Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

⁺Dat 11. capittel.
Vande custe van Indien, te weten van Goa tot die Cabo de Comorijn ende den uytersten hoeck, welck ghenaemt wort die custe van Malabar.

De custe van Malabar beghint van C. de Ramos¹⁾, welcke is⁺ van Goa zuydwaerts 10. mylen, ende voleyndt aen die C. de Comorijn²⁾, eertijdts Corij³⁾ gheheeten, 'twelck zijn 100. en 7. oft 8. mylen, waerinne ligghen dese naervolghende plaetsen, die de Portugesen bewoonen, ende met haer fortressen beset hebben: eerst van die voorsz. C. de Ramos tot die fortresse van Onor zijn 10. mylen, liggende op 14. graden ruijm, ende is vande Portugesen bewoont. Alhier valt veel pepers, want moghender jaerlicks wel laden een schip met 7. oft 8. duysent quintalen⁴⁾ pepers, Portugaels gewicht; t'is die beste ende volste van⁺ gheheel Malabar ende Indien. Dit landt behoort een coninginne, ghenaemt van Batycola⁵⁾, welck is die stadt niet verre van daer binnewaerts gheleghen, daerse haer onthoudt. Dese ist, die de peper vercoopt ende levert aende factoor vande pachters vande peper, die in Onor zijn residentie hout; maer men moet het gelt altoos 6. maenden voor de handt gheven, want anders soo en

+ <47>

1) Spelling op Linschoten's kaart: C. Darama. Op de tegenwoordige kaarten Kaap Ramas.

+ Beschryvinge der plaetsen ende fortressen, die den Portugesen hier in hebben thaerder traffique.

2) ‘Comorin’ is de Portugeesche vorm van ‘Kamārī.’ Het is een eigenaardigheid van 't Portugeesch dat het elke i in den uitgang van vreemde woorden vervangt door genasaleerde i. Zoo ook ‘mandarijn, palankijn’ enz., door de Nederlanders overgenomen, toen men hier te landen de ij nog als lange i uitsprak.

3) ‘Corij’, Tamil ‘kōḍi,’ uit Sanskrit ‘koṭi,’ o.a. voorgebergte, kan wel een andere naam van Kaap Comorijn geweest zijn, maar bij Ptolemaeus, VII, 11, 11, is Kῶϱυ de punt tegenover de Noordpunt van Ceilon, dus Ramesvaram. Tamil ‘Kōḍu’ beteekent o.a. ‘dam’ en ‘oever’.

4) Een quintal = 4 arrobas; zie hiervoor blz. 12, noot 8.

+ Van de menichte des besten pepers, die den Portegesen alhier op coopen van de coninginne der stadt Batycola.

5) Batycola, elders Baticala, is Bhatkal ten Zuiden van Onor. Op Linschoten's kaart Batecala.

[p. 52]

isser niemant thuijs; alsdan so levert zy alleencxkens die peper, ende wort by een altemets vergadert in de fortresse, tot dat die schepen van Portugael comen, die haer ladinghe nemen vande peper. Alhier valt ooc veel rijs. Dese fortresse wort weynigh ghefrequenteert, dan alleenlick den tijt vande ladinghe vande peper, diemen binnen weynigh jaren herwaerts daer heeft begonnen te laden, want te voren en viel daer gheen ladinge van peper.

Van Onor tot die fortresse van Barselor¹⁾ zijn 15. mylen, en leyt ‖ op 13. graden; is oock bewoont vande Portugesen, ghelijck⁺ Onor; hier valt seer veel rijs ende peper.

Van Barsselor tot Mangalor²⁾ zijn 9. mylen, leyt op 12½ graden, ende is oock een fortresse van de Portugesen, ghelijck d'ander, ende heeft ooc seer veel rijs ende peper.

⁺Van Mangalor tot Cananor³⁾ zijn 15. mylen, 'twelck leyt op 11½. graden ruijm; dit is de beste fortresse, die de Portugesen hebben in geheel Malabar; alhier valt veel pepers. Die Malabaren hebben buyten die fortresse een vleck ende groote plaets van veel huysen op haer maniere, al waer een dagelijcksche merct ghehouden wort, daer seer veel eetbare waren ende lijftochten veijl zijn, 'twelck een wonder om sien is, gantschelijc de Hollandsche ⁺weecmerckten ghelijck, van hoenderen, eyeren, botter, honigh, Indiaensche olye, vygen van Indien, diemen heet van Cananor, zijn seer groot ende uytghesondert⁵⁾, die beste van Indien, in somma hebben van diergelijcke waren ende victualie van als vol op, ooc seer schoone ende hooghe masten, datmense in Noorweghen ⁺niet beter soude moghen vinden, ende zijnder by so groote menichte, datser alle die omliggende contreyen met gherieven; is een seer groen ende playsantigh⁶⁾ landt om te aenschouwen, vol schone hooge boomen, ende van als vruchtbaer, ghelijck oock dese gheheele custe van Malabar is.⁺

Onder dese Malabaren woonen veel witte Mooren, die de wet van Machomet onderhouden, welcke de meeste handelinghe dryven naer 't Roode Meer, hoe wel zijt niet en moghen doen, noch niemandt van die Indianen sonder paspoort vande Portugesen, want anders die Portugesche armade, die jaerlicks die custen

1) D.i. Basarur, nabij Kundapur.

+ <48>

2) D.i. Mangalur.

+ Van Barselor, Mangalor ende Cananor comt veel peper ende rijs.

3) D.i. Kannanur of Kannur.

+ By Cananor⁴⁾ is een schoone weeckmerckt van allerley lijftochten, etc.

4) Er staat: Malabar.

5) = uitzonderlijk, buitengewoon.

+ Menichte van uytnemende schoone mastboomen by Cananor⁴⁾

4) Er staat: Malabar.

6) Er staat: plasyantigh.

+ [16a]

[p. 53]

ende zee gaet bewaren vande zee-roovers, tot versekertheyt van⁺ haer coop-vaerders, dese ofte eenige andere Indianen ofte natie, wie het soude moghen wesen, gemoetende sonder paspoort, zijn vrybuijt, gelijck dickwils gheschiet, dat zy schepen aen brengen, die uyt Cambaja, Malabar ofte van't eylandt Samatra¹⁾ ofte van eenige andere plaetsen wilden traffikeren naer't Roode Meer. Dese Mooren van Cananor houden vrientschap met die Portugesen, om den dwanck die haer die fortresse doet, doch zijn onder den duijm²⁾ haer grootste vyanden, ende doen heymelick groote contributien van gelde aen d'ander Malabaren, der Portugaloysers ⁺in als te beschadighen, waer zy connen ofte ‖ moghen, wiens figueren ende afbeeldingen volghen by de andere van Goa ende⁺ Malabar.

Van Cananor tot Calecut³⁾ zijn 8. mylen ende leyt op 11. graden ruijm. Dese stadt Calecut heeft eertijts die vermaerste gheweest van gheheel Malabar ende Indien, ende was het hooft van Malabar, alwaer den samorijn⁴⁾, dat is den keyser, zijn residentie hout; maer om dieswille, dat die Portugesen in haer eerste aencomen ende ontdeckinghe van Indien hebben van hem dickwils bedrogen geweest, so zijn zy den coningh van Cochin aenghehangen, die welcke vassael van desen samorijn was, ende van weynigh macht, ende gheluckende die Portugesen, dat zy begosten⁺ te prospereren ende possessie te cryghen in 't landt, ende meester vande zee worden, so is Calecut gheheel te niet gegaen, ende die trafficque ende naem verloren⁵⁾. Is nu ter tijt van de minste van gheheel Malabar, Cochin in't contrarie, ende haer coningh is altans⁶⁾ meer ende rijcker als den samorijn, ende weet hem nu niet te wil⁷⁾, duer het faveur van die Portugesen.

Van Calecut tot Cranganor⁸⁾ zijn 10. mylen, leyt op 10½. graden; alhier hebben die Portugesen oock een fortresse.

+ De witte Mooren hebbende paspoort vande Portugesen, traffickeren op Malabar ende het Roode Meer.

1) D.i. Sumatra, verbastering van ‘Samudra’, een plaats en rijk in Noord-Sumatra.

2) heimelijk.

+ <49>

+ Gheveynsde vrientschap ende heymelicke haet der witte Mooren neffens den Portegesen.

3) D.i. ‘Kōḷikkoḍu’ in 't Malayālam.

4) Zie in ‘The book of Duarte Barbosa II (werken Hakluyt Society sec. series XLIX) op p. 260 v. de uiteenzetting van J.A. Thorne over vormen en waarschijnlijke betekenis (‘heer’) van dit woord.

+ D'oorsaeck vande stad Calecuts onderganck.

5) Wat hier van 't verval der stad gezegd wordt, is zeer overdreven. Vgl. de Jonge. Opkomst, III, 164, vgg. Vgl. ook M.P.A. Roelofsz: De vestiging der Nederlanders ter kuste Malabar hdst. I en IIA.

6) Versta: thans.

7) Z.v.a. betoont zich niet onderdanig jegens hem.

8) Eigenlijk: ‘Koḍungalūr’, afgebeeld bij Baldaeus (p. 110).

[p. 54]

Van Cranganor tot Cochin¹⁾ zijn 10 mylen, leyt op 10. graden ⁺schaers. Die stadt van Cochin is bewoont van die Portugesen ende ingheboren van't landt, als Malabaren ende andere Indianen, dat Christenen zijn; is by naest so groot als Goa, seer populeus ende wel ghebout van schoone huysen, kercken ende cloosters, ende een schoone ende playsantige revier, met een goede haven ende incomst. Een weynigh buyten die stadt te landewaert loopt een cleijn revierken ofte beecke, daermen somtijts wel mach droogh voets overgaen, waer over leyt een plaetse ghenoemt Cochin Dacyma²⁾, ‖ dat is boven Cochin, welc is die juris dictie⁺ vande Malabaren, die noch in haer geloof leven. Aldaer hout den coningh zijn hoff; is seer vol ende wel bebout, op die Indiaensche manier, ende heeft oock een daghelijcksche merct, daermen alle dingen veijl vint, ghelijck in Cananor, maer in meerder abondantien ende grooter handel. Het landt van Cochin is een eylandeken³⁾ ende is over al ende op veel plaetsen omcingelt ende duerloopen met cleyne revierkens ofte sloten; desghelijcks teghen⁺ Cochin over noordwaerts leyt een ander eylandt, ghenaemt ⁺Vaypijn⁴⁾, is ooc omcingelt met water, ghelijc die fortresse van Cranganor. Alle dese landen ende contreyen zijn leegh ende vlac, ghelijck Hollandt, maer en hebben gheen dijcken noch duynen, dan alleenelick aen die zee strandt die platten oever, ende binnen den oever ende strandt vande revier sonder eenighe hooghten ofte schutselen; blijft also in zijn wesen. Het landt is seer playsant ende groen t'aenschouwen, vol bossen ende boomen; heeft oock bossen van canneel-boomen, diemen noemt canella de mate⁵⁾, dat is woeste canneel, die so goet niet en is als die canneel van Seylan, want als die canneel van Seylon gelt het quintal 100. pardauwen ofte daelders, soo gelt dese canneel maer 25. 30. pardauwen, ⁺ende oock is verboden naer Portugal te voeren; niet teghenstaende wort in grooter menichten jaerlicks ghescheept, dan moet gheregistreert worden voor canneel van Seylon, om des coninghs tollen te voldoen als vanden besten. Cochin heeft oock veel pepers, mach jaerlicks wel twee schepen haer volle ladinghe geven;

1) D.i. ‘Kochchi’ in de landstaal. De beste plattegronden en teekeningen der oude stad te vinden bij Baldaeus.

+ Beschryvinge van Cranganor ende Cochin.

2) Port. ‘D'acima’, van boven, van den top.

+ <50>

3) Dit is thans niet meer 't geval.

+ [16b]

+ Verclaringhe van 't eyland Vaypijn ende zyne vruchten.

4) Baypin (zie Roelofsz o.c. passim).

5) Port. ‘Canella de matto’ of ‘Canella brava’, d.i. ‘boschkaneel’ of ‘wilde kaneel.’ Een uitvoerige beschrijving van de kaneel vindt men in Cap. 63.

+ Bedriegelijcken handel in caneel.

[p. 55]

d'ander schepen laden langs die custe inde voornoemde fortressen, als gheseyt is, ende als dan comense tot Cochin, naer dien dat zy haer Portugaels goet ende waren tot Goa ghelost hebben,⁺ so comen ooc daer die coop-lieden, factoren ende respondenten¹⁾, ende laden haer waren, als ick op mijn wederom reijs sal verclaren.

Buyten Cochin vande Malabaren woonen oock veel Mooren van Machomets gheloof ende menichte van Joden³⁾, die seer rijck zijn, ende leven daer in haer gheloof vry, als oock die Machometisten met haer kerck, die zy mesquiten noemen. Oock hebben die bramanes, dat zijn die geestelickheyt vande Malabaren ⁺ende Indianen, hare afgoden ende duyvels ‖ huysen, die zy pagodes⁴⁾ noemen. Dese drie natien houden elcks hare wet ende ceremonien op haer selven, ende leven onder malcanderen eendrachtelick,⁺ houdende goede politie ende justicie, ende werden alle drie natien gebruijckt in des coninghs raet, met zijn naires⁵⁾, dat zijn die edelluyden ende leen-heeren, ende wanneer eenighe sake van importantien op handen is, so worden alle dese drie natien vergadert, waer op die coningh zijn betrouwen set, van welcken coningh ende nairos, Malabaren, bramenes &c. ende haer manieren, seden, usancien, ende hare afgoden, pagodes, met haer ceremonien wy alles op een ander sullen verclaren met haer conterfeytsel ende afbeeltenisse van die selfde by die figuren van Indien; sullent nu voor by passeren, ende achtervolghen die deschriptie van die begonnen custen.

Van Cochin tot Coulon⁶⁾ zijn 12. mylen, leyt op 9. graden, is oock een fortresse vande Portugesen, al waer mede alle jaer een⁺ schip peper ladet.

Van Coulon tot die C. de Comori zijn 20. mylen. Desen hoeck leyt op 7½. graden ruijm, welcke is het eynde vande custe van Malabar ende oock van Indien⁷⁾.

+ Menichte van peper wert uyt Cochin ende andere plaetsen daer ontrent verschept.²⁾

2) Lees natuurlijk: verscheept.

1) Respondente (Port.), iemand die rekening en verantwoording heeft af te leggen.

3) De Joden moesten Cranganore verlaten, toen dit een Portugeesche bezitting werd en vestigden zich in Cochin. Zij wonen tegenwoordig voornamelijk te Mattañcheri (Zuid van Cochin) en te Chendamangalam.

+ <51>

4) Over de etymologie van dit woord zijn de geleerden het niet eens; zie Hobson-Jobson’, s.v. Pagoda.

+ De Malabaren, Joden en witte Mooren woonen onder malkanderen, belevende elck haer eyghen geloof onder goede policye.

5) Zie beneden Cap. 42.

6) D.i. ‘Kulam’ of Tamil Kollam, gewoonlijk ‘Quilon’ genoemd; zie Hobson-Jobson, s.v. Quilon.

+ Van Coulon comt jaerlicx een schip peper.

7) De oostkust wordt dus door Linschoten niet meer bij Indië gerekend Vgl. ook capittel 15.

4) Er staat: Malabar.

4) Er staat: Malabar.

2) Lees natuurlijk: verscheept.