Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 13. capittel.
Vande eylanden, diemen noemt van Maldyva, anders Maledyva.

⁺Recht tegen over die C. de Comorijn 60. mylen ter zeewaert in west aen beginnen die eylanden, diemen noemt van Maldyva, ende beghinnen van desen hoeck op 7. graden aende zyde van 't Noorden, ende strecken also zuyd zuyd-oost waert aen tot op 3. graden aende zyde van't Zuyden, twelck zijn 140. mylen. Men wil segghen, datter zijn byde 11. duysent eylanden, ⁺maer is gheen seker ‖ heyt, doch zijn ontallicken. Die inwoonders⁺ zijn gelijck die Malabaren¹⁾. Een deel van dese eylanden worden bewoont ende andere niet, want is seer leeg²⁾ landt, ghelijc die landen van Cochin, Cranganor ende die contreyen, ende sommighe soo leegh, datse ghemeenelicken met die zee bedeckt ⁺zijn. Die Malabaren affirmeren, dat deze eylanden in vorighe tyden hebben gheweest aen't vaste landt van Malabar, ende datse de zee met lanckheyt van tyden heeft afgheschuert door die leechte.

Daer zijn sonderlinghe³⁾ gheen waren dan coquen, dat zijn Indiaensche noten, ende cayro⁴⁾, dat is den bolster van de selfde

+ De Maldyvische Eylanden souden 11000. in 't ghetal wesen, so geseyt wort.

+ Beschryvinge vande ghelegentheden der Maldyvaensche eylanden.

+ <54>

1) De taal der eilanders is een dialekt van 't Singhaleesch.

2) laag.

+ Den Indiaenschen hennep ende touwerck wert vande bolsters der Indiaensche noten ghemaeckt.

3) in 't bijzonder.

4) D.i. Malayālam ‘kayar’, koord, touw. Vgl. Hobson-Jobson, s.v. Coir. Linsch.'s opmerking over de bast van de noten: daarvan kan moeilijk touw gemaakt worden. Het woord duidt inderdaad de bast van de stam aan, niet van de noten.

[p. 59]

noten, welck is den kennip¹⁾ van Indien, daermen die coorden ende cabels ende alle ghetou afmaeckt. Dese zijnder in grooter menichten, datser gheheel Indien ende alle Orientaelsche contreyen met voorsien. Zy maken een schip ofte schuijt op haer⁺ manier van hout vande selfde boomen, met alle zijn toebehoort, die seylen vande bladen; is met die coorden vande bolster vande noten aen malcanderen ghenaeyt, sonder eenen yseren naghel te hebben, ende comen also gheladen met die waren ende coopmanschappen ⁺vande selfden boom, ende dat meer is, haer provande⁺ ende victualie in't selfde schip is van desen boom, in somma 't schip met alle zijn toebehooren, coopmanschappen, victualie ende alle nootdruft is van desen eenighen palmboom, ende onderhout alle die inwoonders van dees eylanden van Maldyva, waer mede zy haer handelingh' dryven in Indien. Daer zijn sommighe van dese noten, die in die eylanden seer gheestimeert zijn boven alle ander noten van Indien, want die inwoonders houden die goet te wesen teghens alle fenijn²⁾; zijn seer schoon ende groot, van coleur swartachtigh. Ick hebber ghesien, die de visorey van Indien⁺ ghepresenteert worden, waren vande groote van twee kannen inde maet, ende hadden ghecost over die 300. pardauwen, ende waren om aen zijn majesteyt van Spaengien te seynden. Van desen boom ende hare vruchte³⁾ ende handelinghe sal op een ander in't ⁺particulier byde boomen ende vruchten van Indien ‖ mentie maken, waermede ic wederkeere tot die verclaringe vande custe, ende het vervolch van dien.

Vanden hoeck van Comorijn beghint die custe weder te loopen binnewaerts noord-oost aen, tot den hoec van Negapatan, welck leyt op 11. graden, ende is vanden hoeck van Comorijn 60. mylen.

Van den hoeck van Comorijn, by de 40. mylen zuyd-oost ten⁺ zuyden t'zeewaert in leyt den uytersten hoec van't vermaerde

1) dialectische vorm van hennep, uit Lat. cannabis.

+ De Indiaensche scheeps seylen van Indische noteboom bladeren ghemaect.

+ [18a]

+ Der Indiaensche gantsche scheepsrustinge, met coopmanschap ende victualie, wert tsamen vanden eenighen Indischen noteboom versien.

2) De noten, gewoonlijk ‘Coco de mer’ of ‘Lodoicea Sechellarum’ geheeten, komen van de Seychellen en hebben niet de kracht die daaraan wordt toegeschreven, o.a. bij Camões, Lus. X, 136. Nog tegenwoordig worden deze vruchten door de Javanen, die ze kěpoh of poh djěnggi, d.i. mangga's van Zanzibar, noemen, als geneeskrachtig beschouwd en hechten zij aan voorwerpen daaruit, zooals sirihdoozen, een hooge waarde. Voor 't Maleische paoeh djanggi geeft Klinkert in Nieuw Maleisch-Ned. Wb.: een soort van grote noot, nux maladiva, die de zee soms aanspoelt. Volgens anderen de grote, wilde mangga, of paardenmangga (p. 356). Het Mak. heeft pawo djangki, Bug. pao djěnki, waarover uitvoerig spreekt Matthes, Mak. Holl. Wb., 2e dr. p. 531. Vgl. ook Hobson-Jobson, art. Coco-de-Mer.

+ Sommighe Indische noten, seer goet voor fenijn nende daerom van grooter estime.

3) Dit slaat vooral op de gewone cocospalm, zie cap. 56.

+ <55>

+ Verclaringhe, hoe Negapatan ende het eyland Seylon gelegen is.

[p. 60]

eyland van Seylon¹⁾, ende streckt alsoo noorden ten oosten, tot recht teghen over den hoeck van Negapatan, verscheyden van't ⁺vaste landt ende den selfden hoeck 10. mylen. Ende tusschen 'tvaste land ende 'teylandt liggen noch sommighe drooghten ende eylandekens, waer altemets veel perijckels is vande schepen, die naer Bengala ende die custe van Choramandel varen, die gemeenlick daer duer passeren. 'tEylandt van Seylon heeft in de lenghde 60. mylen, ende inde breede 40. mylen, van den eersten ende uytersten hoeck n. ten o. aen 18. mylen. Op 7½ graden leyt een ⁺fortresse vande Portugesen, ghenaemt²⁾ Columbo, welcke met louter ghewelt ende groote onkosten onderhouden wort, want zy anders op't geheel eyland niet en hebben; 'tis een cleyn plaetse, maer sterck ende wel voorsien. Hebben niet eenen voet buyten die stercte. Die soldaten, die daer op ligghen, zijn in't ghemeen ghebannen van die eenigh quaet feyt bedreven ofte de doot verdient hebben, desghelijcks lichte vrouwen, om die selfde feyten, om haer geselschap te houden; moeten alle haer nootdruft van Indien cryghen; hebben veel aenstoots van haer vyanden, die inwoonders ende ingheboren van't eylandt, ende zijn dickwils belegert gheweest, maer hebben haer altoos vromelick⁴⁾ beschermt.

1) Hiermee moet volgens Linschoten's kaart Point de Galle bedoeld zijn. In dit geval lees Z.O. i.p.v. Z.O. ten Z. Bij correcties van Lindschoten's windrichtingen ben ik uitgegaan van het z.g. rechtwijzende Noorden (dus de richting van de Noordpool), en niet van het magnetische Noorden.

+ Sommighe drooghten ontrent het eyland Seylon.

+ De Portegesen hebben ontrent Negapatan³⁾ maer een fortres twelck met ghewelt ghehouden wert.

3) De kantteekening juist. Vgl. hierover Danvers, Report, pp. 129 ff.

2) Er staat: ghenaem.

4) D.i. moediglijk. ‘Vroom’ in den zin van ‘moedig, dapper’ o.a. ook in 't bekende lied: ‘Berg-op-Zoom, houdt u vroom.’

3) De kantteekening juist. Vgl. hierover Danvers, Report, pp. 129 ff.