Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 26. capittel.
Van't eylandt van Iapan.

Het eylandt ofte het land van Iapan zijn veel eylanden by malkanderen, ende zijn alleenelick ghedeelt ende onderscheyden met sommige cleyne golven ende rivieren. Is een⁺ groot landt, hoe wel men tot noch toe gheen sekerheyt heeft vande grootte, om dat het noch niet al ontdeckt ende bekent, noch vande Portugesen ghecommuniceert is. Begint op 30. graden, ende passeert tot over die 38. Is gelegen van't vaste landt van China oost aen by de 80. mylen, ende van Maccau de wech, die de Portugesen varen n.o. waert aen zijn byde 300. mylen, ende die haven, daer gemeenlick die Portugesen handelen ende varen, is genaemt Nangasache¹⁾. Hebben oock ander plaetsen, daerse tracteren²⁾⁺ ende haer comunicatie hebben.

T'is een cout lant³⁾, ende van veel reghens, sneeu ende oock ys. Heeft sommigh koorn land, maer haer gemeen onderhout ende voetsel is rijs. Op sommighe plaetsen is het land seer berghachtigh ⁺ende onvrucht ‖ baer. Zy en eeten anders geen vleesch dan van wilde beesten ende vande jaght, waer mede zij haer wonder wel weten te gheneeren, hoe wel datter ghenoech ossen, koeyen, schapen ende dierghelijcke vee is, maer ghebruijckense tot ander dinghen ende wercken; om dat het tam vleesch is, so staet het haer teghen t'eeten, en schuwent gelijck by ons peerden vleesch; hebben oock eenen grouwel vande melck, gelijck wy van't rau bloet; seggen, dat het bloet vande beesten is, al ist wit. Hebben⁺ veellerhande vis, waer van zy ooc groot vrient zijn, ooc van alle soorten van vruchten, ghelijck die van China. Die huysen zijn

+ Japan begint op 30. graden, ende loopt voorby 38. graden, ende is vanden Portugesen noch niet behandelt.

1) d.i. Nagasaki.

2) handelen.

+ Die haven der Portugesen op Japan heet Nangasache.

3) Dit geldt, met ons land vergeleken, niet voor de zomer.

+ <104>

+ Die van Japan schouwen vleesch⁴⁾ ende melck als rau bloet.

4) Dit randschrift dus enigszins onjuist.

[p. 114]

ghemeenlijck van hout, bedeckt met deelen ofte stroy; zijn fray ende cunstich ghewrocht, principalijck van't rijcke ende machtigh volck, hebbende hare camers verciert met schoone matten, welck haer beste cyraet is. Die Iapanen en zijn zoo net noch soo curieus op alle haer dingen niet als die Chinen, maer laten haer met weynigh genoegen, doch gaen al meest wel ghetracteert¹⁾ ende gecleedt met zyde, bynaest ghelijck die Chinen.

⁺Het landt heeft sommige mynen van silver, dat van daer vande Portugesen jaerlijcs vervoert wert naer China in wisselinge van zyde ende ander Chinische waren, die de Iapanen ghebreck hebben. Die Iapanen zijn seer subtijl om't silver te soecken ende te vercoopen. Hebben onder haer seer goede ambachtslieden ende vernuftighe meesters van veellerhande ambachten ende hantwercken.

Zijn seer scherpsinnigh, ende leeren haest een dinck, gelijck het by experientie gebleecken is, naer dat het die Portugesen ontdeckt hebben. Het ghemeen volck ende lantlieden zijn zeer ⁺different van andere natien, want hebben onder haer soo goede courtosye ende politie, als oft zy alhaer daghen int hoff opghevoet waren. Zijn seer expert op haer wapenen alst noodigh is, hoe wel⁺ zy onder haer weynigh geschil ende questie hebben, want so yemand onder hen dreijcht ende zijn sweert treckt, heeft pene vande doodt. Men en ghebruijckt onder hen gheen ghevangenhuijs, dan die't verdient heeft, wert op de voet gestraft oft gebannen. Alsse yemandt willen vangen, moet het met verraderye wesen, want souden anders hen selven te weer stellen ende veel quaets doen. Ist yemand vanden adel oft eenigh groot heer, ⁺wort van veel volcx in zijn huijs beset, ende bevolen, dat hy hem seluen doode, soo niet, cryghen 'thuijs in met gewelt, ende slaen't al doot, watse vinden, ende om sulcks te schouwen²⁾ soo laet hem ghemeenlijcken den deliquent ‖ selver van zijn dienaer dooden,⁺ ende 'tgheschiet in't ghemeen, dat zy hen selven den buijck ouer dwers op snyden³⁾, 'twelc oock dickwils gheschiedt onder die dienaers uyt liefden, om daer mede haer heeren te bewijsen haer gunste, datse haer leven soo weynigh achten, om haer heeren te ghelieuen endienst te doen. Het selfde doen oock dickwils cleyne jonghers in presentie van haer ouders om een cleyne oor-

1) = uitgedost?

+ Die Portugesen vermangelen zyde voor silver aende Japanen.

+ Manieren, polityen ende scherpe straffinghen der Japanen.

+ [35a]

+ Seltsame affectie der dienaren tot hare veroordelde heeren.

2) D.i. te voorkomen.

+ <105>

3) Het bekende hara kiri.

[p. 115]

sake ende gramschap van obstinaetheydt. Zijn in alle haer dinghen seer pacientigh ende lijdsamigh, want leeren van joncs af hongher, coude ende alle arbeijt lyden, te gaen bloots hooft, met weynigh cleederen, so wel inde winter als inde somer, en dit niet alleen het ghemeen volck, maer oock de principaelste van 't lant. Houden voor een schoonheyt, geen hayr te hebben, 'twelcke zy met groote sorchvuldigheyt uyt trecken, dan behouden alleen op 't opperste vanden top een vloc hayrs, twelcke zy te samen binden.

In haer handeling, manieren, spreecken ende alle hare ceremonien van leven ende courtosye zijnse gants contrarie van alle andere natien, ende is haer principaellijc van China in ghewoonte ghecomen, ende tot hedensdaeghs in gebruijc ghebleven, als een aenghebooren wet, uyt dese naer-volgende oorsaecke. In langhe verloopen tyden was in 't land van China een groot ende machtigh⁺ geslacht, welc conspireerden door heymelick accoort¹⁾ alle hare vrienden ende aenhanck jegens den coningh van China, om hem uyt zijn regiment te jagen ende om te brengen, ende haer daer in te steecken. Dit en const soo heymelick niet gheschieden oft het is in 't leste uyt ghecomen, waer door die coningh een grouwelijcke wrake nam, ende veel vande princepaelste deede om brenghen, ghelijck hy in meninghe was te doen van alle, die daer aen beschuldight waren, 'twelcke den raed ende ander heeren van't landt verdroot (want veel haer naeste vrienden daer onder hadden); hebben den coningh soo verre ghebracht met smeecken ende bidden, dat hyse voort wilde laten leven, ende haer castigeeren met een minder straffe dan die doodt, hoewel naer haer meninghe weynigh beter was, daer zy om baden, ende den coningh in verwillighden; ende was, dat hy haer altemael deede bannen met eenen eeuwighen ban, voor haer ende haer nacomelinghen, op dese eylanden van Iapan, die doen ter tijt onbewoont waren, 'twelcke alsoo gheschiede, waer van tusschen dese ende die van Chinen sulcken vyandschap is gheworden, datse malkanderen haten tot inder dood, ende doen malkanderen alle quaet, datse connen oft ⁺mogen, tot op ‖ heden desen dach. Die van Iapan hebben die van Chinen menigh quaet ghedaen ende dickwils hare kusten besprongen ⁺ende vernielt, te vier ende te sweert, ende noch gants gheen conversatie en hebben dan alleenlijck die vaert vande Portugesen,

+ Veel Chynianen om een conspiratie uyt China in Japan ghebanen, twelck noch vyandtschap veroorsaeckt.

1) Hier moet weggelaten zijn: met.

+ <106>

+ [35b]

[p. 116]

ende om te toonen, dat zy in als¹⁾ doot vyanden ende in alle haer dinghen van leven ende manieren contrarie vande Chinen zijn, soo hebbense alle haer usancien, ceremonien, courtosyen, etc. t'eenemael verkeert²⁾ als die van Chinen.

Om die selfde alle int particulier te verhalen, soude te lanck vallen, doch sal alleenlijc verhalen sommighe exempelen van haer ghebruijcken ende usancien. Soo is te verstaen, dat inde plaets, dat die Chinen die courtosye metten hoofde ende handen doen, alsse malkanderen ghemoeten ende groeten, soo doen die Iapanen die schoenen uyt, waer mede haer eere bewysen, ende ghelijck als die Chinen ende ander natien opstaen alsse yemand willen ontfangen ⁺ende eere bewysen, alsoo gaen zy neder sitten, want houdent voor een groote onbeleeftheydt, yemand al staende ofte overeyndt t'ontfanghen; ghelijck als wy onse mantels om'doen om uyt te gaen, soo leggen zyse af, alse uyt gaen, ende trecken wyde ende groote bocxsen aen, ende weder in comende, doense die weder uyt ende nemen die cap ofte mantel wederom; ende ghelijckt by ander nacien fray is, het haer blont ende geluwe te hebben, ende die tanden wit, soo ist by haer het leelickste dinck vande werelt, ende soecken alle manieren om het hayr ende tanden swert te hebben, want het wit causeert haer droefheyt, ende het swert blyschap; die selfde manier is onder die vrouwen, want als die uytgaen, hebben haer dochters ende dienstmaechden voor haer ende die dienaers achter gaen, 'twelcke in Spaengien het contrarie is; ende alsse swangher zijn van kinde, dragen haren riem ofte gordel soo toegheneepen ende gheperst, dat het schijnt, datse bersten moeten, ende al eer zy swaer zijn, draghense den riem ofte gordel soo slap om't lijf, dat hy by naer van't lijf valt; seggen, datse experientie hebben, dat soo zy niet en deden, souden een quaet geluck hebben, met de vrucht; ende terstont van datse het kindt gebaert hebben, inde plaetse vande moeder ende tkint te vermaken³⁾, wassent kind met coud water ende men geeft ⁺die moeder een weynigh tijts seer luttel t'eeten, ende van cleijnder substantie. Haer manier ende vsantie van eeten is elck persoon een tafelken alleen, sonder tafellaken ende servietten, en eeten met twee houtgens, ghelijck die van Chinen, drincken wijn, van rijs gebrouwen, waerin ‖ zy haer wel droncken drincken; ghe-⁺

1) alles.

2) Versta: omgekeerd.

+ Sonderlinge manieren van reverentie ende andere seltsame ghebruycken der mannen ende vrouwen.

3) Z.v.a. verkwikken, koesteren.

+ Maniere van gastmalen ende maeltyden.

+ <107>

[p. 117]

bruijcken naer de maeltijd eenen dranc, welcke is een potgien met heet water, 'twelck zy drincken soo heet alsset lyden moghen, 'tzy somer ofte winter.

Annotatio¹⁾ D. Palud.
Die Turcken onderhouden vast gelijcke manier int drincken van hare chaona²⁾, 't welc zy maken wt sekere vruchten, die ghelijckheyt hebben met die bakelaer³⁾, ende wert van die AEgiptenaren bon ofte ban⁴⁾ gheheeten. Sy nemen van dese vruchten anderhalf pont ende roesten die een weynigh ende zieden die daer naer in 20. pondt waters tot op die helfte; desen dranck drincken zy alle morgens nuchteren in haer tabornen⁵⁾ uyt aerde kopkens, gants heet, gelijcmen hier te lande den brandewijn doet des morgens, ende segghen, dat sulcke die maghe sterckt ende verwermt, winden verteert ende verstoptheydt opent, &c.

⁺Die manier van haer eeten te bereyden is in als contrarie van alle ander natien. Dat bouen-ghenoemde heet water, dat toebereydt⁺ is met een seecker pulver van een cruijt ghenaemt chaa⁶⁾, 'twelcke seer gheacht wert, ende is in soo groote estimatie by haer, so dat alle, die van vermogen ende staet zijn, hebben dit water op een seeckere ende secrete plaetse bewaert, ende die heeren makent selver toe, ende wanner zy eenigh vrient oft gast grootelijcks willen eeren ende onthalen, geven hem van dit heet water te drincken, ende die potten, daerment in siedt ende 'tcruyt in bewaert, met die aerde croesen, daermen 't uyt drinckt, houdense in so grooten weerden ende estimatie alsmen by ons diamanten, robynen ende ander cleynodien⁷⁾; zy en werden niet gheacht door haer nieuwigheyt, maer door haer oudtheyt, ende datse van een goedt werck-meester ghemaeckt zijn; ende om die te kennen ende t'onderscheyden hebbender groote acht op, ende haer weerdeurs ende kenners, diese estimeren ende weerderen, gelijck by ons die goutsmeden het silver ende gout weerderen,⁺ ende die juweliers die cleynodien ende edele ghesteenten, ende soose van een out ende vermaert officiael ofte werck-meester

1) Deze aanteekening van Paludanus hier zonderling misplaatst.

2) Drukfout voor ‘chaoua’, d.i. Arabisch ‘kahwah’, koffie.

3) Benaming van de laurierbes, uit Lat. ‘bacca lauri’.

4) Arab. ‘bunn’, koffieboonen.

5) Bedoeld: tavernen.

+ [36a]

+ Maniere van spys ende drank te bereyden, dat seer weert gheacht wert.

6) Het Chineesche woord voor ‘thee’ in Mandarijnsch dialekt; de uitspraak in Fuhkiën is tai. Ook in 't Port. overgegaan als chá; in 't Russisch als čaj.

7) Weggelaten: doet.

+ Drinckbekers ende potkens so waert als hier te lande diamanten gheacht, die oock door waerdenis²⁾ ghewerdeert werden.

2) Bedoeld zal wel zijn: waerdijns.

[p. 118]

ghemaeckt zijn, gelden wel het stuck 4. ofte 5. duysent ducaten ende meer. Den ‖ coningh van Bungo¹⁾ gaf eens voor een alsulcken⁺ pot (zijnde met drie voeten) 14. duysent ducaten, ende een Iapon, die Christen was, inde stadt van Sacay³⁾, gaf voor een alsulcken pot 1400. ducaten, ende hadde noch drie lappen.

Zy houden oock in grooter weerden sommighe briefkens, in ⁺welcke staet gheschildert een swart boomken ofte vogeltgien; ende alsmen weet, dat het ghemaeckt is van eenigh out⁴⁾ ende vermaert meester, ghevender voor al watmen wil. Het is wel gheschiet, dat somwylen een alsulcken schilderijcken verkoft is geworden voor drie ofte 4. duysent ende meer ducaten. Desghelijcks estimeren sy hoogh een goet rappier van een out ende vernaemt meester ghemaect; costen altemet 3. ofte 4. duysent croonen het stuck; dit houden zy voor hare juweelen ende cleynodien, ghelijck wy die edele ghesteenten ende ander juweelen doen; ende alsmen haer vraecht, waerom dat zy sulcke dinghen soo groot ⁺estimeren, so antwoorden zy, waerom dat wy die diamanten ende robynen ende ander ghesteenten in so grooter weerden houden, daer gants geen profijt af en comt, ende nieuwers nut toe en zijn dan om 't aenschouwen, ende dat haer dinghen noch te passe comen, ende haer eenighen dienste doen.

Haer recht ende justitie is als volcht, met haer regieringhe. Haer coninghen zijn ghenaemt iacatay⁵⁾; dese zijn absolutelicke heeren van't landt, niet jeghenstaende houden alleenelick voor haer het gene, dat hen ghenoech is voor haer persoon, huijs ende onderhout, ende die reste van haer landt ende incomsten distribueren ⁺en deelen onder ander, diemen heet cunixu⁶⁾, welcke zijn ghelijck by ons graven ende hertoghen. Dese werden gheset vanden coningh, ende mach haer het gouvernement ende landt ontrecken alst hem belieft, welcke zijn gheobligeert, den coningh

1) Vorstendom op Kiusiu.

+ <108>

3) Er zijn in Japan verschillende plaatsen van die naam. De belangrijkste is Sakai bij Osaka.

+ Geschilderde tafereelkens ende sweerden so weert, datmense voor 3. oft 4. duysent ducaten verkoft.

4) De tekst heeft: hout.

+ Redenen,waerom de Japanen rappieren ende andere dinghen hoogher dan diamanten achten.

5) ‘Iacatay’ kan kwalijk iets anders wezen dan Japansch ‘yakata’, dat echter niet ‘koning’ beteekent, maar ‘paleis, residentie van een edelman.’ Zie Hepburn, Dictionary s.v. Linschoten weet blijkbaar niet, dat de vorst (mikado) practisch geen macht meer had, en de regering in handen van de kroonveldheer (sjogoen) was.

+ Beschryvinge der landts heeren ende gouverneurs.

6) Japansch ‘kuni-shu’, uit ‘kuni’, land, rijk, en ‘shu’, heer, meester. Hiermede zeker bedoeld ‘koku-shu’, keizerlijk goeverneur, bezitter van minstens één provincie, aangezien ‘kuni’ en ‘koku’ synoniem zijn. Zie Hepburn, ss.vv.

[p. 119]

te dienen, so wel in tijt van oorlogh als van peys, op haer eyghen kosten, nae haren staet ende uytwysen der loyen ende wetten van Iapan. Dese cunixus hebben ander onder haer ghenaemt tonos¹⁾, welcke zijn gelijck by ons baronen ende leen-heeren, welcke zy ⁺mede deylen ende distribueren het landt, dat haer vanden coningh ghegheven is, ende dese toms doen noch een deylinge ofte distributie ⁺met hare vrien ‖ den ende soldaten, hebbende altesamen die obligatie van te dienen ende onderdanigh te wesen haer overhooft op hare eyghen kosten, en een jeghelijck moet hem onderhouden ende te vreden wesen met het gene, dat hem in ghedeelte ⁺ghegheven is, waer op ghenoech een jeder naer zijn staet ende qualiteyt hem mach onderhouwen, ende een jeghelijck heeft so veel machts ende auctoriteijt over die gheen, die onder hem zijn, dat hyse mach castigeren, bannen, het leven benemen, in somma met haer leven naer zijn belieften, 'tzy recht ofte onrecht, sonder eenigh appel ofte daer yemandt rekeningh af te gheven. Dese macht en hebben niet alleenelick die oversten ende hoofden vande eenighe rotten ofte onderdanen, als gheseyt is, maer oock een huijsheere ende vader over zijn kinderen, dienaers ende familie; machse dooden, smyten, houwen ende kerven, alle naer zijn wellusten ende behagen, sonder eenigh opspraeck noch yemandt, die 't hen verbieden ofte berispen.

Die renten ende incomsten vande coningen zijn seer weynigh, ende is anders niet dan rijs, 'twelck hare rekeninghe is; heeft jaerlicks vijfhondert duysent farden ofte packen rijs²⁾ sonder⁺ yet meer van eenighe ander tollen, renten ofte incomsten; hier van moet hy mede deelen 10. oft 12. cunixus, elck 30. oft 40. duysent farden ofte balen, ende die rest blijft voor zijn costen ende onderhout van zijn persoon, huijs ende familie, ende die cunixus moeten mede deelen met die toms, ende die toms met die soldaten, waer mede zy haer eerlic onderhouden, een jeghelijck naer zynen staet.

Haer tale is different vande Chinische, soo datse malkanderen⁺ in't spreken niet en verstaen, maer in't schryven wel, want ghebruijcken oock die selfde caracteren ende figueren; useren onder haer veel manieren van vocabulen, ende schryven op veel manieren van courtosien³⁾: want spreken⁴⁾ een jechelijck persoon naer

1) Linschoten bedoelt hier: tomos, Japans ‘tomo’, ‘volgeling, dienaar’.

+ [36b]

+ <109>

+ Elck gouverneur oft huijshouder mach met zijn eygen onderdanen so dootstraffelick streng leven, als hy wil.

2) Spaansch, Port. fardo, baal, pak.

+ Jaerlicksche incomsten des conincks.

+ De Japanen ende Chinen verstaen malkanders sprake niet, maer wel het schryven.

3) Versta: tifulatuur.

4) Versta: noemen.

[p. 120]

zynen staet ende qualiteyt met besondere tytelen ende woorden, waerom haer sprake qualick van een vreemdelingh te leeren is.

Haer religie is by naer gelijck die van Chinen. Hebben haer afgoden ende hare menistren, diese noemen bonses¹⁾, die zy in ⁺grooter weerden houden. Maer nae datter die Jesuiten gheweest zijn, hebbender veel van haer ghedoopt ende Christenen ghemaeckt, die noch daghelijcks vermeerderen, onder welcke zijn ghedoopt drie coninghen, te weten de coningh van Bungo, welck is ‖ een vande principaelste coninghen van Iapan, hoe wel⁺ datter veel zijn binnen in 't landt, daer die Portugesen noch gheen communicatie met ghehadt en hebben, ende dan noch den coningh van Arryma ende die coningh van Omura²⁾. Dese drie coninghen sonder haer sonen ende neven met die Jesuiten naer Indien, om van daer te varen naer Portugael, ende so voorts naer Roomen³⁾, om obedientie te gheven aenden paus, ende scheyden uyt Iapan het jaer van 82., quamen in Indien, inde stadt Goa het jaer van 83., in't selfde jaer, dat ick in Indien ghecomen was, so dat wyse noch in Goa vonden, ende 'tjaer daer nae voeren zy naer Portugael, ende van daer naer Madrid, alwaerse vanden coningh ende den adel van Spaengien met grooter triumphen ontfanghen werden ende eerlijck onthaelt ende beschenckt met giften ende gaven. Van daer trocken zy na Roomen by den paus,^{+ +}die haer desghelijcks grootelijcks vereerden met presenten, ende alle cardinalen ende heeren van Italien; want reijsden geheel Italien duer na Florence, Venetia, Ferrare &c. Ten lesten zijn zy weder ghekeert na Madrid, met brieven vanden paus Sixtus⁴⁾, met sommige heyligdommen ende reliquien van 't cruijs van Jerusalem, om te brenghen aende Christenen coninghen van Iapon tot een heyligh present, in somma zijn weder ghekeert naer Indien, al waer zy quamen, als ic daer noch was in 't jaer 87., ende worden met grooter blyschap ontfanghen, ende voeren alsoo weder na Iapon, alwaerse gearriveert zijn met groote ver-

1) Deze term ter aanduiding der Buddhistische geestelijken in Japan en China, is van onzekeren oorsprong. Zie Hobson-Jobson, s.v. Bonze.

+ Jesuiten nemen seer toe, doopen coninghen ende lieden.

+ <110>

2) Arima en Omura zijn twee vorstendommen op 't eiland Kiusiu.

3) Vgl. Capittel 92. Een beschrijving van dit bezoek der Japansche edellieden aan Rome vindt men ook in Asiae Nova Descriptio door G. Fournier (Parijs, 1656, p. 335).

+ [37a]

+ Sommighe gedoopte Japanen, tot Romen ende Spaengien ghecomen zijnde, trecken wederom met sommighe heylighdommen.

4) Bedoeld is hier Sixtus V (1585-1590). Volgens een oudere beschrijving, De Trium Regum Japoniorum Legatis, Lovanii 1585, zijn deze Japanners nog in contact geweest. met Gregorius XIII (1572-1585).

[p. 121]

wonderinghe van alle die van Iapon, ende¹⁾ dit deden de Jesuiten (so zy segghen) om die Japonen meer te beweghen om Christen te worden, ende om haer te doen ghelooven die magnificencie ende heerlickheyt van Europa, want zy sulcks niet en wilden gelooven, alsment haer vertelde; maer die principaelste oorsake ende intentie vande Jesuiten was om alhier door te moghen groot profijt hebben, ende grooten naem te verwerven, want alle die meeste giften ende gaven, die de princen van Iapon kregen, streken zy na haer. Desgelijcks verworven zij vanden paus ende den coningh, dat niemant mach woonen in geheel Iapon, van Portugesen ofte Christenen, dan met haerder verwillinghe ende belieften, so dat in gheheel Iapon van gheen andere oorden²⁾ van monicken ende ⁺papen, noch gheen ander religieusen³⁾ noch leecken en ‖ woonen⁺ dan alleenelijck Jesuiten; hebben alleenlick neffens haer sommige Portugesen uyt Indien, ambachtsluyden, diese nootelijcks van doen hebben, voorts alle die rest, als cooplieden, moghen maer gaen ende comen, sonder daer te resideren dan met oorlof vande selfde Jesuiten. Zy hebben by nae het gheheele landt onder haer subjectie, te weten, dat bekeert is tot het Christen gheloof, so wel weerlijck als gheestelijck, ende maken die Japonen wijs, wat zy willen, ende zijnder gheacht ende gheert als goden, want die Japonen haer so in weerden houden, dat zyse by naest aanbidden, ghelijck of het heylighen waren. Hadden so veel verkreghen vanden paus, datse een bisschop van hare orden hadden, hoe wel sulcks teghen haer professie is⁴⁾. Dese quam van Portugael om⁺ in Iapon bisschop te wesen, maer stirf onder weghen tusschen Portugael ende Indien; doch hebben weder een ander verworven, in somma, dat zy 't fraey altemael onder haer klauwen hebben⁵⁾,

1) Alles wat van hier tot aan de alinea ‘Een weynigh boven Japon’ enz. omtrent de Jezuieten gezegd wordt, is in de Lat. vertaling weggelaten.

2) orden.

+ <111>

3) Eerst na 1590 kwamen, tegen den zin der Jezuieten, Spaansche monniken van andere orden uit de Filippijnen.

+ Sonder consent der Jesuiten mogen gheen passagiers in Japan verblyven.

4) De Sousa (Oriente Conquistado, II, p. 539) zegt dat de Jezuieten geen Bisschop, zelfs uit hun eigen orde, in Japan verlangden, doch zij werden overstemd door Spanje en Rome. De benoemde Bisschop was Dom S. de Moreas.

+ Jesuiten soo waert geacht, datmense als goden ende heylighen aenbedet.

5) Deze schildering van de vorderingen des Christendoms is juist tot na 1590, toen Spaansche monniken uit de Filippijnen, in strijd met de handelwijze der Jezuieten, het verbanningsdecreet van Hideyoshi trotseerden, hetgeen een vervolging van de Christenen ten gevolge had. In 1596 werden zes Franciskanen, drie Jezuieten en zeventien Japansche Christenen gekruisigd. In 1606 werd het Christendom verboden, en daarna volgden nog vervolgingen, waardoor 't Christendom werd uitgeroeid.

[p. 122]

gelijck zy de meeste ende principaelste en profytelickste plecken van Indien besitten van alle wegen, al waer zy de manifickste wercken maken ende bouwen, die niemant en derf bestaen noch te weegh weet brenghen, noch gheen van d'ander religieusen ende orden, noch geestelijckheyt die macht hebben, sulcks te volghen, alle 'twelck zy ghenoch weten te varsamen¹⁾ al wat daer toe noodigh is; want daer en is niet, dat zy maer droomen en dencken daer profijt uyt te halen is, ofte zy hebben wech, en wetent te verwerven, so wel vanden coningh, als van ander heeren ende eygenaers, ende alle 'tgemeen volck. Het schijnt, dat zyse betooveren met haer smeeken ende dubbelde beveijnstheyt, jae zijn ⁺soo wel doortrapt in coophandelingh, traffiqueren met wisselen en dierghelijcken, datse alle wereltlijcke te boven gaen; in somma daer en valt in gheheel Indien niet, op geen plaetsen, daer wat te⁺ halen is, ofte sy hebbender part ende deel in, so dat die ander orden ende religieusen ende oock den ghemeenen man daer ghenoech op beginnen te murmureren, ende een grouwel van haer gierigheyt ende beveynstheyt kryghen.

Een weynigh boven Iapon op 34. ende 35. graden, niet verre vande ‖ custe van China, leyt een ander groot eylandt, ghenaemt⁺ insula de Core²⁾, van welcke tot noch toe gheen seker bescheyt en is vande groote, 'tvolck, noch wat waren daer vallen.

⁺Van Maccau o.n.o. over die 90. mylen ligghen sommighe eylanden, genaemt Lequeo pequeno, ofte cleijn Lequeo, ende liggen ontrent 20. mylen van 't vaste landt van China; ende 90. mylen verder den selfden cours liggen ander eylanden, ghenaemt Lequeo major, ofte groot Lequeo³⁾. Alle dese eylanden worden bevaren ende bewoont vande selfde Chinas; waer mede wy willen laten te spreken van dat die custe ende eylanden van dien is belanghende, welcke is sommierlick hebbe verhaelt, die gheleghentheyt van dien, met een korte overloopinghe vande waren ende volcken, ghelijck ick 't op 't sekerste ende warachtigste hebbe connen verstaen, ende eensdeels selfs connen bemercken, waer mede wy weder

1) Lees: versamen; bedoeld: voegen.

+ Groote practijcque der Jesuiten in coopmanschappen ende wissel.

+ [37b]

+ <112>

2) Korea is, gelijk men weet, een schiereiland. In 1655 komt Korea voor 't eerst als schiereiland voor in de atlas van China van de Jezuïet Martinus Martini (L. Darmstaedter: Handbuch zur Geschichte der Naturwisschenschaften und der Technik, Berlin 1908, p. 1655). Gelijk men weet, is ‘Een weynigh boven Iapon’ onjuist.

+ Verklaringhe van sommige eylanden by Japan.

3) Ofschoon de term Lequeo natuurlijk doet denken aan Lioe Kioe, is het onzeker, wat hier onder Lequeo pequeno en Lequeo major wordt verstaan. Zie Groeneveldt, De Nederlanders in China, 24, 56 (Bijdragen Kon. Instituut, 1898).

[p. 123]

willen keeren op die beschryvinghe van Goa ende haer omligghende¹⁾ naeste ghebueren ende jurisdictien.

1) De tekst heeft: omligghenghe.

4) Dit randschrift dus enigszins onjuist.

2) Bedoeld zal wel zijn: waerdijns.