Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Derde stuk

Dat 96. capittel.
Een corte verclaringhe vande eylanden van Canarien.

⁺Die eylanden van Canarien zijn seven, welcke voortijts ghenoemt worden die Fortunadas¹⁾ ende hedensdaechs vande Spaengiaerden die Canaries, door die menichten vande honden, die zy daer vonden, alsse eerst ontdeckt werden²⁾. Die namen vande eylanden zijn dese, te weten Groot Canarie, Teneriffe, La Palma, La Gomera, El Hierro, Lansarotte, Fuerte Ventura. In 't eylandt Teneriffe is eenen bergh genaemt Pico ⁺de Terraira³⁾, diemen jugeert te wesen den hooghsten bergh, diemen op geen plaetse dierghelijcke en vindt, ende men machse claer ende bescheydelijcken sien 60. mylen in zee, eermen daer

+ Namen vande Canarische eylanden.

1) De Insulae Fortunatae der Ouden.

2) De benaming Canaria en de afleiding ‘a multitudine canum ingentis magnitudinis’ is afkomstig van Koning Juba volgens Plinius (VI, 37). De Spanjaarden ondersteunden in 1402 Jean de Béthencourt uit Normandije bij de verovering dezer eilanden en grondden daarop hun bezitrecht. Zie Danvers, I, 23.

+ Beschryvinge vanden berch Pico de Terreira.

3) D.i. Pico de Teyde.

[p. 93]

by comt. Men en mach daer niet op climmen dan in de maenden van Julio en Augusto, want alle d'ander maenden leyt vol sneeu, hoe wel datmen beneden in 't eylandt ende alle die omligghende ⁺eylanden noyt sneeu ghesien heeft. Men heeft ‖ drie daghen wercks om boven op te climmen. Is op den top plat, ende wanneer claer⁺ ende stil weer is, so machmen van daer seer bescheylijcken¹⁾ sien alle die omligghende eylanden, niet teghenstaende dat sommighe daer 50. mylen van daen liggen ende so veel in 't ront begrypen²⁾. Die twee voorseyde maenden, alsmen daer op climt, so haeltmen van 't opperste van desen berch veel solffer steen, van waerment veel nae Spaengien voert, ende is my ghewesen, wesende⁺ in 't eylandt van Tercera, van een schipper, die van Teneriffe quam, die my een solffer-steen daer van schonck tot een ghedachtenisse.

Een van dese seven eylanden, ghenaemt del Hierro³⁾ ofte van⁺ 't yser, is een wonder ende vreemdt dinck t' aenschouwen, ende geloove wel, is een vande vreemste dingen vande werelt. Dit eylandt is wel een vande grootste van alle seven⁴⁾; is een onvruchtbaer ende onbebout landt, ende soo droogh, datmen in 't heele eylandt niet een drop soet water en vindt dan op sommighe plaetsen aenden oever vande zee, al waert verde vande hant is, soo dat het die inwoonders⁺ niet ofte weynich te profijt comt. Maer dese noot van water heeft God willen versien tot nootdruft vande inwoonders ende het vee op dese manier, dat daer eenen grooten boom is, van niemant bekent, want zijn ghelijckenisse nieuwers gevonden wort,⁺ wiens bladeren zijn smal ende lanck, ende staen altoos groen, sonder nimmermeer te veranderen, welcken boom is bedeckt ende omcinghelt met een cleyn wolcke, die altoos blijft in een wesen sonder nimmermeer te veranderen noch te vermeerderen; dese wolcke bedauwen die bladen vande boom, die staegh door altijdts sonder ophouden staen en druypen een claer dun ende fijn water,⁺ het welcke valt in backen, die om den boom van de inwoonders ⁺daer toe zijn ghemaeckt⁵⁾ om 'twater daer in te conserveren ofte

+

+ Desen berch is drie dagh climmens hoogh.

1) D.i. distinct, duidelijk; bij Kiliaan bescheedelick.

2) Bet.?

+ Veel solpher in Teneriffe.

3) In plaats van dezen Spaanschen vorm is algemeen in gebruik Ferro, vooral bekend omdat over dat eiland de 1^ste Meridiaan getrokken werd en gedeeltelijk nog wordt.

+ Beschryvinge van Hierro.

4) Integendeel; het is het kleinste van de zeven genoemde eilanden.

+ Verhael van een wonderlycke waterboom in Hierro.

+ Gedaente vande boom ende bladen.

+ Hoe en waer in dat zy het water ontfanghen.

+ [143a]

5) Bedoelde boom, Laurens foetens, staande niet ver van 't stadje Villaverde, druppelde inderdaad overvloed van water uit zijn bladeren. Hij behield die eigenschap tot het einde der 17^de eeuw, maar toen verloor hij van ouderdom zijn dicht gebladerte en daarmeê voorzegde eigenaardigheid.

[p. 94]

bewaren, ende dit water is in soo groote menichte, dat zy daer haer met gheryven genoech tegens haren nootdruft, niet alleenlijck het volck maer oock alle het vee ende beesten van't eylandt, ende daer en is niemant, die can weten, wanneer dit wonder teecken een beginsel gehadt heeft.

Aende rechter hant van dese eylanden, by de 100. mylen verscheyden,⁺ is noch een ‖ ander wonder om te concidereren, ende⁺ is, dat dickwils daer ghesien wert een eylandt, dat zy noemen San Borondon¹⁾, waer van veel persoonen op't landt geweest hebben van die daer onverdacht op aen quamen gevaren, ende affirmeren, dat het een groen ende seer lustich landt is ende vol boomen en victualien, ende dat het bewoont is van volck, die ⁺Christenen zijn, maer en konnen niet weten, van wat natie, noch wat tael dat zy spreken. Die Spaengiaerts vande eylanden van Canarien zijn daer tot menighe reyse heen gevaren om het selfde t'ondersoecken, maer en hebbent noyt konnen vinden, waerom diversche opinie daer van zijn, want sommighe meenen, dat het betoovert is ende datment maer op sekere dagen sien mach, ander meenen, dat het cleijn is ende altoos met wolcken bedect, en datment daerom niet sien noch vinden en mach, en oock, dat die groote stroomen ende cracht van 't water die schepen daer af drijft, in somma wert altoos voor waerachtigh gehouden, dat het eyland daer leyt, naer seggen van al die daer van daen comen.

⁺Die eylanden van Canarien zijn seer vruchtbaer ende vol op van alle dinghen als victualien ende lijftochten; hebben oock veel greynen van alle soorten, ende principalijc excelente wynen, die van daer over al vervoert werden. Men maeckter oock veel ⁺suycker en van grooten estime, die oock als die wynen over al verhandelt ende vervoert werden, waerom daer grooten trafijck is, soo van Spaengien, Portugael ende ander weghen, ende is in't ghemeen die stapel van de schepen, die van Spaengien naer Spaensch Indien varen, die comen altoos hare verversinghe nemen ende voorsien van alle nootdruft en proveren²⁾ van wynen, die-

+ Verhael van een wonderlijck eylandt San Borondon.

+

1) Een fabelachtig eiland, zoo geheeten naar den Ierschen Heilige Brandaan, eig. Brenann, wiens zwerftochten oorspronkelijk beschreven zijn in 't oude Iersch, onder den titel Betha Bhrenainn meic Finnlogha in de Lives of Saints, uitgegeven door Whitley Stokes (1890). De Reizen van St. Brandaan vormen 't onderwerp van Middeleeuwsche geschriften, in verschillende Europeesche talen, o.a. in 't Middel-Nederlandsch.

+ Verscheyden ghevoelens, waerom dat men dit eyland niet vinden can.

+ Veel greynen en wynen in Canaria.

+ Desghelijcks suycker.

2) Waarsch. voor provenderen (provende in het Middelned. proviand).

[p. 95]

men naer Spaensch Indien verhandelt. Heeft oock abondantie van vee ende camelen.

Alle dese eylanden werden hedens daeghs bewoont vande Spaengiaerden,⁺ ende hebben noch oock veel van de naturalen van 't landt, die zy heeten Guanchas¹⁾, die met die langhe comunicatie die manieren vande Spaengiaerden aenghewent hebben. Het hooft van dese eylanden is Groot Canarie, al waer is den bisschop ⁺ende inquisitie en audientie oft tribunael royael ‖ ende het governement over alle d'ander eylanden, diemen heet van Canarien.

Den 6. Julius waren inde hoochte van 32. graden, ende doen⁺ verloren den generalen noord oosten windt ende creghen een stilte, en sagen noch veel van dat cruyt, ghenaemt sargasso, dat die zee over al bedeckt. Den 10. vanden selfde creghen weder voor de windt, wesende in 34. graden, en alsdoen verloren het⁺ cruydt sargasso ende creghen weder eenen schoonen claren zee ende water. Den 18. Julius waren inde hoochte van 39. graden, op welcke hoochte leyt het eylandt genaemt de Corvo, ende⁺ 'teylandt van Tercera, ende oock die revier van Lisbonen. Wy hadden alle dese daghen veel stilten. Des anderen daechs creghen ⁺eenen westen wint, was recht voor wint, ende sagen veel vlieghende visch, by naer soo groot als schelvisch, ende vloghen bovent water drie ofte vier vadem hoogh. Den 22. geduerende noch dese windt ontrent smiddaechs saghen het eylandt genaemt Flores ende de Corvo, welcke liggen by den anderen; van daer oost aen tot het eyland van Tercera zijn 70. mylen.

In dese tijt begonst ons volck veel cranck te werden, te weten vande ooghen ende borst en schuerbuyck, oorsake die langhe⁺ reyse, ende om dat die kost ende victualie begost alle hare smaeck ende substantie te verliesen, ende ooc die meeste de spyse gebrack, ende waren daer wel in't schip, die van waters gebreck ende noots halven het rijs met sout water moesten koken. Waren oock sommighe van noots wegen ghestorven, diemen altemet onder 'tverdeck doot ende stijf vont, van twee oft drie dagen, sonder datter yemant af wist, 'twelc een deerlijck dinck om sien is, aenmerckende die miserien, diemen op dese schepen is passerende. Daer zijn ons tot hier toe van de geheele voyagie ghestorven op⁺ ons schip soo onder witten ende slaven over die 24. persoonen.

Den selfden dagh teghens den avont, wesende by de eylanden

+ Veel vee, camelen, namen van het volck van Canaria.

1) Juister: Guanches. Zij zijn verwant met de Berbers.

+

+ Op wat hooghte datse den 6. Julius waren.

+ Desgelijcx den 18. Julius.

+ Hooghte van Corvo ende Tercera.

+ [143b]

+ Oorsaec, waeromme datter een groote sieckte in het schip quam.

+ Hoe veel volcx datter onder weegh op het schip storf.

[p. 96]

van Flores ende Corvo, saghen tegens ons comen drie seylen, die van onder't landt van daen quamen, ende maeckten ons ghenoech⁺ confuys en verveert, want quamen dicht by onsen admirael ende schoten langen tijt met hem ende met noch een ander schip van onse compaengie, waer door wy genoech verstonden, dat het Engelschen waren, want hadden elcks op hare groote stenghe een Enghelsche vlagge, en waren elcks boven die 30. vaten groot t'aensien; teghens den nacht soo volchden zy ons van achteren naer, ende deden malcanderen alle de nacht vier teeckenen uyt de mers; den selfden nacht, wesende lichte maen, passeerden dicht voor by 't eylandt ghenaemt Fayael. Des anderen daeghs ⁺wesende tusschen ‖ het eylandt Sant Iorgie, welcke ons lagh⁺ aende rechter hant, ende tusschen het eylandeken Gratiosa, dat ons bleef aen de slincker hant, hebbende die drie Engelsche jachten noch in onse vervolch, die te samen raet hielden, ende een van haer liep achter uyt, meenende by avontueren, datter noch eenighe mancke¹⁾ schepen achter quamen, ende was een wijl uyt het gesicht, doch quam haest weder by d'ander, alsdoen hielden ⁺raet, ende quamen alle drie ghelijck op ons schip aen, om dat wy waren inde ly van alle onse schepen, ende hadden het eylandt van San Iorgie tot een legher wal, ende meenden ons schadeloos te maken ende alsoo aende wal te jaghen, dat niet veel en scheelden; quamen lustigh aen met ontbonden vlaggen ende musijck van trompetten ende liepen ons rontom tot drie reysen toe, ons ⁺dapper treffende met musketten ende haken²⁾ ende oock sommige gotelingen³⁾, maer deden ons weynich schade aen het schip, dan maeckten alle onse seylen ende hooft-touwen schadeloos, in somma wy waren soo betuetert, dat niemant en dorst het hooft uyt steecken, ende als wy een stuck af schoten, hadden wel een ure van doen eer wijt weder laden consten, en hadden soo grooten ghekrijs en ghewoel in t' schip, dat het scheen, dat wy alle verloren waren, so dat die Enghelschen selve haren spot met ons ⁺dreven met duysent schimpighe woorden, die zy ons toe riepen; ende alle d'ander schepen setten hare seylen in den top ende deden haer best om haren wegh te voorderen naer 't eylandt van Tercera⁺⁺ sonder d'een nae d'ander om te sien, ende meenden, dat zy gheen tijts ghenoech en hadden en dat zy te laet ghecomen sou-

+ Drie Enghelsche schepen loopen na den admirael.

+ De Engelschen vervolgen de vloot.

+

1) D.i.: waar iets aan mankeert.

+ Oorsaec, waer om d' Engelsche de vloot vervolchden.

+ Op wat manier d' Engelsche op de vloot aen liepen.

2) haakbussen.

3) ijzeren gegoten kanonnen.

+ Groote vrees in Jan Huyghens schip.

+ [144a]

+ De vloot loopt van malcander.

[p. 97]

den hebben, sonder eens naer ons om te sien, want meenden, als zy 't lijf daer af konsten bergen, soo haddense haer dingen wel beschickt, waer by men mach sien en verstaen die compaengie⁺ ende oorden, die zy met malcanderen houden. In 't eijnde die Engelsche, siende weynigh voordeel, maer weynigh wetende, hoe wy ontstelt ende te moede waren, ende oock om dat wy begosten te ghenaken 't eylandt van Tercera, lieten ons met vreden,⁺ dat ons niet luttel en verblyden, want meenden, dat wy vande doot verresen waren, hoe wel wy ons noch niet en versekerden, noch die vreese achter de rugge stelde, voor dat wy voor Tercera op de ree lagen onder 'tbeschermsel van de Portugesche fortresse, en om daer by tijts te comen, deden alle onse uyterste neersticheyt. Ten anderen waren grootelijcks in 't lyden, om dat wy niet en wisten, hoe dat het met die eylanden stont, niet wetende, oft zy ⁺onse vrienden oft vyanden waren, ende deden ‖ ons noch meer⁺ vreesen om dies wille, dat wy aldaer gants geen armade ofte eenige carveelen met advijs van Portugael en vonden, ghelijck als wy altoos onse rekeninghe ghemaeckt hadden te vinden, om ons te convoyeren ofte ten minsten te aviseren, gelijct altoos d'usantie is in die contreye te vinden, ende om dat die Enghelschen aldaer soo vrymoedich ende victorieus haer onthielden, gaf ons quade suspitie, dat die saken van Spaengien niet wel en ginghen.

Die van 't eylandt Tercera en waren niet minder beteest¹⁾ ende⁺ in oproer, want siende onse vlote meenden, dat wy Engelschen waren ende dat wy 't eylandt quamen over vallen, om dieswille, dat die drie Engelsche schepen hadden hare vlaggen op gewonden⁺ ende quamen alsoo met ons in compaengie loopen, om dieswille, dat die van 't eylandt souden²⁾ een paar carveelen, die aldaer laghen, met advyse van de coningh, voor die schepen van Indien, daer comende; dese quamen ons onder kennen ende nae ons toe loopen, naer dat zy ons bekent hadden, waerom ons die Enghelsche schepen voor by liepen om die 't overvallen en te nemen, mits dat die carveelen meenden, dat het altemael vrienden waren ende haer daer voor niet en wachten, want in schijn⁺ van vrienden met ons in compaengie quamen; maer wy schoten vier of vijf mael ende maecten haer teeckenen, dat zy haer souden onder 't eylandt begeven, 'twelcke zy deden. Dit die Enghel-

+ Merct de getrouwicheydt vande Portugesen.

+ De Engelsche laten de vloot met vreden.

+

+ Oorsaec van een groote bedroeftheyt in Jan Huygens schip.

1) verward.

+ Die van Tercera zijn bevreest vande vloot.

+ De Engelsche loopen met de vloot na Tercera.

2) Hier is blijkbaar ‘sonden’ bedoeld. Eng. vertaling (II p. 269): ‘sent out’.

+ De Engelsche loopen nae de carveelen van Tercera.

[p. 98]

schen siende zijn duer ghegaen te zeewaert in, ende also zijn ons ⁺die carveelen aen boort gecomen, segghende, dat die van 't eylandt altemael in wapenen stonden, want hadden advijs van Portugael, dat capiteijn Draeck¹⁾ hem toe gemaeckt hadde om d'eylanden t'overvallen. Oock gaven ons tydinge van 't verlies vande armade²⁾ op Engelandt, ende hoe dat die Enghelschen tot aende poorten van Lisbonen geweest hadden, waerom ons die coningh liet aviseren, dat wy souden loopen op de reede van Tercera onder bescherminghe van de fortresse, tot ander advijs van hem in contrarie, en dat hy ons soude doen aviseren, waer ⁺dat wy souden in loopen, want nae Lisbonen scheen haer te periculues te wesen. Dese tydinghe stelden onse vlote in grooter benautheyt ende verschrickinge, ende sagen malcanderen vast aen sonder te weten, wat segghen, ende hoe wel dat het haer docht⁺ periculues te wesen, op die ree te loopen, om dieswille dat het een ree is van een openbaer zee, soo dat daer noyt schepen van Indien, door expres bevel van de coningh, en hebben dorven ⁺anckeren, dan plagen alleenlijck ‖ daer te comen ende hielden altoos⁺ die zee met laveren ende sonden hare boots om ververschinghe aen't landt sonder daer oyt te anckeren, maer gedwongen wesende door noots wegen soo wel van 't bevel van de coningh als om dat wy notitie hadden als dat millort Commerlandt³⁾ daer daghelijcks voorby 'teyland liep met sommige oorlooghs schepen, alle 't welcke ons dede die ree kiesen ende dicht onder 't landt te loopen onder beschutsel van de fortresse, daer wy alle gelijck ⁺anckerden, verwachtende advys ende oorden vande coningh om onse voyagie te volbrengen. Was den 24. dagh Julius, op Sint Jacobs dagh, wesende onser 6. schepen, te weten vijf van Oost Indien ende een van Malacca, ende lagen op de ree voor de stadt genaemt Angra, van waer wy terstont sonden drie ofte vier carveelen na Portugael met advijs aen de coningh van ons comste. ⁺Wy laghen op de selfde ree met een groote vreese ende perijckel, overmits dat als Augustus begint, so begint het daer periculues te wesen om te ligghen, want dan beginnen die tormenten; men leyt daer van alle winden beschut behalven van den zuyden en zuydoosten wint, want als die wayt, soo lyden die schepen duysent lasten, principalijck die schepen van Oost Indien, die seer lastigh

+ De carveelen comen Jan Huygens schip aen boort ende verclaren haer 't bevel van de coningh.

1) Sir Francis Drake.

2) In 1588.

+ Door de tydinghe van de coning is de vloot in groote benautheyt.

+ [144b]

+ Een periculuese zee om te anckeren in Tercera.

+

3) Mylord Cumberland. Vgl. verder in dit Cap. wat van hem gezegd wordt.

+ Zij blyven tot Tercera op de ree, verwachten advijs van de coningh.

+ Vier carveelen seylen na Portugael omde coning van de comst vande vloot te verwittighen.

[p. 99]

en swaer zijn, ende comen gheladen tot sinckens toe, en zijn qualijcken om bestieren.

Den 4. Augustus snachts soo quam daer eenen zuyden windt⁺ uyter zee, ende begost so te stormen, dat alle die schepen in groot perijckel waren van te verliesen ende aende wal te loopen, en waren in grooter noot;deden niet dan schieten om hulpe, ende oock die officieren ende 't meeste zee-volck was aen land, ende die schepen hadden maer sommige putgers ende slaven in 't schip,⁺ dat die Portugesen ghemeenlijck voor een manier hebben, waer dat zy comen, terstondt altemael aen landt te springen, ende latent schip met een jonghen of twee so liggen. Men luyden alle die clocken, die inde stadt waren, om bystant, ende daer was sulcken gerucht en gecrijsch over die geheele stadt, datmen hooren noch sien en mocht, want die van 't landt en consten duert groote geruchte ende gebeyr¹⁾ van de zee aende schepen niet comen, en die van de schepen en mochten aen landt niet comen. Ons schip Santa Crus was in groot perijckel, ende meenden altemet, het souden sonder twyfel aende wal geslagen hebben, maer ⁺God versacht²⁾. Het schip van Malacca brack ‖ zijn cabels, ende⁺ en hadden geen volck ghenoech in 't schip, noch die bedreven waren om een ander cabel ende ancker weer uyt te werpen, in somma zy kerfden de masten ende quamen op de clippen, daer 't op stiet ende op bersten, ende bleef also sitten, ende sonck terstont onder 't water tot den oppersten overloop, ende hiermede schoot de wint naer 't noordtwesten, waermede die storm cesseerden ende 't water weder slecht³⁾ werde, sonder dat alle die ander schepen hadden⁴⁾ die selfde ganck gegaen, want stonden sommige al gereet om masten en cabels af te houwen om 't leven te salveren, maer Godt en heeft het niet willen hebben.

⁺In dit schip van Malacca verloor veel costelijcke waren, want⁺ is altoos rijcker als eenich van de schepen van Indien; compt altoos vol van alle rijckdommen van Chyna, Maluco, Iava ende alle die contreyen, soo dat het een jammer om sien was die costelijcke stucken, soo van zyden, damasten, labueren van gout en silver werck, costelijcke porseleynen ende ander diergelijcke wa-

+ Een groote storm met een zuyden wint.

+ De vloot is door de storm in grooten noot.

1) Hier: onstuimigheid.

+

2) D.i. verhoedde het.

+ Het schip van Malacca breeckt zijn cabels, kerft zijn mast ende stoot aen een clip aen stucken.

3) D.i. effen.

4) Slordige zinsbouw. De bedoeling is natuurlijk: sonder dat hadden alle die ander schepen.

+ [145a]

+ Vertellinghe van 't ondergaen van een schip van Malacca.

[p. 100]

ren, daer van die zee ende den oever rontomme entom bedeckt lagh, ende aen stucken ghesmeten. Men salveerden noch veel ⁺goedts, dat boven by de handt lagh, ende met lanckheydt van tyden met duyckers noch sommighe peper, naghelen ende muscaten bloemen, maer die meestendeel was wegh en vergaen ende vernielt, ende noch dat ghesalveert wert, was meest al bedorven ende van weynigh estimatie, het welcke terstondt wert van de officieren van des koninghs weghen op het eylandt aenghetast¹⁾ ende ghebeneficieert met hulpe vande eyghenaers, ende altemael ghesloten inde alsandega²⁾ ofte tolhuys om des coninghs tollen ende rechten te verseeckeren, ende ten was niet genoech het verlies van het arme volck ende hare langduerighe ende periculuese ⁺voyage, die drie jaren gheduert hadden, met soo veel contrasten³⁾ ende moeyten, als zy in Malacca gepasseert hadden, als wy op een ander gheroert hebben, en consten noyt so veel van de coningh verwerven noch van zijn officieren, datmen haer van het over ghebleven ende half bedorven ghesalveert goet, op haer eyghen kosten⁴⁾, een penninck daer van wilden gheven, hoe wel zy offreceerden borgh te setten voor den tol, ofte soo veel goets in pandt te laten als die waerdye vande tollen souden moghen bedraghen; ende hoe wel dat zy jammerlijcken ende dagelijcks cla ‖ ghende⁺ waren, dat zy niet en hadden waer af te leven, dat zy begeerden ⁺op haer avontuer schepen ofte carveelen te bevrachten op hare eygen kosten ende het goet leveren met goeden borgh binnen den tol van Lisbonen, alle het welcke haer noyt gheconsenteert is gheweest, dan creghen voor antwoort, dat die coningh tot voorseeckerheydt van zijn tollen ende alle het goet souden senden een armade van sommighe oorloghs schepen om het goet te halen, welcke halen duerden by de twee jaer en een halve, so dat het noyt ten effecten en quam om de armade te comen⁵⁾, ende daer en tusschen vergingen die arme luyden van het schip, die door desperaetheyt haer selven ende den coningh met zijn officieren vervloeckten, ende noch ten langhen lesten door groote importunatie van de verpachters van de peper heeft een yeghelijcken oor-

+ Veel dinghen werden weder gevischt van de duyckers.

1) D.i. in beslag genomen. In 't Fransch zou men zeggen ‘saisir’, dat, gelijk men weet, ook ‘aantasten’ beteekent.

2) Lees: Alfandega, Port. tolhuis, douane. Dezelfde fout in de Lat. vertaling.

+ Merckt de Portugesche onrechtvaerdighe giericheydt.

3) Waarsch. hiermee moeiten of tegenslagen bedoeld.

4) Versta: dat voor hun eigen rekening was?

+

+ De Portugesen onthouden d'eygenaers het ghevischte goet teghen reden.

5) Slechte stijl. De bedoeling is, dat van de toegezegde zending der Armade niets kwam. Begrijpelijker is de Lat. vertaling, doch zeer vrij.

[p. 101]

lof gegeven, zijn goet te schepen in wat schip datmen begheerde,⁺ nae dat het daer derdehalf jaer ghelegen hadde, mits borgh stellende, het goet te leveren binnen Lisbonen in het huys van Indien, al waer men alsdan noch van het goet meer als die helft moet betalen van tol, sonder eenich respect van alle ongheluck ende miserien, die 't volck gepasseert hebben, ende die gherijft ende haest vertolt wil wesen, moet staegh gaen vullen die handen vande officieren vande tol met giften en gaven, ofte anders looptet altemet⁺ een maendt drie oft vier naer eerment goedt kan uyt den tol kryghen, ende die beste curieusheyden ofte eenighe fraeye dinghen, ⁺diemen brengt van Indien voor zijn eyghen sinnelijckheydt¹⁾, als zy die officieren maer wel aen staen ende daer behaghen in hebben, nement naer haer, doch met een beloften van betalen, maer daer en comt anders niet meer af, en men is noch bly, dat men stil swijcht en dissimuleert.

Den achtsten Augustus hebben die van de schepen raet ghehouden met de governuer van 't eylandt, wat haer te doen stont, want⁺ haer niet goet en docht, het advijs vande coningh te verwachten, siende het langhe toeven, ende vreesden weder voor een ander ongheluck, daer langhe blyvende, ende om dat daer een groot ende sterck galleon van oorloch lagh, welcke hadden op²⁾ den governuer van Bresilien, ende was door quaet weer weder aldaer ghearriveert, soo ordineerden zy, dat dit galleon, dat wel ghemonteert was, met die schepen soude varen naer Lisbonen, hoe wel ⁺dat zy dit deden ‖ sonder advijs ende bevel vande coningh; hadden⁺ nochtans haer liever alsoo te avontuereren inde zee dan al daer weder het perijckel vande haven te verwachten, want het alle daeghs later in het jaer worde, waerom gheen verbeteringe van weer te verwachten en was. Zijn alsoo met dit accoort, versien wesende van alle nootdruft, met malkalderen t'seijl ghegaen den selfden dagh op Gods genaden, met ghenoech vreese van eenich teghenspoet onder weghen te vinden.

Ende overmidts dat het verlies van 't schip van Malacca veel⁺ dede blyven om het goet, dat moghelijck was, te salveren ende te beneficieren, onder welcke was den factoor van de peper, mijnder kennisse ende goede vrient, door wiens bedinghe ende oock om dat die peper van dit schip ende oock van alle d'ander schepen

+ Het goet wert gescheept, naer dat het derdehalf jaer geleghen had, nae Lisbona.

+ Merckt de onredelijcheyt van de Portugesen.

+ [145b]

1) D.i. eigen genoegen. In Gelderland zou men zeggen: zinnigheid.

+ Die van het schip beraetslaghen haer met die van 't eylandt belanghende het advijs van de coningh.

2) D.i. aan boord.

+

+ Zij werden met een galleon nae Lisbona gheconvoyeert.

+ Zy varen met groote vrees na Lisbona.

[p. 102]

was altemael van een pachters¹⁾, van wien ick mijn obligatie vande factorye hadde, siende den noot, ende dat hy alleen qualijcken sulcks konste beneficieren, hebbe mijn particuliere affairen gherecommandeert ende het selfde afgheveerdicht met d'ander schepen, ende zy²⁾ aldaer om die selfde oorsaecke gebleven om alsoo met malkanderen te salveren ende beneficieren het ghene, dat ons mogelijck was, tot ander oorden ende advijs van de pachters⁺ ende eygenaers vande selfde peper ende ander speceryen en droghen, waer van wy een goede somme so met duyckers ende ander instrumenten af uyt creghen, met advijs ende oorden van de pachters ende den coningh, datmen ons terstondt souden halen, waerom ons beval te vertoeven, met goede toesicht van de selfde ghesalveerde goeden, welcke vertoevinghe ende halen ons duerden, als gheseydt is, derdehalf jaer, waer by men kan concidereren die goede ordinantie ende policien van den admiraliteyt van Portugael ende met wat neerstigheydt haer bevlytighen tot het ghemeene profijt ende het landts welvaert ende voorstant³⁾ en hulpe van haer ondersaten, die zy in als behooren te vervoorderen ende favorabel te wesen; maer het contrarie van dien sal hy wel bevinden, die hare daghelijcksche handel in Portugael doen, ende die daghelijcksche ervarentheydt van dien oirkont is.

⁺Den dertighsten Augustus quamen die selfde schepen weder alle ghelijck by het eylandt Tercera, sonder te anckeren, om dat zy altoos contrarie wint gehadt hadden ende door waters noot waren wederom ghecomen; ende daeghs te voren soo was voorby⁺⁺het eylandt Tercera gheloo ‖ pen millort Commerlandt⁴⁾ met ses⁺ ofte seven schepen, ende was tot alle haer gheluck weder uyt het ghesicht, waer door haer haestigh afveerdighde ende namen tot meerder versekertheydt ende bescherminghe 400. Spaengiaerden in van die in Tercera in guarnisoen laghen, waer mede zijn weder ⁺heen ghereyst ende creghen eenen goeden wint, soo dat zy in elf dagen tot Lisbonen inde revier quamen met een groote blyschap ende triumphe, ende hadden zy noch een dach buyten die revier ghebeyt om in te komen, hadden altemael ghenomen gheweest

1) Drukfout voor pachter.

2) Wat de betekenis betreft zou men dit ‘zy’ houden voor een weinig gebruikelijke vorm van ‘ben’; wat de vorm betreft denkt man aan een vergissing voor ‘zyn’.

+ Bedenckinge van de goede ordinantien van de admiraliteyt van Portugael.

3) Bij Kiliaan Veurstand, verdediging.

+ Op wat tijt de schepen weder by Tercera quamen.

+ [146a]

+ Hoe sterck dat zy millort Commerland voorby Tercera saghen seylen.

4) Een relaas van dezen tocht gaf Edward Wright, Cumberland's voiage to the Azores p. 155 v.

+

+ De schepen comen tot Lisbona, werden heerlijck inghehaelt.

[p. 103]

van capiteijn Draeck, die met veertigh schepen quam voor Cascays¹⁾, recht dat die schepen van Indien hare anckers lichten ende met ghewelt vande galeyen binnen gebracht werden, soo datmen in 't discours van dese langhduerighe ende periculuese reyse kan genoech verstaen, hoe dat alleenlijck duer particulier gratie ende favuer van Godt dese schepen hare reyse volbrenghen, met ghenoech miserien ende arbeyt, verlies ende schade, uyt welcke men ghenoech mach colligeren hare daghelijckse navigatie, hare ordinantien, ghebruyck ende style van hare schepen, regieringhe ende handel, soo datmen dese reyse noch mach met der waerheyt estimeren voor een prospere ende gheluckighe reyse, want dickwils geschiet, datter altemet maer een oft twee schepen overcomen van vijf, die jaerlijcx derwaerts af gheveerdicht werden, alsmen nu binnen corten jaren herwaers ghesien heeft, die eensdeels ghenomen, eensdeels verloren worden, ende dit altemael meest door haer eygen misbruycken ende quade ordinantie, alst genoech by dese aen ghewesen ende betoont is, etc.

1) D.i. Cascaes bij den mond van den Taag.