Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Derde stuk

Dat 94. capittel.
Een corte beschryvinghe van 't eyland van Santa Helena.

⁺Het eylandt Santa Helena is also genaemt om dat het vande Portugesen ontdeckt is gheweest op den dagh van Santa Helena³⁾, welcke comt den 21. Meye. Is van de groote van ses mylen in het ront, luttel min oft meer, leijt op ⁺16¼. graden aende suydtzyde vanden AEquinoctiael, vijfhondert en vijftigh Spaensche mylen van de Cabo de bona Esperança, ende leydt van de custe, diemen noemt van Angola ofte AEthiopia⁴⁾, 350. mylen, ende vande custe van Bresilien 510. mylen; dit zijn die twee naeste landen, die 't heeft. 'tIs een seer hoogh ⁺ende berghachtigh landt, soo dat het ghemeenlijck met die wolcken bedeckt is. Het landt is in hem selven asachtigh ende seer droogh, ende oock alle die boomen, die daer veel zijn, die 't van zijn selven heeft, te weten, die wildernisse, ende het hout daer van is tot weynich meer profijts als om te branden, want en heeft sonderlinghen geen substantie ende is gelijck oft het half versenght waer, soo dat het schijnt sonder twyfel, datter eertijdts

+ Waerom dat het S. Helena ghenaemt is.

3) Het werd ontdekt door João de Nova op 21 Mei 1502, op zijn terugtocht van Indië naar Portugal. Zie Danvers, I, 76.

+ Groote ende hooghte.

4) Dit laatste doet eigenaardig aan. Op Linschoten's kaart echter staat ook in het betreffende gedeelte van de Atlantische Oceaan: Oceanus Aethiopicus.

+ Gedaente van 't eylandt.

[p. *1]

[p. *2]

[p. 85]

eenighen vulcano gheweest is, ghelijck in 't ghemeen alle die eylanden het vuyr seer onder worpen zijn, want men vint alhier op sommige plaetsen solfer en swevel.

Alst die Portugesen eerst ontdeckten, so en wasser gants gheen⁺ ghedierten noch eenige fruyten, dan alleenlijck abondant van soet water, dat seer goet is, ende comt van de berghen af vallen ende stort also inde valeye by groote menighten, aldaer het ⁺kercxken staet, ende loopt alsoo met sommighe cleyne beecken tot inde zee, al waer die Portugesen hare vaten vullen met water⁺ ende wassen die cleeren, so dat het een seer groot gherijf is ende is een playsier om sien die claerheydt ende menichte van het water, dat tusschen die berghen af stort in de valeye, datmen soude segghen een mirakel te wesen, aenmerckende die drooghte van 't land ende steen-clippen, die 't heeft. Die Portugesen hebbende¹⁾ allencxkens veel gedierten ghebracht ende allerley fruy- ‖ ⁺ten gheplant inde valeyen, die in soo grooten abondantien aen ghewasschen en ghegroeyt zijn, dat het ongelooflijcken schijnt te wesen, want is so vol geyten, bocken, wilde verckens, velt-hoenderen,⁺ patrysen, duyven, by duysenden, so dat een yeghelijck, die wil, mach jaghen ende doot smyten, ende men vint daer altoos genoegh; al quamen daer noch soo veel schepen, men machse met steenen ende houten doot smyten door die groote menichten. Nu van alle vruchten als Portugaelsche vygen, granaet appelen, oraengien appelen ende lymoenen, lymen ende dierghelijcken⁺ zijnder soo veel aen ghegroeyt, sonder poten noch planten, van haer selfs, dat alle valeyen vol zijn, dat een playsier om sien is, ende schijnt een aerts paradijs te wesen, ende hebben 'tgeheele jaer duer vruchten, oorsake, dat het alle dagen met vlaghen vijf oft ses malen regent, en dan weder sonne-schijn, soo dat al watmen⁺ daer plant daer seer wel wast, ende door die weynige curieusheydt van de Portugesen en zijnder van alle fruyten van Portugael ende Indien niet, want souden daer sonder twyfel wel wassen, naer die goede ghetemperheydt van de lucht ende 'tlandt, ende, dat meer is, hebben daer soo grooten abondantien van visch, dicht by het landt ende rontom 'teylandt, dat het schijnt een wonder van God te wesen, want met cromme spijckers ende naghelen kanmen so veel visch vanghen alsmen begheert, soo dat⁺ haer alle die schepen vervullen en versien van visch, die zij op

+ Wat de Portugesen op 'teyland vonden, als zy 't eerst ontdeckten.

+ [140a]

+ Veel versch water in S. Helena.

1) Lees waarschijnlijk: hebbender.

+

+ Yegelijc mach in S. Helena jaghen.

+ Veel oraengie, citroenen, lymoenen, granaten ende vyghen.

+ Oorsaec, waer om datter alle dingh wel wast.

+ Veel visch, licht om te vanghen.

[p. 86]

hangen ende droogen; is van veel soorten, ende van soo goeden smaeck als ick oyt visch ghesmaeckt hebbe, ghelijck zy oock alle affirmeren, die 't gepasseert hebben, ende tot noch meerder ⁺gherijf so vintmen op die steen-clippen aen die zee-cant sout ligghen, 'twelcke ghenoegh kan voldoen tot die nootdruft; in somma is in het corte een aerts paradijs voor die Portugaelsche schepen, ende schijnt, dat het aldaer mirakelueselijcken ontdeckt is tot verversinghe ende dienste vande schepen, want aensiende die cleynheyt ende hoocheyt van 't landt, gheleghen in 't midden vande zee Oceanus en so verscheyden van 't vaste landt ofte eenighe ander eylanden, soo dat het schijnt by ghelijckenis te ⁺wesen een boeye in 't midden vande Spaensche zee, ende so dit eylandt niet en waer, en waer niet wel moghelijck, dat die schepen soude goede ende behouden reyse mogen doen, want is wel gebuert, dat het sommige schepen gemist hebben, die welcke die grootste miseryen van de werelt passeerden ende moesten inde ⁺custe van Guyne loopen om aldaer te verwachten die vlaghen vande reghen, om alsoo water te crygen, ende quamen half doot ende vergaen in Portugael.

'T is een manier, dat alle, die cranck zijn ende niet wel met ‖ ⁺en moghen, die laetmen in't eylandt. Men gheeftse provande van⁺ wat rijs, busschuyt, olye ende wat speceryen, want visch en vleesch crygen zy genoech, want als die schepen wech zijn, soo⁺ comt alle 'tghedierte (dat door 't ghesicht van 't volck op die berghen ghevloden is) weder inde valeyen, al waer zyse met de handt grypen ende dooden. Dese crancken blyven daer tot 'tander jaer, als d'ander schepen comen; die nemense dan mede. Zy werden daer gemeenlijcken terstondt ghesont, want is een seer ⁺gesonde ende lieffelijcke lucht, ende ghebuert weynich, datter yemant sterft, en vinden 'tgheheele jaer altoos een ghetempertheyt ende wint en altoos vruchten, sonder weynighe veranderinghe.

⁺De coningh en wil niet toelaten, datter yemant woont, om dat zijt landt niet en souden destrueren ende eyghenen, op dat een yeghelijcken zijn gherijf ende alle dingen even naer souden hebben. Daer bleef inde vorige jaren een hermitaen ofte cluysenaer sommighe jaren, onder decksel¹⁾ van penitentie te doen, ende het kercxken te onderhouden. Dese dooden veel geyten ende bocken,

+ Plaetse, daermen sout vindt.

+ Gelegentheyt van dit eylandt.

+ Helena is heel noodich tot de Indische vaert.

+ Manier van de Portugesen, uyt Helena seylende.

+

+ [140b]

+ Een gesonde lucht in S. Helena.

+ Oorsaec, waer om de coning niet wil, datmen op Helena woont.

1) voorwendsel.

[p. 87]

soo dat hy alle jaren vijf oft ses hondert vellen vercocht ende daer goet profijt mede dede, dat die coningh ter ooren quam; deden hem terstont naer Portugael brenghen. Desghelijcks soo ontliepender eens uyt die schepen twee Caffres ofte swarten van Moçambique⁺ ende een Iava met twee slavinnen. Dese hadden haer verborgen inde geberchte, die seer hoogh ende wilt zijn, soo datmense qualijck can passeren. Dese voechden haer by den anderen ende genereerden, in somma dat zy al byde 20. persoenen waren aengheteelt; ende als die schepen wech waren, liepen het gheheele eyland duer ende deden groote schade. Hadden hare woonplaetsen ende huysinghe gemaeckt tusschen sommighe berghen, daer noyt Portugees gheweest hadde ende qualijck comen conste, al waer sy haar verberchden den tijdt als die schepen daer laghen. Men wordense in 't eijndt ghewaer en men dede alle neersticheyt om haer te vanghen, maer zy wisten haer soo wel te beschermen ende te verberghen, datmense in sommighe jaren niet crygen en konst, maer in 't leste, vreesende, dat dese metter tijdt haer mochten schadich wesen en grooten hinder doen, hebben door⁺ expressen bevel vande coningh haer naer langhe moeyten ende arbeyt ghevanghen ghebracht naer Portugael, soo datter nu ter tijdt niemandt en is noch blijft, dan alleenlijck die siecken, als gheseyt is.

Als die schepen daer comen, een yegelijck neemt zijn logement⁺ onder eenen boom, ende maken daer een tent om, want die boomen daer seer veel zijn, soo dat het terstondt schijnt een stadt ofte legher te wesen. Een yegelijck versiet hem van jacht¹⁾, fruyt, ⁺visch ‖ en hout etc., want voor eyghelijcken²⁾ ghenoech is. Een eyghelijck reynicht hem van lywaet met wassen en plassen, ende men hout eenen generalen biecht ende nachtmael, met hare dagelijckse missen, die men aldaer met grooter devotien doet, met procescien en lof-sanghen en ander hymnus, van dat haer God⁺ vande Cabo de bona Esparença bewaert heeft ende al daer ghebracht, ende een yechelijck procureert tot een eeuwighe memorie, hare namen ende mercken inde stammen ende tacken vande boomen te snyden, al waerder veel honderden staen, welcke letteren met het wassen vande boomen oock op wassen ende groot worden. Wy vonden daer namen van 't jaar van 1510., 1515. ende alle ander jaren daer aen volghende, welcke namen op vijgh-boomen

+ Verhael van twee swarten, die in Helena woonden.

+ De swarten werden ghevanghen ende na Portugael ghebracht.

+ In wat huysen dat zy op St. Helena woonden.

1) dus: wild.

+

2) een iegelijk.

+ Ceremonien op S. Helena.

[p. 88]

stonden, wesende elcke letter vande groote van een span, door 't⁺ wassen ende outheydt van de boomen, waermede ghenoech is om in het corte te verstaen die gheleghentheydt van het eylandt Santa Helena.

⁺Den 21. Meye, wesende den dagh van Santa Helena ende Pincxter dagh, naer dat wy alle onse verversinghe ende nootdruft in hadden, zijn weder alle ghelijck in compaengie t' seijl ghegaen onse wegh naer Portugael, latende op 't eylandt ontrent 15. crancken ende sommighe slaven, die ontloopen waren vande schepen.

Den 26. Meye des avondts quamen te spraeck met het schip ⁺Santa Maria, ende des anderen daeghs spraken met het galleon van Malacca, des smorghens ende des naer middaechs met den admirael, ende beval, dat wy hem souden volgen naer 't eylandt ⁺genaemt Ascencion. Den selfden dagh viel ons een slaef over boort, ende hoe wel wy veel neersticheyt deden, nochtans en konsten hem niet crygen, om dat wy voor de windt ginghen. Den selfden dagh des savondts saghen het eylandt Ascension, ende bleven alle die nacht laverende om het eylandt niet voorby te loopen. Des anderen daeghs smorghens, was den 28. Meye, liepen het eylandt rondtom, om te sien, oft wy. daer ancker gront konden⁺ crygen, om dat den admirael so leck was, dat zy het schip niet langer boven en konsten houden, ende het volck requereerden aen de officieren van 't schip, datment goet souden op 't eylandt Ascencion lossen ende daer laten met goede wacht ende nootdruft, ende het leeghe schip naer Portugael senden ende aldaer procureren om het goet te doen halen, meenende, dat het hier ghenoech⁺ versekerheyt hadde om wel bewaert te wesen, want altemet al hier in 20. jaer gheen schepen en komen, om dat daer niet te halen is. Wy liepen daer dicht by heen, by eenen schoonen ⁺witten ende seer grooten strant, ende den admirael wierp ‖ het⁺ loot uyt ende wy desgelijcken; vonden van 80. tot 50. ende 40. vadem, ende hoe wel dat zy daer wel dichter consten aen landt comen, doch die officieren excuseerden haer, seggende, dat zy daer niet dichter aen en konsten, ende dat het te diep en te perijckelues was om aldaer te anckeren, ende deden dit al om 't volck te vreden te stellen, ende dat zy souden een paer pompen van d'ander schepen leenen, ende souden alsoo zonder twyfel het ⁺schip sonder perijckel over brengen, hoe wel dat het haer moeylijcken was, moesten geduldigh wesen, want den admirael ende

+ [141a]

+ Wanneer dat zy van S. Helena voeren.

+ Zy spreken tegen verscheyden schepen.

+ Zy verliesen een slaef, die over boort valt.

+ Het schip van de admirael wert leck.

+ Gedaente vande strant van Ascencion.

+ Diepte rontom Ascencion.

+

+ Verhael van den grooten noot vant schip vande admirael.

[p. *3]

[p. *4]

[p. 89]

alle die edel-luyden, die in 't schip waren, stonden oock selfs alle daghen ende nachten haer buert aende pompen, soo wel als die minsten, ende dit al om 't volck moet ende coragie te gheven. Den admirael leenden een pomp van 't schip Santa Maria, ende sont ons oock aen¹⁾ met bedinghe om een pomp te hebben, ende hoe wel dat ons schip oock van de beste niet en was, ende veel waren van meeninge, datmense hem niet en behoorden te gheven, want wy niet en wisten, wat ons over comen mocht, want hadden noch eenen verre wegh te varen; maer in 't leste, siende haren noot ende ootmoedigh bidden, hebbense haer ghedaen, ende seyden, dat den admirael was van meeninghe, eenigh stil weer cryghende, sommigh goet te lossen ende in de ander schepen te laden om wat verlichtinghe te cryghen, maer en quam daer naer ⁺niet te pas²⁾, waer door zy met ghenoech miseryen ende moeyten over quamen.

1) ‘Aanzenden’ is zeker geen goed Hollandsch. De bedoeling is: hij zond een boodschap (of: iemand) met verzoek.

+ [141b]

2) Deze uitdrukking is mij niet duidelijk. Betekent het misschien, dat men er geen passende gelegenheid voor vond? De Eng. vertaling (II p. 260) heeft: ‘but it fell not out as they thought’.