Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 82. capittel⁵⁾.
Vande myrabolanen.

De myrabolanen vintmen in Indien op veel plaetsen, te weten⁺ in Cambayen, in't landt van Ballagatte, in Goa, in Malabar ende Bengalen. Zijn vijfderley soorten, te weten die eerste, van de medicynen citrinos⁶⁾ ghenaemt ende van de Indianen arare⁷⁾; dese zijn ront; ghebruycken die om de colera met te purgeren; de andere, diemen noemt emblicos⁸⁾ ende die Indi-

5) Geheel geput uit Orta, Coloq. XXXVII (II, p. 151, sqq.) Vgl. voorts 't uitvoerig artikel Myrobalan in Hobson-Jobson.

+ Hoe veel soorten van myrabolanen daer zijn ende waerse van daen comen.

6) ‘Citrino’, de vrucht van Terminalia citrina.

7) Kanareesch ‘araḷi’, Terminalia Chebula.

8) Oorspronkelijk Skr. āmalaka’, Phyllanthus emblica’.

[p. 153]

anen amuale¹⁾; dese ghebruyckense in Indien om 'tleer met te⁺ touwen²⁾, ghelijc als de smac³⁾, ende eeten die oock wel, als zy noch rijp ende groen zijn, voor apetijt; die derde heeten de Indianen resonualle⁴⁾ ende de medicynen indius⁵⁾; dese zijn achtcantigh; de vierde wert vande medicynen genoemt bellericos⁶⁾⁺ ende vande Indianen gutij; dese zijn oock ront; de vijfde ende leste worden in Indien geheeten aretcan ende vande medicynen quebulus⁷⁾; dese zijn een weynigh lancwerpigh rontachtigh met hoecken.

De boomen zijn bynaest ghelijck pruymboomen, dan hebben verscheyden bladeren, te weten elcke soorte op zijn selven. Zijn ⁺in't ghemeen d'een duer d'ander vande groote ‖ ende fatsoen gelijc pruymen, dan dat sommige cantachtigh en wat ronder zijn⁸⁾, als boven verhaelt. Drie soorten worden alleen in Indien gheacht ende gebruyct vande medicynen, te weten die quebulus, welcke wassen in Cambayen, Bisnagar en Bengalen, die ooc veel in conserva⁺ gegeten ende vervoert worden, so naer Portugael als ander wegen, desghelijcks de serrinos⁹⁾ ende indius, die men oock confijt; wassen in Malabar, in Batecala ende Bengalen; werden ooc seer vervoert ende ghesleten, en seer gheestimeert. De myrabolanen⁺ hebben een smaeck, als zy rijp zijn, by naest ghelijc onrype pruymen; ende om dat dese materie meest die apotekerye ende medicynen aen gaet, so wil ict daer by laten blyven; hebbet alleenlic willen aenteeckenen als een vande gemeen handelingen van Indien, etc.

Annotatio D. Palud.
Alle dese vijf specien van myrabolanen worden ons uyt Indien ghedroogt toe ghebracht, ende oock sommighe gheconfytet in pekel,

1) Hindī ‘aṃvalā’, ontstaan uit het Skr. ‘āmalaka’.

+ Mirabolanen worden tot leertouwinghe ghebesicht gelijc sumac.

2) bereiden.

3) Ook ‘sumach’ geheeten; de looiersboom.

4) ‘Resonualle’, bij Orta, II, 155, ‘rezonwale’. Het laatste gedeelte der benaming blijkbaar hetzelfde als ‘aṃwalā’, ‘rez’ lijkt op Skr. recha, purgatie, zoodat ‘rechāmwala’ zou beteekenen: purgeer-myrobalaan.

5) D.i. Arab. ‘hindī’, de naam der onrijpe vrucht van de Myrobalanus Chebula; Sanguinetti, Quelques chapitres de médecine et de thérapeutique arabes. 1866, p. 131.

6) Arab. ‘balīlidj’, de vrucht der Terminalia Bellerica’. Avicenna in een Lat. vertaling heeft ‘belilegi’. Uit een bijvorm ‘beliregi’, moet Bellerica ontstaan zijn.

+ Verclaringhe vande verscheyden namen der myrabolanen, oock van hare ghedaenten, ende waer toe die nut zijn.

7) Arab. ‘kāballī’, de vrucht van de Terminalia Chebula. ‘Aretcan’ een vervorming van Skr. ‘harītaka’.

+

8) Wel bedoeld: en andere wat ronder zijn.

+ Waer sommighe soorten meest wassen.

9) Waarsch. bedoeld: citrinos. Eng. vertaling (II p. 124) heeft: ‘Cetrinos’.

+ Smaeck der myrabolanen.

[p. 154]

andere in suycker. Die eerste noemen wij citrinas ofte flavas, dat zijn geele myrabolanen; dese, hoe geeler hoe beter, naet groen streckende,⁺ dicht, vast, gummues¹⁾ ende met een dicke schorse omgaende, purgeren die maghe van galle ende van de derden-daeghs ende andere heete biliuese cortsen; zijn dienstigh in heete naturen. Die anderen noemen wy indas; dese, hoe swerter hoe beter, purgeren galle ende insonderheydt die swerte galle, zijn dienstigh teghens bevinghe der leden, maken een schoone verwe ende verdryven truerigheyt. De derde wordt geheeten cepule ofte chebulae; dese, hoe grooter hoe beter, swartachtich, nae 't roode streckende, swaer, ende int water sinckende, purgeren fluymen ende pituite, scherpen het vernuft, ende makent ghesichte claerder; worden tot ons oock ghebracht gheconfijt in suyker ofte honich; stercken ende purgeren also die magen; ghenesen twater ende zijn goet in veroudede kortsen, verwecken oock lust tot eten ende helpen die concoctie. Die vierde noemen wy emblicas ende die vijfste bellericas; hebben vast een ghemeene operatie als die vorige, die men chebulas heetet, want suyveren het lichaem van die pituite, insonderheyt die hersenen, die nieren ende de magen, stercken het herte, maken lust tot eeten ende stillet braken. Die emblicae worden oock gheconfytet ende gegeten tot den selvighe eynde. Alle dese vruchten purgeren, dan op vele een ander manier als cassia ofte manna ofte diergelijcke medecynen, dan doen sulcks door adstrictie ofte tsamenbindinghe, uytpersende, dat in die partyen is, &c. Die meer hier af wil weten, die lese Mathiolum ende Garciam ab Horto ende ander.

+ [101a]

1) Gummeus = gomachtig?