Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 19. capittel.
Van t' eylandt Samatra, eertijts Taprobana gheheeten.

Recht teghen over Malacca zuydwest aen 10. mylen van't vaste land, te weten by Malacca, daer die straet ofte⁺ enckte op zijn nauste is, leyt het vermaerde eylandt, eertijts ghenaemt Taprobana³⁾, ende teghenwoordigh Samatra; wort oock van sommighe historie schryvers ghenoemt Chersoneso aurea; ander willen affirmeren, dat het Ophir⁴⁾ is, daer Salomon het goudt van daen creech, als die schriftuer vermelt, ende willen segghen, dat het in vorighe tyden vast landt geweest is met Malacca.

Het eylandt beghint van d'eerste punct, welc comt teghen over die Golfe van Bengalen, op 5. graden aende zyde van 't Noorden, ende streckt alsoo voorby Malacca z.z.o. aen tot by't ⁺eylandt ghenaemt Iava major, ‖ al waer het voleyndt op 6.⁺ graden aende zyde van 't Zuyden, ende heeft inde lenghde 170. mylen, ende 60. inde breede.

+ Sumatra, ooc Chersoneso aurea ghenoemt, soude Ophir wesen, daer Salomon het goudt van daen kreegh.

3) Taprobane is, zooals men weet, Ceilon, niet Sumatra. De dwaling was nog vrij algemeen in de 16de eeuw, ofschoon Camões, blijkens Lus. X, 41, reeds beter op de hoogte was. Het is onverklaarbaar dat Van Linschoten hier deze dwaling begaat, terwijl uit den brief aan zijn ouders, gedeeltelijk aangehaald in de Inleiding, blijkt dat hij in 1584 beter wist, want daarin zegt hij; ‘een eylant ghenaemt Ceylon eertyts Taprobane gheeten.’

4) Van Linschoten heeft hier blijkbaar Camões (Lus. X, 124) als bron gebruikt, maar de bedoeling des dichters niet geheel juist weêrgeven, want deze zegt t.a.p. dat naar luid der overlevering oudtijds Sumatra en 't Mal. schiereiland verbonden waren, en gaat aldus voort:

Chersoneso foi dicta; e das prestantes
Veias d'ouro, que a terra produziu,
Aurea por epithéto lhe ajunctaram.
Alguns que fosse Ophir imaginaram.

De Aurea Chersonesus is 't Mal. schiereiland; een der namen van Sumatra is Skr. Suvarṇadvīpa, d.i. Goudeiland.

+ <75>

+ Sumatra begint van Bengalas golf, ende strect voor by Malacca.

[p. 82]

Die Portegesen en hebben hier gheen plaetsen bewoont, dan dryven haer handelinghe op sommige plaetsen, doch weynigh, want die inwoonders brenghen selver veel waren naer Malacca. ⁺Het eylandt heeft veel coninghen, ende den principaelsten is den coningh van Dachem¹⁾ welcke leyt by d'eerste punct van 't eylandt op 4½. graden aen 't Noorden. Desen Dachem is seer machtigh, ende groot vyandt vande Portegesen; heeft dickwils Malacca benaut ghehadt, ende groot quaet aenghedaen, alst nu noch by mynen tyden gheschiet is, belettende, datter gheen victualie noch yet anders op Malacca mochte comen, ooc besettende die passagie vande straet tusschen Malacca ende Sumatra, soo dat die schepen van China ende Iapan ende d'eylanden van Moluco altemael moesten buyten om varen, waer in groot perijckel passeerden, tot groot achterdeel van den reysenden coopman, ende die van⁺ Malacca ende Indien hadden veel galleyen inde enghde van ⁺Malacca, die hem sommighe verloochende²⁾ Christenen (die nieuwers en ghebreken) hadde leeren maken, waermede zy groot quaet deden, ende daghelicks doet³⁾; maer met Gods hulpe ende der Portugesen ontset van Indien⁴⁾ is alle dinghen weder gheopent ende in zijn eerste wesen ende effect ghebracht, als wy op zynen tijt op een ander sullen verhalen.

Het is langhe gheordineert vande coninghen van Portugael ende zijn viçoreys, datmen soude eenighe conqueste op't eylandt van Samatra doen, ende daer zijn capiteynen, die noch hedensdaeghs sconinghs salaris daer op ontfanghen ende ghenutten, ⁺metten tytel van overste, ofte adelantado van dees conquesta; maer tot noch toe en isser niet bedreven, hoe wel zy daghelijcks dreyghen sonder yet naer te volghen.

Het eyland is seer rijck van mynen, van goudt, silver ende metael⁵⁾, daer af zy goet gheschut gieten, ende edele ghesteenten, ⁺en ander metalen, van alle speceryen, welrieckende houten, wortelen, en ander medecynen. Het heeft eenen vierighen swevelbergh, ende affirmeren, datter een fonteijn is, die louter en enckel balsem⁶⁾ vloeyt; heeft ooc groote abondantie van syde. In dit leste belegh ende benautheyt van Malacca sont die co-

+ Den principael coningh van Sumatra, groot vyande met den Portegesen zijnde, belet veel traffiquen.

1) Eigenlijk: ‘d'Achem’, d.i. van Atjin, nl. Atjeh. ‘Atjin’ is de Perzische vorm.

+ [25a]

+ Verloochende Christenen hebben galeyen in Indien leeren maken.

2) D.i. renegaten.

3) Lees: doen.

4) Bedoeld is natuurlijk: van Voor-Indië.

+ De Portugesen hebben ordre om Samatre te conquesteren.

5) koper.

+ Samatra rijc van zyde, gout, silver, juweelen ende speceryen, ende heeft eenen vierighen swevel-berch, met een fonteijn, die balsem vloeyt.

6) Bedoeld is aardolie.

[p. 83]

ningh van Acheijn een stuck gheschuts vande groote ende lenghte, ⁺diesghelijcks in Christenrijck weynigh ghesien, en so wel ‖ gewrocht, 'twelcke hy gaf in houwelijc met zijn dochter, welcke troude met den coningh van Ior¹⁾, een plaets, gheleghen by Malacca, aende custe van Sian, waer van op een ander. Dit stuck ende die dochter creghen die Portugesen, ende brachtense in⁺ Malacca, ende daer na wordent gheschut ghesonden in 't schip, dat naer Portugael ginck, aenden coningh voor een present, ende was so swaer, datment moeste onder in't ballast leggen. Dit selfde stuck leyt alsnoch in't eyland Tercera, oorsake dat het voorschreven schip daer bleef, comende in ons geselschap in mijn wederom-comst van Indien. Desghelijcks worde dese stadt Ior⁺ vande Portugesen ghewonnen, overvallen ende gantsch gheraseert, alwaer zy vonden over die 2500 metalen stucken²⁾, onder groot ende cleijn³⁾, hoe wel dat sommighe niet grooter en waren als een haeck⁴⁾ ende musket, ende ander wat grooter naer advenant, ende van alle soorten, doch seer aerdigh gewrocht ende verciert met loof-werck ende figuren, welcke alleen verhaelt hebbe, om dat het daer by soude blijcken, datse oock alle metalen hebben, ende met metalen dinghen weten om te gaen.

Keerende weder op onse propoost, so zijnder sommighe plaetsen in dit eylandt, daer die Portugesen handelen, die met die van Malacca haer traffique dryven, als een plaets, ghenaemt Pedir,⁺ welck leyt 20. mylen van Acheijn aende custe teghen over Malacca, van waer comt veel peper, ende ooc gout, en van een ander plaets, ghenaemt campar, welck leyt by naest onder die linie AEquinoctiael, op't selfde eylandt aen die zuyd zyde⁵⁾. Aen die selfde zyde⁶⁾ aende wester custe van 't eylandt leyt een plaets, ghenaemt Manancabo, alwaer men maeckt die pongiaerden, diemen in Indien heet cryses⁷⁾, welcke seer vermaert ende gheestimeert worden, ende voor 't beste gheweer gheacht van gheheel Orienten, daer die Jauwen ende Malayen seer met hoveren⁸⁾ ende haer dapper op betrouwen. ‖

+ <76>

1) D.i. Djohor.

+ Een seer groot Indiaens grof gheschut uyt present na Portugal ghesonden.

+ De stadt Ior vanden Portugesen ingenomen, ende creghen daer 1500. metalen stucken.

2) Dit klopt niet met het randschrift. Linschoten heeft door een correctie van 150 gemaakt 2500; misschien heeft hij 1500 bedoeld.

3) D.i. zoowel groot als klein.

4) Ouderwets zwaar handvuurwapen, genoemd naar de haak onder aan de schacht.

+ De Portugesen becomen veel gout ende peper op 't eyland Samatra van Pedir ende Campar.

5) Op Linschoten's kaart ‘Bocas de Campar’ aan de zuidzijde van de aequator.

6) namelijk van de aequator.

7) De welbekende krissen.

8) hovaardig mee zijn.