Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 21. capittel.
Van d'eylanden van Maluco.

⁺De eylanden van Maluco zijn vijf, te weten Maluco, Tarnate, Tydor, Geloulo, ende een ander²⁾, al waer de Portugesen hebben twee fortressen, te weten op Tarnate en Tydor, ende hebben³⁾ over langhe jaren ontdeckt ende vercreghen, ende doen daer haer ‖ handelinghe uyt Indien en van⁺ Malacca. De Spaengiaerden hebbender ooc veel om gedaen, om aldaer hare vaert te hebben, en quamen daer van Nieu Spanien, op't eylandt ghenaemt Tarnate, al waer zy haer schip door storm verloren, ende en konsten daer niet weder van daen comen; worden vande Portugesen meest doodt ghesmeten, ende die reste ghevanghen en naer Portugael ghesonden, alwaer die coninghen

+ Tot Tidor ende Tarnaten hebben de Portegesen haer fortressen.

2) Deze opsomming berust op gebrekkige kennis. Waarschijnlijk heeft Van Linschoten gesteund op Orta, die Coloq. I, 364, zegt dat Geloulo (Djilolo) een der voornaamste vijf eilanden der Molukken is. Toch had reeds vóór hem Barros, Dec. III, liv. V, Cap. 5 te recht opgegeven de vijf eilanden Ternate, Tidore, Motir, Makian en Batjan. Vgl. Hobson-Jobson, s.v. Moluccos, waar de bij Valentijn voorkomende verklaring van den naam uit het Arabisch terecht voor zeer twijfelachtig gehouden wordt, hoewel de schrijvers nog niet konden weten dat de naam reeds lang vóór de komst der Portugeezen in 't Oudjav. Maloko was, in 't gedicht ‘Nāgarakrĕtāgamá’, van 1365 A.D.

3) Het object ontbreekt blijkbaar.

+ <81>

[p. 89]

van Spaengien ende Portugael eenen grooten ende langhen twist om ghehadt hebben vande deelinge vande conquista ende ontdeckinge der zee, welke daer naer vanden paus neder is gheleyt¹⁾, in somma dat altans die Portugesen nu alleenelick ghebruijcken⁺ de vaert op die selfde eylanden.

Dese eylanden hebben anders niet als naghelen, maer in soo grooter menichte, dat zyder, alst blijct, de werelt met vervullen. Desghelijcks vintmen in dese eylanden vuerberghen, ende zijn seer drooghe ende verbrande landen, hebbende anders niet dan⁺ victualie van vleesch ende visch; maer van rijs, coorn, ajuyn, loock ende dierghelijcke lijftochten ende alle ander nootdruftige waren worden haer eensdeels vande Portugesen, ende oock van d'ander omligghende plaetsen gebracht, 'twelck zy al nemen in ⁺manghelinghe van nagelen. Het broodt, dat zy van haer eygen hebben en ghebruijcken, is van hout ofte wortelen, ghelijck die Brasilianen, en haer cleederen zijn van stroy ofte cruijt gheweven, ende fraey ghebreyt. Alleen op dese eylanden²⁾ worden ghevonden die voghelen, die de Portugesen noemen passaros de sol, dat is sonnevogels, van die Italianen manu codiatas³⁾, die Latinisten paradiseas, ende werden van ons ghenoemt paradijs voghelen,⁺, om die schoonheyt van hare pluymen, welcke alle ander veren te boven gaen. Dese vogelen en werden nummermeer levendigh gesien, dan doot zijnde vallen op die eylanden. Vlieghen, soo men seyt, jeghens die son aen, ende houden haer altoos inde locht, sonder op d'aerde te comen, want en hebben gheen voeten noch vlueghelen, dan alleenelijcken hooft ende lijf, ende het meestendeel steert, alst blijckt vande voghelen, die van daer naer Indien ⁺gebracht werden, ende oock ‖ wel herwaerts over⁴⁾ maer weynigh, want en zijn niet veel, ende kostelick, waer van icker twee

1) Linschoten is hier niet geheel juist. De bedoelde regeling, het verdrag van Lerida (1529), werd tussen de beide staten getroffen als aanvulling van het verdrag van Tordesillas (1494). De bemoeiingen van de paus met de verdeling van het te koloniseren gebied vallen vóór het laatstgenoemde.

+ Overvloet van muscate naghelen inde Molucksche eylanden.

+ Vier-bergen in Moluca.

+ [27a]

2) Niet op de eigenlijke Molukken, wel op Halmahera.

3) Een verbastering van Jav. manuk dewata, eig. ‘godenvogel.’ De Maleiers zeggen daarvoor burung dewata.

+ Beschryvinge der paradijs voghelen, die hier ghevonden worden.

+ <82>

4) Dit komt overeen met wat Camões (Lus. X, 132) zegt:

‘Aqui ha as aureas aves, que não descem
Nunca à terra e so mortas apparecem’.

Dat dit een dwaling is, behoeft thans niet meer aangetoond te worden. Een beschrijving van den Paradijsvogel in natuurstaat geeft A.R. Wallace (The Malay Archipelago, 7de ed. London 1880. p. 464).

[p. 90]

mede ghebracht hebbe voor doctor Paludanus, te weten manneken ende wijfken, hem die voor zijn camer vereerende.

⁺Dese eylanden liggen onder veel ander eylanden, ende om dat daer geen sonderlinghe notitie af en is, door die weynighe communicatie, die daer valt, soo willen wyse voorby slaen, ende keeren weder op die custe van Malacca, welcke wy ghelaten hebben tot aende cabo ofte hoec van Singapura, ende sullen also die custe gaen vervolghen.

+ Veel eylanden by Molucca, die weynigh behandelt worden.