Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk
(1955)–Jan Huyghen van Linschoten–
Auteursrechtelijk beschermdDat 28. capittel.
| |
[pagina 132]
| |
lijcksGa naar margenoot+is hier die stapel van alle coopmanschappen ende orientaelsche waren, daer alle die cooplieden vergaren, ende alle dingen comen soecken, coopen ende vercoopen vergaren, ende alle dingen comen soecken, coopen ende vercoopen, soo van Arabia, Armenia, Persia, Cambaja, Bengala, Pegu, Sian, Malacca, Iava, Molucca, China &c. Die stadt ende 't eylandt van Goa is gheleghen op 15. graden aende zyde van 't Noorden; leyt van de linie AEquinoctiael (te rekenen de wegh, die de Portugesche schepen heen comen van Mossambique) 400. mylen. 'Tis een eylandt, dat geheel omringht is met een revier; is over die 3. mylen groot; leyt binnen die custe van 't vaste land, so dat het eyland met die custe vande zee ghelijck ende effen uyt komt; is alleenelijck van 't vaste landt ghescheyden met een arm vande zee ofte revier, die aende noord zyde vande stadt in loopt, ende aldoo rondtom 't eylandt weder aende zuyd zyde inde zee comt, ende is by naest int fatsoen van een halve mane. Den inganck vande revier tot die stadt toe is passelijck breedt, ende zijn tusschen 'tvaste land ende Ga naar margenoot+'t eylandt van Goa noch veel kleijn eylandekens, die al bewoont zijn vande selfde ingheboren, ende voor by de stadt aen d'ander zyde van 't eylandt is die revier op sommighe plaetsen so smal, datmender wel des somers tot de knien toe soude overpasseren, aen ‖ welcke zyde heeft het eyland eenen muer met bolwercken,Ga naar margenoot+ dieder de Portugesen noch cortelinghen ghemaeckt hebben tot bescherminge van die van 't vaste landt, alsser oorlogh is, ghelijckt altemets ghebuert, want hebben dickwils beleghert gheweest vande Dialcan ofte Hidalcam. Aende mont vande rivier ende incomst aende zyde van 't Noorden leyt het landt Bardes, 'twelck hoogh landt is, onder welcke beschutsel hebben die Portugaelsche schepen haer ree, daerse anckeren ende lossen. Dit landt van Bardes hebben oock die Portugesen onder haer; is vol dorpen, ende Ga naar margenoot+bewoont van volck, die haer met het landt-bouwen generen, diemen noemt CanarijnsGa naar voetnoot1). Zijn al meest Christenen, evenwel houden hare manieren van kleederen, dat is, gaen naeckt, behalven die schamelheyt bedeckt. Dit landt is vol Indiaensche palmboomen, daer die Indiaensche noten, cocus genaemt, aen wassen, desghelijcks alle die ander eylandekens, die inde revier ligghen. | |
[pagina 133]
| |
Dit landt van Bardes scheijt hem oock van 't vaste landt met een cleijn revierken, 'twelck soo cleijn is, datment niet en kan mercken, noch van 'tvaste land onderscheyden. Aende zuyd zyde van 't eylandt Goa, daer die revier weder inde zee loopt, comt gelijckelijck met die custe uyt een landt, genaemt SalsetteGa naar voetnoot1), welcke desghelijcks onder die Portugesen subjectie is, oock bewoont ende bebout van volck ende vruchten, in als ghelijck Bardes, ende heeft oock een cleyne scheydinghe van't vaste landt, met een kleijn revierken. Tusschen dit land Salsette endeGa naar margenoot+ 't eyland Goa ligghen oock sommighe kleyne eylandekens, alteGa naar margenoot+mael vol Indiaensche palm-boomen, ende byde mont vande rivier ofte uytganck leyt een eylandeken, datmen heet Goa Velha, datGa naar margenoot+ is oudt Goa, alwaer niet veel besonders van daen comt, ende weynigh bewoont. Dese landen van Bardes ende Salsette worden van des coninghs van Portugaels weghen verpacht, al waer die aerts-bisschoppen ende cloosteren, met die geestelickheyt, ende ooc die viçoreys ende ander sconinghs officieren haer salaris ende jaerlicksche renten ende onderhout van hebben, door patente ende privilegien vanden coningh. Ga naar margenoot+ Wat het ‖ eylandtGa naar voetnoot2) is belanghende, is seer berghachtigh ende somtijts so woest op etlicke plaetsen, datmen vande stadt van Goa niet en can (ofte seer qualick ende met groote moeyte) over landt reysen tot aende mont vande revier ende zee-custe. 't Eylandt heeft veel dorpen, die al bewoont zijn vande Canarijns, welcke zijn die ingheboren ende naturalen van't landt, die haer alle met landbouwinghe ende Indiaensche palm-boomen generen ende onderhouwen. Die dorpen ende wooningen van dese Canarijns zijn meest rondtom 'teylandt aenden oever ende cant vandeGa naar margenoot+ revier, oft aen sommighe cleyne lacken, dieder ettelijcke zijn, ende is daer door dat die palm-boomen anders nieuwers wassen als op leegh landt, by't water, en principalijck sandt grondt, waer van op die hooghte noch te landtwaerts binnen gheen palm-boomen en zijn, dan alleenlijck aende stranden en plecken van sandtgronden by de zee ende oeveren vande revieren ende wateren. Ghelijck boven die stadt van Goa leyt die revier opwaerts oost- | |
[pagina 134]
| |
waerts aen by de drie mylen van Bardes, aldaer die Portugaelsche Ga naar margenoot+schepen anckeren. Die revier loopt met sommighe bochten. Die schepen van hondert last, luttel min oft meer, moghen wel voor de stadt comen lossen, maer die Portugaelsche kraken moeten eerst in Bardes lossen, ende willende alsdan, moghen vryelick voor de stadt comen. Die stadt is wel bebout ende betimmert met huysen ende straten op zijn Portugaels, maer zijn om die hitte wat leeger. Hebben ghemeenelijck alle in't gemeen hare hoven ende boomgaerden achter die huysen vol alderley vruchten van Indien. Desghelijcks hebben het geheele eylandt door veel lust-hoven van alle gheboomten Ga naar margenoot+van Indiaensche fruyten, met haer speel-huysen, alwaerse waerse haer gaen vermaken, daer die Indiaensche vrouwen seer toe ghenegen zijn. Die stadt heeft allerhande cloosters ende kercken, ghelijck Lisbonen, behalven Bagynen ende nonnen, want men kan die vrouwen so verre niet kryghen, dat zy haer willen laten besluyten ende Venus versaecken, met wien zy liever het leven willen wagen ende verliesen, daer zy weynigh werck van Ga naar margenoot+maken, om haer wellusten te boeten ende te volbrenghen. Het eylandt is swinters, somers even groen, ende heeft altoos d'een of d'ander boomen in haer saysoen, dat een lust t'aenschouwen is. Die stadt leyt op sommige bergen ende dalen gelijc Lisboenen. Heeft eertijts seer cleijn geweest, ende teenenmael bemuert, met een drooge graft rondt om, daer geen water in en is dan alst regent. Dese mueren staen noch soo, maer die poorten zijnder uyt, ende die stadt is rondtom aengetimmert ende bewoont, so dat het altans wel tweemael soo groot van buyten ‖ is als van binnen, alGa naar margenoot+ waerse over al open is, sonder mueren ofte vestinghe, dan het eylandt heeft een muer aende oost zyde, welcke streckt teghenGa naar margenoot+ over 'tlandt Salsette, tot aen d'ander zyde teghen 'tlandt Bardes, en blijft alleenlick een beschutsel van't vaste land, daer die Portugesen Ga naar margenoot+gheen ghebiet en hebben. Het gheheele eylandt en heeft anders geen stercte noch bewaernisse dan op't land van BordesGa naar voetnoot1), op de hooghte aenden mont vande revier, al waer leyt een oudt vervallen casteel, daer 2. oft 3. yseren stucken op liggen, ende een man, die daer des snachts wacht hout. Het eylandt van Goa aende custe vande zee ist seer hoogh ende altemet steen-clippen, dan 'tlandt van Bardes heeft aende zyde vande zee een seer schoone witte sandt-strandt, wel een half myle ofte meer lanck. | |
[pagina *7]
| |
 | |
[pagina 135]
| |
Die bewaernisse van't eyland is, datter zijn aende oost zyde drie ofte vier passagien ofte poorten, die op den oever vande revier staen, aen't uyterste van't eylandt, teghen over 'tvaste landt, ende Salsette ende oock Bardes. Elcke poorte heeft eenGa naar margenoot+ capiteijn ende schryver, die daer wacht houden, datter niemandt en mach uyt varen aen d'ander zyde dan met zijn oorlof, ende die Indianen, Decanijns ende ander Mooren en heydenen, die binnen Goa resideren, ende haer woonplaetsen hebben, alse op't vaste landt trecken om alle waren ende lijftochten te halen, moeten in dese poorten, diemen passos noemt, elck een teecken (dat haer op den blooten arm ghedruckt wort) hebben, ende alsdan varense over aen d'ander zyde, ende weder comende moeten wysen het selfde teecken, waer mede zy vry moghen passeren, waer van zy betalen een paer basarukenGa naar voetnoot1), dat is so veel als een duijt. Dit is het profijt vande capiteijn ende schryver vande selfde passo; ende des snachts hebben zy eenen jonghen, die heeft sorghe, een cleijnGa naar margenoot+ klocxken te luyden, dat op de poort ofte thoren staet, ende gaet dickwils ligghen, ende bint die koorde vande clepel aen zynen voet, ende also leyt hy altemets en bingelt ofte clept, tot een teecken, dat hy wacht hout, welck is alle die wacht ende bewaernisse, die daer op't gheheele eylandt is. Dese passos zijnder vijf, te weten een aende zuydt zyde van't eyland, daermen naer't vaste landt ende ooc naer't land van Salsette passeert, en is genaemt Benesterijn; wort althans gheheeten Passo de S. Iago, om dat die parochie van daer S. Jacob ghenaemt is. Die Tebe de PassoGa naar voetnoot2) is ‖ Ga naar margenoot+aende oost zyde van't eylandt, alwaer men alleenlijck op't vaste landt passeert, en wordt genaemt Opasso seco, dat is so veel als die drooghe passagie, want op dese plaets is die revier op zijnGa naar margenoot+ enghste ende ondiepste. Die derde passo aende zuyd-zydeGa naar voetnoot3) van't eylandt, is by nae aen die stadt gheleghen, genaemt Opasso de Daugijn, ofte van Madre de Deus; tot hier toe streckt die muer, beginnende vande Passo de Benesterijn ofte S. Iago, ende voorts 'tgeheele eylandt is sonder muer ofte schutsel. Van dese passo recht teghen over vaertmen op een ander eylandeken, het welcke respondeert met het vaste landt, alwaer noch een passo staet, | |
[pagina 136]
| |
ghenoemt Opasso de Norwa. Die vijffste ofte leste passo leyt vande stadt tot half weghenGa naar voetnoot1) die revier neerwaerts nae Bardes toe; dese is die stercste van allen, ende best versien, maer op die manierGa naar margenoot+van alle d'ander; is ghenaemt Opasso de Pangijn. Van hier vaertmen naer Bardes, ende oock alle die schuyten ende schepen, die de revier uyt ofte in varen, moeten hier aenleggen ende ghevisiteert worden. Dit is alles, wat hare wacht ende sterckte van't eylandt is beroerende.Ga naar margenoot+ Wat die Portugesen justitie ende ghebiet met haer ordinantien, Ga naar margenoot+so weerlijck als geestelijck, zijn belanghende, is gelijck in Portugael; woonen inde stadt onder een met die Indianen, heydenen, Mooren, Joden, Armenien, Gusaratten, Banianen, Bramenes ende alle Indiaensche natien ende volcken, die daer alle woonen ende handelen, een jeghelijck in zijn wet ende gheloof, sonder datmender jemant dwinckt, yet te doen teghens zijn wil, dan alleenlijck datse haer ceremonien van dooden ende levende te branden, houwelijcken ende ander superstitien ende duyvelsche inventien te doen, verboden zijn vande bisschoppen in't openbaer noch in't eyland, dan vrylijck toeghelaten op't vaste landt, ende heymelick in haer huysen, om te schouwen alle schandalen ende erghernisse, Ga naar margenoot+die daer die nieu ghedoopte Christenen aen soude moghen nemen. Maer wat die wereltlijckeGa naar voetnoot2) justitie, handelingen ende goede burghelijcke policie belanghende is, zijn alle met den ander, die in't eylandt woonen, dat Portugesche recht onderworpen. Desghelijcks die eens Christen ghedoopt is, ende dan in eenige fauten ofte heydensche supersticien bevonden wert, is d'inquisitie onderworpen, wie dat het zy, ofte van wat puncten ofte fauten dat het soude moghen wesen. Het eylandt en heeft van sijn selven sonderlingen niet, daer't hem met voeden kan, dan sommigh vee ende ghebroyt van hoenderen, geyten, duyven etc., maer weynigh, uyt oorsake die woestheyt ende onbequaemheyt van't landt, dat al meest berghachtig, woest ende wilt ende vol wildernissen is. Alle noodtdruft, ‖ sooGa naar margenoot+ Ga naar margenoot+van vee, hoenderen, vercken, eyeren, melc ende dierghelijcke dingen, comt al van Salsette, Bardes, maer het meeste van't vaste landt; coren, rijs ende ander greynen, oock olye ende alle ander nootsakelijcke waren comen van buyten die revier in, als van Cambaja vander noorder custe ende die custe van Malabar | |
[pagina 137]
| |
ende ander wegen, als wy inde beschryvinghe vande custe eensdeels verclaert hebben. Wijn, diemen heet van palmen, hebben zyGa naar margenoot+ ghenoech, ende soo veel, datse ander plaetsen met gherieven. Hebben weynigh soet water, dan allenlijck een fonteijn, ghenaemt BanganijnGa naar voetnoot1), welcke staet een stuck weeghs ontrent een quartier mijls buyten de stadt, waer mede haer die gheheele stadt gherieft, dat die slaven in potten halen ende door die stadt vercoopen, ende is seer goet om te drincken; 'twaterGa naar voetnoot2) om te koken, wassen ende te plassen hebben putten ghemeenlijck in alle huysen. Het landt in hem selven is seer steenachtich ende droogh, ende is roodtachtige aerde, so datter zijn gheweest sommighe Italianen alchimisten, die haer vermeten, daer coper ende gout uyt teGa naar margenoot+ trecken, 'twelck den coningh noch viçorey niet toe laten willen, door vreese, dat die faem ende die schat soude locken ende oorsaeck wesen om van hare omligghende vyanden te meer overvallen te worden, door begheerte vande rijckdommen, waerom het ghelaten wort, daer nae te soecken ende te graven. By dese naervolghende uytworpinghe machmen sien die gheleghentheyt van't eylandt ende die stadt Goa, met alle hare straten, kercken ende plaetsen nae het leven afgheconterfeyt. |
|