Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 15. capittel.
Vande custe van Choramandel, ende het coninghrijck van Narsinga³⁾ ofte Bisnagar⁴⁾.

Die custe van Choramandel begint vanden hoeck van Negapatan⁺, ende streckt also noorden ten oosten tot een plaetse, ghenaemt Musulepatan⁵⁾, 'twelck zijn 90. mylen; leyt op 16½. graden. Tusschen dese twee plaetsen op die selfde custe leyt een pleck, genoemt S. Thomas, op 13½. graden, ende is van Negapatan 40. mylen. Dese plaets ende Negapatan worden

3) = Narasimha, die omstreeks 1490 de stichter was van een nieuwe dynastie in het rijk Vijayanagara, in het Zuiden van Voor-Indië. Naar hem hebben de Portugezen zijn rijk genoemd. (Zie Yule and Burnell: Hobson-Jobson s.v. Narsinga en H. Terpstra: De vestiging van de Nederlanders aan de kust van Koromandel p. 15).

4) Bisnagar, d.i. Vijayanagara of Vidyanagara, in 't Bellary-distrikt gelegen, thans in ruïne en ‘Hampe’ of ‘Hampi’ geheeten. Vgl. Hunter, Gazetteer XXIV, pp. 310 ff.

+ S. Thomas, ligghende 40. mylen van Negapatan, wert vande Portegesen bewoont, die de gheheele custe behandelen.

5) Al. Masulipatam.

[p. 64]

bewoont vande Portugesen, ende op d'ander plecken ende langhs die geheele custe hebben haer comersie ende handelinge.

⁺Dese voorseyde plaets, altans¹⁾ S. Thomas gheheeten, heeft in vorige tyden een seer vermaerde ende rijcke coop-stadt geweest, genaemt Meliapor, was van't coninghrijc van Narsinga, ‖ wiens⁺ coningh nu gemeenlick van Bisnagar ghenaemt wert, welck is den naem vande hooft-stadt, aldaer hem den coningh met zijn ⁺hof onthout. Dese stadt leyt te landewaerts binnen, ende is teghenwoordigh het hooft van dit coninghrijck van Narsinga ende de custe van Choramandel. De ingheboren ende naturelen⁺ zijn van wesen, manieren ende cerimonien ghelijck die van Ballagate²⁾, Decanijns ende Canaras, want is duer de banck eenderley volck; zijn alleen onderscheyden van plaetsen ende coninghrijcken. Ende om te recht te verstaen d'oorsaec, waeromme dese plaets Sint Thomas ghenaemt wert, soo vertellen die Indianen³⁾, dat inde tyden, doen die apostelen over alle de werelt verspreyt waren om het evangelium te prediken alle natien vanden aertbodem, dat die apostel Sint Thomas quam in dit coninghrijck van Narsinga, naer dat hy veel plaetsen van ⁺Indien doortrocken hadde, ende weyningh vruchten ghedaen, ende vercondighden alhier dese Indianen ende ongeloovigen het woort ons Heeren ende salighmakers Jesu Christi, soo vertellen die Christenen - die vande afcomst zijn van de gheen, die den selfden apostel tot den gheloove bekeerde ende doopten, die de Portugesen daer vonden, als zy 'tlandt eerst ontdeckten⁵⁾, ende ⁺noch heden daeghs veel zijn, houdende hare ceremonien by naest op die Griecksche maniere, in de Chaldeusche sprake⁶⁾, ende en willen haer met die Portugesen in 't gheloof niet vermenghen, dan nu onlanghs by mynen tyden, soo is onder haer eenen bisschop⁷⁾

+ S. Thomas was eertijts een rijcke coopstadt, genaemt Meliapor.

1) = thans.

+ <59>

+ Bisnagar is de hooft stadt van Narsinga ende Choramandel.

+ [19b

2) Zie p. 50.

3) D.w.z.: met de genoemde ‘Indianen’ zijn alleen St. Thomas-Christenen bedoeld.

+ Den apostel S. Thomas soude in 't eylandt⁴⁾ Choramandel ghepredickt hebben.

4) !

5) Reeds lang vóór de komst der Portugeezen in Indië was het bekend dat er Christenen van zekere soort in Indië waren. Cosmas Indicopleustes maakt gewag van Perzische Christenen aan de Westkust of Malabar, in de 6de eeuw. - De z.gn. grafsteen van St. Thomas aan den Berg (bij Madras) en andere dergelijke steenen in Travancore hebben Pahlavi-inscripties van de 9de eeuw of daaromtrent; zie A. Burnell, On some Pahlavi Inscriptions in S. India, Mangalore, 1873.

+ In Choramandel souden noch Christenen woonen, die by successie vander

6) D.i. Syrisch.

7) Deze bisschop was een Nestoriaan, genaamd Mar Abraham, Aartsbisschop van Angamale. Bij zijn terugkomst uit Rome hield hij zich niet aan hetgeen hij tegenover Paus Pius IV bezworen had. Zie Rae (The Syrian Church in India, p. 245).

[p. 65]

gheweest, die overlandt uyt Indien naer Roomen is ghetrocken⁺, ende heeft hem die Roomsche kercke onderworpen, behoudende in alles haer oude ceremonien ende usancien, 'twelck haer vande paus ghegunt ende toeghelaten is gheweest; ende als mijn heere ⁺ den aerts-bisschop een concilie ‖ provinciael¹⁾ was houdende binnen Goa, alwaer waren vergadert zijn suffraganen, die bisschoppen van Cochin, Malacca ende China²⁾, om het selfde te auctoriseren, worde oock gheroepen den voorghenoemden bisschop⁺, die recht van Roomen ghecomen was, met den tytel van aerts-bisschop, ende was altoos persoonlick in 't consilium; maer en wilde gheensins verstaen in eenighe veranderinghe vande cerimonien van zijn suffraganen ende Christenen, diemen ghemeenlick noemt S. Thomas Christenen - keerende weder tot onse propoost, so segghen dese, dat den apostel lange tijt predickten in 't coninghrijck van Narsinga³⁾, sonder veel profijts te doen, om dat die bramenes, welcke zijn de menistren van de pagodes, hare valsche ende duyvelsche afgoden, sulcks in alle manieren sochten te beletten; so gheschiedent, dat S. Thomas was⁺ eysschende een plaetse aenden coningh om een capelleken te maken, om zijn ghebedt te doen, ende insonderheyt het volck te leeren, 'twelck hem gheweyghert was duer inghevinghe vande bramenes ende ander toovenaers, daer zy alle betrouwen op⁺ stellen, so heeft God (na zy seggen) toeghelaten, datter eenen grooten struijck van eenen boom ofte balck gecomen is in de mont van de revier der stadt Meliapor, datter schepen noch schuyten mochten uyt oft in comen, waer door den coningh groote schade hadde, ende die stadt gheheelic haer handelinge verloor;⁺ so heeft die coningh met alle macht van olyfanten, die over de drie hondert waren, gesocht, het selfde hout uyt te trecken, maer het was al te vergeefs en om niet, ende siende, dat hy't met geender macht en cost uyttrecken, noch zyne bramenes ende

+ apostelen tyden ghebleven zijn, maer willen haer met der Portegesen gheloof niet vereenighen.

+ <60>

1) Dit was 't derde Provinciaal Concilie. Het eerste werd gehouden in 1567, het tweede in 1575.

2) D.i. de Bisschop van Macao. Deze was echter niet tegenwoordig, zoodat Van Linschoten hieromtrent verkeerd was ingelicht. Zie Sousa (Oriente Conquistado, vol. II, p. 224).

+ Een bisschop van Choramandel nae Roomen ghetrocken, ende van paus aen ghenomen, blyvende nochtans by zijn ceremonien.

3) Het verhaal van de prediking des Apostels Thomas in Indië en zijn marteldood aldaar dankt zijn oorsprong aan een Syrisch geschrift, waaraan tal van Middeleeuwsche bewerkingen in onderscheiden talen ontleend zijn. Over de ontwikkeling der legende vindt men een uitvoerige Aanteekening van A. Burnell in den herdruk der Engelsche vertaling van 1885 (Hakluyt Soc.) van 't Itinerarium, I, pp. 85-87. Camões geeft het verhaal in Lus. X, 108-118.

+ S. Thomas soude langh ghepredickt hebben in 't rijc Narsinga.

+ S. Thomas eyscht een plaets om een capel te stichten, maer wert gheweygert.

+ Een miraculose straffe over de stadt Meliapor, om datmen S. Thomas zijn begheerte gheweygert hadde.

[p. 66]

toovenaers en wisten met alle haer besweeringhe hem geenen raet te geven, was seer bedroeft, beloofde groote giften ende gaven, die hem eenighe raet wist te geven, om 'tselfde uyt te⁺ trecken; soo is den apostel S. Thomas tot den coningh ghegaen ende heeft hem gheseyt, dat hy't alleen wilde uyttrecken, soo het hem beliefde, ende en begeerde anders gheen profijt daer voor, dan alleenelick het selfde hout om een ca ‖ pelle ende beedhuijs⁺ voor hem af te maken, 'twelck die coningh hem toeseyde, hoe wel hy ende zijn bramenes dat voor een spot hielden, ende daerom loeghen¹⁾; soo heeft dan S. Thomas zijn gordel ghenomen ende aenden struijck ofte grooten balck ghebonden, ende heeftet alsoo sonder eenighen arbeyt lichtelick uyt het water op het landt ghehaelt, tot groote verwonderinghe van alle die toesienders, ende principalick den coningh, die hem terstondt consenteerde, ⁺het capelleken te maken van't selfde hout, duer welck mirakel veel van haer den doop ontfinghen, ende het Christen gheloof aennamen, waer door die bramenes in groote verminderinge quamen van haer auctoriteyt by't gemeen volc, ende zy werden S. Thomas seer misgunstigh, sochten met alle listigheyt hem om te brengen, 'twelc zy ooc volbrachten, ende hebben daer toe gekoft sommige van't volck, die den apostel van achter duerstaken, ⁺liggende op zijn knien in't selfde capelleken, doende zijn gebedt, welke historie in Indien op veel plaetsen ende kercken also afgebeelt staet, tot een memorie ende ghedachtenisse, ende willen seggen, dat die afcomste van die gheen, die hem ghedoot hebben, souden van Godt vervloeckt wesen met een maledictie, als datse gheboren worden met een been ende voet te weten vande knie nederwaerts soo dick als een olyfants been²⁾, ende het ander been ende voorts het gheheele lijf sonder eenighe letsel wel gheproportioneert, als ander menschen, welcker ick veel ghesien hebbe, so mannen als vrouwen; want zijnder by gheheele geslachten ⁺ende dorpen vol, (ende veel van haer Christenen op haer manier) voortghesproten uyt het landt van S. Thomas, alwaerse noch in groote menichte woonen. Oft dit die selfde oorsaeck is van haerder gheboorten, dat laet ick Godt oordeelen. Ick hebt haer wel mondelick gevraecht d'oorsaeck, maer zy segghen, dat zijt niet en weten, dan alleenlick datmen haer diestmaeckt³⁾

+ [20a]

+ <61>

1) lachten.

+ Mirakel door den apostel S. Thomas geschiet, daer door vele haer lieten doopen.

+ Listighe lagen, waer door den apostel Sint Thomas omghebrocht werde.

2) Linschoten doelt hier blijkbaar op de ziekte, die als elephantiasis bekend staat.

+ Maledictie ende gedurige straffe der waenschapentheyt over de ghene, die S. Thomas dooden.

3) D.i. diets maakt, z.v.a. doet gelooven.

[p. 67]

die boven verhaelde oorsake; ende oock en hebbender geen letsel af in't gaen, dan alleenelick die leelickheyt ende quade ghedaente, wiens figueren ende afmaeltsel men sal vinden op een ander plaets by d'ander conterfeytsels van Indien.

Dese stadt Meliapor is metter tijt vergaen ende ghedeclineert, ghelijck als alle dinghen deser werelt geen gheduer en hebben, ende maer rooc en zijn. Ende naer dat die Portugesen het landt ontdeckt hadden ende haer traffijcke begosten alsdan te dryven, hebben op dese plaets ende begraeffenis van S. Thomas een stedeken ⁺ghebout ende een kercke van ghehouwen steen op de ⁺plaets, daer 't ‖ begraefnis ende 'tcappelleken van't hout stont, ende hebben die dueren ofte poorten vande kerck van't selfde hout ghemaeckt, tot een ghedenckenisse van 't mirakel, alwaer die ghebeenten van S. Thomas in grooter weerden gehouden werden, ende van veel met grooter bevaert ende devotien versocht. Ende dat meer is, so zijn by naest die kerck-dueren, die van't selfde hout ghemaeckt waren, aen stucken gesneden, ende met stucxkens uytghehaelt om in goudt ofte silver te beslaen, ende ⁺dat om den hals te dragen als een groot heylighdom, ende ghelooven, dat veel mirakelen doet, soo dat die vande stadt S. Thomas hebben die dueren doen vol yseren naghelen slaen, om te beletten, datmender niet meer af snyden en mach, om niet te verliesen soo kostelicken heylichdom. Ende een Vlamingh, natureel van Sluijs, die op de selfde plaets van S. Thomas over die 30. jaren⁺ ghewoont hadde, ende aldaer getrout, mijn speciale vrient, door communicatie van schryven, sont my voor een groot ende weerdigh present een gheheel pater noster ofte vijftich¹⁾, van't selfde hout ghemaeckt, 't welck hy over lange jaren daer uyt hadde doen maken, ende een Portugees, die't my brocht tot Goa, hadder groote devotie in, ende vertrocker veel mirakels af, segghende, dat het haer²⁾ verlost hadde van een groot torment ende onweder, dat zy onderweghen gehadt hadden, ende met datse dit pater noster in zee hinghen, soo cesseerde terstont het onweder in een ooghenblick, waer van³⁾ het my grootelijcken prees, dat ick't in waerden ende estime souden houden, als een vande beste juweelen ende heylighdom vande werelt.

+ De Portegesen hebben een ghedachtenis van S. Thomas opghericht, twelck grooter devotien versocht wert.

+ <62>

+ [20b]

+ Sonderlinge virtuyten eens gheheelen pater noster, gesneden uyt het hout van S. Thomas cappelleken.

1) Dit woord betekent óók paternoster.

2) Met ‘haer’ is hier ‘hen’ bedoeld. Het meervoud doelt op de reizenden. Het geheele verhaal ontbreekt in de Latijnse vertaling van 1599.

3) Hier is ‘hij’ verzwegen.

[p. 68]

⁺Van Musulepatan loopt die custe weder noord-oost ten oosten¹⁾ tot het coninghrijck van Bengalen, 'twelck zijn 120. mylen, welck is het landt van't coninghrijck van Orixa, streckt aende selfde custe tot die revier Ganges, beginsel van't coninghrijck van Bengalen. Dese custe, so van Narsinga, Bisnagar ende Orixa²⁾, wert in't ghemeen vande Portugesen ghenoemt (gelijck die custe ⁺van Negapatan ende S. Thomas) Choramandel, tot Bengala toe, alwaer die Portugesen dryven grooten handel: want is een rijck ende vol landt van alle dinghen ende lijftochten van rijs, allerhande voghelen ende ghedierten, ende ander dinghen in grooten overvloet; is oock een gesont landt ende locht voor de vreemde natien, want die Portugesen ende ander vreemdelinghen moghender beter aerden als in In ‖ dien. Van dese custe dryven eenen⁺ daghelijckschen handel op Bengala⁴⁾, Pegu, Sian, ende Malacca, ende ooc op Indien⁵⁾. Men maeckter wonder schoon lijnwaet van cattoen, namelicken in Negapatan, S. Thomas ende Musulepatan, ⁺van alle couleuren, ende gheweven met diversche loofwerck ende figuren, seer fijn ende subtijl ghewrocht, ende werdt veel in Indien ghesleten, oock meer gheacht als zyde, want inde prijs de zyde altemets te boven gaet om zijn fynigheyt ende wonder aerdigheyt. Zijn ghenaemt rechatas ende cheylas⁶⁾, waerse in Indien onder die Portugesen ende Christenen ghemeenlick boecxen⁷⁾ af dragen. Zy maken ooc doecken, die de vrouwen aldaer useren, van de navel nederwaerts om't lijf ghewonden, so zy draghen, alse in huijs zijn, seer schoon gemaeckt; die beste noemt men doecken van sarasso⁸⁾, sommighe met goudt ende silverdraet duertoghen, ende seer aerdich ende constigh gheweven, ende ander dierghelijcke, op duysent manieren, seer lustigh om sien, daer zy haer wonder wel met gheneren. Op dese custe wassen

+ Het coninghrijcke Bengala leyt 120. mylen van Musulepatan, beghinnende aen de revier Ganges.

1) Moet zijn: noordoost.

2) Portugeesche spelling van Orissa, eigenlijk Oḍiça, Sanskrit Oḍra (deça).

+ Vande nature ende vrucht baerheden des lands Bengala³⁾, ende van handelinghen, die daer gheschieden.

3) Neen, de tekst gaat hier kennelijk nog niet over Bengalen (Zie verder).

+ <63>

4) Hier moet krachtens de inhoud bedoeld zijn Koromandel + Orissa.

5) Vgl. over het begrip ‘Indien’ p. 55.

+ Cattoene lynwaet, so excellent gewrocht, dattet boven zyde gheestimeert wert.

6) Voor ‘Rechatas’ heeft de Latijnsche vertaling: ‘Regatas’. Port. ‘regata’ vindt men vertaald met Fransch ‘régates’; régate: een zijden Lavallièredas. ‘Cheyla’ is Hind. ‘chela, Tamil ‘chelai’, Jav., Mal. ‘tjele’, een soort geruit goed.

7) D.i. boksen, broeken.

8) Jav. sarasah, Port, saraça: ‘gekleurd weefsel, meestal van katoen’. Zie ook Terpstra: Koromandel p. 167v. Mal. sërasah. In Oudjav. sarasah ligt het begrip van ‘overal verspreid liggende’; het is een frequentatiefvorm van sasah, verspreid liggen. ‘Sarasah’ is overgegaan ook in 't Japansch (volgens mededeeling van den Heer Rouffaer).

[p. 69]

oock die groote ende dicke rieten, diese in Indien ghebruijcken om¹⁾ die pallankijns, daerse die vrouwen met dragen, alsmen⁺ byde Indiaensche figueren sal sien. Zijn vande dickte, die men met twee handen qualick kan overvaten²⁾, seer schoon ende lustich t'aensien, van grooter hooghte, van coleuren swarte, roode ende andere, waer van wy op een ander plaetse breeder sullen tracteren.

1) versta: ter wille van, voor.

+ Een aert van riet, so dick, datment met twee handen niet can omvatten.

2) omvatten.

4) !

3) Neen, de tekst gaat hier kennelijk nog niet over Bengalen (Zie verder).