Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing. Deel 1. Aanvang tot omstreeks 1880

[p. 208]

Achteruitgang Renaissance

Jan Luyken (1649-1712)

62

In het nu langzaam intredende verval van onze glorieuze zeventiende eeuw zijn er toch nog enkele figuren, die, uitstekende boven de rest, hun gevoelens, hun liefde en hun eeuwigheidsverlangen op een onvergetelijke wijze hebben weten te uiten. De grootste onder hen is zeker Jan Luyken. Te Amsterdam uit vrome ouders geboren, werd hij, zoals zijn levensbeschrijver zegt ‘in zyn jongheid tot de Schilderkunst opgebragt en was van naturen een Poëet’. Deze dichterlijke aanleg vertoont zich het eerst in het alleraardigste bundeltje Duytse Lier (1671), een reeks minne- en natuurgedichten die treffen door hun lichte melodieuze toon, hun arcadisch karakter vaak. Het strenge oordeel van de dichter zelf, die later de hierin tot uitdrukking komende ‘lichtzinnigheid’ betreurde, kunnen wij niet delen.

's Uchtens, als het haantje kraayt,

Onder 't klappen van zijn wieken,

Als de dag begint te krieken,

Eer den Huysman¹ ploegt of zaayt,

Gaat Lucella bloempjes pluyken,

Daar zy 't graatig² oog me³ streelt:

Bloempjes, die naar honing ruyken,

Daar de lekk're Bey in speelt.

O Lucel, wiens bloejend schoon

Al het puyk der Velt-godinnen,

Praalende komt te overwinnen,

Strykende de schoonste kroon,

Waart ten troon te zijn verheven,

Laat dese oogen-streeldery;

Word gy van een lust gedreven

Tot de bloemen, gaa met my.

1 boer

2 begerig

3 mee

[p. 209]

 

Loop niet meer door 't wilde lof,

 

Ga met my in liefdens gaarde,

 

Schoonste Nimph, daar baart ons d'aarde

20]

Bloemen van een eedler stof;

 

Die alleen¹ de reuk niet¹ vleyen,

 

Maar het lieffelyk gevoel

 

Schaffen duisent lekkernyen,

 

Door een streelend geestgewoel.

 

 

25]

Liefdens-hof braveert² het al,

 

Laat 'et haag'len, laat 'et waajen,

 

Laat den Hemel blixems swaayen,

 

Met een sware donder val,

 

Laat de guure winter beven,

30]

Dat al 't geurig groen bederft,

 

Liefdens bloemen blyven leven,

 

Laat 'et sterven wat 'er sterft!

‘In het 26 Jaar zijns ouderdoms werd hij vuurig door de Liefde Gods ontsteeken, rezolveerde om een geheel andere maniere van leven te leiden, en sloeg den weg der verloochening met groote getrouwheid in, kloekmoedig afstervende al wat de natuur lief was.’ Jan Luyken komt dan sterk onder de invloed van de Duitse mysticus Jacob Böhme, en gaat over tot het piëtisme, een stroming onder de hervormden die gekenmerkt wordt door een streven naar verinnerlijking van het godsdienstig leven. Hij leeft dan sober en teruggetrokken, zich geheel wijdend aan het heil van zijn ziel. Een van zijn mooiste bundels uit deze periode is: Jesus en de Ziel (1678), een boekje waarin, in poëzie en proza, afgewisseld door prachtige etsen van eigen hand, Jan Luyken zijn mystieke bespiegelingen neergelegd heeft. Vooral de gedichten zijn van een ontroerende innigheid, diep van gedachte doch eenvoudig van taal.

Ik meende ook de Godheid woonde verre,
In eenen troon³, hoog boven maan en sterre,

En heften menigmaal myn oog

Met diep verzuchten naar om hoog;

Maar toen gy u beliefden te openbaaren,
Toen zag ik niets van boven nedervaaren;

Maar in den grond van myn gemoed,

Daar wierd het liefelyk en zoet.

Daar kwaamt gy uit der diepten uitwaarts dringen,
En, als een bron, myn dorstig hert bespringen,

Zo dat ik u, ô God! bevond

Te zyn den grond van mynen grond.

1 niet alleen

1 niet alleen

2 overtreft

3 hemel

[p. 210]

 

Dies ben ik bly dat gy myn hoog beminden,

 

My nader zyt dan al myn naaste vrinden.

15]

Was nu alle ongelykheid voort,

 

En 't herte rein gelyk het hoord,

 

Geen hoogte, noch geen diepte zouw ons scheiden,

 

Ik smolt in God, myn lief; wy wierden beide

 

Een geest, een hemels vlees en bloed,

20]

De wezentheid van Gods gemoed,

 

Dat moet geschiên. Och! help getrouwe Heere,

 

Dat wy ons gants in uwen wille keeren.