne,

 

Dat voor elk huis een man verschijne,

 

Slaat op den trommel van dirredondom,

 

Eer uw geluid in uw land verstom'!

 

 

 

Stelt nu daden boven gedruis.

10]

Toont wie ge zijt: noch Waal noch Pruis.

 

Hier zijn de bezemen, veegt uw huis.

 

Slaat op den trommel!

 

Slaat op den trommel van dirredondijne,

 

't Mijne is uwe, het uwe is het mijne.

15]

Slaat op den trommel van dirredondom,

 

Waakt op uw erf en uw eigendom.

 

 

 

Gij die gelooft, gelooft in uw recht,

 

Gij die wilt vrij zijn, wees geen knecht,

 

Gij die roept: brood! vooruit en vecht!

20]

Slaat op den trommel!

 

Slaat op den trommel van dirredondijne,

 

Vecht voor uw volk op de voorste lijne,

 

Slaat op den trommel van dirredondom,

 

Vlaming, doe wel en zie góéd om.

Karel van den Oever (1879-1926) was, vergeleken met de beide vorigen een zich minder rechtlijnig ontwikkelend talent. Hij startte als dichter in de traditionele toon, maakte een periode door als barok woordkunstenaar, en eindigde als expressionist (en medewerker aan het tijdschrift Ruimte, zie §51), schrijver van ‘allernaaktste, scherp-gekraste poëzie, ontdaan van alle taal- en vormdraperieën die de waarde van een vers slechts artificieel kunnen opsmukken’. In geen van deze drie gestalten weet Karel van den Oever ons echter geheel te overtuigen, al is b.v. een vers als Dinska Bronska (uit de laatste periode) niet zonder verdienste:

Uit een oud dorp
- kameelbruin als de steppe -
uit Plocka,
kwam Dinska Bronska.

[p. 195]

5]

Haar hoofddoek was pruisisch-blauw

 

en heur haar vlas-geel;

 

ook waren haar oogen blauw

 

als fjord-water.

 

Zij rook naar knoflook en spar,

10]

zij droeg laarzen

 

en ging zeer zwaar en gauw.

 

In het ‘Hôtel Lapland’ zat zij

 

bij een tafel aan het straat-raam

 

zij schreef 'n brief.

15]

Een haarlok viel laag op haar roode kaak

 

en zij stak haar tong uit,

 

want zij schreef moeilijk die brief

 

en daaronder ‘Dinska Bronska’, haar naam.

 

Ze stak ook de penstok in haar mond

20]

en zocht met haar oogen langs het plafond.

 

Op het papier waren 'n inktvlek

 

en groot gestrompel van letters:

 

zij kocht het voor tien centiem

 

in de kruideniers-zaak

25]

over het hôtel.

 

Er was 'n beetje inkt aan heur kaak.

 

 

 

O, Dinska, Bronska,

 

gij vertrekt naar Canada:

 

de verroeste stoomboot wacht langs de kaai.

30]

Gij laast op een almanach

 

der ‘Red Star Line’

 

dat Canada grooter appels,

 

o, hooger en geler koren heeft dan Plocka.

 

Het moet in Canada veel beter zijn!

 

 

35]

O, Dinska Bronska,

 

met je zeer dikke vingers:

 

je schrijft zoo moeilijk die brief.

 

Je oogen zoeken vliegen op het plafond.

 

‘Moj Boze!’

40]

Er zit 'n tranen-veeg,

 

o zoo verdrietig,

 

van je blauwe oogen naar je mond.

 

 

 

O, Dinska Bronska!

[p. 196]

Een merkwaardig boekje schreef Karel van den Oever met Het inwendig leven van Paul (1923). De zinnelijke beleving van de natuur zoals wij die in Felix Timmermans' Pallieter zullen aantreffen, is hier aanleiding tot schuldbesef en zelfkwelling, - men heeft het boekje wel de ‘anti-Pallieter’ genoemd.

Cyriel Verschaeve: Zeesymphonieën (p, 1913); Jacob van Artevelde (t, 1913); Judas (t, 1917); Uren van bewondering voor groote kunstwerken (e, 6 dln., 1920-1922); Jezus (e, 1940).
René de Clercq: Toortsen (p, 1909); De zware kroon (p, 1915); De noodhoorn (p, 1916); Kaïn (t, 1934).
Karel van den Oever: Van stille dingen (p, 1904); Kempische vertelsels (n, 1905); Lof van Antwerpen (p, 1912); Het open luik (p, 1922); Het inwendig leven van Paul (n, 1923); Paviljoen (p, 1927).