Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

[p. 138]

Dat 75. capittel.
Van palo de cebra ofte slanghen hout¹⁾.

⁺Het slanghen hout is meest in't eylandt van Seylon; is eenen leeghen boom, wesende den wortel van de boom het slanghenhout. 'tIs van coluer wit, treckende een weynigh naer't geele, seer hart, ende int smaken bitter. Wordt seer ghebruyckt in Indien; malent ghelijck sandalen met water ofte wijn ⁺ende drinckent alsoo int lijf. Is seer goet ende gheexperimenteert tegen alle heete coortsen, een once ghenomen, ghewreven ende met water vermengt, ende teghen alle fenijn ende andere veele sieckten als colica, ofte bort²⁾, wormen, ‖ ende alle vuyligheyt⁺ en couwigheyt int lijf, ende is principalijck tegen eenighe beten van slanghen, waer van't den naem heeft. Is eerst in kennisse⁺ gecomen door een beestgien, quil ofte quirpele³⁾ gheheeten, welcke is vande groote ende bynaest ghelijck een fret, daermen alhier die conynen met uyt die holen jaecht ende vanckt, welckmen veel in Indien in die huysen heeft om tijt verdrijf, en oock om die ratten en muysen te vangen en te verjagen. Dit beestgien ⁺is uyter natuere groot vyant vande slanghen, soo dat, waert die siet, salder teghen vechten, ende om dat het dickwils vande selfde ghebeten wort, so weet het hem terstont te cureren met dit slangen hout, 'twelcke in Seylon veel is, alwaer veel slangen als oock dese beestgiens zijn; in somma dat, alwaert noch soo ghewont, ⁺ende van dit hout ghegheten hebbende, is terstont ghenesen, al of het noyt quaet gehadt hadde. Door dese experientie hebbent die inwoonders leeren kennen ende beginnen te estimeren, ende is gheprobeert en goet ghevonden tot veel cranckheden, als boven, waerom het nu seer getrocken ende voor groote coopmanschappen in alle landen vervoert wert, als oock naer Portugael ende herwaerts over.

Garcius ab Horto beschrijft driederley⁴⁾ aert deses houts, diemen daer af lesen mach.

1) Geheel geput uit Orta, Coloq. XLII, over Pao de Cobra. ‘Cebra’ is een drukfout voor ‘Cobra’, verbeterd in de Lat. vertaling, maar niet in de Engelsche.

+ Plaets, ghedaente ende wortel van slangen hout.

+ Slangen hout goet tegen heete coortsen, fenijn &c.

2) W.N.T.: bort: cholera.

+

+ Door wien het slangen hout inde kennisse ghecomen is.

3) Tamil kīri, kīrippillei, ichneumon, waaraan ontleend is Mal. ‘tjĕrĕpĕlai’, Viverra ichneumon. De gewone Skr. naam van 't dier is nakula, van waar Hind. neul. Een andere benaming in 't Skr. is sarpahan, d.i. slangendooder. Het Engelsche Mungoose, enz. is oorspr. Telugu maṅgīsu, doch ook in 't Pāli komt het voor als muṅgusa.

+ Beestkens in Indien, quirpels geheeten, zijn vijanden vande slanghen.

+ Cureren haer selven met slangen hout, van slangen ghebeten zijnde.

4) Over de planten waarmede de drie bij Orta behandelde soorten van Páo de cobra vereenzelvigd worden zie men Aant. op Coloq. II, 190-193.

[p. 139]

Annotatio D. Palud.
Tweederley slangen hout is by my te sien, eenderley, dat van ⁺Huygens alhier beschreven wort, een wortel wesende van een boom, wit ende bitter van smaeck, met een rouwe aschverwighe bast; het ander is my ghesonden uyt Sivilien van den hoogh-geleerden heer doctor Simon van Tonar¹⁾, welcke van der dickte eens arms is, met een bast bedeckt, eenighsins ghesprenckelt ofte ghemarmelt als een slanghe, oock inwendigh wit, ende bitter van smaeck.

+ [96a]

1) Drukfout voor Tovar, zooals de Lat. vert. heeft. Hij schreef o.a. De Compositorum Medicamentorum Examine Nova Methodus (Antverpiae Offic. Plantin., 1586); ‘Hispalensium Pharmacopoliorum Recognitio (Hispali, 1587).