Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Derde stuk

Dat 93. capittel.
Myne voyagie ende geschiedenisse van Indien naer Portugael.

Den eersten Januarij anno 89. soo is het schip Santa Maria⁺ t'seijl gegaen, om dat het een vande outste schepen was; daerom ginckt eerste t'seijl, ende wort daerom ghedaen om dieswille, dat, hoemen vroegher van Cochijn scheijt, hoe datmen beter tijt ende weder aende Cabo de bona Esperança vint, ende hoe men later comt, hoe quader weer ende meer tormenten, oorsake, dat alsdan die son hem verlenght van't zuyden naer 't noorden; daerom houtmen gemeenlijck die beste ende sterckste schepen voor die leste, om dat zy daer beter tegen moghen, ende in 't eylandt van Santa Helena verwachten zy malkanderen tot⁺ den 25. Meye ende niet langher, welcke is den gesetten dagh van de coningh. Die dan byden anderen zijn, gaen in compaengie naer Portugael, want van Indien nae Santa Helena en is niet van doen eenich gheselschap, overmidts dat daer gheen vrees van

+ 1589.
Wanneer het schip Santa Maria 'tseijl ghegaen is.

+ Hoe lang dat de schepen malcanderen in 't Eylandt Santa Helena wachten.

[p. 62]

zee-roovers is, ende oock hebben altoos het geschut altemael onder in't schip, om die tormenten van de Cabo de bona Esperança beter te passeren.

⁺Den 6. Januarijs is het schip ghenaempt Nossa Senhora de Consepcao' t'seijl ghegaen, den 10. dito den admirael, ghenaemt San Cristoffel, den 12. het schip Sant Antonio, den 15. het schip San Thome, welcke was het grootste ende 'tbeste vande vloot ende oock het rijckste. Den 20. vande selfde zijn wy met ons schip Santa Crus t'seijl ghegaen, wesende het leste, ende waren ontrent⁺ met zee-volck, soldaten ende slaven over die 200. persoonen, luttel min oft meer, want van Indien gaen weynich soldaten dan met oorlof vande viçorey, om haer dienste te gaen presenteren ⁺en eenige vergeldinghe te kryghen, ende dit gheschiet naer dat zy sommighe jaren aldaer ghedient hebben, ende oock wanneer zy de macht hebben, waer mede over comen, want die arm zijn en gheen hulpe en hebben, moeten dickwils in Indien blyven van nootswegen, om dat zy niet en hebben noch kryghen konnen, waermede over komen, uyt welcke oorsaecke daer menich moeten blyven, ende trouwen met swartinnen ende Indiaensche vrouwen om de kost te crygen, en dat noch met genoech miserien, want het over komen cost altoos ten minsten 2. oft 300. pardauwen, ende dat alleenlijck voor ‖ de mondt cost ende dranck, welcke⁺ somme een soldaet qualijck can veroveren, ten zy dat zy eenich maechschap hebben, die haer helpen, ofte het favuer van eenighe eelman, capiteijn ofte andere machtige persoonen en officieren, ⁺met wiens bystant ende assistentie zy haer moghen behelpen ende hare reyse alsoo volbrenghen, want op de wederom reijs soo en geeft de coningh anders niet dan vry passagien voor de soldaten en passagiers ende een kist van 4. spannen hoogh ende breet en seven lanck, welcke is haer lyberteyt, nae dat zy daer over die drie jaren in Indien in des coninghs dienst gheweest zijn. Van dese kist en betalen zy geen vracht noch tol; desghelijcx hebben noch een kist in 't ruijm, vracht vry, ende sommige tol van dien, welckmen mach vercoopen in Indien, willende, aende cooplieden, ghelijck zy gemeenlijck doen. Gelden dickwils dese plaets ende vrydom alleen in't vercoopen 40. en 50. pardauwen. Dese plaetsen heetmen lyberteyten, ende die sulcks coopen, doet het registreren op den naem vanden geen, daer hy't af ghecocht heeft, om alsoo in Portugael te ghenieten van de lyberteyt ende previlegie. ⁺Desgelijcks alle bootsghesellen, putgers ende oock alle

+ Verhael, wanneer alle de schepen t'seijl ghegaen zijn.

+ [132a]

+ Oorsaec, waer om menigh Spaengiaert in Indien blyvan moet.

+

+ Wat de soldaten voor 3. jaer dienst ontfangen, alsse weer nae Portugael varen.

+ Vry heden van 't scheeps volcks in het overcomen van Indien nae Spaengien.

[p. 63]

officieren van't schip, die vande voyagie in Portugael op gheschreven zijn, hebben oock behalven hare camers ende voeringhe elcks een kist vande selfde groote ende maet, vracht ende tol vry, alle het welcke scherpelijcken onderhouden wort, hoe wel dat, naer dat die schepen ende tollen verpacht zijn gheweest, moeten alle kisten comen in Lisbonen in't huijs van Indien, al waer zy gevisiteert worden, ofter eenige goederen in komen, die verboden zijn, als peper, anijl ofte indigo, ende andere, die verpacht zijn, daer yet in vindende, is altemael verbuert. Oock so wert het goet vande kisten gewaerdeert, ende soo die waerdye van sulcke goederen over die hondert mijl reijs passeert, moet tol betalen van 't gheen dat het meer is, 'twelcke te voren by sconinghs tyden¹⁾ niet en plagh te wesen, want droeghen die kisten van het schip naer huys ende thoondense maer aende wachters in het schip, en hoe wel dat haer die bootsghesellen ende 'tzee-volck seer beklaghen, datmen⁺ hare lyberteyten ende previlegien breeckt, niet teghenstaende zijn weynich gehoort.

Op dese manier so komen daer weynigh soldaten weder van Indien, oorsake boven verhaelt, want gheloove wel, dat van 1500. soldaten, die jaerlijcks naer Indien gaen, en somtijts meer, dat ⁺van die selfde gheen 100. weder naer Portugael en keeren, eensdeels⁺ van die daer sterven en verdwynen, ten ‖ anderen die duer armoede niet en hebben waer mede weer over komen, soo dat zy dicwils teghens haren danck aldaer moeten blyven ende habitatie maken, hoe wel dat zy haer dickwils in Portugael wenschen, ende soo daer eenighe over komen, is met eenighe viçorey, capiteijn⁺ ofte eenighe andere eelman ofte persoon, die eenigh officie ofte ampt bedient heeft; als dusdanighe naer Portugael komen, soo nemen zy altoos sommighe soldaten in haer gheselschap mede, die zy de kost gheven, ende dat van hare particuliere vrienden ende persoonen van obligatie²⁾, die welcke haer daer om langhe te voren dienen ende altoos naer loopen met bidden en vleyen, ende dit doen zy meest van hooghmoet ende om auctoriteyt te verwerven. Op dese manier mogen daer jaerlijcx ten alderhooghsten komen in⁺ elck schip byde 20. ofte 30. soldaten, welcke hebben haren slaven ende swarten, so dat zy alle wel ghedient komen ende reynlijcken, als van hemden ende lywaet, om dat het lywaet in In-

1) Hier de koning van Portugal bedoeld? Eng. vertaling (II p. 230) heeft: ‘which in the tyme of the kings of Portingale was not used’.

+ De Portugesen breken de vryheyt van de overcomende ghesellen uyt Indien.

+ [132b]

+

+ Hoe sommige soldaten over comen uyt Indien.

2) Waarschijnlijk: waaraan zij verplichting hebben.

+ Hoe veel soldaten datter in elck schip over comen.

[p. 64]

dien seer goet koop is, ende die schepen komen op die wederom reijs reynder als int gints gaen, om datter min volcx komt, ende dat die daer komen, van als haren nootdruft ende dienst mede brengen, ende het schip komt welrieckende duer die speceryen, daer't over al vol af is, als gheseyt is.

⁺Die afdeelinghe van het schip is aldus: Den stuerman heeft zijn logement boven op 't achterste van't schip aen de rechter zyde, al waer heeft twee ofte drie camers, en comt nimmermeer beneden, noch en doet anders niet dan te bevelen den schipper, als hy die seylen sal op en af laten hijssen en voorts zijn regieringhe waer nemen, ende wat cours datmen sal stieren, en de son te nemen, en alle daechs te schryven en aenteeckenen al watter passeert ende wat cours dat zy aen seylen, met wat teeckenen, windt ⁺ende weder dat zy dien dagh ghehadt hebben. Die schipper heeft zijn logement op die selfde plaets, boven achter by de stuerman aende slincker zyde, met oock soo veel camers ende plaets tot zynen dienste als den stuerman, van waer hy staet en mandeert met eenen silveren fluyt ofte soufflet, ende regiert alleenlijck die groote mast met hare seylen en van daer achterwaerts, doch heeft oock bevel ende sorghe van't gheheele schip ende al wat het schips toebehoorte aenroert¹⁾, ende 'tghebiet van dien, als van seylen te doen maecken, alst noot is, welcke van hem ghesneden ende van de bootsghesellen ghenaeyt worden, desghelijcks het schip te besien, ofter yet aen ghebreect, en dat terstont te voorsien, het geschut op zynen tijt, alst noodigh is, te doen ondrlegghen ende weder boven ha ‖ len, etc. Als hy yet van doen heeft, als doeck⁺ voor seylen, spijckeren, tou ofte andere alsulcke dingen, die noodich moghen wesen, moet het vande factoor ende schryver van 't schip eysschen, die het hem leveren, met eene assignatie in 't ⁺boeck, om daer van rekeningh te gheven. Die hooghbootsman heeft zijn logement op het voor casteel, en heeft bevel ende regiert die fockmast ende voor seylen, heeft oock een silveren fluyt als die schipper. Dese draecht sorghe van als wat die fockmast roert en van de anckers vast te doen binden. Die guardiaen ofte schieman heeft zijn logement dicht by de groote mast, buytewaerts ⁺aende slincker zyde, want aende rechter zyde staet die combuys ende plaets, daermen koockt; daer heeft hy een camer staen voor⁺ zijn persoon. Dese heeft oock een silveren fluyt; heeft het bevel

+ Afdelinge van de plaetsen in het schip voor die, die over varen.

+ Verhael, hoe en van wie het schip geregeert wort.

1) D.i. raakt, betreft.

+

+ Plaets vande hooch-bootsman, desgelijcx zijn last van 't schip te regeren.

+ Desgelijcx van de schieman.

+ [133a]

[p. 65]

over die putgers en te doen pompen, het schip te doen reynighen, die coorden te versien ende te voeren en onderhouden, het boot waer te nemen en te regieren, etc. Die constapel heeft zijn⁺ logement vande mast binnewaerts naer het roer toe, onder 't eerste verdeck, ende moet altoos sitten voor de groote mast met het aensicht naer die schipper toe, nacht en dach, om als die schipper fluyt die busschieters te bevelen, als zy sullen die groote schoot aen halen ofte uyt steecken; desghelijcks draecht sorghe voor 'tgheschut ende ghereetschap daer van, ende, alst noodich⁺ is, dat te ordineren. Den onder stuerman doet anders niet als den stuerman te helpen ende zijn quartier¹⁾ verlichten. Hebben oock altijdts twee oft drie vande beste bootsghesellen, die anders niet en doen als inden stoel vande piloot manderen ende bevelen,⁺ als die stuerman rust. Die bootsghesellen hebben haer logement meest in 't voor casteel en daerom en torn, die busschieters achter by de constapel, onder 't verdeck, en doen anders niet dan met die spil die groote schoot aen halen ofte uyt steecken, alst haer bevolen wert. Die putgers moeten doen al wat haer alle officieren heeten, maer en gaen niet te roer; die bootsghesellen gaen alleenlijck te roer ende regierent schip, waert van doen is, behalven pompen ende 'tgroote seijl op halen, 't welcke moeten die soldaten doen met die slaven. Die putgers pompen ende die timmerman neemt zijn timmeren waer, desghelijcks die cuyper, callafatte²⁾, in somma al ginckt schip bynaest onder, so sal niemant meer doen als zijn offitie is, en wat daer buyteh is, sullen daer op staen sien. Die capiteijn heeft die galerye ende d'achter⁺ camer in; heeft alleenlijck bevel over die soldaten ende die des ⁺snachts ‖ te doen waken.

Die stuerman, schipper, hooch-bootsman laten haer seer mangnifijck⁺ dienen, met hare silveren lampetten, beckens, coppen en schalen, elcks in zijn regiment op zijn selven, van hare slaven ende dienaers, en hebben alle dingen seer abondant, maer die ander bootsgesellen ende 't schips volck hebbent so breet niet en passeren meer miserien, want een yeghelijck moet zijn selven besorgen, als wy op een ander geseyt hebben. Oock so is te verstaen, als dat op dese schepen geen averye is, want alsser eenighe⁺ schade gheschiet ofte goet over boort geworpen wort ofte eenige ander verlies, soo verliest die gheene, die 't toe comt, sonder

+ Plaets vande constapel.

+ Plaets vande onder stuerman.

1) Betekent hier: wacht.

+ Werck van de bootsgesellen ende putgers in't schip.

2) Port. calafate, kalfaterer, breeuwer.

+ Plaets vande capiteijn.

+

+ Op wat manier haer de bevel hebbers laten dienen in het schip.

+ Op de Indische schepen en is gheen avery.

[p. 66]

meer verhael daer op te hebben, ende is ghemeenlijck vande arme putgers, die in het gemeene hare kisten ende armoede alder bovenste staet, om dat zij niet en hebben te gheven aende stouwers om in 't eerste een goede plaets te cryghen, gelijck als d' ander, die van macht zijn, doen, ende alsser dan eenighe tormenten ofte ongeluck op comt, soo moet over boort dat eerst by de handt staet, sonder aensien van persoonen noch respect van averien daervan te maken.

Aldus seylende hebben ghegoverneert ofte aengheseylt zuydt ⁺zuydtoost tot die linie AEquinoctiael, dat zijn 150. mylen, ende van daer tot 7. graden die selfde cours, ende alsdan zuydtwest ten westen, onse cours nae die Cabo de bona Esperança toe. Dese wegh en was noyt te voren ghevaren, want plaghen van Cochijn⁺ te seylen zuydtwest ende zuydtwest ten zuyden aen tusschen door de eylanden van Maldina¹⁾ en ander duysent eylanden ende drooghten nae 't eyland van San Lourenço en alsoo naer die Cabo toe, ende naer dat die piloot, die met het schip Sant Iago op de drooghte van Iudia bleef, die daer af esschapeerde, ende was als nu stuerman van 't schip San Thome, het beste dat inde vloot was; dese selfde hadde die vorighe reyse voor dese de reyse buyten om begost, loopende also 2. oft 300. mylen uyt de wegh, uyt alle vermoeyen van eylanden, drooghten ofte andere clippen, vermoedende, dat die oorsaecke van 't verlies van soo veel schepen, daermen noch tael oft teecken noch oock eenighen tydinge af en crijght, datse meest op die droochten verliesen, ghelijck als hem gheschieden, en om sulcks te schouwen en weder eenighe gratie byden coningh ende admiraliteyt te verwerven, ⁺soo is hy d'eerste gheweest, die bestaen heeft, dese wegh te ontdecken met het selfde schip, daer mijn heere den bisschop in ginc, ende is by naest inde selfden wegh, die de schepen van Malacca ‖ comen naer Portugael, alwaer men noch eylanden noch drooghten⁺ noch niet met allen en siet dan loutere ende suyvere zee, ende is alsoo in Portugael ghecomen, ghevende notitie van dese wegh, ende hoewel dat hy ghevanghen worden, is weder los gelaten door favuer; ende aenmerckende den admiralyteyt, datter ⁺soo grooten perijckel was, tusschen die drooghten duer te varen, 'twelcke zy meenden principale oorsaeck was van het verlies van soo veel schepen, hebben expresselijcken bevolen, datmen dese

+ Jan Huygens schip seylt een ander wech dan oyt ander schepen gevaren hebben.

+ [133b]

1) Fout voor Maldiva, d.i. de Malediven.

+ Verhael, wie d'eerste was, die deze vaert ontdeckte.

+

+ Gebodt vande admiraliteyt, datmen de nieuwe vaert volghen sal.

[p. 67]

nieuwe gevonden buyten om wegh souden volgen, naer informatie vanden voorseyden stuerman, om alle perijckelen te schouwen; maer ten is daer niet, daer die fauten ligghen, hoe wel dat zy somtijdts oock genoech oorsaecke zijn van veel quaets, doch het meeste ende principaelste is die ongheregheltheydt van het over laden ende die schepen te over lasten, ten anderen het onbedreven⁺ zee-volck, ten derden die quade opsicht ende visitatie, ofter die schepen bequaem toe zijn ende oft zy haren nootdruft van als hebben. Door dese en diergelijcke ghebreecken verliesen haer die schepen daghelijcks, als wy op sommighe plaetsen by exempelen ende waerachtighe gheschiedenisse eensdeels bewesen hebben, als den selfden stuerman, inventuer van desen omwegh, wel ghewaer is gheworden in het schip San Thome, dat hem die drooghten ofte eylanden gheen quaet en deden, dan die overtallighe last; het schip by de Caep op barste ende alsoo van de zee verslonden en vernielt zijn gheworden, als wy hier naer sullen verclaren. Niet teghenstaende en is daerom dese wegh niet te misprysen, al is zy wat veerder uyt de wegh, maer is seer goet ende onsorchelijck van alle drooghten ende eylanden ende om te schouwen die eylanden van Maldina¹⁾ ende alle d'ander omligghende ende naervolghende drooghten ende sanden.

Den 30. Januarij snachts hebben ghepasseert die linie AEquinoctiael,⁺ en daechs daer na sagen een schip ende maecten gissinge, dat het 't schip San Thome was. Denselfden dach viel ons een jongen over boort; wy deden alle neerstigheyt om hem weder te crygen met het cleyne boot, maer om dat het vol goets ende ⁺prommelingen²⁾ vande schipper stondt, ende aleerment veerdich creegh, was den jonghen wel een paer mylen achterwaerts ende verdronck.

Den derden Febryarijs quamen dicht by het schip, ende kendent,⁺ dat het schip San Thome was, ende wy ghenaeckten malcanderen om te spreken, maer als het ons schip begost te kennen ⁺aen onse ‖ touwen, die altemael wit waren van cayro⁴⁾ van Indien, wel wetende, dat wy naer haer tot Cochijn bleven, ende meenden eerst, dat wy een van de vorichste schepen hadden ghe-

+ Wat de oorsaken zijn, datter soo veel Indische schepen blyven.

1) Zie. p. 66 noot 1.

+ Tijt, wanneer Jan Huyghen over de Equinoctiael quam.

+ [134a]

2) Voor ‘prommeling’ heeft Kiliaan ‘prondselinghe, prondelinghe’. Res minutae nulliusque pretii in thesaurum reconditae: & Scruta, orum, frivola. Verder komt voor ‘rommelinghe’. De Lat. vertaling heeft ‘sarcinis’.

+ Jan Huyghens schip onder haelt³⁾ het schip S. Thome.

3) = haalt in.

+

4) Zie I^e stuk p. 58.

[p. 68]

weest, ende overmidts dat haer schip ghehouden was voor het ⁺alderbeste in 't seylen ende van als, soo en hebben zy van hooghmoet ons niet willen spreken ende zijn weder af ghewent, het welcke siende onse officieren hebben ooc af doen weynden, ende een yeghelijck zijn best ghedaen om d' een d' ander voorby te passeren. Door dese en dierghelijcke punten van hoverdye verliesen haer dickwils die Portugesen, gelijckmen hier by kan verstaen te wesen een vande principaelste oorsaecke van 't verlies van het schip San Thome, want deden alle neersticheydt met het schip te compasseren¹⁾ om wel te seylen ende dat zy de Caep eerst²⁾ mochten passeren als wy, al waer zy haren roem op draghen, als zy in Santa Helena by malcanderen comen, al oft het door haer wijsheydt toe quam. Aldus ist gheschiet met dit schip, dat comende by de Cabo de bona Esperança creghen contrarie windt, heeft alle seylen ghestreken ende alsoo ligghen dryven, hebbende batalye met die golven vande zee, die welcke op het schip breken oft het berghen waren, ende al waren zy van steenroodtsen, souden moeten breken, hoe veel te meer schepen van hout ghemaeckt, dat in't ghemeen hare usantie is, om alsoo eer die Caep te passeren, het welcke ons schip niet en mocht lyden, maer liepen telcken met de windt weder te rugghe, soo luttel als wy mochten, schouwende het gewelt vande zee, soo seer als wy ymmers konden, ende om dat San Thome hem betrouwende was op zijn sterckheydt ende in als pretendeerden, die voortocht te hebben om alsoo die papegaey naer haer meeninghe af te schieten³⁾, is alsoo (als ghenoech te vermoeden is) stil blyven ligghen ⁺dryven sonder seylen, het welcke zy payrar⁴⁾ heeten, ende is alsoo door het groote ghewelt van de zee ende den te overtallighen last aen stucken ghesmeten ende van de zee verslonden met volck met al, als wy merckelijcken saghen aende Cabo in het ghemoeten van veel kisten, vaten, luycken, stucken van masten ende doode menschen, ghebonden op plancken, ende andere dierghelijcke schrickelijcke teeckenen, ghelijck als ons d'ander schepen daer naer in't Santa Helena vertrocken, oock desghelijcks ghesien te hebben, dat een jammer dinck te aenschouwen was, ende, dat meer te overdencken, het verlies van soo veel costelijckheydt, ‖

+ Merckt de Portugese hovaerdicheydt.

1) Bet.: met behulp van een zuiver werkend kompas te laten varen?

2) Versta: eerder.

3) Dus eig.: de overwinning behalen door de papegaai er af te schieten (Oud gebruik).

+ Oorsaec vant verderf van't schip, goet en menschen van S. Thome.

4) Port. pairar, uitstellen, een betere gelegenheid afwachten, temporiseeren.

[p. 69]

⁺volcks ende sielen, ende wy, die dit spectacle saghen, ons niet vry en achten van het selfde oock te passeren. Het was een van de rijckste schepen, die in veel jaren van Indien ghevaren waren, ende dat duer die goede fame, die 't hadde van wel te seylen, ende was nieuw ende zijn tweede reyse, waer door daer een yeghelijck⁺ wilden in wesen ende goet laden. In het selfde schip ginck Don Paulo de Lyma Pereira, die Malacca ontset hadde ende dertigh ⁺jaren den coningh in Indien ghedient ende veel heerlijcke victorien ghehadt, meenende als nu te wesen inden throon van zijn heerlijckheydt, ende van de coningh grootelijck verheven souden werden, hebbende met hem een groote schat van juweelen, rijckdommen, huysvrouwe, kinderen ende een broeder, ende waren veel ander edel-luyden en soldaten met hem in compaengie, die met hem over voeren, meenende gheluckigh te wesen, desghelijcks thien ofte twaelf eel-vrouwen, sommighe met hare mans, ander, die hare mans in Portugael hadden, in somma was vol volcks, en altemael het puijck van Indien ende vande gheheele vloot. Daer warender dickwils, die haer beclaechden, als wy in noot waren, dat zy wel hadden moghen met sekerheydt gaen in het schip San Thome, meenende, dat dat onmogelijck was te verliesen; daerom sietmen expresselijck, dat alle wercken van menschen maer enckel ydelheydt ende windt is, ende dat wy alleenlijck ons moeten betrouwen op Godt, want het is verloren sterckte ende alle wetenschap, alst Godt niet en belieft, soo ist al niet.

Keerende weder tot onse materie, soo deden een yeghelijck zijn best om eerst voorby te seylen tot den sesten van Februarijs, so hebben wy haer voorby gheseijlt, wesende in de hooghte van⁺ seven graden aen het zuyden, ende van die tijt en hebbent noyt meer ghesien dan alleenlijck die teeckenen, die ick gheseyt hebbe aende Cabo de bona Esperança, ende daer naer die tydinghe in Santa Helena van haer verlies, als vertelt is.

Den selfden dagh creghen een groot onweder van reghen ende windt, soo dat onse ra vande groote stengh brack, ende hadden altoos van de linie af eenen noorden ende noordtwesten windt met daghelijckse regen, storm ende onweder, sonder op houden, ende duerden ons tot in de hooghte van 20. graden, welcke was den 25. Februarijs, doen creghen wy een zuydtoosten windt met beter weder, welcke windt die Portugesen heeten den generalen windt, diemen ghemeenlijck crijght ende verwacht op 12. graden,⁺

+

+ Verhael vande gheen, die met het schip S. Thome ghebleven zijn.

+ [134b]

+ Waer dat Jan Huyghens schip S. Thome voorby geseylt is.

+ Waer dat zy eerst de generale wint ghecregen hebben.

[p. 70]

maer quam ons eerst in 20. graden; vermoeden, dat het was door oorsaecke dat wy soo verre in zee waren, uyt die ghemeene weg. Dese windt duert ‖ ghemeenlijck tot 27. ende 28. graden, luttel⁺ min ofte meer, ende alsdan moetmen verwachten allerhande winden ende stormen tot voor by de Cabo de bona Esperança, sonder sekerheydt van winden te hebben.

⁺Den vijfden Martius, wesende in 25. graden, creghen eenen oosten windt met eenen seer grooten storm en reghen, soo dat ons die lay¹⁾ van 't roer brack, ende hadden noch twee andere laden, die oock braken, met de penne ende den bout, die door die lay ende het roer passeert, brack oock ontstucken, in somma dat wy aldus laghen en dreven sonder regieringhe, hebbende alle onse seylen ghestreken ende het schip bestormt van de zee van alle kanten, soo dat daer niet een drooghe plaetse in 't gheheele schip ⁺en was, en laghen aldus en dreven twee daghen en twee nachten, met een ghestadighe storm ende onweder met reghen.

Die selfde nacht saghen op de mars ende groote ra ende op veel andere plaetsen een teecken, dat die Portugesen noemen ⁺corpo santo ofte het heyligh lichaem van broeder Peter Gonsalues⁺²⁾; die Spaengiaerts noement sant elmo, ende die Griecken plagent by ouden te heeten, als Ovidius vermelt, Hello³⁾ en Phrixus, ende meenen, dat, wanneer dit teecken compt op de mars ofte groote ra oft yewers anders, dat het een teecken is van beteringhe van 't weder; ende als zy het eerst sien, soo comt die schipper ofte hooch-bootsman, die fluyt ende beveelt een yeghelijck, datment sal groeten met een salva corpo sancto, met misericordia achter aen, met een groot gecrijsch. Dese constellatie⁴⁾⁺genereert hem, als die astronomien bewysen, van de groote vochticheydt ende vapueren, en comt alleens als een keers, die donckerachtigh brant, en dat al springhende van d' een plaets op d' ander sonder stil te blyven. Wy saghen daer oock vijf by den anderen, altemael ghelijck het licht van keersen, het welcke my ooc veel verwonderden, en soudent qualijck ghelooft hebben, hadde ⁺ickt selfs niet ghesien ende wel bescheydelijcken daer op ghelet; ende hoe wel dat het onweder weynich plaets gaf, op curieus-

+

+ Tijt, wanneer datse een groote storm gecreghen hebben.

1) Lade.

+ En wat haer in de zee storm geschiet is.

+ Zy sien op veel plaetsen op het schip s. elmo.

+ [135a]

2) D.i. de heilige Petrus Gonzales, kanunnik van Palencia, later Dominicaan, † 15(?) April 1249. Patroon der schippers als hl. Elmo (Herder's Lexicon für Theologie und Kirche s.v. Petrus Gonzales (Gundisalvus)).

3) Ten rechte: Helle.

4) Deze uitdrukking voor 't bedoelde verschijnsel zeer oneigenlijk gebruikt.

+ Oorsaken, waer van s. elmos coemt. Gedaente van desen elmos.

+ Zy sien 5 lichten op het schip.

[p. 71]

heydt te dencken, niet teghenstaende zijn daer expresselijck om boven geloopen om 't selfde te noteren. Dese vijf lichten heeten de Portugesen coroa de nossa Señhora, dat is ons lief Vrouwen croon,⁺ ende hebbender groot betrouwen op, als zyse sien, waer mede ons schip, dat te voren bedroeft was ende gants mistroostigh, is geheel in rumoer gestaen ende verblijt gheworden, ghelijck oftse ⁺daer met versekerheydt hadden van alle ‖ goet en verlossinghe.

Den 7. creghen beter weder, en alsdoen was goeden raet dier om ons roer weder te concerteren. Sommighe waren van meeninghe, men soude naer Moçambique arriveren ende het roer met een coorde regieren, ander wildent contrarie, men soudt toemaken ende onse reijs volbrenghen, in somma hebben tot drie ofte vier⁺ bouten uyt de ribben van't schip ghetrocken, om dat wy niet een met en brochten tot onse voordeel; dese uytghetrocken wesende waren te cleijn ende en dochten¹⁾ niet; ten lesten vonden goed ende ordineerden, van een basse-camer²⁾ een ambeelt te maken, en branden van hout-colen, en van twee ossen huyden blaesbalcken; hier mede ordineerden ons werck, ende maeckten van een stuck van een oude dregghe twee ofte drie bouten, waer van maer een diende, die noch half gheschuert was, ende maeckten over die gespleten lade eenen yseren bant, ende alsoo knoeyden wy dat te samen ende steldent voorts in Gods handen; hier⁺ over waren wy twee daghen doende. Aldus trocken onse seylen weder op, met groote blyschap, ende trocken³⁾ veel aelmissen voor veel lieve Vrouwen ende heylighen, met groote beloften van bevaerden ende beteringhe, ghelijck den noot altoos met brenght.

Eenen dach daer naer namen die hoochte vande son, ende vonden ons in 28⅔. graden, wesende in de hoochte van het landt ghenaemt terra do Natal, hoe wel dat wy noch meer als 400. mylen vande custe te zeewaert in waren. Creghen goet weder met eenen zuydtoosten wint. In dese contreye vande custe van terra do Natal, welck duert tot 32. graden, is die moeylijkste passagie

+ Wat naem de Portugesen 'tselve gaven.

+

+ Zy stellen int schip gereetschap van een bout tot het roer te maken.

1) deugden.

2) Basse-camer: het achterste gedeelte van een draaibas, een klein op de verschansing geplaatst stukje geschut.

+ De Portugesen doen onse lieve Vrou groote belofte.

3) Aalmis is een oudere vorm voor aalmoes (W.N.T.) Het ‘trekken’ betreft het door het lot laten aanwijzen van één der schepelingen, die een bedevaart zal doen voor de hele bemanning, terwijl de kosten daarvan en de eraan verbonden gave (aalmoes) door de bemanning worden gedragen (zie M.Th. Goudsmit, Geschiedenis van het Nederlandsche zeerecht, 's-Gravenhage 1882, p. 125, en J. ter Gouw, Geschiedenis van Amsterdam IV, Amsterdam 1884, p. 505). De zinsnede is in de Lat. vertaling uitgelaten.

[p. 72]

⁺met die¹⁾ Cabo de bona Esperança, die op die gheheele reyse is, ende vreesen dickwils meer dit landt van Natal als die Caep, want hier in 't ghemeen veel tormenten ende onweders zijn, en heeft veel schepen vernielt en verslonden, als die Portugesche⁺ memorialen vol zijn ende daer af ghenoech ghetuyghen. In dese contreye vonden oock die teeckenen van 't verloren schip San Thoma, in somma in het ghemeen soo betalen hier die schepen tribuyt ofte laten daer die gheheele reste, waerom ghenaemt ⁺wert²⁾ terra do Natal, dat is het landt van Kersmis, uyt welcke oorsaecke passeren hier altoos met grooter vreesen en goede wacht ende voorsichtigheyt, alle touwen vast en strack, het gheschut onder in het ballast, alle kisten, potten, ‖ vaten, en alle⁺ rommelinghe³⁾, die onder geen plaets en hebben, worpmen over boort inde zee, ende alle dinghen ghereet op zijn plaets, want men heeft hier d' een ure claer en helder weder ende d' ander ure eenen storm, dat het schijnt hemel en aerde te vergaen; hier comt met een daer ende helder weder een wolcxken, welcke is in 't schijnsel van de groote van een vuyst, waerom van de Portugesen ⁺ghenoemt wert olho de boy ofte ossen ooghe, ende al ist, dat het stock stil is en dat die seylen aen de mast clappen, soo moetmen terstondt met datmen dit wolcxken siet en ghewaer wert met alle haesticheydt alle seylen strijcken ghelijckelijck, want eermen omsiet, soo ist by het schip, met sulcken storm ende ghetier, dat het sonder twijfel een schip souden inden afgrondt smyten, soomen daer niet op verdacht en waer, alst gheschiede van de tweede vloot naer die ontdeckinghe van Indien⁴⁾, die welcke waren thien oft twaelf schepen by malcanderen; met alsulcken stilten ende claer weder lieten alle seylen hangen sonder yewers naer te sien, gelijckmen in dese onse navigatien voor een ghewoonheydt⁺ heeft; soo is metter haest dit wolcxken ghecomen, met die vreeselijcken storm, ende was haer op het lijf, eer zy haer mochten reppen, soo dat daer by de seven ofte acht inde grondt gheraecten, daer noyt tael noch teecken meer af en quam, ende die ander met groote schade ende moeyten ontquament. Van dien tijdt voortaen hebben beter op haer hoede gheweest ende leerdent

+ Verhael, wat de alder sorgelijckste wegh is tussen Indien en Portugael.

1) Uitgelaten ‘van’.

+ [135b]

+ Beschryvinge van 't periculose land terra do Natal.

2) Volkomen onjuist. Zie de verklaring in I^e stuk p. 16 noot 3.

+

3) Vgl. noot 2 van blz. 67.

+ Beschryvinge ende gedaente van olho de boy.

4) Deze vloot zeilde uit van Lissabon 9 Maart 1500, onder bevel van Pedro Alvares Cabral. Vgl. Danvers, I., 65 sqq. Cabral's vloot was de tweede, die naar Indië zeilde, dus eigenlijk niet, zoals Linschoten zegt, ‘de tweede vloot naer die ontdeckinghe van Indien’.

+ De storm olho de boy brengt 7. schepen om den hals.

[p. 73]

kennen, soo dat zy daer nu goede wacht op hebben, ende gheeft haer noch genoech te doen. Dese over vallende tormenten dueren in de gheheele contreye van terra do Natal tot voorby de Cabo⁺ de bona Esperança.

Den twaelfden Martius, wesende in de hooghte van 31. graden,⁺ creghen weder recht in de windt, ende daer naer stilte, waerom streecken alle onse seylen, ende laghen alsoo en dreven vier daghen, het welcke die Portugesen payraer heeten. Hadden alle dese daghen grooten overlast van de zee, die ons schip dapper tormenteerden, so dat het die schippers houden voor meer torment als storm ende onweder, want die zee-golven comen tegens malcanderen van alle hoecken ende vattent schip tusschen beyden, dat zy hem alle zijn ribben doen craecken ende gants ontstellen,⁺ so dat het die schepen seer dangerues is. Wy hadden altoos groote sorghe voor onse fock-mast, soo dat wy onse masten ende het ⁺gheheele schip met groote cabels en ‖ de touwen te samen bonden, soo wy best mochten. Dit duerden tot den seventhienden; doen cregen wy weder een weynich windts, so dat wy ons seylen weder op haelden; maer duerden ons weynich, tot des anderen ⁺daechs, doen cregen wy weder inde wint met een storm, soo dat⁺ onse groote ra brack, waer mede streecken alle onse seylen ende bleven alsoo ligghen dryven ofte payreren ende concerteerden onse ra. Laghen aldus en dreven sonder seylen tot den 20. Martius, met groote overvallinghe van de golven ofte zee, die ons grootelijcken fereerden¹⁾ en ontstelden, ghelijckse daer altoos ghemeenlijck doen; waren alle dese tijdt op 31. graden, sonder yet te moghen voorderen; alle dese daghen saghen seer veel voghelen, die de Portugesen heeten antenalen²⁾, zijn van de groote van⁺ eynt-vogels. Den 20. Martius creghen weder een weynich windts, maer was scherp, doch trocken onse seylen op en seylden op de windt. Des nachts daer aen volghende cregen weder een groote stilte, welcke duerde tot den 22. Doen creghen weder inde windt, met een soo grooten storm, dat wij alle onse seylen ghedwonghen⁺ waren te strijcken, die wy met groote moeyten qualijck kosten in cryghen, ende en konsten al dryvende ofte payrerende het schip niet gaende houden, want waren in groot perijckel, soo dat wy

+ Hoe lang dees storm duerde.

+ Zy crygen opten 31. graedt een groote stilte.

+ Lyden groot perijckel vande zee.

+

+ [136a]

+ De groote ra breeckt door 't onweder.

1) Vgl. Latijn ferire: slaan.

2) Juister: antennaes, mv. van antenal; zoo genoemd omdat zij zich op de antennaes, ra's, zetten.

+ Zy sien veel antenalen.

+ Een groote storm met groote perijckelen.

[p. 74]

ghedwonghen waren, die bonet¹⁾ om 't voor casteel te binden, welcke ons seyl was, want anders geen en mochten veelen; ende ⁺seijlden also weder te rugge, aldaer ons die windt wilden hebben, om alsoo eenighe verlichtinghe te hebben, maer hadden genoech te doen: moesten van noots halven onse groot boot over boort werpen ende alle kisten, potten en vaten, die op het overloop stonden, ende noch ander goet, datmen eerst by de hand vondt. Dese torment duerde ons twee daghen ende drie nachten sonder op houden.

⁺Den 25. Meert, wesende vesper van Palmsondagh, creghen weder eenen beteren windt ende weder, naer dat wy groote aelmoessen ghetrocken²⁾ hadden voor ons lieve Vrouwe van Anuntiason³⁾, wiens dagh het den selfden dagh was, ende hebben weder onse seylen op ghehaelt, volghende onse wegh naer de Cabo toe. In dese tijdt regneerden in ons schip een cranckheyt inde mont ende lippen, ‖ keel ende tonghe, die swollen ende 'tvel af⁺ ginck, soo datmen niet en konst eeten dan met groote smerte ende pijn, ende was generael onder al die op 'tschip waren.

⁺Den achtsten Aprilis smorghens, nae dat wy 15. daghen voor windt gheseijlt hadden naer die Cabo ende het landt toe, sagen sommighe teeckenen van 't landt, het welcke is groen water; maer en konsten gheen grondt vinden, doch ten was altoos ten alderhoochsten gheen 40. mylen van landt naer merckinghe van ⁺de piloten, ende saghen oock van de voghelen, diemen heet mangas de velludo⁴⁾, fluweelen mouwen te segghen, want hebben aende punten vande vluegelen swarte punten als fluweel, wesende voorts wit ende graeuachtigh, welcke houden voor een sekere ⁺teecken van het landt, vande Cabo de bona Esperança binnewaerts, te weten die Baya de Lagoa⁵⁾, ofte die bay van 't lack, die leydt op 33½. graden, vande custe, die naer Moçambique streckt.

Den 9. April des nachts creghen wederom recht in de windt, wesende in 35⅓. graden, met eenen grooten storm ende onweder,

1) Bonnet: strook zeildoek, die bij handzaam weder onder aan de zeilen wordt geregen.

+ Zy seylen te rugghe.

+ Zy crygen een cranckheyt op het schip.

2) Wederom dezelfde uitdrukking als hierboven.

3) Port. anunciação, Maria-Boodschap.

+

+ Op wat dagh dat zy landt begonnen te sien.

+ Zy sien veel mangas de velludo.

4) Spelling en verklaring juist.

+ Teyckenen vande hooghte op 33 een half graden.

5) Al. Delagoabaai. Port. lagôa is ‘lagune’, niet zooals V.L. zegt ‘lack’, want dit is Port. lago, meer. De Delagoabaai echter ligt op 26^o. Linschoten zal wel bedoelen de Algoa-baai, want die ligt op 33^o 45'Z.B.

[p. 75]

die duerden tot den 14. vande selfde maendt, soo dat wy ghedwonghen waren, niet moghende verdraghen het gehwelt van de zee ⁺ende het gheduerighe onweder ende storm, wederom te rugghe te loopen voor windt af, ende dat met die helft van het fock-seijl alleenlijck op, want en bevonden ons niet machtigh ghenoech om⁺ te moghen payreren ofte sonder seylen te dryven, ghelijck als die schepen ghemeenlijck ghewoon zijn, ende dickwils oorsaeck is van haer verlies, alsmen wel ghenoech vermoeden mach, door die groote cracht van de zee ende golven, die daer zijn, dat het schijnt, onmoghelijck te wesen, een schip te moghen verdraghen soo grooten ghewelt; al waert van yser, moeste wijcken ende breken; ende hoe wel dat wy voor windt af liepen, hadden noch perijckels ghenoech, want die zeen quamen van achteren boven over 't schip ende bedeckten het gheheele overdeck, ende moesten onse masten, hooft-touwen ende het gheheele schip met koorden⁺ ende cabels aen malcanderen vast rygen, ende alsoo vast toe spannen ofte gorden, op dat het van het groote ghewelt niet en mochte wijcken en van hem geven¹⁾, en moesten nacht en dagh pompen; hadden van elcken punt van fock-ra een touw, die quamen tot achter by de stuerman, ende stonden aen elcke touw 15. 16. man, ende den stuerman in zijn stoel, ende d'onder ‖ ⁺stuerman achter boven op het schip om de zeen waer te nemen⁺ ende die stuerman tauseren²⁾. Daer stonden thien oft twaelf mannen aen het roer ende die ander bootsghesellen op het overloop, om 't seijl te regeren, ende als dan die golven quamen en bedeckten het schip, soo riep die onder piloot, ende alsdan so riep den stuerman tot die van het roer ende beval aen de een oft d'ander zyde die touwen vande fock-ra te trecken, desghelijcks die bootsghesellen op het overloop met die hoogh-bootsman, om alsoo het schip recht naer die zeen te houden, want hadden ons die zeen eens over dwers ghecreghen van de zyden, soo haddet met ons gheweest: Requiescant in pace, ende was⁺ desghelijcks bynaer soo cout als in dese landen is inde winter, alst sonder vriesen is, waer mede altesamen seer mismaeckt³⁾ ende moeyloos waren ende die moet by naer verlooren gaven, want moesten by ghebuerten soo van het roer naer boven trecken

+ [136b]

+ Oorsaec, waer om menich schip verloren wert.

+ Lyden groot perijckel vande stormen.

1) Waarsch. losraken, in het ongerede raken.

+

+ Verhael, wat haer in dese storm al wedervaren is.

2) Moest zijn ‘t'aviseren’. Misschien eenvoudig drukfout. De Lat. vertaler laat het uit; zou hij het niet herkend hebben?

+ Heel cout by de C. de bona Esperansa.

3) Versta: ongelukkig.

[p. 76]

en van daer naer die pomp, niemant uytghesondert, soo datmen ⁺noyt tijdt hadden om slapen, rusten ofte eeten, noch te vercleeden, ende tot meer hulpe soo brack ons noch die pen van't roer, ende souden bynaer twee ofte drie doot ghesmeten hebben, maar God versacht, soo dat daer anders gheen schade en gheschiede als dan sommighe qualijck ghetracteert.

Ende gheduerende noch den 14. van de selfde, sender verbeteringhe te sien, zijn alle die officieren van het schip vergadert, ende meer andere, ende hebben raet ghehouden, wat haer best ⁺te doen stondt, ende siende, dat het schip niet machtigh ghenoegh en was om die Cabo te passeren, hebben ghelijckelijcken ghesloten met een protest, dat zy alle onderteeckenden, om met het schip weder naer Moçambique te varen ende aldaer te verwinteren ende ende het schip te versien ende te concerteeren¹⁾ van alle nootdruft, het welcke het ghemeen volck een groote droeffenis aen jaechden, want bevonden, dat daer soo grooten perijckel was, ⁺weder te keeren naer Moçambique als voor by de Caep te passeren, want moesten weder voor by het landt van Natal, daer sy soo seer voor vreesden als voor de Caep; daer en boven, soomen⁺ naer Moçambique arriveert, is soo veel als een verloren reijs, want moeten daer tot het ander jaer vertoeven, en men verteerter kap en kuevel²⁾, want alle dingen moeten daer van Indien comen⁺van alle provande³⁾, soo dat alle ‖ dinghen met gout opghewoghen⁺ wert, het welcke die arme bootsghesellen ende putgers qualijcken aenstont, want hadden weynich middelen daer toe, ende souden haer armoede, die zy met brachten, moeten vercoopen en versetten⁴⁾ om half gelt, ende daer en boven waren noch wel 500. mylen van Moçambique. Door alle dese oorsake wasser een groote beroerte in't schip, ende vervloecten de capiteijn ende officieren, dat het schip soo qualijck versien was, want en hadden niet een coordeken, noch waer af maken, soo ⁺ons eenighe quaem te breken. De capiteijn gaf de schult aende schipper, dat hy't op't lant niet geeyst en hadde, ende die schipper seyde weder, dat hy't geeyst hadde ende dat het cayro⁵⁾ ofte

+ Moeten nacht en dagh in de weer zijn om 't schip te bewaren.

+ De officieren van het schip besluyten, weer na Mossambique te loopen.

1) De volgorde in de war. Het moest heeten: het schip te concerteren ende te versien van alle nooddruft.

+ Desen raet maeckt menich bedroeft.

+ [137a]

2) Middelned. covel: kap, mantelkap. De uitdrukking ‘kap en kuevel’ beduidt hier: alles, wat men heeft.

+ Den raet om na Mossambique te loopen maect een beroerte in 't schip.

3) Voorraad, uit Fransch ‘provende’; niet voorkomende bij Kiliaan.

+

4) van de hand doen.

+ Groote twist tusschen de bevelhebbers in 't schip.

5) Dit is verkeerdelijk met ‘kennep’ gelijkgesteld.

[p. 77]

kennip, daermen in Indien die coorden af maeckt, den capiteijn ghelevert was, ende dat hy daer die helft (om zijn buers te vullen) af vercocht hadde, ende dat wy daerom nu ghebreck leden. Met dusdanighe bueselinghen doen zy hare dinghen sonder meer achterdencken, dan alsse inde noot zijn, so ist misericordia, ende onse lieve Vrouwe om hulpe aen te roepen, ende onse capiteijn⁺ wist noch te segghen, doen wy in desen noot waren, dat hem gheen dinck meer en verwonderde dan hoe dat Godt die Heer haer (die goede Christenen ende catholijcken waren) die Cabo altoos met soo groote ende stercke tormenten¹⁾ ende schade liet passeren, hebbende soo groote ende stercke schepen, ende die Enghelschen, dat ommers²⁾ ketters ende Gods lasteraers zijn,⁺ met soo cleyne ende swacke schepen soo ghemackelijck die Caep passeerden, ghelijck als in Indien die tydinghe was, dat zy een Enghelsman ghepasseert hadden met groote faciliteyt.

Aldus liepen wy weder naer Moçambique, met groote desperaetheydt,⁺ want niemandt en hadde lust, yewers handt aen te steken, ende wilden qualijck die officieren obedeceren³⁾. Aldus varende sagen veel vaten, berders en doot volck dryven, waer mede ons een weynich troosten, meenende, datter eenich ander schip in het selfde lyden was als wy, ende dattet sommigh goet over boort geworpen hadden ende oock nae Moçambique toe liep, voor ons, waer mede meenden, gheselschap te hebben, ende dat wy niet alleen die ongheluckighe en waren; want men seydt gemeenlijck, dat twee ongheluckighen malkanderen troosten. Soo ginckt met ons oock, maer God gaf⁴⁾, dat het alsoo gheweest hadde, als wy ons gissinghe maeckten, maer het was (Godt betert) quader als ⁺wederom keeren, want waren die teeckenen van het ver ‖ loren schip Sant Thome, als wy naermaels in 't Sant Helena verstonden.

Den 15. vande selfde maendt creghen weder eene groote stilte,⁺ ende duerden tot den 17., ende nemende die hooghte van de son, vonden ons op 37. graden, tot groote verwonderinghe van al die in het schip waren, want wesende, als gheseydt is, op 35. graden, hadden vijf daghen met soo grooten windt ende storm weder naer Moçambique geloopen, ende souden naer alle menschen verstant ⁺behooren gediminueert te hebben, ende maeckten onse gissinghe,

+ Eenighe raet vande Portugesen, alsse in noot zijn.

1) D.i. stormen, onweder; Spaansch, Port. tormenta.

2) D.i. toch maar.

+ Leest met na dencken.

+ Zy loopen na Mossambique ende vinden eenige overblyfselen van 't schip Sant Thome.

3) Bedoeld is obediëren: gehoorzamen.

4) Versta: gave.

+

+ Zy cryghen groote stilte opte 37. grad.

+ [137b]

[p. 78]

dat wy behoorden op 30. ofte 32. graden te wesen. De oorsake, ⁺dat ons schip aldus achterwaerts tegen onse cours ghedreven was naer die Cabo toe, meenende dat wij naer Moçambique ginghen, was door die cracht van het water, die in die contreye altoos met sulcke stercke stroomen nae die Cabo toe treckt, als ons die stuerman affirmeerden, dat hy sulcks wel meer bevonden hadde, maer noyt ghedacht, dat het water van soo grooten cracht was als hy nu merckelijcken by experientie ghemerckt hadde, soo dat het scheen, dat ons God mirakelues teghens alle menschen vernuft ende verstant ende alle cracht van storm ende windt, ons heeft willen die Cabo doen passeren, als wy daer minder gedachten toe hadden, waer aen men kennelijcken mach concidereren, dat alle menschen dinghen sonder Gods handt ende werck is niet dan ⁺ydelheydt. Den selfden dagh saghen weer groen water ende die voghelen, ghenaemt mangas de velludo, dat ghewisse teeckenen zijn van de Cabo de bona Esperança¹⁾, dat ons noch weder eenighe hope gaf, die Cabo te passeren, ende teghens den avont soo ⁺quam ons een swaelve²⁾ aen boort, die al om en tom swerfde, waer mede een groote blydschap in het schip was, want seyden, dat hat een voorsegghinghe ende teecken was van onse lieve Vrouwe, die die sandt om ons te troosten, ende dat wy die Cabo noch souden passeren, waerom weer op een nieuw vergaderden ende besloten, dat wy noch eens souden den wegh acometeren³⁾ om de Caep te passeren, ende dat aenghesien soo veel goede teeckenen⁺ ons een waerschouwinge was om goeden moet te hebben, ende dat wy op God souden betrouwen. Dit ghesloten wesende hebben die letanien ghesonghen met Ora pro nobis, ende veel aelmoessen ghetrocken met groote beloften van bevaerden, ende dierghelijcken dinghen, dat onse da ‖ ghelijckse neeringhe was.⁺ Hier mede is het volck weder verquickt ende wel gemoet gheworden, ende een yeghelijck thoonden zynen dienst ghewilligh ende offreceerden alle, liever haer lijf ende leven te avontueren naer die Cabo toe als met sekerheydt van hare salvasion nae Moçambique te keeren. Wy hadden als noch grooten overlast ende ghewelt van de zee, die ons niet en verlieten tot aen de ander zyde van de Cabo de bona Esperança.

+ Waeromme dat zy van Mossambique teghen cours ghedreven worden.

+ Zy sien weer teeckenen van de C. de bona Esperansa.

1) Van hier af alles overgeslagen in de Lat. vertaling tot aan: ‘Hier mede is het volck weder verquickt.’

+ Verhael van een swaelve, die in 't schip quam.

2) zwaluw.

3) Port. acommeter, of, zooals men Hoogd. zegt: in Angriff nehmen; zeer twijfelachtig of hier te lande de uitdrukking ooit in zwang is geweest.

+ De Portugesen doen onse lieve Vrou groote beloften inde tijdt des noots.

+

[p. 79]

Den achthienden April creghen wederom recht inde windt met⁺ soo grooten storm ende onweder, als wy oyt te voren ghehadt hadden, ende meenden gants ende gheheel verloren te zijn, want die zee bedeckten alle ooghenblick ons schip, soo dat wy dickwils met water bedeckt waren, ende moesten om eenighe verlichtinghe te kryghen veel kisten ende caneel ende ander waren, diemen eerst by der handt kreegh, over boort smyten, in somma dat al⁺ die in het schip waren, die moet gantsch verlooren gaven ende een yeghelijck hem biechten ende malkanderen om vergiffenis baden, meenende sonder meer hope, dat het onsen lesten tijdt was. Dese tormente duerden aldus over die vier en twintigh uren. Men trock in het schip veel aalmissen voor veelderley lieve Vrouwen ende santen met grooter devotie ende beloften van wondere dinghen uyt te rechten, aen landt comende. In het eijnde heeft ⁺ons God vertroost ende ons beter weer verleent, te weten den 19. des savonts begost het weer wat te beteren, ende creghen weder een weynich beter moet. Den 20. namen die hooghte van de son⁺ ende vonden 36. graden, en saghen weder groen water ende sommighe voghelen, die zy noemen alcatrases¹⁾, ende veel zee-wolven, welcke houden voor sekere teeckenen vande Cabo de bona Esperança, ende waren nae onse gissinghe dicht by 't land, hoe wel⁺ wy geen en konsten sien. Dese dach creghen weder de windt wat ruymer, ende hadden groote hope om die Cabo te passeren, ende het volck begost beter te vreden te wesen door die teeckenen, die wy saghen. Alle dese dagen sagen altoos groen water, tot den 22. April. Dese dagh worpent loot uyt, des daechs tweemaels, ende des snachts naervolghende, maer en vonden geen grondt, welcke⁺ goede teecken is vande cabo, diemen heet das Agulhas, ghepasseert te wesen. Dese Cabo das Agulhas leydt op 35. graden ende is noch 20. mylen van de Cabo de bona Esperança, die op 34½.⁺ graden leydt, ende om dat by dese Cabo das Agulhas men altoos ⁺grondt vindt tot ‖ 30. 40. mylen vande custe, verstonden, dat wyse ghepasseert waren, aende coluer van 't water, ende die voghels, diemen altoos in de contreye voorseker vint, ende oock tot meerder versekerheyt soo verlieten ons die groote baren ende zee, die ons soo seer altoos ghequelt hadden, ende vonden een⁺ slecht water, seer different van 't voorleden, soo dat ons scheen

+ Crygen groote stormen ende lyen veel tormenten.

+ Werpen veel goets buyten boort.

+ [138a]

+ Op wat hoochde datse haer thoonden opten 20. April.

1) ‘Alcatras’, Port., Spaansch ‘alcatroz’, is eig. een benaming voor de pelikaan. Hier is de Albatros gemeend; zie Hobson-Jobson, s.v. Albatross, waar men zien kan dat er in de berichten over Alcatraz en Albatros verwarring heerscht.

+ Zy sien sekere kenteeckenen van de C. de bona Esperansa.

+ Teeckens, alsmen voorby de Cabo des Agulhas is.

+ Hooghte van dese ende vande C. de bona Esperansa.

+

+ Zy cryghen goede windt by de C. de bona Esperansa.

[p. 80]

van de hel in 't paradijs ghecomen te wesen, met soo grooten vruechde, dat wy meenden herboren te zijn, en kreghen oock een goeden wint, dan seer koutachtigh.

⁺Den 23. van Aprilis so passeerden wy die Cabo de bona Esperança met groote ende eene generale¹⁾ blijtschap, wesende 3. maenden en 3. daghen, dat wy van Cochijn t' seijl ghegaen waren, sonder oyt landt ofte sandt ghesien te hebben, dan alleenlijck seeckere teijckenen van de Cabo, welcke weynigh gheschiet, want die piloten doen altoos haer uyterste neersticheyt om die Cabo te sien ende 'tlandt te mercken, om alsoo voorseker te weten, dat zy die Cabo ghepasseert zijn, want moeten alsdan weder diminueren⁺²⁾, en mochten soo haest naer Moçambique loopen als na Santa Helena, doch al waert, dat sy het aende zee ende 'twater lichtelijck konnen mercken, soo ist haer nochtans noodich 'tlandt te sien, om alsoo haren cours te setten naer Santa Helena, ende moeten dat altoos houden aende slincker hant, want anders en waer haer niet moghelijck, het selfde te moghen aen comen, als zy dese cours verloren, want soo zijt eens passeerden, en mogent niet weder om crygen, om datter altoos maer eenen windt waeyt, ⁺dat is: eenen zuydtoosten wind. De Cabo ghepasseert wesende kreghen terstondt voor de windt.

⁺Den 24. April soo beval den stuerman, dat men souden de bona viagen vande Cabo de bona Esperança gheven na ouder costuymen, met een groote verblydinghe ende ghecrijs van alle, die in't schip zijn, want alsdan hebben die reyse versekert, nae Portugael te varen ende niet weer naer Indien te arriveren; want soo langhe als men die Cabo niet ghepasseert en hebben, ist altoos in twyfel, ende waren ontrent 50. mylen die Cabo aen d'ander zyde. Die teeckenen, diemen voorseker hout, ende die waerachtichste zijn⁺⁺van datmen aen d'ander zyde is, zijn veel tromben³⁾ ofte struycken van dick riet, die altoos daer seer veel dryven 15.20. mylen van landt, desghelijcks sekere voghelen, die de Portugesen noemen feysoins⁴⁾; zijn wat grooter als meeuwen, zijn wit ende vol ⁺swarte spickelen over 't gheheele lijf, zijn ‖ seer goet te kennen⁺ ende 'tonderscheyden van alle voghelen. Dit zijn seeckere teijcke-

+ Tijt, wanneer datse de Caep passeren.

1) De bedoeling is wel: ‘met eene groote ende generale’.

+ Oorsaec, waer om dat het noodich is 't landt vande Cabo te sien.

2) Waarschijnlijk is dit ‘diminueren’, dat het aantal graden Z.B. kleiner wordt.

+ Zy cryghen voor windt.

+ De stuerman eyscht bona viagen van de Cabo de bona Esperansa.

+ [138b]

+ Sekere teeckenen alsmen voorby de Cabo is.

3) Een ons van elders onbekende vervorming van ‘tronk’; Lat. vert. heeft ‘trunci’.

4) In een noot op de Engelsche vertaling (1885) wordt gezegd, dat Feijāo, mv. Feijões een zeevogel is; doch welke? Feisāo, mv. Fiesāes en Feisōes, is fazant.

+ Gedaente vande feysoins.

+

[p. 81]

nen, daer haer die stuer-luyden seer op betrouwen ende altoos voor waerachtigh vinden. Die Caep ghepasseert wesende nemen haren cours naer Santa Helena, noordtwest ende noordtwest ten⁺ westen. Den 27. April cregen recht inde wint, ende duerden tot des anderen daeghs; doen creghen wy een stilte, wesende in 30. graden aende zyde van Portugael. Den 29. creghen voor de windt, welcke is den generalen windt, die van hier altoos waeyt, het geheele jaer duer, tot aende lynie AEquinoctiael, ende is eenen zuydtoosten windt duergaende, soo datmen die seylen wel mach laten staen en gaen liggen en slapen, want die meeste wint, die daer waeyt, is, datmen het mers seijl ter halver stenghe strijckt.

Den 12. Meye smorgens inden dageraet saghen wy het eylandt⁺ van Santa Helena, ende daer was soo grooten vruecht in 't schip als oft wy den hemel ghesien hadden. Waren ontrent twee mylen van landt, ende het eylandt lach van ons west zuydtwest, ende liepen daer dicht op aen, so dat wy daer wel met een roer mochten op schieten. Dicht by wesende so liepen wy om eenen hoeck, die⁺ van ons lagh noordtwest; die om gheloopen wesende liepen dicht by 't landt heen west noordtwest aen, ende 'tlandt van dese zyde was so hoogh ende steijl, dat het scheen een muer te wesen, die inde lucht raeckte. Dus liepen ontrent ander half mijl, ende liepen om den anderen hoeck, die westwaert voor ons lagh.

Dese hoeck om gheloopen wesende soo ontdeckten wy terstondt die schepen, die op de ree laghen, ende waren die voor ons uyt Indien gheloopen waren, liggende ontrent een cleyn half mijl van dese voorseyde hoeck dicht onder 't landt, soo dat het landt blijft zuydoost van u, ende door die groote hooghte van het landt ligghen die schepen oft zy in een haven lagen, want men hoort die windt wel boven die stenghe ruysschen, doch en can aen de stenghe niet eens raken. Ligghen so dicht aen landt, datmen bynaest met eenen steen aen landt soude worpen, al waer goede gront is van 25. ende 30. vadem diep, ende dat¹⁾ zy wat verder⁺ quamen af te dryven ofte duerslipten, moesten duergaen ende en souden 'tlandt niet weer connen cryghen, om dat de windt recht contrarie is. Duer dese oorsake liepen wy so dicht by 't landt, dat die hooghte van't landt onsen wint benam ende het schip en wilde niet regieren²⁾ sonder wint, so dat het aende wal dreef ende raeckten met ons boechspriet aen't landt, meenende altemael,⁺

+ Cours nae S. Helena.

+ Wanneer dat zy S. Helena saghen.

+ Coursen om inde haven te loopen.

1) indien.

+ Diepte, daer de schepen op het ree liggen in S. Helena.

2) kon niet geregeerd worden.

+ Zy lyden noch noot eer zy inde haven comen.

[p. 82]

dat het schip ende goet om hals was, maer door die groote diepten, want hadden noch wel 10. vadem diepten, ende alle die boots ende 'tvolck vande an ‖ der schepen quamen ons te hulpe¹⁾⁺ ende creghen ons weer van landt, sonder eenighe schade, ende brachten ons op die plaets, daer die schepen anckeren, welcke is recht tegens een valeye, die tusschen twee hooghe berghen leijdt, al waer een kercksken staet, dat Santa Helena ghenaemt is.

⁺Wy vonden alhier vijf schepen, te weten, het schip, dat van Malacca⁺ gecomen was ende 't schip Santa Maria, die daer 15. daghen gheweest hadden, ende waren by malcanderen ghecomen aende Cabo ⁺de bona Esperança, ende het schip Sant Antonio ende den admirael Sant Christoffal, hadden daer 10. daghen gheweest, ende 't schip Consepçon, was daeghs voor ons ghecomen, ende ghebrack alleenlijck het schip San Thome, ende duer die teeckenen, die wy ende d'ander schepen gesien hadden, vermoeyden, dat het ghebleven was, alsmen daer naer verstondt, want noyt meer af te voorschijn gecomen is, want die ander schepen hadden ghesien masten, delen, vaten, kisten, luycken ende veel doot volck, die haer op berders ghebonden hadden, ende ander duysent dierghelijcke ⁺ teeckenen. Oock soo hadden onsen admirael in groot perijckel gheweest van blyven, want hoe wel dat het een nieu schip, ende zijn eerste reyse, was van de wormen duergheten, so dat zy by de 20. spannen waters in hadden, ende smeten aende Caep over die helft van 't goet in 't water, ende moesten nacht en dach met twee pompen pompen sonder een oogenblick op te houden, ende souden voor Santa Helena te gronde ghegaen hebben, en haddent die ander schepen niet te hulpe ghecomen. Alle d'ander schepen wisten ghenoech te vertellen van hare perijckel ende noot, daer zy in gheweest hadden. Oock soo was drie maenden voor dese tijdt van 't eylandt t'seijl ghegaen een schip, dat het vorighe jaer gescheyden was van Ormus, met het overgebleven goet ende 't volck van 't schip San Salvador, dat vande armade vande Portugesen gesalveert werden byde custe van Abex, ende nae Ormus brachten, als wy hier voor geroert hebben. Dit schip ⁺hadde in Moçambique verwintert ende was die Caep vroech ghepassert ende alsoo alleen naer Portugael; hadden in't eylandt

1) De zinsbouw zeer verward. De gebrekkige samenhang kan eenigszins verbeterd worden, wanneer men schrijft: ‘door de groote diepte - en doordat alle de booten en 't volk van de andere schepen ons te hulp kwamen, kregen zij ons’ enz.

+

+ Gedaente vande plaets, daer zy anckeren.

+ [139a]

+ Verhael, wat schepen dat zy in S. Helena vonden.

+ Beschryvinge vande perijckelen die den admirael lee, eer hy tot S. Helena quam.

+ Sommige overghebleven crancken vertellen in S. Helena de voyagie ende daden van een Engels schip.

[p. 83]

gelaten sommich cranck volck, alst altoos die manier is, die dan altoos die naervolghende schepen met nemen.

⁺Dese gaven ons tydinge, hoe dat vier maenden verleden ‖ hadden in Santa Helena geweest een Engels schip¹⁾, dat ghereyst hadde duer die strecho van Magallianes ende door die Zuyder Zee ende alsoo naer die Fellippinas, ende was gepasseert door die strecho, diemen heet van Sunda, welcke is over Malacca, tusschen het eyland van Samatra ende Iava, op welcke wech nam een schip van China, diemen iunckos noemt, gheladen met silver ende gout ende allerhande zyde, ende sont den bisschop van Malacca eenen brief met een present van weynich valuer, segghende, dat hy hem dat sont om vrientschap te maken, want meenden hem noch comen te besoecken. Van dit schip van China ofte iuncko nam hy eenen Portugeschen stuerman, ende is alsoo geloopen voor by die Cabo de bona Esperança tot het eyland Santa Helena, daer hy verversinge nam van water en ander dingen, ende smeet den altaer van't kercxken ende die cruysen om veer ende liet aldaer⁺ een ketel ende sweert, dat die Portugesen daer vonden, als wy²⁾ daer quamen, doch en costen noyt bedencken, wat het te beduyden hadde. Sommige meenden, dat het een teecken was voor eenighe schepen van zijn gheselschap; een yegelijck mach oordelen, wat hem best dunckt.

In het schip van Malacca quam voor factoor vande peper eenen ⁺Gerrit van Afhuysen, natureel van Antwerpen ende woonachtigh tot Lisbonen, die met hetselfde schip van Lisbonen geseijlt was, twee jaer verleden, want moesten in Malacca, oorsake die oorloge ende benautheyt, aldaer 14. maenden stil blyven liggen, tot dat Malacca ontset worde, als wy op een ander vertelt hebben, waar door hadden groote miserye ghepasseert en oncosten gedaen; ende om dat het een seer onghesont land is, ende ghelijckelijck die benautheyt ende langhen tijt, dat zy daer moesten blyven, warender van 200. persoonen, die op 't schip waren, maer 18. oft 20. overghebleven, ende alle d'ander ghestorven, ende moesten aldaer weer ander ende onbedreven volck aen nemen om het schip weer over te brenghen. Dese Gerardt van Afhuysen mijn⁺

+

1) Het was Thomas Cavendish, die van Plymouth uitzeilde 21 Juli 1586 en daar terugkwam 9 Sept. 1588. De tijdsaanduiding ‘vier maenden verleden’ klopt evenwel niet: dit zou duiden op Januari 1589. In werkelijkheid was het bezoek van Cavendish aan St. Helena in Juni 1588.

+ De Engelschen slaen in Sant Helena een altaer omme, ende laten een sweert met een ketel inde plaets.

2) Waarschijnlijk bedoeld: zij.

+ [139b]

+ Jan Huyghen vint hier Gerrit van Afhuysen ende vertellen malcanderen alle haer perijckelen, die zy geleden hadden.

[p. 84]

kennis ende vrient wesende voor mijn afscheyt uyt Portugael naer Indien, hebben malcanderen met groote verwonderinghe ende blyschap ontfanghen, weynich denckende ons in alsulcken contreye te ghemoeten, al waer wy t' samen communiceerden van die gheschiedenisse onse¹⁾ verloopen tijdt ende ausencia²⁾ nae onse afscheyt, van wien ick onder ander dinghen veel ende waerachtige informatien ghecregen hebbe soo van Malacca als die omligghende quartieren ende eylanden, so van hare manieren, handel ende coopmanschappen als ‖ andere notable dingen.⁺

By dese naervolgende conterfeytsels machmen sien de waerachtighe ghelijckenisse van 't eylandt Santa Helena vande drie zyden, gelijck wy daer by quamen ende om voeren tot op die ree, desgelijcks het eyland Ascension, wiens declaratie van beyde dese eylanden men hier naer mach verstaen, ghelijck als ick het selfs hebbe connen bemercken.

1) Bedoeld zal wel zijn: ‘onser’.

2) afwezigheid.

+

3) = haalt in.