Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 85. capittel.
Vande diamanten.

De diamanten, die de Arabyers ende Mooren noemen almas¹⁾ ende de Indianen van daer de diamanten groeyen yraa²⁾ ende die Malayen, al waerse oock ghevonden werden, ⁺itam³⁾; zy groeyen in 't land van Decam, achter Ballagatte, by de stadt van Bisnagar, al waer zijn twee ofte drie berghen, daermense graeft, welcke de coningh van Bisnaguar groot profijt doen, want doeter scherpe wacht houwen ende heeftse verpacht, midts dien dat alle diamanten, die over de 25. mangelijns⁴⁾ weghen, zijn daerenboven voor de coningh; elcke mangelijn zijn 4. greynen in 't gewicht, ende so jemant ghevonden wert, die de selfde verberghen, werden op lijf ende goet gestraft.

Daer is noch een anderen bergh in 't landt van Decam, die genaemt wort Roça Velha⁵⁾, dat is soo veel als die oude rootse. Van^{+ +}hier comen de beste diamanten, ende werden tot den meesten prijs vercocht, en de diamantslypers en juweliers en oock de Indianen wetense seer lichtelijck t'onderscheyden en te kennen. Dese diamanten werden veel ghebracht te coop op een merckt, die ghehouden werdt in een stadt, ghenaemt Lispor⁶⁾, welck leyt in ‖ 't selfde landt van Decan, tusschen Goa ende Cambayen⁷⁾,⁺ al waer gaen die Banyanen ende Gusaratten van Cambayen en coopense op en brenghense naer Goa ende ander weghen, en zynder seer subtijl op, so dat haer gheen juwelier avantagie en heeft, maer bedrieghen dicwils den besten juwelier vande Christenen.

1) Arab., Perzisch, Turksch, uit Grieksch ἀδάμαϛ. Over diamanten handelt Orta uitvoerig II, 195, sqq. Daaraan ontleend dit Cap.

2) Skr. ‘hīrā’.

+ Waer de diamanten groeyen ende wat soorte voor den coningh eyghen zijn.

3) Lees: intan, uit Jav. hintĕn, een zgn. Krama-vorm van hīrā.

4) Kanareesch en Tamil ‘mañjāḍi’, Telugu ‘mañjāḷi’. Vgl. Hobson-Jobson, s.v. Mangelin.

5) Rocha velha, in de hedendaagsche spelling; de tekst van Orta heeft Roca velha.

+ [104b]

+ Waer de schoonste diamanten ghevonden werden ende waer die te coop comen.

6) D.i. Elichpur, in Berar.

7) Slechte plaatsaanduiding. Het ligt oostelijker.

+

[p. 165]

In dese voorseyde Roça Velha vindtmen diamanten, diemen⁺ noemt nayffes¹⁾, al ghesneden, die also vande nature geprocreert werden. Men houtse in meerder estimatie als d'ander, principalicken vande selfde Indianen.

Inde estreycho ofte enghte diemen heet Tanjapura²⁾, een landt by Malacca, aen d'een zyde, is ooc een oude rootse, diemen oock Roça Velha noemt, daermen desghelijcks veel diamanten⁺ vindt, die seer excellent zijn; zijn cleyn, maer seer goet, doch swaer van ghewichte, 't welcke goet is voor den vercooper, maer niet voor den cooper.

De diamanten werden ghegraven ghelijc het goud inde mynen, en daermen het een jaer graeft de diepte van een mans lenghte, op die selfde plaets vintmen binnen drie ofte vier jaren weder diamanten,⁺ die daer telcken weder aen groeyen. Men vindt somtijts diamanten van 100. ende 200. mangelijns en meer, maer seer weynigh.

Daer is noch een ander steen, diemen heet topassio, welcke van coluer by naer den diamant ghelijc is, doch is donckerder, ende is van minder estimatie; men vinter wel, die van groote valeur zijn in hare qualiteyt; werden oock ghegraven als de diamanten, op veel plaetsen van Indien.

Daer zijn oock witte saffyren en robynen, diemen altemets qualijck⁺ kan uyt de diamanten onderscheyden, dan die vande goede ende geexpermenteerde juweliers en diamant-slypers ghesien ende gheoordelt werden. Men vint op veel plaetsen van Indien een⁺ materiael by naer als bergh cristal, evenwel en is gheen, want men in Indien gheen cristal en heeft³⁾, noch op gheen plaetsen van Orienten ghevonden werdt; dese materiael wert ghenaemt berylo⁴⁾; heeft weynigh differentie van't cristal; wort veel ghevonden⁺ in Cambayen, Pegu ende Seylon. Zy maken daer veel dinghen af, pater nosters, signetten ende andere duysent curieusheden, die zy aende Christenen vercoopen ende oock selfs ghebruycken.

+ Plaetse, daermen natuerlijcke geslepen diamanten vindt.

1) Spaansch naife is de ruwe, ongeslepen diamant. Het woord stamt uit Lat. ‘nativus’, Fransch ‘naif’.

2) D.i. Tandjong-pura in Z.W. Borneo^a). Op de kaart van Van Linschoten staat onjuist Taiaopura. Deze plaats wordt ook vermeld bij Barros, Dec. IV, VI, 19 (1615 p. 310).

a) Waarschijnlijker in dit verband lijkt mij Tandjoengpoera ten N.W. van Medan.

+ Waer cleyne ende sware diamanten ghevonden worden.

+ Somtijdts diamanten van 100 ende 200 mangelijns, dat is van 800 greynen, ghevonden.

+ Topassio is den diamanten ghelijck, maer so goedt niet.

+ Witte saffyren ende robynen den diamanten oock seer ghelijck.

3) Wel degelijk komt in Indië bergkristal voor; de gewone Skr. benaming is ‘sphaṭika’.

4) Port. ‘beryllo’, uit het Lat. ‘beryllus’, Grieksch βήϱνλλοϛ, dat ontleend is aan een Prākṛtvorm van Skr. vaiḍūrya’.

+ Materie, zijnde den cristal de montangie seer ghelijck.

a) Waarschijnlijker in dit verband lijkt mij Tandjoengpoera ten N.W. van Medan.