Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing. Deel 1. Aanvang tot omstreeks 1880

Mr. Carel Vosmaer (1826-1888)

84

Carel Vosmaer, te 's-Gravenhage uit een artistieke familie geboren, te Leiden in de rechten gepromoveerd, is geen scherp omlijnde persoonlijkheid, geen hartstochtelijk dichter en geen vervoerend prozaïst. En toch verdient hij met ere genoemd te worden in een overzicht van de Nederlandse literatuur omdat hij, man van fijne smaak en grote eruditie, tenslotte de enige was die de jongere dichters van zijn tijd tot op zekere hoogte heeft begrepen. De waardering die de Tachtigers b.v. voor Multatuli en Busken Huet hadden, was geenszins wederkerig; Vosmaer daarentegen had niet alleen waardering voor de Tachtigers doch kwam hen ook tegemoet, moedigde hen aan, gaf hun gelegenheid te publiceren. Sinds 1860 werkte Vosmaer mee aan het tijdschrift De Nederlandsche Spectator (wel te onderscheiden van De Hollandsche Spectator van Justus van Effen); na 1864 schreef hij er zijn Vlugmaren, kritische notities over kunst en letteren. In zijn positie als redacteur wendde hij, zij het voorzichtig, zijn invloed aan om figuren als Jacques Perk en Willem Kloos toegang tot dit tijdschrift te verschaffen voor hun poëtische en kritische bijdragen. De leuze ‘vorm en inhoud zijn een’, een der lijfspreuken van de Tachtigers, werd het eerst geformuleerd door Carel Vosmaer. Het is om dit alles, misschien meer dan om zijn eigen werk, dat Vosmaer van betekenis is geweest. Het typische in Vosmaers eigen werk is, dat er zowel de romanticus als de classicus in naar voren komen. Zuiver romantisch is b.v. veel in Vogels van diverse pluimage, een verzamelbundel studies, novellen en gedichten, waarvan het aardigste misschien nog zijn de aan de Engelse humorist Laurence Sterne herinnerende Bladen uit een levensboek. In 1880 verscheen Amazone, vrucht van een reis naar Italië, waarin hij probeerde een liefdesgeschiedenis te integreren met een kunstverhandeling. Zijn tijdgenoot Allard Pierson las het tweemaal zoals hij schreef: ‘als vriend van de Grieksche kunstgeschiedenis, toen vond ik het fraai; de tweede reis als een mensch en als een man en toen vond ik het saai’, terwijl Busken Huet een nog wat afwijzender houding aannam: ‘De roman blijft een tractaatje in de vorm en zijn inhoud een schoolboek’. Vergeten wij echter niet dat Vosmaers tijd dit ‘tractaatje’ en dit ‘schoolboek’ nodig had.

Tenslotte moeten wij Carel Vosmaer noemen als de eerste die een poging deed Homerus' Ilias en Odussee in Nederlandse hexameters te vertalen. De hier volgende fragmenten beschrijven het afscheid van Hektor, de verdediger van Ilios (= Troje), van zijn eega Andromache (Ilias, VIde Zang):

[p. 314]

 

IJlings kwam zij haar man te gemoet; haar verzelde de voedster,

400]

Tegen haar boezem het knaapje, den teederen zuigeling, dragend,

 

Hektors eenigen zoon, eene heldere starre gelijkend;

 

Hektor gaf hem den naam van Skamandrios, anderen noemden

 

Dezen Astuanax, wijl slechts Hektor Ilios' heil was.

 

Toen hij het kind daar zag, aanschouwde hij 't stil met een glimlach.

405]

Maar dicht stond aan zijn zijde Andromache, tranen vergietend,

 

Drukte hem teeder de handen, terwijl zij de woorden hem toesprak:

 

- Schriklijke man, uw moed wordt nog uw verderf, en erbarming

 

Hebt gij met 't jeugdige kind noch mij, rampzalige vrouwe,

 

Spoedig uw weduwe; want dra zullen d'Achaiërs u dooden,

410]

Allen ten aanval stormend; het ware mij zeker het wenschlijkst,

 

Zoo ik u derf, te verzinken in d'aard', geen andre vertroosting

 

Blijft er mij over, wanneer gij bereikt zult hebben uw noodlot:

 

Enkel verdriet! Mij leeft geen vader en lieflijke moeder.

 

........................

 

Hektor, thans zijt gij me ten vader en achtbare moeder,

430]

Ook tot een broeder, en tevens mijn krachtvol bloeiende echtvriend!

 

Ach, heb thans ontferming en blijf hier boven den toren,

 

Maak toch niet uw kind tot een wees en uw vrouwe tot weduw!

 

Stel bij den vijgboom 't heer, op de plaats waar Ilios' veste

 

't Best toegankelijk is en de walmuur licht te bestijgen.

435]

Driewerf waagden zij reeds er den storm te beproeven, de stoutsten,

 

Onder het Ajas-paar en den grootschen Idomeneus strijdend,

 

Onder de beide Atreiden en d'edelen zone van Tudeus;

 

Wellicht spelde het toen hun een kenner van godlijke teekens,

 

Thans is 't eigene moed wellicht die hen prikkelt en aandrijft.

440]

Daarop zei haar de groote, de helmboswuivende Hektor:

 

- Vrouwe, dit alles bekommert mij ook; maar toch de verachting

 

Ducht ik te zeer van de Trojers en vrouwen met slependen kleedzoom,

 

Zoo ik mij laag van den strijd onthoud en verwijder van 't slagveld.

 

Niet zoo spreekt ook mijn hart, want 'k leerde een eedle te wezen,

445]

Altijd onder de voorsten te strijden aan 't hoofd van de Trojers,

 

's Vaders glanzenden roem handhavend zoowel als den mijne.

 

Want dit zie ik gewis in mijn geest en gemoedsovertuiging,

 

Eens zal komen de dag, dat het heilige Ilios neerstort,

 

Priamos zelf en het volk des met lansen bedrevenen konings.

450]

Echter mij smart niet zóo al 't latere leed van de Trojers,

 

Noch dat van Hekabe zelve, of 's konings Priamos noodlot,

 

Noch van mijn eigene broeders, die, schoon zoo edel en talrijk,

 

Vast wel storten in 't stof, overmand door de grimmige strijders, -

 

Zóo als het leed dat u wacht, als een kopergedoste Achaiër

[p. 315]

455]

U ontvoert, droef weenend, beroofd van het licht uwer vrijheid,

 

Zoo gij naar Argos geleid, voor een andere werkt aan den weefstoel,

 

't Zij uit de bronne Messeïs hetzij Hupereia het water

 

Draagt, onwillig van hart, maar zwichtende onder den nooddwang.

 

Wellicht zegt dan éen er, u ziende in tranen gedompeld:

460]

Zie, 't is Hektors vrouw, van den Trojer die strijdende uitblonk

 

Onder de rossenbedwingers ten dage van Ilios' worstling.

 

Zóo spreekt éen daar zeker en versch weer rijst u de zielsmart

 

Zulk eenen man ontberend, die were de dagen der knechtschap.

 

Doch mij moge verbergen de heuvelig rijzende aardhoop

465]

Eer ik uw klagen verneem als gij jammerend medegesleurd wordt.

 

Zoo sprak d'edele Hektor en strekte naar 't kindje zijn armen,

 

Maar snel drong zich het knaapje terug, voor zijn vader beangstigd,

 

Schreiend en tegen den boezem der sierlijk gegordelde voedster,

 

Bang voor het koper en 't golvend den helmkam dekkende paardhaar,

470]

Ziende den schriklijken bos neergolvend van boven den helmtop.

 

Dit ontlokte een lach aan den vader en d'edele moeder.

 

Hektor de schittrende nam van zijn hoofd nu haastig den strijdhelm,

 

Zette hem neer op den grond, en hij blonk er in stralende vonkling.

 

Toen zijn geliefd kind sussend en zacht op zijn handen het wiegend

475]

Sprak hij, zijn bede tot Zeus en de andere goden verheffend:

 

- Zeus, en gij andere goden, o laat het geschieden dat dit kind,

 

Mijn zoon, even als ik, uitblink' onder de Trojers,

 

Even geweldig van kracht en in Ilios heersche als koning.

 

Moog' 't eens worden gezegd, zelfs gaat hij den vader te boven,

480]

Wen hij van 't slagveld komt; en hij brenge een bloedigen krijgsbuit

 

Meê van eens vijands lijk, en verheuge zich 't hart van zijn moeder!

Toen na Perks dood diens verzen zouden uitgegeven worden was het Vosmaer aan wie de vader van de dichter deze taak opdroeg, - die overigens door Kloos zou worden uitgevoerd; wel schreef Vosmaer een Voorrede. Vooral Kloos heeft later de betekenis die Vosmaer voor de Tachtigers gehad heeft, gekleineerd; uit de briefwisseling van Vosmaer met Perk en Kloos blijkt evenwel dat deze betekenis niet onderschat moet worden.