Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing. Deel 1. Aanvang tot omstreeks 1880

Heynric van Veldeken (vóór 1150-na 1190)

7

Heynric van Veldeken is een edelman en troubadour, die, zoals wel eens gezegd is, als schildwacht een eenzame post inneemt aan de ingang van onze literatuurgeschiedenis. Van zijn leven weten wij zeer weinig. Het gehucht Veldeken ligt op enige afstand van Maastricht in Belgisch Limburg, en het is bekend dat de dichter zowel in Maastricht als in Duitsland een deel van zijn leven heeft doorgebracht. Voor de Duitse letterkunde is hij van belang, omdat hij door zijn minneliederen een schakel vormt tussen de Provençaalse troubadours en de deutsche Minnesänger (b.v. Walther von der Vogelweide), die hem uitdrukkelijk als hun voorganger erkennen.

In zijn werk zien wij nog vaak een moeizaam zwoegen om de juiste vorm te vinden, hij is soms zeer breedsprakig en vult herhaaldelijk zijn verzen met stoplappen. Vooral bekend zijn: Sint Servaes Legende (± 1170) en de ridderroman Eneide. Omtrent dit laatste werk bestaat een fantastisch verhaal: toen het voor driekwart klaar was, werd het handschrift tijdens een hoffeest ontvreemd door de landgraaf van Thüringen; slechts door bij deze dienst te nemen kon Heynric van Veldeken zijn werk terugkrijgen en, twaalf jaar later, voltooien.

In zijn Sint Servaes Legende (naar een Latijnse ‘vita’) beschrijft Veldeken het leven van deze geloofsverkondiger: zijn geboorte in Armenië, zijn komst naar Tongeren waar hij tot bisschop gewijd wordt, het overbrengen van de bisschopszetel naar Maastricht, zijn reis naar Rome, en zijn dood; het tweede deel bevat het verhaal van de talloze wonderen die op zijn voorspraak geschied zouden zijn.

Een bekend fragment uit dit heiligenleven is de hier volgende beschrijving van Maastricht:

[p. 18]

951]	Doen die ongherechte	Toen de onrechtvaardigen,
	Die waren des viants knechte,	Die de dienaren waren van de duivel,
	Des waren woerden in eyn,	Het daarover eens geworden waren,
	Der enghel sinte Seruaes erscheyn.	Verscheen de engel aan St. Servaas.
955]	Hij geboet den heilighen manne	Hij gebood de heilige man
	Dat hi voer van danne	Dat hij daar (uit Tongeren) weg zou gaan
	All daer hij noch is, te Triecht,	Naar de plaats waar hij nóg is: Tricht,
	In eynen dall scoen ende liecht,	(Gelegen) in een schoon en helder dal,
	Effen ende wael ghedaen,	Vlak en mooi van vorm,
960]	Daer twee water tsamen gaen,	Waar twee rivieren samen komen,
	Eyn groot ende eyn cleyne,	Een grote en een kleine,
	Claer, schoen ende reyne:	Helder, schoon en zuiver:
	Dats die Jeker ende die Mase.	Dat zijn de Jeker en de Maas.
	Beide te korne ende te grase	Zowel voor akkers als voor weilanden
965]	Es die stadt wale gheleghen,	Is de stad gunstig gelegen,
	Ende te schepen in voele weghen;	Alsmede voor scheepvaart in vele richtingen;
	In visschen ende in ghewilden	In een vis- en wildrijk gebied
	Ende in goeden ghevylden	En temidden van goede velden
	Der bester coren eerden	Van de beste korenaarde
970]	Die ye mochte ghewerden.	Die er ooit bestaan heeft.
	Des steyt die stat te maten	Aldus ligt de stad gunstig
	Aen eynre ghemeynre straten	Aan een algemene weg
	Van Inghelant in Ongheren	Van Engeland naar Hongarije,
	Voer Colne ende voer Tongheren;	Dichtbij Keulen en dichtbij Tongeren
975]	Ende alsoe dies ghelijck,	En eveneens (aan de weg)
	Van Sassen in Vrancrijck,	Van Saksen naar Frankrijk,
	Ende mit scepe die des pleghen,	En voor schepen die er gebruik van maken
	Te Denemerken ende te Norweghen.	(Aan de weg) naar Denemarken en Noorwegen.
	Die weghe versamenen sich all dae.	Al die wegen komen daar samen.
980]	Des is die stadt daer nae	Daarom is de stad daarnaar
	Gheheiten Traiectum.	Genoemd: Traiectum (= Doortocht).
	Daer sande God Servacium.	Daarheen zond God Servatius.