Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 49. capittel.
Van alle vruchten, boomen, planten ende gemeen kruyden in Indien, inden eersten van een fruyt ghenaempt ananas.

Annotatio D. Palud.
Ananas, van die Canarijns ananasa geheeten, van die Brasilianen nana¹⁾ ende van anderen in Hispaniola²⁾, iaiama, van die Spaengiaerden in Brasyl pinas³⁾, om eenighe ghelijckenisse, die dese vrucht heeft met die pijnappel, is uyt die prouincie van Santa Croce⁴⁾ eerst in Brasilien, van daer in Spaensch Indien ende volgens in Oost Indien gebracht, al waer zy nu overvloedigh wassen, van die groote vande citroenen ofte van een gemeene meloen, seer schoon van koluer, wt den groenen geel, welcke groenigheyt rijp werdende vergaet; lieflijck van smaeck ende aengenaem van rueck, ghelijck als een abricot, datmen oock duer den rueck erkennen mach die huysen, daer dese vruchten in zijn. Van verre dese vruchten aenschouwende gelijcken wel artisocken, dan hebben sulcke scherpe steecsels niet. Die planten daerop dese vruchten wassen, zijn van die groote eenes cardons⁵⁾ ende hebben oock wortelen ghelijck den cardon, daerop eene vrucht alleen groeyt, ende dat int midden des stams, ende rontsomme seeckere kleyne, daer van ooc sommighe vruchten brenghen. Ick hebbe sommige planten hier af gehadt in mynen hof, die my ghebracht waren uyt Brasilien, dan konde onse koude niet dragen. Dese vrucht is warm ende vocht, ende wort uyt wijn gegheten ghelijck een⁺ persick, ende is licht om te verteeren, nochtans te vele genuttight⁺ zijnde maken inflammatie ende hitte ende verseeren oock het tantvleysch, omme die kleyne draeykens⁶⁾, die daer door loopen. Dese vruchten zijn menigerley by die Brasilianen, die nae het onderscheyt der talen oock verscheyden namen hebben, ende insonderheyt werden beschreven driederley specien, waer van die eerste wort geheeten iaiama, die wel die langhste is ende de lieflickste van smaeck, geel van vleysche, die tweede boniama, die wit zijn van binnen ende mal⁷⁾

1) Ook in 't Maleisch en Javaansch overgegaan als ‘nanas’, Javaans ook ‘danas’. Vgl. Hobson-Jobson, s.v. Ananas.

2) het eiland Haïti.

3) De Portugeezen noemen de vrucht ‘pinha’, en de Engelschen ‘pine-apple’ wegens de gelijkenis.

4) Misschien Santa Cruz in Bolivia?

5) distel; vgl. Port. cardo.

+ [72b]

+ <213>

6) draadjes.

7) = zeer?

[p. 69]

soet van smaeck, die derde iaiagna¹⁾, die oock inwendigh wit zijn met een rijnsche wynnige smaeck. Soo groeyen dese vruchten oock ofte van selven, ongheplant, ende worden wilde ananassen gheheeten, ofte gheplant in hoven, daer af tot nu toe ghesproken. Die wilde wassen op stammen eender spiessen hoogh, ront, ende van die groote eender orangie-appel, vol doornen; die bladeren hebben oock scherpe spitsen ende ronts omme vol sachte doornkens; die vrucht wort van weynighe ghegheten, hoe wel zy tamelijck lieffelijck van smaeck is; die gheheele plante met die wortelen zijn vol sops, welcke, seven oft acht uren des morghens met suycker ghedroncken, ghehouden wort voor een seker remedie tegens de hitte der lever en de nieren, teghens sweerende nieren, etterigh water ende excoriatie²⁾ van die roede; die Arabers prysen dit sop ooc teghens roose, ende noement queura. Die meer hier af wil weten, lese Costam in die eygen capittelen van ananas, ende Oviedium³⁾ int 8. boeck int 18. capittel, ende Thevetium⁴⁾ in zijn obseruatie van America int 46. capittel; ananas gheconfytet in suycker zijnde gelijck comcommeren in groote; ick hebber veele ghehadt.

Ananas is wel een vande beste fruyten ende smakelijckste⁺ van geheel Indien, en is niet eygen van Indien, dan vreemt, want isser eerst gebracht vande Portugesen uyt Brasilien, soo datse int eerste voor een nieuwigheyt vercoft werden, voor een pardau ende meer 'tstuck; maer zijnder als nu so veel aenghegroeyt, dat het over al vol af is, ende zijn altoos seer goeden koop. Haer saysoen, datse rijp zijn, is inde vasten, want dan zijnse op haer beste ende smaeckelijckste. Zijn van die groote van een meloen ende hebben het fatsoen ghelijck het hooft van⁺ een spinrocke, van buyten gelijck een pijn-appel, maer saecht om te snyden, van koluer root ende groenachtigh; wassen langhs der aerde die hooghte van een halve vaem, luttel min ofte meer. Die bladeren van dit fruyt zijn bynaest gelijck het kruyt, datmen van Spaengien brengt, genaempt aloe ofte semper viva, om dat het altoos groen is, daerom men't aen de balcken in de huysen hanct, doch zijn wat smalder ende aende kanten wat scherpachtigh, als uytghehackelt. Int eeten soo schiltmense ende snydmense⁺ in schyven ofte somen wil. Hebben van binnen sommighe ⁺kleyne ‖ keerngiens ghelijck van appelen ofte peeren. Zijn van binnen van koluer ghelijck een opghesneden pers⁵⁾, die rijp is,

1) Bij Ramusio (III, fol. 136, b) luiden de namen Iaiama, Boniama, en Iaiagua.

2) = ontvelling.

3) Oviedo, Historia General Natural de las Indias (Madrid, 1851). Naar hem wordt verwezen door Orta, II, 380, als schrijver over de Ananas.

4) F.A. Thevet, Les Singularitéz de la France Antarctique (Paris, 1558, fol. 89, 90).

+ De ananas zijn uyt Brasilien in Indien ghebracht.

+ Ghedaente ende groote vande ananas.

+ Hoe datmen de ananas bereyt om te eeten.

+ <214>

5) perzik.

[p. 70]

⁺ende oock bynaest van die selfde smaeck, maer hebben in leckerheyt over alle fruyten voordeel; het sop daer van is ghelijck soeten most; men en kander hem niet sat af eeten. Is seer heet van naetueren, want soomen daer een mes een half ure laet in steken,^{+ +}sal half op ghegheten wesen in't uyt trecken¹⁾; even wel en doet sonderlinge gheen quaet, ten waer datmen daer in so groote overvloedighz²⁾ af aet, dat het hem qualicken bequaem, ghelijcker menighe ongheregelde menschen zijn, in alle dingen sonder mate ghebruijckende; evenwel wort die krancken verboden het gemeen toebereyden vande annanassen om te eeten, is te snyden, nae datse gheschilt zijn, in ronde schyven, ende dan met wijn overgoten, en is seer lieffelijck om eeten.

+ De ananas gaen alle fruyt in leckerheydt te boven.

+ [73a]

+ Indien men een mes een half ure in een ananas laet steecken, salt half afgebeten werden vande cracht van't sop.

1) !.

2) Waarschijnlijk bedoeld ‘overvloedigheyt’. Vgl. 1^e stuk p. 162 noot 6.