Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 17. capittel.
Vande custe ende landen van Aracan, Pegu ende Sian, tot den hoec van Singapura, ende de stadt ende fortresse van Malacca.

Naer 't coninghrijck van Bengala soo beghinnen die coninghrijcken van Aracan ende Pegu, welcke custe strect van Bengalen zuyden ten oosten tot die stadt ofte haven van Martavan, in 't land van Pegu, en zijn 70. mylen; Martavan leyt⁺ op 16. graden, van waer beghint het rijcke ende 'tlandt ghenaemt Sian. Dese coninghrijcken van Aracan ende Pegu zijn seer rijck ende vruchtbaer van alle dinghen, bysonder van goudt ende edele ghesteenten, als robynen, espinellen, saffyren, jacinten, robassen ende granaten, en dierghelijcke, ghelijck ghenoech bekent is door die groote menichten, die daer daghelicks uytgevoert werden naer alle plaetsen. Desghelijcks het lack wort hier ghemaeckt, dat in so grooter menichte die werelt door ghevoert ⁺wert. Alhier zijn oock ‖ die grootste menighte van olyfanten,⁺ datmen op gheen plaetsen van Orienten meerder vindt. Oock

+ Het rijck Aracan ende Pegu heeft menichte van gout, edel gesteenten ende lacca.

+ <68>

+ Menichte van olyphanten, ende hoe den coningh van Pegu eenen witten olyphant als een heyligh aenbiddet.

[p. 74]

affirmeren die Portugesen, die daer handelen ende haer dagelijcksche vaert hebben, dat den coningh van Pegu heeft eenen witten olyfant, die zy aenbidden ende houden voor heyligh.

Dese Pegus hebben een manier, dat, wanneer daer eenighe vreemdelingh in 't land comt om te traffiqueren ende te handelen, het zy van wat natie die mach wesen, soo wert hem in't aencomen ghevraecht, hoe langhe hy daer begheert te blyven, ende den tijt gheseyt hebbende, presenteren hem veel dochters, dat⁺ hyder zijn kuer uyt kiese, ende maeckt contract met die ouders ofte vrienden vande dochter, die hem aenstaet, voor den tijt, die hy daer meent te blyven, ende dat ghedaen wesende, so haelt hyse thuijs, ende zy dient hem in als, by dagh en nacht, gelijc zijn slavinne ende huysvrouwe; maer moet hem wachten van ander vrouwen te soecken, want soude schade hebben ende in groot perijckel van zijn leven staen. Den tijdt zijnder residentie voleyndt wesende, betaelt de vrienden ofte ouders den ghesetten prijs ofte ghecontracteerden penningh, ende gaet zijn wegh in ⁺vreden, ende die dochter keert weder met alle deucht ende eere by haer ouders ende vrienden, en wort voort aen al even eerlick gehouden. Gheschiedende daer naer, dat alsulcke dochter quam te trouwen, al waert met de principaelste van't landt, ende ghebuerende, dat den selfden vreemdelingh naer eenige tijt weder in Pegu op die selfde plaets quaem handelen, gaet op een nieu ende eyscht zijn vrouwe, en wort hem weder ghegheven, sonder eenighe contradictie van haren man, noch eenighe schande te wesen, ende blijft weder by hem den tijt zijnder onthoudinge¹⁾ aldaer, ende weghreysende, keert weder by haren echten man, 'twelck onder haer voor een inviolable wet wert onderhouden. Desghelijcks als yemant iet van staet ofte edel gheboort is, ende ⁺een dochter wil trouwen, sal gaen versoecken een vreemdelingh, dat hy zijn bruijdt d'eerste nacht wil haer maeghdom nemen, ende doen hem eenighe vereeringhe, ende houden dat voor een groote eere ende heerlickheyt, dat een ander haer die moeyte ende arbeyt af neemt. Dese usancie en is niet alleenlick onder den adel ende machtighe van't landt, maer oock by den coningh selven. Oock soo draghen vele van die Pegus voor aen haer manlijckheyt een belle, ende sommighe twee, vande groote van een okernoot

+ [22b]

+ Hoe de vreemde traffiqueerders den tyt haerder verblyf de kuer van de vermaerste dochters ghegheven wert, etc.

1) oponthoud.

+ De vermaerste van Pegu versoecken den vreemdelingen, dat zy hare bruyden den eersten nacht beslapen, etc.

[p. 75]

die alsoo ghehecht is tusschen vel ende vlees¹⁾. Diergelijcke ⁺bellen eene machmen by Paludanus ‖ sien, so ick uyt Indien gebrocht ende hem vereert hebbe, welcke bellen een wonder soet⁺ gheluyt gheven. Is gheordineert, om dat die Pegus groote Sodomyters waren, waer door het haer belet wert. Oock gaen die vrouwen by naer naeckt, alleen met een doecxken voor haer schamelheyt, 'twelck in't gaen hem opent, ende haer half ende altemet heel ontdeckt, ende is alleenelick verordineert om dat het de mans soude verwecken ende trecken tot lust vande vrouwen, ende⁺ te schouwen die vervloeckte ende abominable Sodomytische sonden²⁾. Daer zijn oock onder haer, die haer dochters, alse geboren worden, haer schamelheyt toenayen, haer alleenelick latende een cleijn gaetgien om haer water door te maken, en alse de bruijt is, so machse haren man op snyden, so groot ende cleijn als hy wil, welc zy met een sekere smout ofte salve te ghenesen⁺ weten, ghelijck ick een van dese vrouwen ghesien hebbe in Goa, die die surgien³⁾ ofte medecijn van onsen huyse des aertsbisschops selfs heeft op gesneden. Men soude meenen, dat alle dese dingen fabulen zijn; zijn nochtans warachtigh, want sulcks niet en weet⁴⁾ door die daghelijcksche ervarentheyt, ende voorts vande Portugesen uyt Indien aldaer, maer oock die selfde Pegus, die veel in Indien woonen, ende oock eensdeels Christenen zijn, ⁺die't selfde oock voor warachtelick vertellen ende bekennen, ghelijck ooc die naghelegentheyt ende ghebuerschap ghenoech openbaer maeckt. Die van Aracan, Pegu ende Sian is volck by⁺ naer van fatsoen ende wesen, van aensicht ghelijck die van China, maer heeft noch eenighe differentie; zijn van coluer veel witter als die Bengalen, ende een weynigh bruijnder als die van China. Het conterfeytsel vande Pegus machmen sien by de figuren van Indien, by de Christenen van S. Thomas.

1) Wat Van Linschoten hier verhaalt, is zeker wel ontleend aan Camões, Lus. X, 122.

Aqui soante arame no istrumento
Da geração costumam; o que usaram
Per manha da rainha, que inventando
Tal uso, deitou fóra error nefando.

Reeds vóór Camões wordt van dit gebruik gewag gemaakt bij Port. schrijvers, o.a. door Barros (Dec. III, liv. III, cap. 4) en den dichter Garcia de Rezende in diens Miscellanea, verschenen 1554, herdrukt in Boletin Soc. Geogr. Lisb. XII, 1893, p. 99.

+ <69>

+ Oorsake, waerom sommighe van Pegu bellen aen haer mannelickheyt bevestight draghen.

+ Oorsake, waer om de vrouwen hier naect gaen.

2) Dit komt bijna woordelijk overeen met hetgeen C. de Fedrici verhaalt in zijn Viaggio (ed. van 1587, p. 173).

+ Vreemde ende wonderlicke curen, aen jonghe dochters gepleecht, als zy gheboren werden, ende als zy de bruijt zijn.

3) = chirurgijn.

4) Onduidelijk. Misschien bedoeld: weet ik niet alleen.

+ [23a]

+ Ghedaente des volcks van Pegu.

[p. 76]

Keerende weder op die custe, tot die haven ende stadt van Martavan, welck is het uytterste van Pegu, ende beghinsel van ⁺Sian: in dese stadt worden veel vande groote aerden potten¹⁾ ghemaeckt, diemen in Indien martavanas noemt; worden in grooter menichten ghevoert gheheel Indien duer; zijn van alle soorten, groot ende cleijn; daer ‖ zijnder, daer wel twee pypen²⁾⁺ nats in gaen moghen. d'Oorsaeck, datter so veel vervoert werden, is om datmense in Indien ghebruijckt in alle huysen ende schepen in de plaets van vaten, want daer geen zijn dan die van Portugael comen, daeromme dienen dese potten inde plaets om oly, wijn, water en dierghelijcke dingen te verwaren, ende blijfter seer goet in, ende is een groot gherief voor den reysende man; comen oock veel in Portugael, want ghebruijckense op die schepen van Indien voor water ende olie etc.

⁺Van Martavan beghint die custe van Sian, ende streckt zuyden ten oosten³⁾ tot den hoeck voorby Malacca, genaemt Singapura, welcke zijn 220. mylen.

Van Martavan tot die stadt van Sian, over landt zuyd-oost ten oosten, aen d'ander zyde vander zee ende custe zijn 70. mylen, ende te water streckt die custe, als geseyt is, tot den hoeck van Singapura, ende loopt van daer weder binnewaerts tot die voorsz. stadt van Sian. Soo blijft dat landt oft desen uythoeck ghelijck eenen arm, 'twelck op zijn breedste is van d'eene custe tot d'ander 50. mylen, ende op sommige plaetsen 10. mylen, te weten daer die stadt Tanassarijn⁴⁾ leyt, daer wy hier naer af spreken sullen.

Alle dit landt is eertijts gheweest onder tribuijt ende ghewelt vanden coningh Sian, die als keyser over alle dese landen ghe⁺boodt, ende is noch hedensdaeghs seer machtigh, hoe wel dat zijn meeste sterckte ghebroken is van den coningh van Pegu, met welcken hy altoos groote oorloghe ghevoert heeft, ende zijn nu ende altoos doot vyanden gheweest, want in 't jaer van 1568. so hadden eenen dapperen veltslach⁵⁾ van veel hondert duysenden van beyde zyden, waer in die van Sian die nederlaghe hadden ende verwonnen bleven, ende die van Pegu die victorie, soo dat

+ Overvloet van fraye Indische potten ende schotelen in Pegu ende Sian ghemaeckt, ende in veel landen vervoert.

1) Nog welbekend in Indonesië als ‘martevanen’.

2) vaten.

+ <70>

+ Beschryvinge, hoe Sian ende de stadt van Sian gheleghen is.

3) eig.: zuidelijk en daarna Z. ten O.

4) Smaller dan bij Tenasserim is het Maleise schiereiland op ± 10^o N.B. (Isthmus van Kra).

+ Den coning van Pegu ende Sian beorloghen den anderen ghestadigh.

5) Lees hierachter: plaats.

[p. 77]

die van Sian altans die van Pegu tribuijt betalen. D'oorsake van desen bloedighen krijgh was, dat die van Sian hadden eenen witten olyphant, 'twelck die van Pegu hoorden, ende om dat zy den⁺ witten olyphant voor heyligh houden ende aenbidden, als boven gheseyt is, soo sonden zy haer ambassadeurs aenden coningh van Sian met ghiften en presenten, ende offreceerden al te gheven voor den olyphant, dat die van Sian soude moghen begheeren, soo hyse haer wilde seynden, 'twelck die van Sian in gheenderley manieren, noch door bidden en smeecken, noch door ghiften ende gaven wilde consenteren, waer door die van Pegu ontsteken zijn⁺de met gramschap, hebben alle haer macht vergaert teghen die van Sian, ende hier door niet alleen verkreghen desen witten olyphant, maer die van Sian tributarij ghemaeckt, als gheseyt is,⁺⁺waer mede Sian seer ghedecli ‖ neert is; ende veel coninghrijcken, die haer plaghen tribuijt te gheven, en weten haer nu niet te wil¹⁾, die nu haer regieringhe op haer selven hebben, als wy in 't vervolgh vande custe sullen hooren, die alle gheleghen zijn in 't landt, dat in 't generael Sian ghenaemt wert, hoe wel het nu ter tijt veel coninghrijcken heeft, met sonderlinghe²⁾ namen, waer mede zy hedensdaeghs ghenoemt ende bekent zijn. Het land van Sian heeft seer veel benjoin³⁾, ende wort van daer ghebracht tot Malacca, ende soo over al verspreyt. Wat het land ende volck belanghende is, zijn by naer in als ghelijck die van Pegu, ende⁺ hebben weynigh differentien, gelijck ooc die van Malacca ende alle die aenpalende landen ende ghebueren.

Van Martavan vervolghende die custe zuydwaerts aen 60. mylen ende dan 30. mylen zuydt-oost ten oost⁴⁾, tusschen twee eylanden, loopt die custe binnewaerts in eenen bocht, alwaer leyt die stadt van Tanassarijn, op 11. graden. Van dese stadt, als⁺ boven gheroert is, zijn maer 10. mylen over landt aen d'ander zyde vande custe. Op dese stadt van Tanassarijn is groote vaert ende handelinghe vande Portugesen, ende alhier comen veel waren uyt Pegu ende Sian, ende is ghelijck een stapel; desghelijcks

+ Den witten olyphant, die in Sian heyligh ghehouden wort, was d'oorseke van een groot oorlogh tusschen den coningh van Sian ende Pegu.

+ [23b]

+ Die van Pegu hebben den coningh van Sian zijnen heylighen geachten witten olyphant afghewonnen, ende 'trijck van Sian ghedeclineert.

+ <71>

1) D.i.: zijn hun nu niet ter wille.

2) bijzondere.

3) D.i. benzoë, Port. ‘beijoi'n, Spaansch ‘benjui’, Fransch ‘benjoin’, Ital. ‘belgiuno’, enz. uit Ar. lubān djāwi, d.i. Sumatraansch of Javaansch wierook. Zie Dozy-Engelmann, Glossaire, p. 239, en voorts Hobson-Jobson, s.v. ‘Benjamin’. Het is de hars van Styrax Benzoin Dryand.

+ Wt het rijcke Sian wert veel benion in verscheyden andere landen vervoert.

4) Moet zijn: ten zuid.

+ De stadt Tanassarijn is der Portegesen principael stapel op Pegu ende Sian.

[p. 78]

so vallen hier veel wynen, diese van cocus¹⁾ ofte Indiaensche ⁺noten maken, ende wort genaemt nype van Tanassaria, dat is te seggen brandewijn van Tanassarijn, want is gedistileert water, dat uyt die Indiaensche noten comt, 'welck is vande selfde cracht ende virtuijt ghelijck alhier de brandewijn, ende wort aldaer nype gheheeten. Hoe wel datse op veel plaetsen van Indien nype distilleren ende maken, princepalick in Goa, niet teghenstaende soo wordt dese van Tanasserijn in veel meer weerden ghehouwen, en is beter; wordt seer vertrocken ende over al vervoert inde ⁺groote potten van Martavan. Die vrouwen van Indien zijnder groote vriendinnen af, hoe wel zijt voor de mans niet willen drincken om d'eerbaerheyt; maer in 't heymelick makenser goet cier met. Tanasserijn is een coninghrijck altans op haer selven, eertijts onder tribuijt van Sian gheweest.

Van Tanassarijn 20. mylen west zuyd-west aen, om uyt die bocht ende tusschen die eylanden uyt te comen, ende dan weder die custe vervolghende zuyden ten oosten tot die stadt ende coninghrijck van Queda, zijn 60. mylen, 'twelcke leyt op 6½. ⁺graden. Dit is oock een ‖ coninghrijck ghelijck Tanassarijn;⁺ heeft oock sommighe wynen, ghelijck die van Tanassarijn; oock valt hier sommighe peper.

Van Queda vervolghende die custe zuyd zuyd-oost aen 40. mylen tot op 4½. graden leyt die stadt ghenaemt Pera³⁾. Alhier vintmen veel calaem⁴⁾, 'twelck is gelijck tin; 'tselfde comt oock van Gunsalan⁵⁾, een plaets gheleghen op dese selfde custe, n.n.w. van Keda 30. mylen op 8½. graden. Van Pera 30. mylen vervolgende die custe z.o. ten z. aen leyt die stadt ende fortresse van Malacca op 2½. graden aende zyde van 't Noorden. Van daer 20. mylen zuydwaerts aen ieyt den uytersten hoeck ofte cabo van desen arm, ghenaemt C. de Singapura, leyt op een graedt.

1) Bedoeld is de Nipa-palm, zooals uit het vervolg blijkt, dus niet de kokospalm.

+ Nype van Tanassarijn, dat is brandewijn van Tanassarijn uyt Indische noten ghedistillert.

+ Dese Indische vrouwen seer ghenegen tot desen brandewijn van Tanassarijn.

+ Beschryvinge der aenpalende steden deses rijcks tot aen Malacca om²⁾ de Cabo Singapura.

2) Is hier bedoeld: ‘en ’?

+ <72>

3) Perak.

4) Portugeesch voor ‘tin’. Het is ontleend aan Arab. kala'i d.i. ‘Kedahsch’ en ‘wat van Kedah komt’. Vgl. Dozy-Engelmann, Glossaire, p. 245, waar de afleiding uit het Mal. echter onjuist is.

5) Hiermee is bedoeld òf de naam van het vóór de westkust van het Maleise schiereiland op 8^o N.B. gelegen eiland Pulau Puket of P. Salang, òf van Udjung Salang, d.i. kaap van Salang.

2) Is hier bedoeld: ‘en ’?